Bemorda yotoq yaralarini oldini olish REJA: 1- Yotoq yaralarini haqida tushuncha 2- Yotoq yaralarini davolash 3- Yotoq yaralarini profilaktikasi Yotoq yarasi   — ko pincha  darmonsiz,  og ir  xastalik  oqibatida  uzoq  vaqt  ko rpato shak  qilib  yotib  qolgan   ʻ ʻ ʻ ʻ bemorlarda  tananing  suyak  bo rtib  chiqqan  joylari  (dumg aza,  tirsak,  tovon,  kallaning  ensa  qismi)da  paydo ʻ ʻ bo ladigan  yara.  Asosan  bo rtib  chiqqan  suyaklar  teri  osti  yog  qatlamining  yupqaligi  va  terining  doimo   ʻ ʻ ʻ bosilib,  mahalliy  qon  aylanishining  buzilishi  sabab  bo ladi.  Yostiqtumor.  Bunda  yumshoq  to qimalar  iriydi.   ʻ ʻ Uzoq  vaqt  bitmaydigan  chuqur  Yo.  ya.  orqa  miya  shikastlanganda,  shuningdek,  orqa  miyaning  siqilib   qolishi  bilan  kechadigan  kasalliklarda;  yirik  nervlar,  mas,  quymich  nervi  zararlanganda  esa  tovonda  hosil   bo ladi.  Vitamin  yetishmovchiligida,  moddalar  almashinuvi  buzilganda  Yo.  ya.ning  paydo  bo lish  xavfi   ʻ ʻ ko payadi.  Yuraktomir  sistemasi  yetishmovchiligiga  chalinib,  tinkamadori  qurigan  bemorlarda  Yo.  ya.  tez   ʻ —  bir  kun  ichida  hosil  bo lishi  mumkin.  Yo.  ya.da  yuqumli  kasalliklar  (toshmali  terlama,  ich  terlama  va  b.)   ʻ zo rayib  ketadi.  Shilliq  qavatni  yot  jismlar  qisib  qo yganida  ham  Yo.  ya.  paydo  bo lishi  ehtimoli  bor.   ʻ ʻ ʻ Bemorni  notekis  to shakka  yotqizish,  choyshabning  ifloslanib,  yig ilib  qolishi,  ich  kiyimning  choklari  va   ʻ ʻ burmalari  qalin  bo lishi,  uringa  to kilgan  ovqat  qoldiklari,  bemorni  palapartish  parvarish  qilish  Yo.  ya.  hosil   ʻ ʻ bo lishiga  olib  keladi.  Yo.  ya.  astasekin  rivojlanganda  avvaliga  chegarasi  noaniq  ko kimtirqizil  soha  ko zga   ʻ ʻ ʻ tashlanadi,  so ngra  epidermis  (terining  yuza  qavati)  ko chib  tusha  boshlab,  pufakchalar  hosil  bo ladi  (bu   ʻ ʻ ʻ jarayon  bo lmasligi  ham  mumkin).  Ichkariga  va  yon  tomonlarga  yiringli  shish  tarqalib,  muskul,  pay  va   ʻ suyaklar  usti  ochilib  qolib,  nekroz  (to qimalarning  irishi)  ro y  beradi.  Yo.  ya.dan  saramas,  flegmona,   ʻ ʻ sepsis,  gazli  gangrena  kabi  asoratlar  qolishi  mumkin. Oldini olish.   Bemorni  to g ri  parvarish  qilish  va  holatini  muntazam  ravishda  o zgartirib  turish  (agar  bunga   ʻ ʻ ʻ monelik  bo lmasa,  miyasiga  qon  quyilmagan  va  miokard  infarkti  bo lmagan  bo lsa);  uni  choyshab  tekis   ʻ ʻ ʻ qilib  yozilgan  maxsus  to shakka  yotqizish  va  hokazo.  Yo.  ya.  hosil  bo lishi  ehtimoli  bo lgan  joylarga,  mas,   ʻ ʻ ʻ dumg aza  va  quymich  tagiga  choyshab  o ralgan  yoki  jild  kiydirilgan  rezina  tuvak,  tovon  tagiga  ichiga  paxta ʻ ʻ solingan  doka  doiralar  qo yiladi;  bemor  qorni  bilan  yotganda  esa  bunday  doiralar  tizza  qopqog i,  do nglar   ʻ ʻ ʻ va  yonbosh  suyaklari  tagiga  qo'yiladi.  Badanning  eng  ko p  botadigan  joylari  kuniga  1—2  mahal  kamfora   ʻ spirti  yoki  boshqa  spirtli  eritmalar  bilan  artib  turiladi.  Bunda  yengil  massaj  (uqalash)  ham  qilib  boriladi  

