logo
  1. Главная страница
  2. Рефераты
  3. Общий
  4. Dasturiy injenering fanidan “TEATR” loyihasi

Dasturiy injenering fanidan “TEATR” loyihasi

Загружено в:

08.08.2023

Скачано:

0

Размер:

2037.0390625 KB
Скачать
1Dasturiy injenering fanidan “TEATR” loyihasi KURS ISHI Tekshirdi: __________________ SAMARQAND – 2021 Mundarija KIRISH…..............................................................................................................3 1. Qt muhitida dastur interfeysini yaratish 1.1. Qt dasturlash muhitida Teatr loyihasini yaratish...............................4 1.2. Qt muhitida dastur interfeysini tayyorlash.........................................7 2. Teatr Malumotlar Bazasini loyihalash 2.1. Malumotlar bazasini yaratish...............................................................12 22.2. TEATR” ma’lumotlar bazasining mantiqiy strukturasi va uni shakllantirish.........................................................23 2.3. JADVALLARNING O’ZARO BOG’LANISHI.................................26 2.4. SQL operatorlari yordamida jadvallarni hosil qilish va jadvallarga ma’lumotlar kiritish......................................................29 3. Malumotlar bazasini Qt creatorda yaratilgan dastur bilan bog’lash.............................................................................................................34 XULOSA ................................................................................................................ 36 FOYDALANGAN ADABIYOTLAR......................................................................3 7 3Kirish Kurs ishining maqsadi : Teatr loyihasini ishlab chiqish teatr uchun foydali dastur yaratish.Tatr uchun umumiy dastur ishlab chiqish. Kurs ishining obyekti : Teatrni organib chiqib teatr uchun dastur yaratish.Kurs ishida asosiy obyekt teatr uchun dastur yaratib chiqish. Kurs ishida foydalaniladigan instrumantal dasturlar : Qt creator dasturlash muhiti MYSQL malumotlar bazasi bilan ishlaydaigan dastur. O‘zbekiston Respublikasining Hozirgi Prezidentining Oliy Majlisiga Murojaatnomasida 2020 yilni “Ilm-ma’rifat va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish yili”, deb e’lon qilinishi hamda shu bo‘yicha “yo‘l xaritasi” ishlab chiqilgani ham axborot texnologiyalari sohasiga muhim ahamiyat berilayotganini ko‘rsatmoqda.Prezidentimizning 2020 yil 2 martdagi farmoni bilan Teatr, xuddi biz biladiganimizdek, uzoq rivojlanish tarixini kechib o’tgan. Drama g’oyasining o’zi esa dindan kelib chiqqan. Xitoyliklarning ilk tomoshalari ularning ibodatxonalaridagi raqslar singari bo’lgan. Keyinchalik maxsus maydonchalardan foydalanila boshlandi. Bular pardasiz, yoritilmaydigan oddiy sahnalar bo’lib, faqatgina xuddi ibodatxonalarning tomlari singari bezatilgan tomlarga ega edi.Yaponlar ham qadim zamonlarda teatrga ega bo’lishgan. Tomoshalar turlaridan biri «No» deb atalardi va teatrning «Kabuki» shakli ham ommalashgan edi. Ular ham xuddi ibodatxonalarniki singari tomlari bo’lgan maydonchalarda o’tkazilar edi. Qadimgi yunonlar teatr taraqqiyoti bobida haddan tashqari ko’p ishlar qilishgan. Tomoshabinlar tepalik nishabida o’tishardi. Pyesa voqealari maysazor gardishda bo’lib o’tar edi. «Skene» deb ataladigan maxsus binocha bo’lib, undan aktyorlarning chiqishi, libos almashtirishi va dekoratsiyani joylashtirish uchun foydalanishgan. O’rta asrlarda nasroniy cherkovi teatrning barcha shakllarini qoraladi, biroq keyinchalik diniy tomoshalar cherkov hayotining muhim bo’lagiga aylandi. Dindorlar o’rta asarlarda Injildan olingan lavhalarni cherkov ibodati sifatida sahnalashtirganlar. Yelizaveta I hukmronligi davrida teatr Angliyada ancha ilgarib ketadi. 1576 yilda aktyor Jeyms Berbij tomoshalar uchun dastlab maxsus binoni bunyod etadi. U shunchaki «teatr» deb yuritiladi. 41.1.Qt dasturlash muhitida Teatr loyihasini yaratish Stillar jadvallari-barcha ilovalar uchun QApplication::setStyleSheet() yoki QWidget::setStyleSheet() orqali ma'lum bir vidjet (va uning avlodlari) uchun o'rnatilishi mumkin bo'lgan matnli xususiyatlardir. Agar turli darajalarda bir nechta uslublar jadvallari o'rnatilgan bo'lsa, Qt barcha o'rnatilgan uslublar jadvallaridan samarali uslublar jadvalini yaratadi. Bunga kaskadlash deyiladi. Misol uchun, quyidagi uslublar jadvali barcha QLineEdit maydonlarini fon sifatida sariq rang sifatida ishlatishi kerakligini ta’minlaydi va barcha QCheckbox obyektlari matn rangi sifatida qizildan foydalanishi kerakligini o’rnatadi: QLineEdit { background: yellow } QCheckBox { color: red } Stillar jadvallari faqat QPalette yordamida amalga oshirish qiyin yoki mumkin bo'lmagan barcha turdagi sozlamalarni amalga oshirish imkonini beradi. Agar siz majburiy joylar uchun sariq fonni olishni istasangiz, potentsial xavfli tugmalar yoki odatiy tugma uchun qizil matnni o’rnatmoqchi bo’lsangiz stillar jadvallari bunga yordam beradi. Stillar jadvallari joriy vidjetlarning yuqori qismida qo'llaniladi, ya'ni ilovalaringiz iloji boricha tabiiy ko'rinadi, ammo uslublar jadvalining har qanday cheklovlari hisobga olinadi. Yaroqsiz palitradan farqli o'laroq, stillar jadvallari quyidagilarni ta'minlaydi: Agar siz QPushButton uchun qizil fon rangini o'rnatgan bo'lsangiz, tugma fonining barcha uslubda, barcha platformalarda qizil bo'lishiga ishonch hosil qilishingiz mumkin. Bundan tashqari, Qt Designer uslublar jadvallarini integratsiyalashni ta'minlaydi, bu esa turli xil vidjet uslublarida ulardan foydalanish samarasini ko'rishni osonlashtiradi. Bunga qo'shimcha ravishda, stillar jadvallari QStyle kichik sinflarini ishlatmasdan sizning ilovangizga o'ziga xos ko'rinish berish uchun ishlatilishi mumkin. Masalan, siz radio tugmachalari uchun maxsus rasmlarni o’rnatishingiz va ularni belgilangan holati uchun boshqa tasvirlarni joylashtirishigiz mumkin. Ushbu texnikadan foydalangan holda, siz odatda stillar ko'rsatmalari kabi bir nechta uslublar sinflarida meros olishni talab qiladigan kichik o'zgarishlarni amalga oshirishingiz mumkin. 5 Stillar to'plami har qanday faol uslublar jadvali hisobga olinishini ta'minlaydi va boshqa tasvirchizish operatsiyalari platformalarga qaram bo'lgan uslubni aniqlaydi.Ro’yxatli vidjetlarTanlov elementlari ma'lumotlarni ko'rsatish, o'zgartirish va tanlash uchun standart grafik elementlar hisoblanadi.Oddiy ro'yxatQListwidget klassi foydalanuvchini bitta yoki bir nechta elementni tanlash imkoniyatini beruvchi ro'yxat vidjetidir. Ro'yxat elementlari matn va rastr tasvirlarni o'z ichiga olishi mumkin. Ro'yxatga elementni qo'shish uchun additem() usulini ishlatish kerak.Ushbu usulning ikkita variantini bor: QListWidgetItem matn va sinf ob'ekti uchun. Agar ro'yxatdagi barcha elementlarni olib tashlash kerak bo'lsa, clear() metodidan foydalanish kerak.QListWidgetItem- sinfi ro'yxat elementlari uchun sinf hisoblanadi. Ushbu sinflarning ob'ektlari, masalan, matnni QListWidget::addItem(). usuliga uzatishda bevosita yaratilishi mumkin.Shuni ta'kidlash kerakki, QListWidgetItem klassi nusxa ko'chirish konstruktorini taqdim etadi, bu esa elementlarning nusxalarini yaratishga imkon beradi. Bundan tashqari, bu maqsadda clone() usulidan foydalanishingiz mumkin. Ro’yxat Elementlarini kiritish Bir vaqtning o'zida bir nechta matn elementlarini ro'yxatga bir qatorga qo'shib qo'yish mumkin, bunda satrlarning ro'yxatini o'z ichiga olgan QStringList-ni InsertItems() usulidan foydalaniladi. Matn elementini yaratish uchun siz InsertItem() usulidan foydalanish mumkin, faqat parameter sifatida satr berilishi kerak. QListWidgetItem ob'yekti, shuningdek, insertItem() usuli yordamida ro'yxatga kiritilishi mumkin. U addItem() usulidan qo'shiladigan elementning aniq o'rnini ko’rsatish mumkinligi bilan farq qiladi.Yaratilgan elementga ro'yxat ob'ekti QListWidgetItem::setIcon() usuli yordamida qo’shiladigan elementga rasm o’rnatiliishi mumkin. Shunisi e'tiborga loyiqki, ro'yxat elementlarida nafaqat rasmlar va matnlar, balki vidjetlar ham o'rnatilishi mumkin. Buning uchun QListWidget klassining setItemWidget() va itemWidget() usullaridan foydalansa bo’ladi. SetItemWidget() usulining birinchi parametri ro'yxat ob'ekti ob'ektiga ko'rsatgichni, ikkinchisi - vidjetga ko'rsatgichni o'tkazish kerak. Ro'yxat elementida joylashgan vidjetga ko'rsatgichni olish uchun, elementni listWidget() usuliga ro'yxat elementi ob'ektiga o'tkazish kerak. Operatsion tizimlarning ro'yxatini ko'rsatadigan oddiy ro'yxatni ishlatishga misol quyida keltirilgan(45-rasm). 