logo

Harakatli o'yinlar orqali sport o'yinlari elementlarini o'rgatish

Загружено в:

08.08.2023

Скачано:

0

Размер:

365 KB
Harakatli o'yinlar orqali sport o'yinlari elementlarini o'rgatish
Reja:
1. Harakatli o'yinlar orqali sport o'yinlari elementlarini o'rgatish
2. Jismoniy tarbiya jarayonida quyi sinf o‘quvchilari bilan 
yakkakurash elemenlari bo‘lgan harakatli o‘yinlarni qo‘llashga 
asoslangan pedagogik tajriba natijalari
3. Umumiy jismoniy rivojlantirish uchun ayrim harakatli o‘yinlar  Pedagogik   tadqiqot   yordamida   ishda   ilgari   surilgan   faraz-ning
haqqoniyligi   tekshirildi.   Ushbu   tadqiqot   kichik   maktab   yoshidagi   bolalar
bilan umumta’lim maktablarida dars vaqtida bizning ishlanmalarimizga mos
ravishda   tashkillashtirilgan   jismoniy   tarbiyani   jadallashtirish   jarayonining
yangi pedagogik texnologiyasi samaradorligini o‘rganish uslubi hisoblanadi.
Jismoniy   tarbiyani   tashkillashtirishning   ushbu   uslubiyatiga   xos   asosiy
xususiyatlar quyidagilardan iborat (1-rasm).
1-rasm. JT darslari jarayonini yakkakurash elementlari bo‘lgan
harakatli o‘yinlar yordamida tashkillashtirish usuliyatiga xos xususiyatlar.
Rekreasiya   vositasi   hisoblangan   harakatli   o‘yin   qator   sifatlarga   ega
bo‘lib,   unda   o‘yin   ishtirokchilarining   his-tuyg‘uga   boyligi   muhim   o‘rin
egallaydi.   His-tuyg‘ular   o‘yinda   murakkab   tavsifga   ega.   Bu   o‘yinda Jismoniy tarbiya darslari jarayonini yakkakurash 
elementlari bo ‘ lgan harakatli o ‘ yinlar yordamida 
tashkillashtirish usuliyatiga xos xususi ya tlar
JT jarayonining o ‘ quvchi shaxsini har tomonlama 
rivojlantirishga yo ‘ naltirilganligi;
JT ning ijtimoiy qadriyatlarni har bir shaxsning mulkiga 
aylantirish mexanizmini ishga solish;
Mazmun harakatli o ‘ yinlarning har xil turlari orqali taqdim 
etilgan. Bunda har bir o ‘ quvchi o ‘ z jismoniy qobiliyatlarini 
to ‘ liq namoyon qila oldi va unda ishtirok etishning istagan 
ijtimoiy turini tanlay oldi;
Harakatli o ‘ yinlarni tashkillashtirish va o ‘ tkazish asosiga 
o ‘ quvchilarning psixofiziologik va yosh xususiyatlarini 
hisobga olib darsni tuzish maqsadlari qo ‘ yilgan edi;
Dars vaqtida  JT  mashg ‘ ulotlariga majburiy qatnashtirish 
va jazolash choralarining yo ‘ qligi mushaklar   faoliyatidan,   tetiklik   tuyg‘usidan,   jamoali   o‘yinda   do‘stona
muloqotda   bo‘lish   imkoniyatidan,   o‘yinda   qo‘yilgan   maqsadga   erishishdan
zavqlanish hamdir.
Harakatli  o‘yin  o‘yin  faoliyatining  shunday  jihatlariga  tegishliki,  ularda
harakatlarning   ahamiyati   aniq   ifodalanadi.   Harakatli   o‘yin   uchun   uning
mavzusi, g‘oyasi bilan asoslangan, ijodiy, faol harakatlar xos. Bu harakatlar
qisman   qoidalar   bilan   chegaralanadi   (umum   qabul   qilingan,   boshqaruvchi
yoki   o‘yinchilar   tomonidan   o‘rnatilgan)   va   qo‘yilgan   maqsadga   erishish
yo‘lida har xil qiyinchiliklarni yengishga yo‘naltiriladi.