(yana q.   Bemorni  parvarish  qilish ).  Asosan  ultrabinafsha  nurlar,  antiseptik  vositalar,  margansovka  (kaliy   permanganat)  va  hokazo  bilan  davolaniladi.  Yo.  ya.  paydo  bo lganda  bemorning  umumiy  ahvolini  hisobga ʻ olgan  holda  doridarmonni  vrach  tayinlaydi. Yotoq yaralarning zamonaviy profilaktikasi O‘zbek ist onda shunday odaml ar bork i, bi z ul arni k o‘chal arda j uda k am k o‘rami z. Bul ar nogi ronl ar, og‘i r bemorl ar, k ek sal ar, ji smoniy i mk oni y at l ari chek l anganl i gi t ufayl i al ohi da parv ari shga muht oj insonl ardi r. Zamonav i y j amiy at bunday insonl arni har t arafl ama qo‘l l ab- quv v at l ashga harak at qi l adi. Ular uchun turli xil reabilitatsion dasturlar tuzish, ijtimoiy moslashuvlari uchun ko‘mak berish jarayonida vasiy degan tushuncha paydo bo‘lgan. Bugun aynan mana shu mavzuni batafsil muhokama qilishni xohlardik. Alohida e'tiborga muhtoj yaqinlarini parvarishlayotgan insonlar qanday vaziyatlarga tushadilar va nimalarga duch keladilar? Alohida parvarish deganda bir kishini ovqatlantirish, harakatlanishiga ko‘maklashish, gigiyenik masalalarda yordam berish kabilar tushuniladi. Ovqatlantirish bo‘yicha hammasi oddiy va tushunarli bo‘lsa, harakatlanishda nogironlar aravachasi, yurishga ko‘maklashuvchi vositalar, hassalar kabi ayrim ko‘maklashuvchilar bor. Gigiyenik jihatdan esa maxsus vositalar paydo bo‘lganiga hali ko‘p vaqt bo‘lgani yo‘q. Ular yordamga muhtoj odamning hayotini yengillashtirishga xizmat qiladi. Gigiyenik muolajalar   v asi y l ar uchun qo‘l l anmal ar da bir necha asosiy punktlarga bo‘lingan: 1) Terini tozalash; 2) Teri aktivatsiyasi va regeneratsiyasi; 3) Terini himoyalash; Teri inson organizmida: nafas olish, himoya va organizmdan keraksiz moddalarni chiqarish kabi qator vazifalarni bajaradi.   Harak at l ani sh disfunk si y asi   singari nuqsonga uchragan kishida teri

quruqshashi, elastik va regenerativ xususiyatlari pasayishi kuzatiladi. Bu esa o‘z navbatida   y ot oq y aral ar   paydo bo‘lishiga sabab bo‘ladi. Gap shundaki, inson tanasi to‘qimalari juda elastik devorlarga ega kapillyarlar yordamida kislorodga to‘yinadi. Muntazam o‘tirish yoki yotish natijasida ularning bosim ostida qolishi qon aylanishining susayishi yoki hatto butunlay to‘xtab qolishiga sabab bo‘lishi mumkin. Bunday paytda yotoq yaralar profilaktikasi davolash jarayonining ajralmas qismiga aylanadi. Bemorlarning noto‘g‘ri parvarishi vaziyatni yanada chuqurlashtirishi mumkin. Axir to‘g‘ri va muntazam parvarish og‘ir bemorlarda yotoq yaralar profilaktikasida muhim shartdir. Kundalik parvarishlashda terini tozalash uchun suv bilan yuvib tashlash shart bo‘lmagan ko‘piklar va cho‘milish uchun losonlar qo‘llaniladi. Ayni holatda nega suv va sovun to‘g‘risida gapirmayapmiz? Gap shundaki, og‘ir bemorni har kuni cho‘miltirish jismonan juda murakkab va ayrim bosqichlarda hatto mumkin ham emas. Ammo tozalik ham bemorning sog‘ayishi va kayfiyatida muhim o‘rin tutadi. YOTOQ YARALARINI DAVOLASH VA OLDINI OLISHNING ZAMONAVIY USULLARI REJA: 1.Yotoq yaralari haqida tushuncha. 