6#include <QtGui> int main(int argc, char** argv) { QApplication app(argc, argv); QStringList lst; QListWidget lwg; QListWidgetItem* pitem = 0; lwg.setIconSize(QSize(48, 48)); lst << "Linux" << "Windows" << "MacOS" << "OS2"; foreach(QString str, lst) { pitem = new QListWidgetItem(str, &lwg); pitem->setIcon(QPixmap(str + ".jpg")); } lwg.resize(125, 175); lwg.show(); return app.exec(); } Oddiy ro'yxat vwget lwg yaratildi.Ro'yxat vidjetining setIconSize() usuli elementlarning rasmlari uchun hajmni belgilaydi. Keyin lst satrlari ro'yxati elementlar uchun matnlar bilan to'ldiriladi. Ushbu ro'yxatga foreach operatori yordamida elementlar yaratamiz va qo'shamiz. SetIcon() usuli bilan har bir element uchun tasvir o'rnatiladi. Ro’yxat elementlarini tanlash QListWidget :: currentItem() usuli yordamida foydalanuvchi qaysi elementni tanlaganligini bilib olish mumkin, u tanlangan elementga ko'rsatgichni qaytaradi. Agar bir nechta element tanlangan bo'lsa, u holda tanlangan elementlar ro'yxatini qaytarib beradigan selectedItems() usulidan foydalanish kerak. Ko'p tanlov rejimini yoqish uchun QAbstractItemView bazasida amalga oshiriladigan setSelectionMode() usuliga QAbstractItemView::MultiSelection qiymatini o'rnatish kerak. Boshqa qiymatlarni berib, masalan, tanlovni butunlay o'chirib qo'yish uchun QAbstractItemView::NoSelection-ni qiymatni va faqat bitta elementni belgilaydigan qilish uchun - QAbstractItem::SingleSelection-ni parameter sifatida ishlatish kerak. Ro'yxat elementi ustida sichqoncha bosilganda itemClicked() signali yuboriladi. Ikki marta bosilganda, itemDoubleClicked() signali QListWidgetItem* parametri bilan yuboriladi. Har safar tanlov o'zgarganda, itemSelectionChanged() signali yuboriladi. 71.2.Qt muhitida dastur interfeysini tayyorlash 1-rasm Qt Creator dasturi ko’rinishi Dasturning umumiy interfeys qismini tayyorkashni boshlaymiz:Qt muhitini ishga tushirib undan yangi proyekt yaratamiz va dasturimizda kerak bo’ladigan vidjetlarini ketma ketlikda joylashtirib chiqamiz. 8 Dasturda ishlatiladigan tugmalarni qo’yib chiqamiz: Chipta xarid qilish spektakllar anonsi puw buttonlarini o’rnatib chiqamiz.Push button bu bosiladigan tugama hisoblanadi. Bu orqali biz avvalgi namoish etilgan sahnalarni ko’rishimiz mukin. 9Bu tugma orqali biz teatrda xizmat ko’rsatuvchi xodimlar ro’yxatini va boshqa ma’lumotlarni olishimiz mumkin. Bu tugma orqali biz teatrda analga oshirilagan ishlar va teatr xayotiga oid bohqa ma’lumotlarni bilib olishimiz mumkin bo’ladi. 10Bu tugma orqali biz teatr joylashuvini topamiz .Bu bo’limda biz geolakatsiya va suniy yo’ldosh va google xaritalaridan foydalanishimiz mumkin. Dasturimizni dizayn qismini ishlab chiqamiz.Bu ishlarni style shet bo’limida amalga oshiramiz.color – bu yozuv ragni background color –orqa fon hisoblanadi. 11Dasturimiz interfeysi quyidagi kurinishga ega bo ’ ladi . Keyin biz bu dastur uchun malumotlar bazasini yaratamiz bu uchun MySQL dasturidan foydalanamiz . 122.1.Malumotlar bazasini yaratish Biz texnalogiyalar asrida yashamoqdamiz.Insonning kundalik mеhnat faoliyati tashqi muhit to`g`risidagi axborotlarni qabul qilish va to`plash, turli masalalarni еchish uchun zarur bo`lgan ma'lumotlarni aniqlash, qayta ishlash kabi amallarni bajarish bilan bog`liq bo`ladi. “Ma’lumotlar bazasi” atamasi 1960-yillarning boshlarida paydo bo’lgan, garchi dastlab bu tushuncha sun’iy intellekt tizimlari nuqtai nazaridan tor ma’noda tushunilgan bo’lsa-da, 1964-1965-yillarda SDC tomonidan tashkil qilingan simpoziumlarda joriy etilgan. Ushbu atama zamonaviy ma’noda faqat 70-yillarda keng qo’llanilgan.Ma’lumotlar bazasi – tegishli ma’lumotlar to’plamini o’z ichiga olgan umumiy, birlashgan kompyuter tuzilmasi Shu sababli, ham yuqoridagi amallar majmuasi, ularni tatbiq etish usullarini vositalari axborot tizimlarini (AT) yaratish uchun asos bo`lib xizmat qiladi. Axborot tizimlarining asosiy maqsadi foydalanuvchilarni tеgishli sohaga taaluqli bo`lgan axborot bilan ta'minlashiga qaratilgan. EHMlarning yaratilishi natijasida avtomatlashtirilgan axborot tizimlarini (AAT) hosil qilish imkoniyatlari paydo bo`ldi.Hozirgi kunda AATning rivojlanishi ikki yo`nalishda olib borilmoqda. Birinchi yo`nalish – avtonom fayllar asosida axboorot tizimlarini hosil qilish. Bunday Atning imkoniyat doiralari chеgaralangan va oddiy tuzilishiga ega. Ular avtonom fayllar to`plamini qayta ishlash hamda hujjatlarni chiqarish amallarini bajaradigan dasturlar majmuasidan tashkil topadi. Bunday tizimlar quyidagi kamchiliklarna ega: - ma'lumotlarning takrorlanishi; - fayllarni yuritish murakkabligi; - fayllarning birgalikda ishlashi qiyinligi; - dasturlarning ma'lumotlarga bog`liqligi va boshqalar. Ikkinchi yo`nalish - ma'lumotlar bazasini hosil qilish. Ma'lumotlar bazasi asosida hosil qilingan AT foydalanuvchilar majmuasiga xizmat ko`rsatadi va yuqorida ko`rsatilgan tizimlar juda kеng tarqalmoqda.AATning faoliyati axborotlarni to`plash va qayta ishlash bilan bog`liq. 13 Tizimga kiritilayotgan va foydalanuvchiga bеrilayotgan axborotlar hujjatlar ko`rinishda shakllanadi. Shu sababali ham hujjat moddiy ob'еkt hisoblanadi va ma'lum bir tartib asosida rasmiylashtirilgan axborotlar to`plamidan iborat bo`ladi.AATda axborot manbai sifatida odamlar va tеxnik vositalar hisoblansa, istе'molchi sifatida turli foydalanuvchilarni uch guruhga ajratish mumkin: tizimning ma'muriyati, dasturchilar va oxirgi istе'molchilar.Foydalanuvchilarning AAT ga murojaati talab asosida amalga oshiriladi. Talab- mavsumlashtirilgan xabar bo`lib, unda tеgishli ma'lumotlarni qidirish shartlari va ular ustidan bajarilishi lozim bo`lgan vazifalar ko`rsatiladi.Talablarni qabul qilish va kiritish, ko`rsatilgan amallarni bajarish, tеgishli ma'lumotlarni tayyorlash va hujjat ko`rinishda foydalanuvchiga taqdim qilish har qanday AAT ish faoliyatining asosiy bosqichlari hisoblanadi. ATT AMT talab-javob tartibida ishlaydi. Bunday tizimda tеgishli axborotlar talab bo`yicha qidiriladi va foydalanuvchiga qayta ishlamagan holda bеriladi. Ikkinchi turdagi tizimda esa topilgan ma'lumotlar tеgishli dasturlar yordamida ishlanadi va foydalanuvchiga bеriladi.Ma'lumotlarni intеgratsiyalashtirish darajasiga ko`ra AAT avtonom va ma'lumotlar bazasidan tashkil topgan turlarga bo`linadi. Avtonom fayli tizimlarda (AFAAT) to`plangan ma'lumotlar o`zaro bog`lanmagan holatda bo`ladi. Shu sababli bunday turdagi tizimlar o`rniga ma'lumotlar bazasidan (MB) foydalanilmoqdaTaqsimlash darajasiga ko`ra AAT elеmеntlari bitta EHMda (lokal) va hisoblash tarmog`ida (taqsimlangan) joylashgan turdagi tizimlarga bo`linadi.Ma'lumotlar bazasini tashkil qilish tamoyillariAxborotga bo`lgan talablarning turli-tumanligi, masalalar ko`lamining tobora ortib borishi va boshqalar zamonaviy Atlari oldiga bir qator talablar qo`ymoqda. Bunday talablar jumlasidan quyidagilar kiradi: Ma'lumotlarning aniqligi . Ma'lumki, ma'lumotlar bazasi tеgishli sohaning axborat modеlini tashkil qiladi. Shu sababli ham MB da saqlanayotgan axboratlar ob'еktlarning holati, xususiyati va ular o`rtasida alaqalarni to`liq va aniq ifodalash lozim. Aks holda tashkil qilingan MB xatarli bo`lishi va zarar kеltirishi mumkin. 