GEOGRAFIYa O‘QITISh METODIKASINING BOShQA FANLAR BILAN ALOQASI Reja: 1. Geografi y a o‘qit ish met odik asi uchun fanlararo aloqalarning ahamiy at i 2. Geografi y a o‘qit ish met odik asining geografi y a fanlari bilan aloqadorligi 3. Geografi y a o‘qit ish met odik asining pedogogik a fanlari bilan aloqadorligi

Geografiya o` q itish metodikasi pedagogika fanlari tizimiga kiradi. Geografiya metodikasining asosini maktab geografiyasi, xususan tabiiy va i q tisodiy geografiya h amda ular bilan alo q ada bo`lgan kartografiya, geoglogiya, i q tisod, biologiya, a h olishunoslik va bosh q a ko`plab fanlar h isoblanadi. Ta`lim tarbiyaning umumiy q onuniyatlarini didaktika ta h lil q iladi. Bosh q acha q ilib aytganda, didaktikaning mo h iyati ta`lim-tarbiya jarayoni h isoblanadi. U ani q fanlar uchun ta`lim va tarbiya jarayoni bilan shug`ullanmaydi. Demak, geografiya o` q itish metodikasi ilmiy pedogogika fani bo`lib, u o` q ituvchilarga geografiyadan puxta bilim berish, ularni h ar tomonlama etuk dunyo q arashga ega bo`lgan kishilar q ilib tarbiyalash va o` q itiladigan geografiya fanining ma q sadini, ta`lim vazifalari, mazmuni, metodlarni h amda geografiya o` q itishning eng mu h im vositalarini belgilab beradi. Geografiya o` q itish metodikasining asosiy fan sifatida universitetlar va bosh q a oliy o` q uv yurtlari geografiya fakul`tetlarining o` q uv rejasiga kiritilishi va uni o`rganishda ko`zda tutilgan ma q sad, bo`lajak o` q ituvchilarni maktabda geografiya o` q itishning ilmiy asoslari bilan q urollantirishdan iborat. Bilish nazaryasi geografiya o` q itish metodikasining metodologik asosini tashkil q iladi. Geografiya o` q itish metodikasi tad q i qq iladigan metodologik va nazariy muammolarga ilmiy tad q i q ot metodlari va predmeti, chet ellarda va O`zbekistonda geografiya ta`limi, geografiya va uning alo h ida kurslari bo`yicha o` q itish mazmuni, ma q sadi va vazifalari. Geografik bilimlarni egallashda ta`lim bilan tarbiyaning birligi, o` q uvchilar geografik bilim va ko`nikma malakalari va

dunyo q arashini shakllantirish. Geografiya ta`limi jarayonlarining umumiy q onuniyatlari kiradi. Geografi y a o` q it ish jaray onining t ark ibiy q isimlari q uy idagilardan iborat : - geografiyani o` q itish ma q sadi; - geografiya ta`limining mazmuni; - geografiyanio` q itish metodlari; - geografiyani o` q itish va o`rgatishni tashkil etish; - o` q uvchilarning yosh xususiyatlari va bilim olish imkoniyatlari; - geografiya ta`limining natijalari va x. k. Yu q oridagi tarkibiy q isimlar o`rtasidagi musta h kam alo q a mavjud. Masalan: o`rganiladigan mavzuning ma q sadi, ta`lim-tarbiya vazifalari mazmuniga mos keladigan ta`lim shakllari, o` q itish metodlari h amda vasitalaridan ma q sadga muvofi q tarzda foydalana bilishni ta q azo q iladi. Geografiya ta`limi metodikasining nazariy metodologik masalalari ko`pgina metodist-geograf olimlar A.E.Bibik, A.V.Darinskiy, T.P.Gerasimova, M.K.Kovalevskaya, I.S.Matrusov, L.M.Pancheshnikova, M.V.Rijakov, O.A.Muminov, H.H.Hasanov, P.G.Musaev va bosh q alarning asarlarida o`z ifodasini topgan. Geografiya ta`limi metodikasi fani umumiy metodika, metodikaning nazariy masalalari. Tabiiy geografiyani o` q itish metodikasi va i q tisodiy geografiya o` q itish metodikasi kabi q isimlaridan iborat. O`z navbatida ularning h ar biri xususiy metodikalar (maktab geografiya kurslarini alo h ida-alo h ida o`rganish metodikalarini) o`z ichiga oladi. Umumiy met odik a maktab geografiya kurslari uchun o` q itish q onuniyatlarini ya`ni o` q itishning

mazmunini, tashkil etilishini, ta`lim metodlari, ta`lim vositalari, sinfdan tash q ari ishlar va bosh q alarini o`rganadi. A.V.Dariniskiy umumiy metodikani geografiya didaktikasi deb aytgan edi. X ususiy met odik a maktab geografiya kurslarining ma q sadi, mazmuni, tarkibi, geografik bilim, ko`nikma malakalar shakllantirish, h ar bir kurs bo`yicha o` q uvchilarning musta q il ishlarini tashkil etish va h okazolar bilan shug`ullanadi. Geografi y a t a` lim met odik asi: - maktab geografiyasining ta`limiy va tarbiyaviy ma q sadlari; - geografiya ta`limining mazmuni; - geografiya o` q itishning shakl va metodlari; - ta`lim jarayonida geografiya o` q itish vasitalari (dasturlar, darsliklar, atlas kartalar, o` q uvchi va o` q ituvchilar uchun ilmiy metodik q o`llanmalar va bosh q alarni yaratish); - o` q uvchilarning o` q uv materiallarini o`zlashtirishlari; - ta`lim jarayonida fikrlashning rivojlanishi va h .k. bilan bog`li q vazifalarni h al q iladi. A.M.Pancheshnikova ta`biri bilan aytganda, geografiya ta`limi metodikasi fani q uyidagi muammolarni: - O` q it ish ma q sadi, (geografiyani nima uchun o` q iymiz?) geografi y a t a` limi mazmuni (nimani o` q itamiz?) geografi y a t a` lim v osit alari (nimalar yordamida o`rganamiz?) o` q it ishning shak l v a met odlarini ( q anday o` q itamiz) tad q i qq iladi. Bundan tash q ari geografiyaga oid bilimlarini egallash jarayoni, o` q uvchilarning a q liy rivojlanishi o` q uvchilarni tarbiyalash kabi muammolarni h am o`rganadi. SHunday q ilib, geografiya ta`limi

metodikasi fani mazmunan boy va xilma-xildir. Geografiya fanining mazmuni maktabda uni o` q itish faoliyati or q ali ularning ongiga, tarbiyasiga h amda kamol topishiga yordam beradi. Geografiya o` q itish metodikasining vazifalari q uyidagilardan iborat: Maktab geografiya kursining sinflar bo`yicha ma q sadi, mazmuni va a h amiyatini belgilash, ular mazmunini takamillashtirish, o` q uvchilarning yosh xususiyatlarini h isobga olgan h olda geografiya fanidagi asosiy g`oya, fakt, tushuncha va q onuniyatlarni ajratib olish; - o` q uvchilarning yosh xususiyattlarini h isobga olgan h olda o`zlashtirishga imkon beradigan ta`lim yo`llarini ani q lash; - geografiyaga oid ma`lumotlar asosida o` q uvchilarda vo q ea va h odisalarga nisbatan dunyo q arashni shakllantirish va o` q uvchilarni milliy va vatanparvarlik ru h ida tarbiyalash yo`llarini ko`rsatib berish; - o` q uvchilarga amaliy ko`nikma va malakalarni singdirish imkoniyatlarini ani q lash; - ta`lim jarayonidan o` q uvchilar faoliyatini oshiradigan va musta q illigini ta`minlaydigan samarali metodlarni ani q lash; - geografiya fanining umumiy va politexnika ta`limi tizimidagi, o` q uvchilarga me h nat, kasb, ekologik, i q tisodiy, a h lo q iy, estetik tarbiya berish vazifalarini ochib berish; - ta`limni tashkil etish turlarini va uning samaradorligini ishlab chi q ish va takomillashtirish; -sinalgan o` q itish metodlarini takomillashtirish;