2.Yotoq yaralarini paydo bo’lish sabablari. 3.Yotoq yaralarini davolash usullari. Yotoq yara — ko pincha darmonsiz, og ir xastalik oqibatida uzoq vaqt ko rpato shak qilib yotib qolgan ʻ ʻ ʻ ʻ bemorlarda tananing suyak bo rtib chiqqan joylari (dumg aza, tirsak, tovon, kallaning ensa qismi)da paydo ʻ ʻ bo ladigan yara.Yotoq yara-tananing ma’lum bir qismi doimiy bosim ostida bo‘lib,shu yerda qon ʻ aylanishining buzilishi natijasida rivojlanuvchi terining yarali-nekrotik zararlanishi hisoblanadi. Uzoq vaqt bir xil holatda, chalqancha yotishga majbur bemorlarda aksari yotoq yaralar paydo bo’ladi. Yotoq yara eng ko‘p hosil bo‘ladigan soha- dumg‘aza ,kam hosil bo‘ladigan joylar- kurak,ensa,tirsak , quymuch sohalar Yotoq yara

klassifikatsiyasida quyidagi bosqichlar farq qiladi 1-bosqich 2-bosqich 3-bosqich 4-bosqich 5-bosqich Asosan bo rtib chiqqan suyaklar teri osti yog qatlamining yuqaligi va terining doimo bosilib, mahalliy qon ʻ ʻ aylanishining buzilishi sabab bo ladi. Yostiqtumor. Bunda yumshoq to qimalar iriydi. Uzok, vaqt ʻ ʻ bitmaydigan chuqur Yo. ya. orqa miya shikastlanganda, shuningdek, orqa miyaning siqilib qolishi bilan kechadigan kasalliklarda; yirik nervlar, mas, quymich nervi zararlanganda esa tovonda hosil bo ladi. ʻ Vitamin yetishmovchiligida, moddalar almashinuvi buzilganda Yo. ya.ning paydo bo lish xavfi ko payadi. ʻ ʻ Yuraktomir sistemasi yetishmovchiligiga chalinib, tinkamadori qurigan bemorlarda Yo. ya. tez — bir kun ichida hosil bo lishi mumkin. Yo. ya.da yuqumli kasalliklar (toshmali terlama, ich terlama va b.) zo rayib ʻ ʻ ketadi. Shilliq qavatni yot jismlar qisib qo yganida ham Yo. ya. paydo bo lishi ehtimoli bor. Bemorni notekis ʻ ʻ to shakka yotqizish, choyshabning ifloslanib, yig ilib qolishi, ich kiyimning choklari va burmalari qalin ʻ ʻ bo lishi, uringa to kilgan ovqat qoldiklari, bemorni palapartish parvarish qilish Yo. ya. hosil bo lishiga olib ʻ ʻ ʻ keladi. Yo. ya. astasekin rivojlanganda avvaliga chegarasi noaniq ko kimtirqizil soha ko zga tashlanadi, ʻ ʻ so ngra epidermis (terining yuza qavati) ko chib tusha boshlab, pufakchalar hosil bo ladi (bu jarayon ʻ ʻ ʻ bo lmasligi ham mumkin). Ichkariga va yon tomonlarga yiringli shish tarqalib, muskul, pay va suyaklar usti ʻ ochilib qolib, nekroz (to qimalarning irishi) ro y beradi. Yo. ya.dan saramas, flegmona, sepsis, gazli gangrena ʻ ʻ kabi asoratlar qolishi mumkin. Oldini olish. Bemorni to g ri parvarish qilish va holatini muntazam ravishda ʻ ʻ o zgartirib turish (agar bunga monelik bo lmasa, miyasiga qon quyilmagan