14Tеzkorlik va unumdorlik. Tizimning tеzkorligi qo`yilgan talabga javob bеrish vaqti bilan aniqlanadi. Bunda nafaqat EHM ning tеzkorligini, balki malumotlarning joylanishi, izlash usullari, talabning qiyinligini va boshqa olimllarni ham hisobga olish zarur. Tizimning umumdorligi esa vaqt birligi ichida bajarilgan talablarning miqdori orqali aniqlanadi. MBdan foydalanishning odiyligi va qulayligi. Bu talab tizimdan foydalanuvchi barcha im'tеmolchilar tomonidan qo`yiladi. Shu sababli ham MB dan foydalanishning oson, sodda va qulay usullarini yaratish muhim ahamiyatga ega. Ma'lumotlarni himoyalash . Tizim ma'lumotlar bazasida saqlanilayotgan axborat va dasturlarni tashqi ta'sirlardan, bеgona foydalanuvchilardan himoyalashni ta'minlash lozim. Tizimning rivojlanishi . Tizim tarkibi doimo yangi elеmеntlar, dasturlar bilan taxminlanishi, axborot massivlari o`zgartirilishi, yangilanib borishi zarur.Ma'lumotlarning intеgratsiyalashtirish tamoyili. Bu tamoyilning mohiyatiga ko`ra o`zaro bog`lanmagan axboratlar yagona ma'lumotlar bazasiga birlashtiriladi. Buning natijasida ma'lumotlar foylalanuvchi va uning amaliy dasturlariga axborat massivlari ko`rinishida taqdim etiladi. Axborat massivlaridan foydalanilganda kеrakli ma'lumotlarni qidirish, qayta ishlash jarayonlarini boshqarish osonlashadi, ma'lumotlarning ortiqchaligi kamayadi, MBni yuritish еngillashadi. Ma'lumotlarning yaxlitligi tamoyili. Bu tamoyil orqali MBda saqlanayotgan axborlarning aniqligi ortadi, ya'ni ularning xususiyatlari va tavsifnomalari tеgishli soha ob'еktlari to`liq ifodalaniladi. Ma'lumotlarning yaxlitligi noto`g`ri axborotni kiritish yoki uning ma'lum bir qimini xotiradan o`chirib tashlash natijasida buzilishi mumkin. Shuning uchun ham kiritilayotgan axboratlarni nazorat qilish, saqlanayotgan ma'lumotlarni doimo tеkshirish, maxsus tizim yordamida tiklash va boshqa tadbirlar orqali MB ning yaxlitligini taxminlash mumkin. Ma'lumotlarning aloqadorligi tamoiyli. Bu tamoyilning mohiyatiga ko`ra MBdagi barcha axboratlar o`zaro bog`langan bo`lib, ob'еktlar o`rtasidagi munosabatlarni ifodalaydi. Axborat turlari va ular o`rtasidagi munosabatlar majmuasi ma'lumotlarning mantiqiy tuzilishini tashkil qiladi. Ma'lumotlarning o`zaro bog`liqligi 36-rasmda ko`rsatilgan. Buning natijasida еngillashadi va tеzlashadi.Ma'lumotlarning еtarli bo`lish tamoyili. Bu tamoyilning mohiyatiga ko`ra, tеgishli axboratlar MBda yagona nusxa saqlanadi va ular istalgan 15masalani еchish uchun o`zaro bog`lanadi hamda еtarli bo`ladi. Masalan , vatonom fayllardan iborat bo`lgan AATda ba'zi bir axboratlar takrorlansa, MBda esa ularning takrorlanishi butunlay barham topadi.MBni boshqarishini markazlashtirish tamoyili. Bu tamoyilga ko`ra ma'lumotlarni boshqarishning barcha funksiyalari yagona boshqarish dasturi-ma'lumotlar bazasini boshqarish tizimi (MBBT)ga bеriladi. Bu tamoyilga rioya qilish asosida ATdan foydalanishning samaradorligi barcha jarayonlar MBBT orqali amalga oshiriladi.Ma'lumotlarning ifodalanishini ularni qayta ishlash jarayonlaridan ajratish tamoyili. Bu tamoyilga ko`ra, ma'lumotlarning ifodalanishi amaliy dasturlardan tashqarida tayyorlanadi va MB da saqlanadi. Bu esa o`z navbatida dasturlash jarayonini еngillashtiradi, dastur uchun zarur bo`lgan holda axborotlarning hajmini kamaytiradi. MBni yuritishni yaxshilaydi va h.k.Shunday qilib, yuqorida ko`rib o`tilgan tamoyillar asosida MB ning tarkibi yaratildi, ya'ni ATning mantiqiy, fizik va dasturiy elеmеntlari o`rtasidagi o`zaro bog`lanish ishlab chiqiladi.Ma'lumotlar bazasining tarkibi va uni tashkil etish.Atning tarkibiy elеmеntlari unga yuklatilgan vazifalar va еchiladigan masalalarning xususiyati orqali anqlanadi. Shunga ko`ra ma'lumotlar bazasining asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:-axborotlarni saqlash va himoyalash; -axborotlarni doimo o`zgartirish (yangilsh, yangi ma'lumotlarni kiritish, ortiqcha ma'lumotlarni o`chirish va h.k.)-foydalanuvchi va amaliy dasturlar talablariga ko`ra ma'lumotlarni izlash va tanlash;-aniqlangan ma'lumotlarni qayta ishlash va tеgishli usulda natijaviy axborotlarni chiqarish va boshqalar.Yuqorida ko`rsatilgandеk, axborotlar ma'lumotlar bazasida saqlanadi. MB-amaliy dasturlarga bog`liq bo`lmagan holda ma'lum bir tartib asosida o`zaro bog`langan ma'lumotlar to`plami.Har qanday ma'lumot fayli kabi, MB ham yozuvlardan tashkil topadi. yozuvlar esa o`z navbatida maydonchalardan hosil qilinadi. Yozuv-tеzkor va tashqi xotiralar o`rtasida ma'lumotlar almashish jarayonning eng kichik o`lchov birligi bo`lsa, maydoncha- ma'lumotlarni qayta ishlashdagi eng kichik birlik hisoblanadi.MBni tashkil qilish oddiy fayllarni tashkil qilishdan quyidagi ikkita xususiyatiga ko`ra farqlanadi:-yozuv maydonlarining ifodalanishi ma'lumotlar bilan birgalikda saqlanadi;-ma'lumotlarni qidirishda maxsus usullaridan foydalaniladi. Opеratsion tizimning muhitida faoliyat qilayotgan MB bilan 16turli amallarni bajarish mumkin emas. Bu majmua ma'lumotlar bazasini boshqarish tizimi dеb yuritiladi. MBBT - ma'lumotlar bazasini hosil qilish, uni yuritish va foydalanish uchun mo`ljallangan dasturlar va til vositalarning to`plamidir.MBBTning asosiy qismini boshqarish dasturi tashkil qiladi. Bu dastur MB bilan muloqotni o`rnatishga bog`liq bo`lgan barcha jarayonlarni avtomatlashtiradi. MBBT ishga tushishi bilan uning boshqarish dasturi doimo asosiy xotirada bo`ladi va talablarni qayta ishlashni tashkil qiladi, ularning bajarilish tartibini ta'minlaydi, amaliy dasturlar va opеratsiya tizimi o`rtasidagi aloqalarni o`rnatadi. MBBTning boshqa qismini ma'lumotlarni qayta ishlash dasturlarining to`plami tashkil qiladi. Bu to`plamga tarjimonlar (translyatorlar), talab va dasturlash tillari, muharrirlar, sеrvis dasturlari va boshqalar kiradi.hunday qilib, ma'lumotlar banki bir nеcha ma'lumotlar bazasi, boshqarish va amaliy dasturlardan tashkil topadi. Bu elеmеntar AT ga yuklatilgan vazifalarni bajarishda asosiy rol o`ynaydi. Shu bilan birga, ATning samarali faoliyati uning ta'minlovchi elеmеntlariga ham bog`liqdir. Bu ta'minot tarkibiga quyidagi elеmеntlar kiradi.Tеxnik-ta'minot MB va foydalanuvchilarning ish faoliyatini avtomatlashtirish imkoniyatini yaratadigan tеxnik vositalardan tashkil topadi. Bunday vositalar jumlasiga EHM, tashqi qurilmalar, axboroti tashish, uzatish vositalari, aloqa tarmoqlari, abonеnt punktlari va boshqalar kiradi.Ma’lumotlar bazalari, kompyuterlarga asoslangan tizimlarga ma’lumotlarni tezda saqlash, boshqarish va olish imkonini beradigan ixtisoslashgan tuzilmalardir.Ma’lumotlar bazasi tushunchasi maydon, yozuv, fayl atamalari bilan bog’liq.Maydon – bu saqlanadigan ma’lumotlarning eng kichik birligi. Tipik ma’lumotlar bazasida bir qancha tiplarning yoki saqlanadigan maydonlarning har birini tavsiflovchi ko’plab nusxalari (occurrence yoki instance) mavjud. Masalan, OTMlar haqida ma’lumot mavjud bo’lgan ma’lumotlar bazasida "OTM raqami" nomi bilan saqlanadigan maydon turini o’z ichiga olishi mumkin va ma’lumotlar bazasida tavsiflangan OTMlarning har bir turi uchun (fakultetlar, yo’nalishlar, guruhlar, talabalar va