Qat’iy   me’yorlashtirilgan   mashqlarga   nisbatan   harakatli   o‘yinlarning
afzalligi   shundaki,   o‘yin   hamma   vaqt   fikr   bildirish,   tasavvur,   ijod   bilan
bog‘liq, hissiy  ko‘tarinki ruhda kechadi, harakat faolligini oshiradi. O‘yinda
tabiiy harakatlar ko‘pincha qiziqarli, erkin qo‘llaniladi.
Harakatli o‘yinlar, odatda, qatnashchilardan maxsus tayyorgarlikni talab
qilmaydi.   Bitta   harakatli   o‘yin   har   xil   sharoitlarda,   ko‘p   va   kam   sonli
ishtirokchilar bilan, har xil qoidalar bo‘yicha o‘tkazilishi mumkin.
O‘yinni   o‘tkazish   bir   necha   bosqichlarda   amalga   oshiriladi:   o‘yinga
tayyorlanish, o‘yinning o‘zi, o‘yin muhokamasi va g‘oliblarni taqdirlash.
O‘yinga   tayyorlanish   -   bu   bosqich   maktab   o‘quvchilarining   o‘yinda
to‘laqonli ishtiroki uchun yetarli bo‘lgan zaruriy harakatlarni shakllantirishga yo‘naltirilgan,   bu   zaruriy   o‘yin   harakatlarining   shakllanishini   ta’minlovchi
tayyorlov mashqlaridir. 
O‘yinning   borishi   va   o‘yinchilar   harakatini   kuzatish.   O‘yinni   tushunib
olish   va   o‘yin   vaqtida   ishtirokchilarning   o‘zini   tutishi   ko‘p   darajada   uni
to‘g‘ri boshqarishga bog‘liq. Har bir o‘yin obyektiv, his- tuyg‘uga berilmay
hakamlik qilishni talab etadi. Hakam hamma o‘yinchilarni ajrata oladigan va
ularga halaqit bermaydigan, kuzatish uchun qulay joy topishi kerak. O‘yinni
uyushqoqlik   bilan   va   o‘z   vaqtida   boshlash   zarur.   O‘yin   signal   bo‘yicha
boshlandi.   Bolalar   o‘yin   qoidalariga   ongli   ravishda   amal   qilishga   o‘rgatildi.
O‘yin   jarayonida   ishtirokchilarning   ijodiy   g‘oyalari   rivojlanishiga   yordam
berish   lozim.   Rahbar   bolalarni   o‘yinga   qiziqtirishi   kerak.   O‘yinchilar
zimmasiga yuklangan vazifalar va qoidalarning haqqoniy bajarilishiga, ongli
intizomga erishish talab etiladi. Biz qo‘llagan o‘yinlarimizni quyidagi sxema
bo‘yicha tushuntirdik (2-rasm).
Harakatli   o‘yinlarda   har   bir   o‘yinchining   imkoniyatlarini,   uning   o‘sha
paytdagi   jismoniy   holatini   hisobga   olish   qiyin.   Optimal   yuklama   bilan
ta’minlash kerak bo‘ladi. Shiddatli yuklamalarni dam olish bilan almashtirib
turish kerak.
O‘yin nomi O‘yinning tushuntirilishi (borishi)
O‘yin maqsadi
O‘yin qoidalari
O‘yinda o‘yinchilarning joylashuvi
O‘yinning taxminiy variantlari
2 -rasm. Harakatli o‘yinlarni tushuntirish ketma-ketligi.
O‘yinning   davomiyligi   uning   tavsifiga,   shug‘ullanish   sharoitlariga   va
shug‘ullanuvchilar   tarkibiga   bog‘liq.   Boshqaruvchi   o‘yinni   bolalar
charchamasidanoq,   ularning   harakati   faol   va   his-tuyg‘ularga   boy   bo‘lib
turganida tugatishi, o‘yinga qiziqish uyg‘otishi kerak.
Biz   yana   shuni   aniqladikki,   mashg‘ulot   jarayonida   hal   etiladigan
vazifalar va o‘yinning murakkabligiga bog‘liq holda, boshqaruvchi quyidagi
jihatlarni e’tiborga olishi kerak (6-rasm).
  O‘yinni har xil usullar bilan boshqarish
mumkin (3-rasm). 
 
3-rasm. Jismoniy tarbiya darslarida harakatli o‘yinlarni to‘g‘ri
tashkillashtirishga va o‘tkazishga yordam beruvchi usuliy yo‘llar.
Jamoali harakatli o‘yinlarni tashkillashtirishda shuni esda tutish kerakki,
jamoalar   kuchi   taxminan   teng   bo‘lsa,   bolalarga   o‘ynash   qiziq   bo‘ladi.
Shuning   uchun,   jamoalarni   tuzar   ekan,   pedagog   o‘yinchilarning   kuchlarini
yetarlicha yaxshi bilishi va iloji boricha uni qat’iy qarorlar bilan boshqarishi
kerak. Bola - larni erkin o‘yin faoliyatida maksimal darajada to‘qnashuv - larsiz
usullar bilan jamoalar tuzishga o‘rgatish zarur, masalan:
- qatorda   hisob   o‘tkazish   (o‘yinchilar   tuzilgan   jamoalar   soniga
bog‘liq holda 1-2- yoki 1-3- odamga hisob o‘tkazadilar; O‘yin 
davomiyligini 
qisqartirish O‘tkazish 
qoidalarini 
murakkablashtirish 
O‘yin 
davomiyligini  
oshirish O‘tkazish 
qoidalarini 
soddalashtirish
METODIK 
USULLAR
Rollarni   
almashtirish  ( olib 
boruvchilarni )
Qoidalarni 
o‘zgartirish Maydon 
o‘lchamini 
o‘zgartirish
O‘yinchilar 
sonini 
o‘zgartirish
Tanaffuslar 
kiritish - sardorlar   tanlovi   bo‘yicha   jamoalar   tuzish   (sardorlar   navbat   bilan
o‘z jamoasiga o‘yinchilarni chaqiradilar);
- har   qanday   o‘yinda   bir   xil   tarkibdagi   o‘yinchilarning   doimiy
jamoalarini tuzish va boshqalar.
O‘yin   natijalarini   aniqlash   katta   tarbiyaviy   ahamiyatga   ega.   O‘yin
oxirida rahbar uning natijalarini e’lon qilishi zarur. O‘yin natijalarini qisqa va
lo‘nda   qilib,   haqqoniy,   xech   kimga   yon   bermasdan   e’lon   qilish   kerak,   bu
bolalarni   o‘z   harakatlarini   to‘g‘ri   baholashga   o‘rgatadi.   Natijalar   e’lon
qilinayotganda,   harakatli   o‘yinlarni   o‘tkazish   davomida   ishtirokchilar   yo‘l
qo‘ygan xatolarni ko‘rsatgan holda tahlil o‘tkazish ker ak.
 
 Yet akchi
Rahbar 
ko‘rsatmasi 
bilan Qur’a 
bo‘yicha Sanoqni 
qo‘llash      
bilan Qatnashchilar 
tanlovi 
bo‘yicha
Guruhlar ga bo‘lish
Rahbar 
ko‘rsatmasi 
bilan Hisob b o‘ yicha  
( birinchi , 
ikkinchi ) Sardorlar 
ko‘rsatmasi 
bilan Bolalar 
hoxishi 
bo‘yicha
Guruh sar dorl arini   tanl ash
O‘yin qatnashchilari tanlaydi Rahbar tanlaydi  
 
4-rasm. Yakkakurash elementlari bo‘lgan harakatli o‘yinlarni o‘tkazish
bo‘yicha tashkiliy-uslubiy ko‘rsatmalar.
Jismoniy tarbiya jarayonida quyi sinf o‘quvchilari bilan
yakkakurash elemenlari bo‘lgan harakatli o‘yinlarni qo‘llashga
asoslangan pedagogik tajriba natijalari
Pedagogik   tajriba   Toshkent   shahridagi   18-maktabda   o‘tkazildi.   Unda
quyi sinf o‘quvchilari ishtirok etdilar. Tadqiqotni olib borishda asosiy e’tibor
F.A. Kerimov va N. Yusupovning “Kurash uchun harakatli o‘yinlar” (2003)
o‘quv qo‘llanmasidagi harakatli o‘yinlardan foydalanishga yo‘naltirilgan edi. Yordamchilar ni   tanlash
O‘yinchilar hoxishi 
bo‘yicha Rahbar   ko‘rsatmasi   bilan
O‘yin hakamligi
Haqqoniy Qat’iy Aniq His-hayajonsiz
O‘yin yuklamalarining 
miqdor lanishi  
Bolalar sonini, 
imkoniyatlarini 
hisobga olib O‘yin 
harakatchanligiga 
bog‘liq holda O‘yin 
o‘tkazilayotgan 
darsning   qismiga 
bog‘liq
O‘yin turl ari
O‘yin 
davomiyligin
i   
o‘zgartirish O‘yin 
mazmunini 
takrorlash 
sonini 
o‘zgartirish Maydon 
o‘lchamlarini 
kichraytirish 
yoki katta-
lashtirish Har xil 
o‘lchamdagi 
inventarlarni 
qo‘llash O‘yin qoida-
larini sodda-
lashtirish 
yoki 
murakkablas
htirish Tajribada   boshlang‘ich   maktabning   ikkita   uchinchi   sinf   o‘quvchilari
ishtirok etdi. Har bir sinfdan 20 nafardan o‘quvchi tanlab olingan edi. 3”A”-
sinf  bolalari   tajriba  guruhiga,   3  “B”-   sinf  bolalari   nazorat   guruhiga  kiritildi.
Tajriba   yarim   yil   davomida   o‘tkazildi.   Pedagogik   tajriba   davomida   nazorat
guruhida   mashg‘ulotlar   an’anaviy   tizim   bo‘yicha   olib   borildi.   Tajriba
guruhida mashg‘ulotlar biz ishlab chiqqan usuliyat bo‘yicha o‘tkazildi, unda
yakkakurash   elementlari   bo‘lgan   harakatli   o‘yinlar   tasniflashtirilgan   edi   (1-
jadval). 
Jismoniy   sifatlarning   rivojlanish   darajasini   aniqlash   uchun   bizning
tajribamizda quyidagi nazorat me’yorlari qo‘llanildi: 30 m ga yugurish, 60 m
ga   yugurish,   balandlikka   sakrash   (Abalakov   bo‘yicha),   joydan   uzunlikka
sakrash, yugurishdan uzunlikka sakrash va tennis to‘pini masofaga uloqtirish.
Yuqorida   aytib   o‘tilgan   6   ta   nazorat   me’yorlari   bo‘yicha   dastlabki
natijalarda ham  o‘g‘il  bolalar, ham  qiz  bolalar guruhlari  o‘rtasida  yetarlicha
statistik farqlar topilmadi. Bu shundan dalolatki, o‘rganilayotgan guruhlarga
bir   xil   darajadagi   jismoniy   tayyorgarlikka   ega   bo‘lgan   shug‘ullanuvchilar
tanlab olingan. Umumiy jismoniy rivojlantirish uchun ayrim harakatli o‘yinlar
(F.A.Kerimov bo‘yicha, 2003)  
Qarsaklar
O‘yinning   mohiyati.   Yerda   diametri   3   m   li   aylana
chiziladi.   Ikkita   o‘yinchi   tanlanib,   ular   aylana   ichida
asosiy   turish   holatini   egallaydilar.   Har   bir   o‘yinchining
vazifasi   raqibidan   chaqqonroq   harakat   qilib,   uning   tizzasi
orqasiga   urib   qo‘yish,   lekin   raqibga   xuddi   shu   usulni
qo‘llash  imkonini  bermaslikdan  iborat.  O‘yin  vaqtida  eng
ko‘p qarsak tovushi chiqargan g‘olib hisoblanadi.
Qoidalar:   o‘yinchilar   bir-birlarini   ushlab   olishlari   va
aylana tashqarisiga chiqishlari man etiladi. 
Variantlar:   avvaldan   kelishib   olingan   oyoq   orqasiga
urishga   ruxsat   beriladi;   qarsakni   istalgan   oyoq   tizzasi
ortiga urib chiqarish mumkin.  Qarsaklar
Aylanadan itarib chiqarish
O‘yinning   bayoni.   Diametri   3-4   m   bo‘lgan   aylana
ichiga ikki o‘yinchi turadi. Signal bo‘yicha ular bir-birini
yelkasiga   qo‘lini   qo‘yib   itara   boshlaydilar.   Har   bir Aylanadan o‘yinchining   vazifasi   –   raqibini   aylanadan   itarib
chiqarish. 
Qoidalar:   o‘yinchining   hyech   bo‘lmaganda   bitta
oyog‘i   aylana   ichidan   chiqsa   ham,   u   yutqizgan
hisoblanadi. 
Variantlar:   itarishni   ko‘krak   bilan   ham   amalga
oshirish   mumkin,   bunda   qo‘llar   orqada   bo‘ladi;   orqa
bilan   itarish   ham   mumkin,   lekin   jangda   qo‘llar   ishtirok
etmaydi;   bir   o‘yinchi   orqasi   bilan   turib,   ikkinchisi   uni
qo‘llari bilan itarib chiqarishi ham mumkin.  itarib chiqarish
Koptokni olib qo‘y
O‘yinning   bayoni .   Ishtirokchilar   asosiy   turish
holatida   yoki   tizzalab   turadilar.   Ular   ikki   qo‘llab   bir
koptokni ushlab oladilar. Signal bo‘yicha har bir o‘yinchi
koptokni   olib   qo‘yib,   boshi   uzra   ko‘tarishga   harakat
qiladi. 
Qoidalar :   Koptokni ushlab olganda, ikkala qo‘lning
holati   bir   xil   bo‘lishi   kerak.   Agar   o‘yin   turib   o‘tkazilsa,
gilamga (yerga) yiqilish man etiladi.  
Variantlar:   O‘yinni   o‘tirgan   holda,   qorinda   yotib, Koptokni
olib qo‘y turib ham o‘tkazish mumkin. 
Ro‘molchani
tortib ol Ro‘molchani tortib ol
O‘yinning   bayoni   O‘yinchilar   juftliklarga
bo‘linadilar.   Har   bir   o‘yinchining   vazifasi   raqibining
ro‘molchasini   tortib   olish,   lekin   uning   xuddi   shu   ishni
bajarishiga   yo‘l   qo‘ymaslikdan   iborat.   Birinchi   bo‘lib
ro‘molchani   tortib   olgan   o‘yinchi   g‘olib   chiqqan
hisoblanadi.
Qoidalar :   raqibini qo‘lidan ushlab olish, uni itarish
man etiladi .  
Variantlar:   ro‘molcha   o‘yinchilarning   belbog‘iga
old   tomonidan   qistirib   qo‘yiladi;   ro‘molcha
o‘yinchilarning   belbog‘iga   chap   yoki   o‘ng   tomonidan
qistiriladi; ro‘molcha o‘yinchilarning orqasida belboqqa
mahkamlanadi;   tizzalab   o‘ynash   mumkin;   ro‘molchani
o‘yinchilarning   to‘pig‘iga   bog‘lab   qo‘yish   mumkin;
juft-juft   bo‘lib   o‘ynash   mumkin;   jamoa   bo‘lib   o‘ynash
mumkin. 
Oyoq quvlashish
O‘yinning   bayoni .   Ishtirokchilar   juftliklarga
bo‘linadilar.   O‘yinchilar   bir-birlarining   yelkasiga Oyoq
quvlashish qo‘llarini   qo‘yadilar.   Ularning   vazifasi   oyoq   uchini
raqibining   oyog‘i   uchiga   imkon   qadar   ko‘proq
tekkizishdan iborat. 
Qoidalar :   o‘yinchi   maydonchada   harakatlanib,
oyog‘ini raqibining oyog‘idan olib qochadi va qo‘llarini
ham tushirmaslikka urinadi. 
Variantlar    :     chap   oyoq   raqibning   faqat   chap
oyog‘iga   ,   o‘ng   oyoq   esa   faqat   o‘ng   oyog‘iga
tekkiziladi; istalgan oyoq tekkiziladi.
To‘p
tekkizish To‘p tekkizish
O‘yinning   bayoni.   O‘yinchilar   diametri   3-4   m   li
aylana   ichiga   juft-juft   bo‘lib   turadilar.Ulardan   birining
qo‘lida   to‘p.   O‘yinchining   vazifasi   to‘pni   raqibining
yelkasiga   tekkizish.   Ikkinchi   o‘yinchi   raqibiga   tutqich
bermaslikka urinadi.  
Qoidalar :   To‘pni   faqat   kelishib   olingan   joylarga
tekkizish   mumkin.   Aylanadan   chiqib   ketgan   o‘yinchi
yutqazgan hisoblanadi. 
Variantlar :   to‘pni   raqibning   tizzasiga   tekkizish
mumkin;   to‘p   faqat   bir   o‘yinchida;   ikkala   o‘yinchida
bittadan to‘p bo‘lishi mumkin.  Quvnoq chumchuqchalar
O‘yinning   bayoni .   Diametri   3m   bo‘lgan
aylana ichiga yetakchi kiradi. Qolgan o‘yinchilar
aylana   tashqarisida   joylashadilar.   Yetakchining
signali   bilan   chumchuqchalar   aylana   ichiga
sakrab kirib-chiqib turadilar. Yetakchi aylanadan
chiqib ketishga ulgurmagan chumchuqchani tutib
olishga harakat qiladi. 
Qoidalar:   aylana   ichidan   yugurib   o‘tgan
o‘yinchi   tutilgan   hisoblanadi.   2-3   ta
chumchuqchani   tutganidan   keyin,   yetakchi
almashtiriladi. 
Variantlar :  aylana   ichiga   bir   oyoqda  sakrab
kirish   mumkin;   ikki   oyoqda   sakrab   kirish
mumkin. Quvnoq
chumchuqchalar

Harakatli o'yinlar orqali sport o'yinlari elementlarini o'rgatish Reja: 1. Harakatli o'yinlar orqali sport o'yinlari elementlarini o'rgatish 2. Jismoniy tarbiya jarayonida quyi sinf o‘quvchilari bilan yakkakurash elemenlari bo‘lgan harakatli o‘yinlarni qo‘llashga asoslangan pedagogik tajriba natijalari 3. Umumiy jismoniy rivojlantirish uchun ayrim harakatli o‘yinlar

Pedagogik tadqiqot yordamida ishda ilgari surilgan faraz-ning haqqoniyligi tekshirildi. Ushbu tadqiqot kichik maktab yoshidagi bolalar bilan umumta’lim maktablarida dars vaqtida bizning ishlanmalarimizga mos ravishda tashkillashtirilgan jismoniy tarbiyani jadallashtirish jarayonining yangi pedagogik texnologiyasi samaradorligini o‘rganish uslubi hisoblanadi. Jismoniy tarbiyani tashkillashtirishning ushbu uslubiyatiga xos asosiy xususiyatlar quyidagilardan iborat (1-rasm). 1-rasm. JT darslari jarayonini yakkakurash elementlari bo‘lgan harakatli o‘yinlar yordamida tashkillashtirish usuliyatiga xos xususiyatlar. Rekreasiya vositasi hisoblangan harakatli o‘yin qator sifatlarga ega bo‘lib, unda o‘yin ishtirokchilarining his-tuyg‘uga boyligi muhim o‘rin egallaydi. His-tuyg‘ular o‘yinda murakkab tavsifga ega. Bu o‘yinda Jismoniy tarbiya darslari jarayonini yakkakurash elementlari bo ‘ lgan harakatli o ‘ yinlar yordamida tashkillashtirish usuliyatiga xos xususi ya tlar JT jarayonining o ‘ quvchi shaxsini har tomonlama rivojlantirishga yo ‘ naltirilganligi; JT ning ijtimoiy qadriyatlarni har bir shaxsning mulkiga aylantirish mexanizmini ishga solish; Mazmun harakatli o ‘ yinlarning har xil turlari orqali taqdim etilgan. Bunda har bir o ‘ quvchi o ‘ z jismoniy qobiliyatlarini to ‘ liq namoyon qila oldi va unda ishtirok etishning istagan ijtimoiy turini tanlay oldi; Harakatli o ‘ yinlarni tashkillashtirish va o ‘ tkazish asosiga o ‘ quvchilarning psixofiziologik va yosh xususiyatlarini hisobga olib darsni tuzish maqsadlari qo ‘ yilgan edi; Dars vaqtida JT mashg ‘ ulotlariga majburiy qatnashtirish va jazolash choralarining yo ‘ qligi

mushaklar faoliyatidan, tetiklik tuyg‘usidan, jamoali o‘yinda do‘stona muloqotda bo‘lish imkoniyatidan, o‘yinda qo‘yilgan maqsadga erishishdan zavqlanish hamdir. Harakatli o‘yin o‘yin faoliyatining shunday jihatlariga tegishliki, ularda harakatlarning ahamiyati aniq ifodalanadi. Harakatli o‘yin uchun uning mavzusi, g‘oyasi bilan asoslangan, ijodiy, faol harakatlar xos. Bu harakatlar qisman qoidalar bilan chegaralanadi (umum qabul qilingan, boshqaruvchi yoki o‘yinchilar tomonidan o‘rnatilgan) va qo‘yilgan maqsadga erishish yo‘lida har xil qiyinchiliklarni yengishga yo‘naltiriladi. Qat’iy me’yorlashtirilgan mashqlarga nisbatan harakatli o‘yinlarning afzalligi shundaki, o‘yin hamma vaqt fikr bildirish, tasavvur, ijod bilan bog‘liq, hissiy ko‘tarinki ruhda kechadi, harakat faolligini oshiradi. O‘yinda tabiiy harakatlar ko‘pincha qiziqarli, erkin qo‘llaniladi. Harakatli o‘yinlar, odatda, qatnashchilardan maxsus tayyorgarlikni talab qilmaydi. Bitta harakatli o‘yin har xil sharoitlarda, ko‘p va kam sonli ishtirokchilar bilan, har xil qoidalar bo‘yicha o‘tkazilishi mumkin. O‘yinni o‘tkazish bir necha bosqichlarda amalga oshiriladi: o‘yinga tayyorlanish, o‘yinning o‘zi, o‘yin muhokamasi va g‘oliblarni taqdirlash. O‘yinga tayyorlanish - bu bosqich maktab o‘quvchilarining o‘yinda to‘laqonli ishtiroki uchun yetarli bo‘lgan zaruriy harakatlarni shakllantirishga

yo‘naltirilgan, bu zaruriy o‘yin harakatlarining shakllanishini ta’minlovchi tayyorlov mashqlaridir. O‘yinning borishi va o‘yinchilar harakatini kuzatish. O‘yinni tushunib olish va o‘yin vaqtida ishtirokchilarning o‘zini tutishi ko‘p darajada uni to‘g‘ri boshqarishga bog‘liq. Har bir o‘yin obyektiv, his- tuyg‘uga berilmay hakamlik qilishni talab etadi. Hakam hamma o‘yinchilarni ajrata oladigan va ularga halaqit bermaydigan, kuzatish uchun qulay joy topishi kerak. O‘yinni uyushqoqlik bilan va o‘z vaqtida boshlash zarur. O‘yin signal bo‘yicha boshlandi. Bolalar o‘yin qoidalariga ongli ravishda amal qilishga o‘rgatildi. O‘yin jarayonida ishtirokchilarning ijodiy g‘oyalari rivojlanishiga yordam berish lozim. Rahbar bolalarni o‘yinga qiziqtirishi kerak. O‘yinchilar zimmasiga yuklangan vazifalar va qoidalarning haqqoniy bajarilishiga, ongli intizomga erishish talab etiladi. Biz qo‘llagan o‘yinlarimizni quyidagi sxema bo‘yicha tushuntirdik (2-rasm). Harakatli o‘yinlarda har bir o‘yinchining imkoniyatlarini, uning o‘sha paytdagi jismoniy holatini hisobga olish qiyin. Optimal yuklama bilan ta’minlash kerak bo‘ladi. Shiddatli yuklamalarni dam olish bilan almashtirib turish kerak. O‘yin nomi

O‘yinning tushuntirilishi (borishi) O‘yin maqsadi O‘yin qoidalari O‘yinda o‘yinchilarning joylashuvi O‘yinning taxminiy variantlari 2 -rasm. Harakatli o‘yinlarni tushuntirish ketma-ketligi. O‘yinning davomiyligi uning tavsifiga, shug‘ullanish sharoitlariga va shug‘ullanuvchilar tarkibiga bog‘liq. Boshqaruvchi o‘yinni bolalar charchamasidanoq, ularning harakati faol va his-tuyg‘ularga boy bo‘lib turganida tugatishi, o‘yinga qiziqish uyg‘otishi kerak. Biz yana shuni aniqladikki, mashg‘ulot jarayonida hal etiladigan vazifalar va o‘yinning murakkabligiga bog‘liq holda, boshqaruvchi quyidagi jihatlarni e’tiborga olishi kerak (6-rasm).