va miokard infarqti bo lmagan ʻ ʻ ʻ bo lsa); uni choyshab tekis qilib yozilgan maxsus to shakka yotqizish va h. k. Yo. ya. hosil bo lishi ehtimoli ʻ ʻ ʻ bo lgan joylarga, mas, dumg aza va quymich tagiga choyshab o ralgan yoki ʻ ʻ ʻ jild kiydirilgan rezina tuvak , tovon tagiga ichiga paxta solingan doka doiralar qo yiladi; bemor qorni bilan yotganda esa bunday doiralar ʻ tizza qopqog i, do nglar va yonbosh suyaklari tagida bo ladi. Badanning eng ko p botadigan joylari kuniga 1 ʻ ʻ ʻ ʻ —2 mahal kamfora spirti yoki boshqa spirtli eritmalar bilan artib turiladi. Bunda yengil massaj (uqalash) ham qilib boriladi (yana q. Bemorni parvarish qilish). Asosan ultrabinafsha nurlar, antiseptik vositalar, margansovka (kaliy permanganat) va h. k. bilan davolaniladi. Yo. ya. paydo bo lganda bemorning umumiy ʻ ahvolini hisobga olgan holda doridarmonni vrach tayinlaydi. . Bemor tanasining uzoq vaqt bir xolatda qolishi Bemor terisining qizarib turishi Terining tashqi qavati va derma zararlanadi,qavariq yara paydo bo’ladi Teri osti to’qimalari zararlanishi va nekrozi Bemorning mushak hatto tayanch to’qimalarini qamrab oladigan zaralanish Yotoq yaralarning paydo bo’lishiga qoq suyak bo’lib oriqlab ketish,yurak faoliyati susayib,qon aylanishining yetishmay qolishi,markaziy nerv sistemasining kasalliklari(orqa miyaning travmatik shikastlanishi),shuningdek qandli diabet sabab bo’ladi.Markaziy nerv tizimi kasalliklarida paydo bo’ladigan yotoq yaralar juda tez,xastalik boshlangandan keyin bir necha soat ichida avj oladi,qandli diabetga uchragan bemorlardagi yotoq yaralar esa juda uzoq davom etadi va ularni davolash qiyin bo’ladi.Yotoq yaralarning paydo bo’lishiga qoq suyak bo’lib oriqlab ketish,yurak faoliyati susayib,qon aylanishining yetishmay qolishi,markaziy nerv sistemasining kasalliklari(orqa miyaning travmatik shikastlanishi),shuningdek qandli diabet sabab bo’ladi.Markaziy nerv tizimi kasalliklarida paydo bo’ladigan yotoq yaralar juda tez,xastalik boshlangandan keyin bir necha soat ichida avj oladi,qandli diabetga uchragan bemorlardagi yotoq yaralar esa juda uzoq davom etadi va ularni davolash qiyin bo’ladi.Yotoq yaraning yuzaga kelishiga ko’pincha bemorlarni yaxshi parvarish qilmaslik: notekis,qattiq o’rin,uning tez-tez to’g’rilanib turilmasligi,almashtirilmasligi va shu sababli choyshabda mayda ushoqlar,burmalar bo’lishi,choyshab va ko’ylakdagi choklar,bemor ich kiyimini kam almashtirish ,siydik va axlat tegib bulg’angan badan terisini vaqti- vaqtida yuvib turmaslik sabab bo’ladi.Yotoq yaraning yuzaga kelishiga ko’pincha bemorlarni yaxshi parvarish qilmaslik: notekis,qattiq o’rin,uning tez-tez to’g’rilanib turilmasligi,almashtirilmasligi va shu sababli choyshabda mayda ushoqlar,burmalar bo’lishi,choyshab va ko’ylakdagi choklar,bemor ich kiyimini kam almashtirish,siydik va axlat tegib bulg’angan badan terisini vaqti-vaqtida yuvib turmaslik sabab bo’ladi.Yotoq yaralar paydo bo‘lish xavfini aniqlash