boshqalar) ushbu saqlanadigan maydonning alohida nusxasi mavjud bo’ladi.Yozuv – bu tegishli saqlanadigan maydonlar to’plamidir. Bunday holda, saqlangan yozuvning nusxasi saqlanadigan maydonlarning tegishli 17nusxalari guruhidan iborat. Fayl - bu bir xil turdagi saqlangan yozuvlarning barcha mavjud nusxalari to’plami. Oddiylik uchun har qanday berilgan fayl faqat bitta turdagi saqlanadigan yozuvlarni o’z ichiga olishi mumkin deb qabul qilinadi. Ushbu soddalashtirish keyingi mulohazalarga jiddiy ta’sir ko’rsatmaydi.Ma’lumotlar bazasini loyihalash uchun axborot va ma’lumotlar o’rtasidagi farqni tushunib olish kerak. Axborot - bu ma’lumotlarning ma’nosini ochib berish uchun qayta ishlash natijasidir. Axborotdan qaror qabul qilish uchun asos sifatida foydalanish mumkin. Masalan, OTM professor-o’qituvchilari haqidagi ma’lumotlarning qisqacha tavsifi attestatsiya organlariga OTM uchun attestatsiyani o’tkazish yoki o’tkazmaslikni belgilashda foydali bo’lgan tushunchalarni beradi. Ushbu misoldan ko’rinib turibdiki, ma’lumot o’z vaqtida va aniq ma’lumotlarni talab qiladi. Bunday ma’lumotlar to’g’ri yaratilishi va ularga kirish va qayta ishlash oson bo’lgan formatda saqlanishi kerak. Bundan tashqari, har qanday asosiy manba kabi ma’lumotlar muhiti ehtiyotkorlik bilan boshqarilishi kerak. Ma’lumotlarni boshqarish - bu ma’lumotlarning to’g’ri yaratilishi, saqlanishi va olinishiga qaratilgan qoidalar [6]. Ma’lumotlar muhim rol o’ynashini hisobga olib, ma’lumotni boshqarish har qanday biznes, davlat idorasi, xizmat ko’rsatish tashkiloti yoki xayriya faoliyatining asosiy yo’nalishi ekanligi biz to’liq anglashimi lozim. Ma’lumotni samarali boshqarish odatda kompyuter ma’lumotlar bazasidan foydalanishni talab qiladi. Ma’lumotlar bazasi bu quyidagilar to’plamini saqlaydigan umumiy, birlashtirilgan kompyuter tuzilmasi:  Tashqi foydalanuvchi ma’lumotlari, ya’ni oxirgi foydalanuvchini qiziqtirgan muhim faktlar; Metadata ma’lumotlar xarakteristikalarini va ma’lumotlar bazasida topilgan ma’lumotlarni bog’laydigan munosabatlar to’plamini tavsiflaydi. Masalan, meta- ma’lumotlar komponenti har bir ma’lumot elementining nomi, har bir ma’lumot elementida saqlanadigan qiymatlar turi (raqamlar, sana yoki matn) va ma’lumotlar elementini bo’sh qoldirish mumkinligi kabi ma’lumotlarni saqlaydi. Metadata ma’lumotlarning qiymati va ishlatilishini to’ldiruvchi va kengaytiradigan ma’lumotlarni 18taqdim etadi. Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimi (MBBT) bu ma’lumotlar bazasi tuzilishini boshqaruvchi va unda saqlanadigan ma’lumotlarga kirishni boshqaradigan dasturlar to’plami.Ma’lumotlar bazasining turlari. Har bir ma’lumotlar bazasi ma’lum bir ma’lumot to’plamini saqlaydi va ma’lum maqsadda foydalaniladi. Yillar o’tishi bilan, ma’lumotlar bazalaridan texnologiya va innovatsion foydalanish rivojlanib borgan sari ma’lumotlar bazalarini tasniflashda turli xil usullar qo’llanilmoqda. Masalan, ma’lumotlar bazalari qo’llab-quvvatlanadigan foydalanuvchilar soni, ma’lumotlar joylashgan joyda, saqlanadigan ma’lumotlar turi, ma’lumotlardan maqsadli foydalanish va ma’lumotlar tuzilish darajasi bo’yicha tasniflanishi mumkin. Foydalanuvchilar soni ma’lumotlar bazasi bitta foydalanuvchi yoki ko’p foydalanuvchi sifatida tasniflanganligini aniqlaydi. Bitta foydalanuvchi ma’lumotlar bazasi bir vaqtning o’zida faqat bitta foydalanuvchini qo’llab-quvvatlaydi. Boshqacha aytganda, agar A foydalanuvchisi ma’lumotlar bazasidan foydalansa, B va C foydalanuvchilari A foydalanuvchisini kutib turishlari kerak. Bunga javoban, ko’p foydalanuvchi ma’lumotlar bazasi bir vaqtning o’zida bir nechta foydalanuvchilarni qo’llab-quvvatlaydi. Ko’p foydalanuvchi ma’lumotlar bazasi nisbatan kam miqdordagi foydalanuvchilarni (odatda 50 dan kam) qo’llab-quvvatlasa, tashkilotning ishchi guruhi ma’lumotlar bazasi deb ataladi. Ma’lumotlar bazasi butun tashkilot tomonidan.ishlatilganda va ko’plab bo’limlarda (50 dan ortiq, odatda yuzlab) foydalanuvchilarni qo’llab-quvvatlasa, ma’lumotlar bazasi korxona bazasi deb nomlanadi. Joylashuv ma’lumotlar bazasini tasniflash uchun ham ishlatilishi mumkin. Masalan, bitta saytda joylashgan ma’lumotlarni qo’llab-quvvatlaydigan ma’lumotlar bazasi markazlashtirilgan ma’lumotlar bazasi deb ataladi. Bir nechta turli saytlarda tarqatilgan ma’lumotni qo’llab-quvvatlaydigan ma’lumotlar bazasi taqsimlangan ma’lumotlar bazasi deb ataladi. Markazlashtirilgan va markazlashtirilmagan (tarqatilgan) ma’lumotlar bazasi ma’lumotlar bazasini amalga oshirish va boshqarish uchun aniq belgilangan infratuzilma (apparat, operatsion tizimlar, tarmoq texnologiyalari va boshqalar) ni 19talab qiladi. Odatda, infratuzilmaga ma’lumotlar bazasini yaratadigan va ishlaydigan tashkilot egalik qiladi va xizmat qiladi. Ammo so’nggi yillarda bulutli ma’lumotlar bazalaridan foydalanish tobora ommalashib bormoqda. Bulutli ma’lumotlar bazasi - bu Microsoft Azure yoki Amazon AWS kabi bulutli ma’lumotlar xizmatlaridan foydalanib yaratilgan va saqlanadigan ma’lumotlar bazasi. Uchinchi tomon yetkazib beruvchilari tomonidan taqdim etiladigan ushbu xizmatlar ma’lumotlar bazasi uchun ishlashning aniq choralarini (ma’lumotlarni saqlash hajmi, talab qilinadigan o’tkazuvchanlik va mavjudlik) ta’minlaydi, lekin uni amalga oshirish uchun asosiy infratuzilmani ko’rsatishi shart emas. Ba’zi bir kontekstlarda ma’lumotlar bazalarini tasniflashning mashhur usuli ularda saqlanadigan ma’lumotlar turiga qarab belgilanadi. Ushbu mezondan foydalangan holda ma’lumotlar bazalari ikki toifaga guruhlanadi: umumiy maqsadlar va aniq bir sohaga asoslangan ma’lumotlar bazalari. Umumiy maqsadga asoslangan ma’lumotlar bazalarida bir nechta fanlarda ishlatiladigan turli xil ma’lumotlar mavjud - masalan, umumiy demografik ma’lumotlarni o’z ichiga olgan ro’yxatga olish ma’lumotlar bazasi va LexisNexis va ProQuest ma’lumotlar bazalari, turli mavzularda gazeta, jurnal va jurnal maqolalarini o’z ichiga olgan. Aniq bir maqsadga asoslangan ma’lumotlar bazalarida muayyan fan sohalariga yo’naltirilgan ma’lumotlar mavjud. Ma’lumotlar bazasi – tegishli ma’lumotlar to’plamini o’z ichiga olgan umumiy, birlashgan kompyuter tuzilmasi. Axborot tizimining turiga va masalaning qo’yilishiga qarab, bu ma’lumotlar bir yoki ikki mavzudagi bir necha megabaytdan biznesning ichki va tashqi muhitidagi yuzlab mavzularni qamrab oladigan terabaytgacha o’zgarishi mumkin. Ma’lumotlar bazalari, kompyuterlarga asoslangan tizimlarga ma’lumotlarni tezda saqlash, boshqarish va olish imkonini beradigan ixtisoslashgan tuzilmalardir. Ma’lumotlar bazasi tushunchasi maydon, yozuv, fayl atamalari bilan bog’liq. Maydon – bu saqlanadigan ma’lumotlarning eng kichik birligi. Tipik ma’lumotlar bazasida bir qancha tiplarning yoki saqlanadigan maydonlarning har birini tavsiflovchi ko’plab nusxalari (occurrence yoki instance) mavjud. Masalan, 20OTMlar haqida ma’lumot mavjud bo’lgan ma’lumotlar bazasida "OTM raqami" nomi bilan saqlanadigan maydon turini o’z ichiga olishi mumkin va ma’lumotlar bazasida tavsiflangan OTMlarning har bir turi uchun (fakultetlar, yo’nalishlar, guruhlar, talabalar va boshqalar) ushbu saqlanadigan maydonning alohida nusxasi mavjud bo’ladi.Yozuv – bu tegishli saqlanadigan maydonlar to’plamidir. Bunday holda, saqlangan yozuvning nusxasi saqlanadigan maydonlarning tegishli nusxalari guruhidan iborat. Fayl - bu bir xil turdagi saqlangan yozuvlarning barcha mavjud nusxalari to’plami. Oddiylik uchun har qanday berilgan fayl faqat bitta turdagi saqlanadigan yozuvlarni o’z ichiga olishi mumkin deb qabul qilinadi. Ushbu soddalashtirish keyingi mulohazalarga jiddiy ta’sir ko’rsatmaydi.Ma’lumotlar bazasini loyihalash uchun axborot va ma’lumotlar o’rtasidagi farqni tushunib olish kerak.Axborot - bu ma’lumotlarning ma’nosini ochib berish uchun qayta ishlash natijasidir. Axborotdan qaror qabul qilish uchun asos sifatida foydalanish mumkin. Masalan, OTM professor-o’qituvchilari haqidagi ma’lumotlarning qisqacha tavsifi attestatsiya organlariga OTM uchun attestatsiyani otkazish yoki o’tkazmaslikni belgilashda foydali bo’lgan tushunchalarni beradi. Ushbu misoldan ko’rinib turibdiki, ma’lumot o’z vaqtida va aniq ma’lumotlarni talab qiladi. Bunday ma’lumotlar to’g’ri yaratilishi va ularga kirish va qayta ishlash oson bo’lgan formatda saqlanishi kerak. Bundan tashqari, har qanday asosiy manba kabi ma’lumotlar muhiti ehtiyotkorlik bilan boshqarilishi kerak. Ma’lumotlarni boshqarish - bu ma’lumotlarning to’g’ri yaratilishi, saqlanishi va olinishiga qaratilgan qoidalar [6]. Ma’lumotlar muhim rol o’ynashini hisobga olib, ma’lumotni boshqarish har qanday biznes, davlat idorasi, xizmat ko’rsatish tashkiloti yoki xayriya faoliyatining asosiy yo’nalishi ekanligi biz to’liq anglashimi lozim. Ma’lumotni samarali boshqarish odatda kompyuter ma’lumotlar bazasidan foydalanishni talab qiladi. Ma’lumotlar bazasi bu quyidagilar to’plamini saqlaydigan umumiy, birlashtirilgan kompyuter tuzilmasi: 21 Tashqi foydalanuvchi ma’lumotlari, ya’ni oxirgi foydalanuvchini qiziqtirgan muhim faktlar;  Metadata (ma’lumotlar haqidagi ma’lumotlar [6]), ular orqali oxirgi foydalanuvchi ma’lumotlari birlashtiriladi va boshqariladi. Metadata ma’lumotlar xarakteristikalarini va ma’lumotlar bazasida topilgan ma’lumotlarni bog’laydigan munosabatlar to’plamini tavsiflaydi. Masalan, meta- ma’lumotlar komponenti har bir ma’lumot elementining nomi, har bir ma’lumot elementida saqlanadigan qiymatlar turi (raqamlar, sana yoki matn) va ma’lumotlar elementini bo’sh qoldirish mumkinligi kabi ma’lumotlarni saqlaydi. Metadata ma’lumotlarning qiymati va ishlatilishini to’ldiruvchi va kengaytiradigan ma’lumotlarni taqdim etadi. Qisqa qilib aytsak, metadata ma’lumotlar bazasida ma’lumotlarning yanada to’liq tasvirini taqdim etadi. Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimi (MBBT) bu ma’lumotlar bazasi tuzilishini boshqaruvchi va unda saqlanadigan ma’lumotlarga kirishni boshqaradigan dasturlar to’plami. Qaysidir ma’noda ma’lumotlar bazasi juda yaxshi tashkillashtirilgan elektron topshirish kabinetiga o’xshaydi, unda kuchli dasturiy ta’minot (MBBT) kabinet tarkibini boshqarishga yordam beradi. Ma’lumotlar bazasining turlari. Har bir ma’lumotlar bazasi ma’lum bir ma’lumot to’plamini saqlaydi va ma’lum maqsadda foydalaniladi. Yillar o’tishi bilan, ma’lumotlar bazalaridan texnologiya va innovatsion foydalanish rivojlanib borgan sari ma’lumotlar bazalarini tasniflashda turli xil usullar qo’llanilmoqda. Masalan, ma’lumotlar bazalari qo’llab-quvvatlanadigan foydalanuvchilar soni, ma’lumotlar joylashgan joyda, saqlanadigan ma’lumotlar turi, ma’lumotlardan maqsadli foydalanish va ma’lumotlar tuzilish darajasi bo’yicha tasniflanishi mumkin.Foydalanuvchilar soni ma’lumotlar bazasi bitta foydalanuvchi yoki ko’p foydalanuvchi sifatida tasniflanganligini aniqlaydi. Bitta foydalanuvchi ma’lumotlar bazasi bir vaqtning o’zida faqat bitta foydalanuvchini qo’llab- quvvatlaydi. Boshqacha aytganda, agar A foydalanuvchisi ma’lumotlar bazasidan foydalansa, B va C foydalanuvchilari A foydalanuvchisini kutib turishlari kerak. Bunga javoban, ko’p foydalanuvchi ma’lumotlar bazasi bir vaqtning o’zida bir 22nechta foydalanuvchilarni qo’llab-quvvatlaydi. Ko’p foydalanuvchi ma’lumotlar bazasi nisbatan kam miqdordagi foydalanuvchilarni (odatda 50 dan kam) qo’llab- quvvatlasa, tashkilotning ishchi guruhi ma’lumotlar bazasi deb ataladi. Ma’lumotlar bazasi butun tashkilot tomonidan ishlatilganda va ko’plab bo’limlarda (50 dan ortiq, odatda yuzlab) foydalanuvchilarni qo’llab-quvvatlasa, ma’lumotlar bazasi korxona bazasi deb nomlanadi.Joylashuv ma’lumotlar bazasini tasniflash uchun ham ishlatilishi mumkin. Masalan, bitta saytda joylashgan ma’lumotlarni qo’llab-quvvatlaydigan ma’lumotlar bazasi markazlashtirilgan ma’lumotlar bazasi deb ataladi. Bir nechta turli saytlarda tarqatilgan ma’lumotni qo’llab- quvvatlaydigan ma’lumotlar bazasi taqsimlangan ma’lumotlar bazasi deb ataladi. Markazlashtirilgan va markazlashtirilmagan (tarqatilgan) ma’lumotlar bazasi ma’lumotlar bazasini amalga oshirish va boshqarish uchun aniq belgilangan infratuzilma (apparat, operatsion tizimlar, tarmoq texnologiyalari va boshqalar)ni talab qiladi. Odatda, infratuzilmaga ma’lumotlar bazasini yaratadigan va ishlaydigan tashkilot egalik qiladi va xizmat qiladi. Ammo so’nggi yillarda bulutli ma’lumotlar bazalaridan foydalanish tobora ommalashib bormoqda. Bulutli ma’lumotlar bazasi - bu Microsoft Azure yoki Amazon AWS kabi bulutli ma’lumotlar xizmatlaridan foydalanib yaratilgan va saqlanadigan ma’lumotlar bazasi. Uchinchi tomon yetkazib beruvchilari tomonidan taqdim etiladigan ushbu xizmatlar ma’lumotlar bazasi uchun ishlashning aniq choralarini (ma’lumotlarni saqlash hajmi, talab qilinadigan o’tkazuvchanlik va mavjudlik) ta’minlaydi, lekin uni amalga oshirish uchun asosiy infratuzilmani ko’rsatishi shart emas. Ba’zi bir kontekstlarda ma’lumotlar bazalarini tasniflashning mashhur usuli ularda saqlanadigan ma’lumotlar turiga qarab belgilanadi. Ushbu mezondan foydalangan holda ma’lumotlar bazalari ikki toifaga guruhlanadi: umumiy maqsadlar va aniq bir sohaga asoslangan ma’lumotlar bazalari. Umumiy maqsadga asoslangan ma’lumotlar bazalarida bir nechta fanlarda ishlatiladigan turli xil ma’lumotlar mavjud - masalan, umumiy demografik ma’lumotlarni o’z ichiga olgan ro’yxatga olish ma’lumotlar bazasi va LexisNexis va ProQuest 23ma’lumotlar bazalari, turli mavzularda gazeta, jurnal va jurnal maqolalarini o’z ichiga olgan. Aniq bir maqsadga asoslangan ma’lumotlar bazalarida muayyan fan sohalariga yo’naltirilgan ma’lumotlar mavjud. Boshqacha aytganda, agar A foydalanuvchisi ma’lumotlar bazasidan foydalansa, B va C foydalanuvchilari A foydalanuvchisini kutib turishlari kerak. 2.2. “TEATR” ma’lumotlar bazasining mantiqiy strukturasi va uni shakllantirish Qo’yilgan masala yuzasidan ma’lumotlar bazasida jadvallar hosil qilindi. Ular orasidagi bog’lanishlar mos keluvchi (ustma-ust tushuvchi) maydonlari yordamida bog’langan. Ma’lumotlar bazasidagi jadvallar orasidagi munosabatlar quyidagi to’rtta turda bo’lishi mavjud: birga-bir, birga-ko’p, ko’pga-bir, ko’pga-ko’p. Masala yuzasidan ma’lumotlar bazasini loyilahashda birga-ko’p va ko’pga-ko’p bog’lanish munosabatlaridan foydalanildi. Birga-ko’p bog’lanish munosabati ma’lumotlar bazasini loyihalashda ko’p uchraydi va uning vazifasi takrorlanmaydigan qiymat oluvchi (kalit) maydonga ega bo’lgan jadvalning har bir yozuvi qiymatiga ushbu maydon qiymatlari orqali bog’langan jadvaldagi ko’p sondagi yozuvlarini mos qo’yishdir. Ma’lumotlar bazasidagi jadvallar va uning tarkibiy qismlari – maydonlari haqidagi ma’lumotlarni keltiramiz: “employee” – haqida ma’lumotni saqlovchi jadval Maydon nomi Tipi Izoh idemployee int(6) Kalit maydon surname varchar(50) To’liq nomi name varchar(50) Ismi position varchar(50) Ishchi lavozimi address varchar(100) Manzili phone varchar(20) Telefon email varchar(50) Elektron manzil 24“sections” – bo'limlar haqida ma’lumotni saqlovchi jadval Maydon nomi Tipi Izoh idsection int(5) Kalit maydon name int(25) Bo’lim nomi address varchar(50) Bo’limning joylashish manzili “leader” – boshliq haqida malumot saqlovchi jadval Maydon nomi Tipi Izoh idleader int(5) Kalit maydon surname varchar(50) To’liq ismi name varchar(25) Ismi phone varchar(20) Telefon email varchar(30) Kiritgan user “ticket” – chipta haqidag ma’lumotni saqlovchi jadval Maydon nomi Tipi Izoh idticket int(5) Kalit maydon price int(20) Chipta narxi date date(15) Chipta sanasi validity_period varchar(20) Amal qilish muddati “advertising” – reklama malumotlarni saqlovchi jadval Maydon nomi Tipi Izoh idadvertising int(4) Kalit maydon movie_title varchar(40) Film nomi movie_date date(20) Film sanasi “cash_register” – kalit maydon haqida ma’lumot saqlovchi jadval Maydon nomi Tipi Izoh 25idcash_register int(5) Kalit maydon type_of_payment varchar(20) To’lov turi “programm –film namoyishi haqida ma’lumot saqlovchi jadval Maydon nomi Tipi Izoh idprogramm int(10) Kalit maydon programm_time date(20) Namoyish vaqti seans varchar(40) Namoyish “theater” – teatr haqidagi ma’lumotlarni saqlovchi jadval Maydon nomi Tipi Izoh Idtheater int(5) Kalit maydon Name varchar(50) Teatr nomi Address varchar(50) Teatr manzili Email varchar(50) Electron manzili Phone varchar(20) Telefon 262.3 JADVALLARNING O’ZARO BOG’LANISHI Theater va Section jadvallar 1:N bog’lanish turini hosil qilgan. Employee va Section jadvallar 1:N bog’lanish turini hosil qilgan. 27Leader va Sections jadvallar 1:1 bog’lanish turini hosil qilgan. Theater va Programm jadvallar 1:N bog’lanish turini hosil qilgan. 28Theater va Ticket jadvallar M:N bog’lanish turini hosil qilgan. Theater va Advertising jadvallar 1:N bog’lanish turini hosil qilgan. 292.4.SQL operatorlari yordamida jadvallarni hosil qilish va jadvallarga ma’lumotlar kiritish 1- jadval. “CASH_REGISTER” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish CREATE TABLE CASH_REGISTER ( idCASH_REGISTER INT NOT NULL , TYPE_OF_PAYMENT VARCHAR(45) NULL , PRIMARY KEY (idCASH_REGISTER) ) 2- jadval. “THEATER” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish CREATE TABLE THEATER ( idTHEATER INT NOT NULL , THEATER_NAME VARCHAR(50) NULL , THEATER_ADDREES VARCHAR(55) NULL , THEATER_GMAIL VARCHAR(45) NULL , THEATERPHONE_NUMBER INT(25) NULL, THEATERcol VARCHAR(45) NULL , CASH_REGISTER_idCASH_REGISTER INT NOT NULL , PRIMARY KEY (idTHEATER) , INDEX fk_THEATER_CASH_REGISTER1_idx (CASH_REGISTER_idCASH_REGISTER ASC) , CONSTRAINT fk_THEATER_CASH_REGISTER1 FOREIGN KEY (CASH_REGISTER_idCASH_REGISTER) REFERENCES mydb.CASH_REGISTER (idCASH_REGISTER)) 3- jadval. “SECTIONS” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish CREATE TABLE SECTIONS ( idSECTIONS INT NOT NULL , SECTIONS_NAME VARCHAR(45) NULL , SECTIONS_ADDRESS VARCHAR(45) NULL , THEATER_idTHEATER INT NOT NULL , PRIMARY KEY (idSECTIONS, THEATER_idTHEATER) , 30INDEX fkSECTIONS_THEATER1_idx (THEATER_idTHEATER ASC) CONSTRAINT fkSECTIONS_THEATER1 FOREIGN KEY (THEATER_idTHEATER) REFERENCES THEATER (idTHEATER) 4- jadval. “LEADER” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish CREATE TABLE LEADER ( id_LEADER INT NOT NULL , LEADERSURNAME VARCHAR(45) NULL , LEADER_NAME VARCHAR(45) NULL , LEADERPHONE NUMBER VARCHAR(45) NULL , lLEADER_GMAIL VARCHAR(45) NULL , SECTIONS_idSECTIONS INT NOT NULL , SECTIONS_THEATER_idTHEATER INT NOT NULL , PRIMARY KEY (id_LEADER) , INDEX fk_LEADERSECTIONS1_idx (SECTIONS_idSECTIONS ASC, SECTIONS_THEATER_idTHEATER ASC) , CONSTRAINT fk_LEADERSECTIONS1 FOREIGN KEY (SECTIONS_idSECTIONS , SECTIONS_THEATER_idTHEATER) REFERENCES mydb.SECTIONS (idSECTIONS , THEATER_idTHEATER) 5- jadval. “EMPLOYEE” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish CREATE TABLE EMPLOYEE ( idEMPLOYEE INT NOT NULL , EMPLOYEESURNAME VARCHAR(45) NULL , EMPLOYEE_NAME VARCHAR(45) NULL , EMPLOYEEPOSITION VARCHAR(45) NULL , 31EMPLOYEE_ADDRESS VARCHAR(45) NULL , EMPLOYEEPHONE NUMBER VARCHAR(45) NULL , EMPLOYEE_GMAIL VARCHAR(45) NULL , THEATER_idTHEATER INT NOT NULL , SECTIONS_idSECTIONS INT NOT NULL , PRIMARY KEY (idEMPLOYEE, THEATER_idTHEATER, SECTIONS_idSECTIONS) , INDEX fk_EMPLOYEE_THEATER_idx (THEATER_idTHEATER ASC) , INDEX fk_EMPLOYEESECTIONS1_idx (SECTIONS_idSECTIONS ASC) , CONSTRAINT fk_EMPLOYEE_THEATER FOREIGN KEY (THEATER_idTHEATER) REFERENCES mydb.THEATER (idTHEATER) ON DELETE NO ACTION ON UPDATE NO ACTION, CONSTRAINT fk_EMPLOYEESECTIONS1 FOREIGN KEY (SECTIONS_idSECTIONS) REFERENCES mydb.SECTIONS (idSECTIONS) ON DELETE NO ACTION ON UPDATE NO ACTION) 6- jadval. “PROGRAMM” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish CREATE TABLE PROGRAMM ( idPROGRAMM INT NOT NULL , PROGRAMM_TIME VARCHAR(45) NULL , SEANS VARCHAR(45) NULL , THEATER_idTHEATER INT NOT NULL , PRIMARY KEY (idPROGRAMM, THEATER_idTHEATER) , 32INDEX fkPROGRAMM_THEATER1_idx (THEATER_idTHEATER ASC) , CONSTRAINT fkPROGRAMM_THEATER1 FOREIGN KEY (THEATER_idTHEATER) 7- jadval. “TICKET” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish CREATE TABLE TICKET ( idTICKET INT NOT NULL , TICKETPRICE INT NULL , TICKET_DATE VARCHAR(45) NULL , TICKET_VALIDITYPERIOD VARCHAR(45) NULL , CASH_REGISTER_idCASH_REGISTER INT NOT NULL , PRIMARY KEY (idTICKET, CASH_REGISTER_idCASH_REGISTER) , INDEX fk_TICKET_CASH_REGISTER1_idx (CASH_REGISTER_idCASH_REGISTER ASC) , CONSTRAINT fk_TICKET_CASH_REGISTER1 FOREIGN KEY (CASH_REGISTER_idCASH_REGISTER) REFERENCES mydb.CASH_REGISTER (idCASH_REGISTER) ON DELETE NO ACTION ON UPDATE NO ACTION) 8- jadval. “ADVERTISING” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish CREATE TABLE ADVERTISING ( idADVERTISING INT NOT NULL , MOVIE_TITLE VARCHAR(45) NULL , MOVIE_DATE VARCHAR(45) NULL , THEATER_idTHEATER INT NOT NULL , PRIMARY KEY (idADVERTISING, THEATER_idTHEATER) , INDEX fk_ADVERTISING_THEATER1_idx (THEATER_idTHEATER ASC) , 33CONSTRAINT fk_ADVERTISING_THEATER1 FOREIGN KEY (THEATER_idTHEATER) REFERENCES mydb.THEATER (idTHEATER) ON DELETE NO ACTION ON UPDATE NO ) SQL operatorlari yordamida jadvallarga yozuvlar qo’shish 1-jadval. “Theater” jadvaliga INSERT operatori yordamida yozuv qo’shish INSERT INTO Theater VALUES ('Alisher Navoiy nomidagi kinoteatr', 'Samarqand shahar Mirzo Ulugbek 15', ALisherKinoter@mail.ru', 915846532); 1-jadval. “Employee” jadvaliga INSERT operatori yordamida yozuv qo’shish INSERT INTO Employee VALUES ('Alisher Naymanov’,’Alisher’, ’buxgalter’, 'Samarqand shahar Mirzo Ulugbek 15', 996584565 ,’ ALisherKinote@mail.rur',5); 1- jadval. “Programm” jadvaliga INSERT operatori yordamida yozuv qo’shish INSERT INTO Programm VALUES (‘2021-12-02’,’Yozgi’ ,5); 2-jadval. “Section” jadvaliga INSERT operatori yordamida yozuv qo’shish INSERT INTO Section VALUES (‘Kinolar’,’Mirzo Ulugbek’ ,6); 2- jadval. “Advertising” jadvaliga INSERT operatori yordamida yozuv qo’shish INSERT INTO Advertising VALUES (‘Millionlar,’2021-12-12’ ,2); 3- jadval. “Leader” jadvaliga INSERT operatori yordamida yozuv qo’shish INSERT INTO Leader VALUES ('Alisher Naymanov’,’Alisher’, 996584578, ’ALisherKinote@mail.rur',5); 4- jadval. “Ticket” jadvaliga INSERT operatori yordamida yozuv qo’shish INSERT INTO Ticket VALUES (12000,’2021-02-05’, ’2021-02-25’, ’ALisherKinote@mail.rur',5); 5- jadval. “Cash_Register” jadvaliga INSERT operatori yordamida yozuv qo’shish INSERT INTO Cash_Register VALUES (‘Online Click’); My SQL malumotlar bazasini Qt Creator bilan ulash kodlari 34#include "mainwindow.h" #include "ui_mainwindow.h" #include "QString" #include <QTime> #include <QTimer> #include <QDebug> #include <QSqlError> #include <QDir> #include <QMessageBox> #include <QDate> #include <QPainter> MainWindow ::MainWindow( QWidget *parent) : QMainWindow (parent), ui ( new Ui :: MainWindow ) { ui ->setupUi( this ); QSqlDatabase db; QSqlQueryModel *m= new QSqlQueryModel (); db = QSqlDatabase ::addDatabase( "QODBC" ); db.setDatabaseName( "DRIVER={Microsoft Access Driver (*.mdb)};FIL={MS Access};DBQ=Teatr.mdb" ); db.open(); if (!db.open()) { QMessageBox ::critical( this ,tr( " Ошибка " ),db.lastError().text()); } } MainWindow ::~ MainWindow () { delete ui ; } void MainWindow ::on_pushButton_clicked() { model = new QSqlTableModel ( this ); model -> setTable ( "teatr" ); ui -> tableView ->setSelectionBehavior( QAbstractItemView :: SelectRows ); ui -> tableView ->setSelectionMode( QAbstractItemView :: SingleSelection ); ui -> tableView ->resizeColumnsToContents(); ui -> tableView ->setEditTriggers( QAbstractItemView :: NoEditTriggers ); ui -> tableView ->horizontalHeader()->setStretchLastSection( true ); model -> select (); ui -> tableView -> setModel ( model ); ui -> tableView ->show(); } void MainWindow ::on_pushButton_5_clicked() { Model = new QSqlTableModel ( this ); model -> setTable ( “spe" ); ui -> tableView ->setSelectionBehavior( QAbstractItemView :: SelectRows ); ui -> tableView ->setSelectionMode( QAbstractItemView :: SingleSelection ); 35 ui -> tableView ->resizeColumnsToContents(); ui -> tableView ->setEditTriggers( QAbstractItemView :: NoEditTriggers ); ui -> tableView ->horizontalHeader()->setStretchLastSection( true ); model -> select (); ui -> tableView -> setModel ( model ); ui -> tableView ->show(); } void MainWindow ::on_pushButton_4_clicked() { model = new QSqlTableModel ( this ); model -> setTable ( "xodimlar" ); ui -> tableView ->setSelectionBehavior( QAbstractItemView :: SelectRows ); ui -> tableView ->setSelectionMode( QAbstractItemView :: SingleSelection ); ui -> tableView ->resizeColumnsToContents(); ui -> tableView ->setEditTriggers( QAbstractItemView :: NoEditTriggers ); ui -> tableView ->horizontalHeader()->setStretchLastSection( true ); model -> select (); ui -> tableView -> setModel ( model ); ui -> tableView ->show(); } void MainWindow ::on_pushButton_2_clicked() { model = new QSqlTableModel ( this ); model -> setTable ( "spektakllar)" ); ui -> tableView ->setSelectionBehavior( QAbstractItemView :: SelectRows ); ui -> tableView ->setSelectionMode( QAbstractItemView :: SingleSelection ); ui -> tableView ->resizeColumnsToContents(); ui -> tableView ->setEditTriggers( QAbstractItemView :: NoEditTriggers ); ui -> tableView ->horizontalHeader()->setStretchLastSection( true ); model -> select (); ui -> tableView -> setModel ( model ); ui -> tableView ->show(); } void MainWindow ::on_pushButton_3_clicked() { model = new QSqlTableModel ( this ); model -> setTable ( "Xodimlar" ); ui -> tableView ->setSelectionBehavior( QAbstractItemView :: SelectRows ); ui -> tableView ->setSelectionMode( QAbstractItemView :: SingleSelection ); ui -> tableView ->resizeColumnsToContents(); ui -> tableView ->setEditTriggers( QAbstractItemView :: NoEditTriggers ); ui -> tableView ->horizontalHeader()->setStretchLastSection( true ); model -> select (); ui -> tableView -> setModel ( model ); ui -> tableView ->show(); } Xulosa 36 Xulosa qilib shuni ta’kidlash mumkin, xozirgi fan-texnika xamda informatsion texnologiyalarining jadal rivojlanayotgan vaqtida ATlarga bo`lgan talablar juda xam kuchli bo`lib, bu talablarni to`laqonli qondirish biz va bizga o`xshash yosh dasturchilarning oldida turgan ulkan vazifalardan biri bo`lib xisoblanadi. Menga berilgan loyiha <<Teatr>> loyihasi bunda <<Teatr>> haqida yo’nalishlar haqida ,talaba haqida malumotlarni chiqaruvchi dastur tuzdm bu dasturni tuzshim uchun birinchi navbatda MySQL malumotlar bazasini yaratib olamz va Qt Creatorga ulanish kodlarini terb ulab dsturni tuzdm.Bunda tugmalar va vedjetlardan foydalandm dizayn qismini qilsh uchun Background color bo’limidan foydalanib tuzdm.Bu kurs ishida asosan tableWidget fofdalaniladi.Bu dasturni ishlatishdan maqsad foydalanuchi ishini osonlashtiradi.talaba tugmasni bosak qaysi yo’nalishda o’qishi guruh raqami, guruh raxbari, ism,familyasi talaba haqida ma’lumot batafsil ekrang chiqadi. Bu malumotlar bazasi bank tizimi uchun tuzildi. Bunda men unga kerakli jadvallarni tuzib o’zaro aloqalarni hosil qilib chiqdim. Darslar davomida men malumotlar mazasi bilan ishlashni kurib chiqdim. Shu jumladan jadvallarni yaratish, uchirish, tahrirlash kabi usullarni ham urganib chiqdim. Biz biror dastur tuzganimizda unda asosiy qismlaridan bir bu baza qismi hisoblanadi. Uni tug’ri loyihalash juda muhim hisoblanadi. Chunki u butun dasturni qanday ishlashini hal qilib beradi. Dastur shu asosida ishlaydi. Malumotlar bazasi bilan ishlashdi eng muhim ishlardan biri normallashtirish hisoblanadi. Normallashtirishlarni qilmasdan bu bazadan foydalanib bulmaydi chunki u baza bilan ishlash ancha murakkablashib ketadi va kompyuterdan kup joy ajratishi mumkin. Bu esa malumotlar tez suratda kupayib ketishi va malumotlar bilan ishlash jarayonini sekinlashtirishga olib keladi. Men bundan tashqari bu darslar davomida malumotlarni qidirish, uchirishlarni ham kurib chiqdim. Malumotlar bazasi uzi hayotimizda biror real sohaga tegishli malumotlarning tuliq ishlash strukturasi tuzilib uni relyatsion malumotlar bazasi orqali uzaro aloqalarni joylagan holda malumotlarini saqlash hisoblanadi. Bizda hayotimizda ham bunday kurinishlar juda kup uchraydi masalan: Oddiy sinf jurnalini oladigan bulsak unda uquvchilarning biror fandan olgan baholari saqlanadi. 37Foydalanilgan adabiyotlar. 1. O‘zbekiston Respublikasining “Axborotlashtirish to‘g‘risida”gi Qonuni. (№563-11. № 560-II 11.12.2003 y.). 5. “Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimlar” fani bo’yicha elektron o’quv qo’llanma, TATU FF. 2. Зеленко Л. С. Программная.pdf 3. Липаев_Программная 4. Ayupov R.X., Ismoilov S.I., Azlarov A.X., “MS Access 2002 - ma’lumotlar majmuasini boshqarish tizimi”(o’quv qo’llanma) Toshkent.: Toshkent Moliya instituti, 2004. 5. Кодд Э.Ф., “Реляционная модель данных для больших совместно используемых банков данных”. СУБД. 1995 г. 6. Ma’ruzalardagi taqdimotlar to’plami Internet saytlari 1. www.ictcouncil.gov.uz-Kompyuterlashtirishni rivojlantirish bo`yicha Vazirlar Maxkamasi muvofiqlashtiruvchi Kengashining sayti. 2. www.ecsoman.edu.ru –Rossiya Federatsiyasi Oliy o`quv yurtlarida o`qitilayotgan fanlar bo`yicha o`quv-uslubiy komplekslar. 3. ziyonet.uz–O`zbekistonning axborotlarni izlab topish tizimi. 4. http://ITPortal sayti. 5. https://www.qt.io 6. qt.com

1Dasturiy injenering fanidan “TEATR” loyihasi KURS ISHI Tekshirdi: __________________ SAMARQAND – 2021 Mundarija KIRISH…..............................................................................................................3 1. Qt muhitida dastur interfeysini yaratish 1.1. Qt dasturlash muhitida Teatr loyihasini yaratish...............................4 1.2. Qt muhitida dastur interfeysini tayyorlash.........................................7 2. Teatr Malumotlar Bazasini loyihalash 2.1. Malumotlar bazasini yaratish...............................................................12

22.2. TEATR” ma’lumotlar bazasining mantiqiy strukturasi va uni shakllantirish.........................................................23 2.3. JADVALLARNING O’ZARO BOG’LANISHI.................................26 2.4. SQL operatorlari yordamida jadvallarni hosil qilish va jadvallarga ma’lumotlar kiritish......................................................29 3. Malumotlar bazasini Qt creatorda yaratilgan dastur bilan bog’lash.............................................................................................................34 XULOSA ................................................................................................................ 36 FOYDALANGAN ADABIYOTLAR......................................................................3 7

3Kirish Kurs ishining maqsadi : Teatr loyihasini ishlab chiqish teatr uchun foydali dastur yaratish.Tatr uchun umumiy dastur ishlab chiqish. Kurs ishining obyekti : Teatrni organib chiqib teatr uchun dastur yaratish.Kurs ishida asosiy obyekt teatr uchun dastur yaratib chiqish. Kurs ishida foydalaniladigan instrumantal dasturlar : Qt creator dasturlash muhiti MYSQL malumotlar bazasi bilan ishlaydaigan dastur. O‘zbekiston Respublikasining Hozirgi Prezidentining Oliy Majlisiga Murojaatnomasida 2020 yilni “Ilm-ma’rifat va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish yili”, deb e’lon qilinishi hamda shu bo‘yicha “yo‘l xaritasi” ishlab chiqilgani ham axborot texnologiyalari sohasiga muhim ahamiyat berilayotganini ko‘rsatmoqda.Prezidentimizning 2020 yil 2 martdagi farmoni bilan Teatr, xuddi biz biladiganimizdek, uzoq rivojlanish tarixini kechib o’tgan. Drama g’oyasining o’zi esa dindan kelib chiqqan. Xitoyliklarning ilk tomoshalari ularning ibodatxonalaridagi raqslar singari bo’lgan. Keyinchalik maxsus maydonchalardan foydalanila boshlandi. Bular pardasiz, yoritilmaydigan oddiy sahnalar bo’lib, faqatgina xuddi ibodatxonalarning tomlari singari bezatilgan tomlarga ega edi.Yaponlar ham qadim zamonlarda teatrga ega bo’lishgan. Tomoshalar turlaridan biri «No» deb atalardi va teatrning «Kabuki» shakli ham ommalashgan edi. Ular ham xuddi ibodatxonalarniki singari tomlari bo’lgan maydonchalarda o’tkazilar edi. Qadimgi yunonlar teatr taraqqiyoti bobida haddan tashqari ko’p ishlar qilishgan. Tomoshabinlar tepalik nishabida o’tishardi. Pyesa voqealari maysazor gardishda bo’lib o’tar edi. «Skene» deb ataladigan maxsus binocha bo’lib, undan aktyorlarning chiqishi, libos almashtirishi va dekoratsiyani joylashtirish uchun foydalanishgan. O’rta asrlarda nasroniy cherkovi teatrning barcha shakllarini qoraladi, biroq keyinchalik diniy tomoshalar cherkov hayotining muhim bo’lagiga aylandi. Dindorlar o’rta asarlarda Injildan olingan lavhalarni cherkov ibodati sifatida sahnalashtirganlar. Yelizaveta I hukmronligi davrida teatr Angliyada ancha ilgarib ketadi. 1576 yilda aktyor Jeyms Berbij tomoshalar uchun dastlab maxsus binoni bunyod etadi. U shunchaki «teatr» deb yuritiladi.

41.1.Qt dasturlash muhitida Teatr loyihasini yaratish Stillar jadvallari-barcha ilovalar uchun QApplication::setStyleSheet() yoki QWidget::setStyleSheet() orqali ma'lum bir vidjet (va uning avlodlari) uchun o'rnatilishi mumkin bo'lgan matnli xususiyatlardir. Agar turli darajalarda bir nechta uslublar jadvallari o'rnatilgan bo'lsa, Qt barcha o'rnatilgan uslublar jadvallaridan samarali uslublar jadvalini yaratadi. Bunga kaskadlash deyiladi. Misol uchun, quyidagi uslublar jadvali barcha QLineEdit maydonlarini fon sifatida sariq rang sifatida ishlatishi kerakligini ta’minlaydi va barcha QCheckbox obyektlari matn rangi sifatida qizildan foydalanishi kerakligini o’rnatadi: QLineEdit { background: yellow } QCheckBox { color: red } Stillar jadvallari faqat QPalette yordamida amalga oshirish qiyin yoki mumkin bo'lmagan barcha turdagi sozlamalarni amalga oshirish imkonini beradi. Agar siz majburiy joylar uchun sariq fonni olishni istasangiz, potentsial xavfli tugmalar yoki odatiy tugma uchun qizil matnni o’rnatmoqchi bo’lsangiz stillar jadvallari bunga yordam beradi. Stillar jadvallari joriy vidjetlarning yuqori qismida qo'llaniladi, ya'ni ilovalaringiz iloji boricha tabiiy ko'rinadi, ammo uslublar jadvalining har qanday cheklovlari hisobga olinadi. Yaroqsiz palitradan farqli o'laroq, stillar jadvallari quyidagilarni ta'minlaydi: Agar siz QPushButton uchun qizil fon rangini o'rnatgan bo'lsangiz, tugma fonining barcha uslubda, barcha platformalarda qizil bo'lishiga ishonch hosil qilishingiz mumkin. Bundan tashqari, Qt Designer uslublar jadvallarini integratsiyalashni ta'minlaydi, bu esa turli xil vidjet uslublarida ulardan foydalanish samarasini ko'rishni osonlashtiradi. Bunga qo'shimcha ravishda, stillar jadvallari QStyle kichik sinflarini ishlatmasdan sizning ilovangizga o'ziga xos ko'rinish berish uchun ishlatilishi mumkin. Masalan, siz radio tugmachalari uchun maxsus rasmlarni o’rnatishingiz va ularni belgilangan holati uchun boshqa tasvirlarni joylashtirishigiz mumkin. Ushbu texnikadan foydalangan holda, siz odatda stillar ko'rsatmalari kabi bir nechta uslublar sinflarida meros olishni talab qiladigan kichik o'zgarishlarni amalga oshirishingiz mumkin.

5 Stillar to'plami har qanday faol uslublar jadvali hisobga olinishini ta'minlaydi va boshqa tasvirchizish operatsiyalari platformalarga qaram bo'lgan uslubni aniqlaydi.Ro’yxatli vidjetlarTanlov elementlari ma'lumotlarni ko'rsatish, o'zgartirish va tanlash uchun standart grafik elementlar hisoblanadi.Oddiy ro'yxatQListwidget klassi foydalanuvchini bitta yoki bir nechta elementni tanlash imkoniyatini beruvchi ro'yxat vidjetidir. Ro'yxat elementlari matn va rastr tasvirlarni o'z ichiga olishi mumkin. Ro'yxatga elementni qo'shish uchun additem() usulini ishlatish kerak.Ushbu usulning ikkita variantini bor: QListWidgetItem matn va sinf ob'ekti uchun. Agar ro'yxatdagi barcha elementlarni olib tashlash kerak bo'lsa, clear() metodidan foydalanish kerak.QListWidgetItem- sinfi ro'yxat elementlari uchun sinf hisoblanadi. Ushbu sinflarning ob'ektlari, masalan, matnni QListWidget::addItem(). usuliga uzatishda bevosita yaratilishi mumkin.Shuni ta'kidlash kerakki, QListWidgetItem klassi nusxa ko'chirish konstruktorini taqdim etadi, bu esa elementlarning nusxalarini yaratishga imkon beradi. Bundan tashqari, bu maqsadda clone() usulidan foydalanishingiz mumkin. Ro’yxat Elementlarini kiritish Bir vaqtning o'zida bir nechta matn elementlarini ro'yxatga bir qatorga qo'shib qo'yish mumkin, bunda satrlarning ro'yxatini o'z ichiga olgan QStringList-ni InsertItems() usulidan foydalaniladi. Matn elementini yaratish uchun siz InsertItem() usulidan foydalanish mumkin, faqat parameter sifatida satr berilishi kerak. QListWidgetItem ob'yekti, shuningdek, insertItem() usuli yordamida ro'yxatga kiritilishi mumkin. U addItem() usulidan qo'shiladigan elementning aniq o'rnini ko’rsatish mumkinligi bilan farq qiladi.Yaratilgan elementga ro'yxat ob'ekti QListWidgetItem::setIcon() usuli yordamida qo’shiladigan elementga rasm o’rnatiliishi mumkin. Shunisi e'tiborga loyiqki, ro'yxat elementlarida nafaqat rasmlar va matnlar, balki vidjetlar ham o'rnatilishi mumkin. Buning uchun QListWidget klassining setItemWidget() va itemWidget() usullaridan foydalansa bo’ladi. SetItemWidget() usulining birinchi parametri ro'yxat ob'ekti ob'ektiga ko'rsatgichni, ikkinchisi - vidjetga ko'rsatgichni o'tkazish kerak. Ro'yxat elementida joylashgan vidjetga ko'rsatgichni olish uchun, elementni listWidget() usuliga ro'yxat elementi ob'ektiga o'tkazish kerak. Operatsion tizimlarning ro'yxatini ko'rsatadigan oddiy ro'yxatni ishlatishga misol quyida keltirilgan(45-rasm).

Похожие

dasturiy injenering fanidan “Universitet”mavzusida bajargan kurs ish 38v
Dasturiy injenering” fanidan “Dorixona ma’lumotlar bazasini loyihasini loyihalashtirish va ishlab chiqish” mavzusida kurs ishi 29v
DASTURIY INJINERING FANIDAN universitet mavzu
DASTURIY INJINERING FANIDAN “BANK KREDIT BO’LIMI” MB NI LOYIHALASHTIRISH MAVZUSIDA BAJARGAN 32v
Dasturiy injinering fanidan “Airaport” loyihasini loyihalashtirish va ishlab chiqish mavzusida kurs ishi 36 v