Yotoq yaralar holatini baholash 15-20 xavf yuqori emas 12-15 o’rta darajali 12-yuqori darajali xavf 16 balldan past hollarda maxsus induvidual parvarish qilinadi NORTON shkalasi VATERLOU shkalasi BREYDEN shkalasi Yotoq yaralarni oldini olish uchun quyidagi choralarni ko’rish lozim:1)har gal o’rinni qayta solishda bemor badanini ko’zdan kechirish,yotoq yara paydo bo’ladigan joylarga ahamiyat berish;2)bemor badanini ozoda bo’lishini kuzatish,har kuni badanini nam sochiq bilan artish,badanining siydik va axlat tegib ifloslangan joylarini suv bilan sovunlab yuvish,so’ngra orqa va dumg’aza terisini kamfora spirti bilan artish;3)terining bosilishiga yo’l qo’ymaslik maqsadida yotoq yaralar paydo bo’lishi mumkin bo’lgan joylarga yumshoq sochiq yoki yostiq jildiga o’ralgan rezina chambar qo’yiladi.4)bemorning kuniga bir necha marta tana vaziyatini o’zgartirib turishiga yordam berish va goh u yonboshiga ,goh bu yonboshiga ,goh chalqancha yotishiga ko’maklashish kerak;4)bemorning kuniga bir necha marta tana vaziyatini o’zgartirib turishiga yordam berish va goh u yonboshiga,goh bu yonboshiga ,goh chalqancha yotishiga ko’maklashish kerak;5)agar yotoq yara paydo bo’ladigan joyda teri qizarib qolgudek bo’lsa yuqorida sanab o’tilgan barcha tadbirlarni kuchaytirish va ayni vaqtda davolashga kirishish lozim.Paydo bo’layotgan yotoq yaraga kuniga 1-2 marta 5 yoki 10% li kaliy permanganat eritmasi surtiladi.YOTOQ YARALARNI DAVOLASH.YOTOQ YARALARNI DAVOLASH.Pufakchalar paydo bo’lganda ularga brilliant yashilining spirtdagi eritmasidan surtish,so’ng quruq boylam qo’yish kerak.Nekroz chegaralangandan so’ng nekrozlangan to’qima olib tashlanadi va jarohat 1% li kaliy permangant eritmasiga otirilgan steril salfetka bilan berkitiladi.Bog’lam kuniga 2-3 marta yangilanadi.Jarohat tuzala boshlaganda Vishnevskiy malhami,peruan va paxta moyining aralashmasi,sintomitsin emulsiyasi va boshqa malhamli bog’lamlarga o’tiladi. Ular uchun turli xil reabilitatsion dasturlar tuzish, ijtimoiy moslashuvlari uchun ko‘mak berish jarayonida vasiy degan tushuncha paydo bo‘lgan. Bugun aynan mana shu mavzuni batafsil muhokama qilishni xohlardik. Alohida e'tiborga muhtoj yaqinlarini parvarishlayotgan insonlar qanday vaziyatlarga tushadilar va nimalarga duch keladilar? Alohida parvarish deganda bir kishini ovqatlantirish, harakatlanishiga ko‘maklashish, gigiyenik masalalarda yordam berish kabilar tushuniladi. Ovqatlantirish bo‘yicha hammasi oddiy va tushunarli bo‘lsa, harakatlanishda nogironlar aravachasi, yurishga ko‘maklashuvchi vositalar, hassalar kabi ayrim ko‘maklashuvchilar bor. Gigiyenik jihatdan esa maxsus vositalar paydo bo‘lganiga hali ko‘p vaqt bo‘lgani yo‘q. Ular yordamga muhtoj odamning hayotini yengillashtirishga xizmat qiladi. Gigiyenik muolajalar vasiylar uchun qo‘llanmalarda bir necha asosiy punktlarga bo‘lingan: