logo

Iqtisodiy islohotlar, xususiy mulkchilikning shakillanishi. O‘zbekistonda bozor munosabatlarining shakillanishi

Загружено в:

08.08.2023

Скачано:

0

Размер:

31.96484375 KB
Mavzu.   Iqtisodiy   islohotlar,   xususiy   mulkchilikning   shakillanishi.
O‘zbekistonda bozor munosabatlarining shakillanishi.
Reja:
1. Iqtisodiy islohotlar. Bozor munosabatlarining shakllanishi
2. Iqtisodiyotning barqarorlashuvi va rivojlanishi
3. «Harakatlar strategiyasi» yangi taraqqiyot bosqichi. Iqtisodiy islohotlar. Bozor munosabatlarining shakllanishi
Mustabid   tuzumdan   qolgan   iqtisodiy   meros   mustaqillik   yillarida   iqtisodiy
hayotimizda   ro'y   bergan   yangilanish,   tub   o'zgarishni   yoritishga   kirishar   ekanmiz,
avvalo,   eski   mustabid   tuzumdan   bizga   qanday   iqtisodiyot   meros   bo'lib   qolganligini
eslaylik.   O'zbekiston   qaramlik   davrida   o'z   tabiiy   boyliklarjga,   yer-suv,   o'rmon   va
boshqa resurslariga o'zi egalik qila olmasdi, iqtisodiy taraqqiyot yo'lini  o'zi  belgilay
olmasdi.   Respublika   hududida   qurilgan   va   faoliyat   ko'rsatayotgan   korxonalar
markazga   bo'ysundirilgan   edi.   O'zbekiston   rahbariyati,   xalqi   o'z   hududida   qancha
mahsulot   ishlab   chiqarilayotgani,   ular   qayerga   realizatsiya   qilinayotgani   va   qancha
daromad   keltirayotganidan   bexabar   edi.   Moliya-kredit,   bank   siyosati   yuritishda
qaram edi, o'zining milliy valyiitasiga, valyuta jamg'armasiga ega emasdi.
Aholi   turmush   darajasi   jihatidan   nochorlik,   sobiq   Ittifoq   miqyosida   eng   oxirgi
o'rinlardan   biri   meros   bo'lib   qolgan   edi.   Rossiya,   Ukraina   va   Belorussiyadan   farqli
o'laroq,   O'zbekiston   aholisining   deyarlik   uchdan   ikki   qismi   qo'l   uchida   tirikchilik
qilardi.   Eski   mustabid   tuzurndan   o'tkir   ijtimoiy,   ekologik   muammolar   meros   bo'lib
qolgan   edi.   Mamlakatimiz   aholisi   yerning   nihoyat   darajada   sho'rlanishi,   havo
bo'shlig'i   va   suv   zaxiralarining   ifloslanganligi,   radioaktiv   ifloslanish,   Orol
dengizining   qurib   borishi   oqibatida   juda   katta   ekologik   xavfga   duch   kelib   qolgan
edi."Bugun o'sha davr to'grisitadi haqiqatni xolisona aytadigan bo'lsak, u zamondagi
hayotimizni   jahon   tarixi   va   amaliyoti   bilan   taqqoslaydigan   bo'lsak,   shumi   ochiq
aytish   kerakki,   u   paytda   O'zbekiston   bir   yoqlama   iqtisodiyotga-markazda   butunlay
qaram, izdan chiqqan iqtisodiyotga ega bo'lgan yarim mustamlaka mamlakat qatoriga
aylangan   edi"   (Karimov   I.A.   O'zbekiston   XXI   asrga   intilmoqda.   T.:   "O'zbekiston",
1999,   6-bet).Mustaqillik   xalqimizni   iqtisodiy   zulm,   mutelikdan   ozod   etdi,   o'z   yeri,
yer   osti   boyliklari,   suv,   o'simlik   va   hayvonot   dunyosi   va   boshqa   tabiiy   zaxiralariga
to`la   egalik   qilish   huquqini   berdi.   Barcha   mulk,   korxonalar   O'zbekiston   tasarrufiga
olindi, mustaqil iqtisodiy siyosat yuritish, o'z iqtisodiy taraqqiyot yo'lini o'zi belgilash
erkinlignii   qo'lga  kiritdi.  Bozor   iqtisodiyotiga   o'tish   yo'li.  Davlat   mustaqilligi   qo'lga
kiritilgach,   O'zbekiston   umumbashariy,   jahon   sivilizatsiyasining   katta   yo'liga   tushib
oldi.   O'zbekiston   bozor   munosabatlarini   shakllantirishni,   milliy   an'analarga asoslangan   o'z   yo'lini   tanlab   oldi.   O'zbekistonda   bozor   munosabatlariga   o'tishning
o'ziga   xos   yo'li   ishlab   chiqildi.   Bu   yo'lning   asosiy   qoidalari   Birinchi   Prezidentimiz
Islom Karimovning «O'zbekiston - bozor munosabatlariga o'tishning o'ziga xos yo'li»
nomli   asarida,   ma'ruza   va   nutqlarida   asoslab   berildi   (besh   tamoyil).   Bu   yo'lga,
birinchidan,   xalqaro   tajriba   asos   qilib   olindi.   Ikkinchidan,   xo'jalik   imkoniyatlari,
shart-sharoitlari, eski tuzumdan meros bo'lib qolgan muammolar hisobga olindi. 
ijtimoiy   yo'naltirilgan   bozor   iqtisodiyotini   shakllantirish   uchun   iqtisodiyotni
tubdan   isloh   qilishga   kirishildi.   Avvalo,   iqtisodiy   islohotlarning   quyidagi   strategik
maqsadlari belgilab olindi:
•   kishilar   hayoti   va   faoliyati   uchun   zarur   shart-sharoitlarni   ta'minlaydigan
iqtisodiy tizimni barpo etish;
• ko'p ukladli iqtisodiyotni yaratish;.
• xususiy mulkning davlat tomonidan himoya qilinishini ta'minlash;
• korxonalar va fuqarolarga keng iqtisodiy erkinliklar berish;
•   iqtisodiyotda   chuqur   tarkibiy   o'zgarishlar   qilish   va   raqobatbardosh
mahsulotlarni ishlab chiqarish;
• jahon iqtisodiy tizimiga qo'shilib borish;
• kishilarda yangicha iqtisodiy fikrlashni shakllantirish.
Islohotlaring   huquqiy   asoslari.   Iqtisodiy   islohotni   amalga   oshirishning   asosiy
omillaridan biri  bozor  iqtisodiyotining huquqiy negizini yaratishdan iborat. Shuning
uchun islohotlarning huquqiy asoslarini yaratishga alohida e'tiborberildi.
Iqtisodiy   sohaga   tegishli   bo'lgan   100   dan   ortiq   qonunlar   qabul   qilindi.   Bu
qonunlarni mazmun-mohiyati jihatidan bir qator yo'nalishlarga bo'lish mumkin.
1.   Mulkchilik   munosabatlari   va   ko'p   ukladli   iqtisodiyotni   shakilantiruvchi
qonunlar.   Bu   yo'nalish   doirasida   mulkchilik   to'g'risida,   mulkni   davlat   tasarrufidan
chiqarish   va   xususiylashtirish   to'g'risida,   ijara   to'g'risida,   davlat   uy-joy   fondini
xususiylashtirish to'g'risida va boshqa qonunlar qabul qilindi.
2.   Xo'jalik   yuritishni   tartibga   soluvchi   qonunlar,   ya'ni   xususiylashtirish,
mulkchilik,   tadbirkorlik,   korxonalar,   fermer   xo'jaligi,   dehqon   xo'jaligi,   shirkat
xo'jaligi to'g'risida qonunlar qabul qilindi. Bozor infratuzilmasini yaratuvchi va uning faoliyatini   tartibga   solib   turuvchi   banklar   va   bank   faoliyati,   pul   tizimi,   tadbirkorlik,
sug'urta,   birjalar   va   birja   faoliyati   to'g'risida,   qimmatli   qog'ozlar   va   fond   birjasi
to'g'risida   va   boshqa   qonunlar   qabul   qilindi.   Korxona   bilan   davlat   o'rtasidagi,
korxonalar   o'rtasidagi   munosabatlarni   yo'lga   qo'yuvchi,   soliq   tizimi,   monopolistik
faoliyatni   cheklash,   korxonalarning   bankrot   bo'lishi   haqida   qonunlar   qabul   qilindi,
xo'jalik protsessual kodeksi ishlab chiqildi, xo'jalik sudi tuzildi.
3.   O'zbekistonning   tashqi   iqtisodiy   faoliyatini   belgilab   beruvchi   huquqiy
normalar   yaratildi.   «Tashqi   iqtisodiy   faoliyat   to'g'risi»da,»Chet   el   investitsiyalari
to'g'ris»ida»,   O'zbekiston   Respublikasining   xalqaro   shartnomalari   to'g'risida»   qabul
qilingan   qonunlar   mamlakatimiz   tashqi   aloqalarining   rivojlanishi   tarixida   yangi
sahifa   ochdi.Xususiylashtirish.   1991-yil   18-noyabrda   qabul   qilingan   «Mulkni   davlat
tasarrufidan   chiqarish   va   xususiylashtirish   to'g'risida»gi   qonunga   muvofiq,   davlat
mol-mulkni xususiylashtirish masalalari bo'yicha 20 dan ortiq maxsus dasturlar ishlab
chiqildi   va   ularni   amalga   oshirishga   davlat   boshchilik   qildi.   Xususiylashtirish
jarayoni   umumiy   uy-joy   fondini,   savdo,   mahalliy   sanoat,   xizmat   ko'rsatish
korxonalarini,   qishloq   xo'jalik   mahsulotlarini   tayyorlovchi   xo'jaliklarni   davlat
tasarrufidan chiqarishdan boshlandi. Bu jarayon «kichik xususiylashtirish» deb nom
oldi. Kichik xususiylashtirish 1994- yildayoq tugallandi. Davlat ixtiyorida bo'lgan bir
milliondan   ortiq   kvartira   yoki   davlat   uy-joy   fondining   95   foizdan   ortiqrog'i
fuqarolarning   xususiy   mulki   bo'lib   qoldi.   Bunda   har   3   kvartiraning   bittasi   egalariga
imtiyozli   shartlar   bilan   yoki   bepul   berildi.   Urush   faxriylari,   o'qituvchilar,   tibbiyot
xodimlari, ilmiy xodimlar  va ijodiy ziyo’lilarga kvartiralar bepul berildi. 2002-yilga
qadar Respublika uy-joy fondining 98 foizga yaqini xususiylashtirildi.
Davlatga   qarashli   mulkni,   korxonalarni   xususiylashtirishga   davlatning   o'zi
tashabbuskor   bo'ldi   va   boshchilik   qildi.   Davlat   mulkini   xususiylashtirish
boshlangandan   keyin   to   1994-   yil   oxirigacha   54   mingga   yaqin   korxona   va   obyekt
davlat   tasarrufidan   chiqarildi.   Shularning   18,4   mingtasi   xususiy   mulkka,   26,1
mingtasi aksiyadorlik, 8,7 mingtasi jamoa, 661 tasi ijara korxonalariga aylandi.
1994-yil   21-yanvarda   e'lon   qilingan   «Iqtisodiy   islohotlarni   yanada
chuqurlashtirish   chora-tadbirlari   to'g'risida»gi   va   1994-yil   16-martda   e'lon   qilingan «Mulkni   davlat   tasarrufidan   chiqarish   va   xususiylashtirish   jarayonini   yanada
rivojlantirishning   ustivor   yo'nalishlari   to'g'risida»gi   Prezident   farmonlari
xususiylashtirish jarayoniga yangi turtki bo'ldi. O’rta va yirik korxonalar aksiyadorlik
jamiyatlariga, ijara korxonalariga aylantira boshlandi, bu jarayonga aholi va chet ellik
investorlar   kengroq   jalb   qilindi.   Davlat   mulkini   sotish   bo'yicha   kim   oshdi   savdolari
va   tanlovlar   tashkil   etildi.   2000-2005-   yillarda   jami   4660   ta   davlat   korxonasi   va
ob’yekti xususiy mulkdorlarga sotildi.
2004-yil   boshlarida   respublikamizda   1800   ta   aksiyadorlik   jamiyatlari   faoliyat
yuritdi, 1,2 mln.dan ortiq fuqaro aksiyalarga ega bo'ldi va ulardan daromad oldi.
Kichik biznes. Respublikada kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni davlat yo'li
bilan   qo'llab-quvvatlash   uchun   tadbirkorlikni   rivojlantirish   fondi,   kichikbiznesni
rivojlantirishga   ko'maklashish   fondi   tuzildi,   dunyodagi   nufuzli   banklarning
sarmoyalari   jalb   etildi.   Tadbirkorlar   va   biznesmenlarga   maslahatlar   bilan
ko'maklashish   maqsadida   nemis   texnikaviy   ko'maklashuv   jamiyati   O'zbekistonda
kichik   biznesni   qo'llab-quvvatlash   markazini,   Yevropa   hamjamiyati   komissiyasi
amaliy aloqalar markazini  ochdilar. Markaziy Osiyodagi Amerika tadbirkorlik fondi
va   Markaziy   Osiyodagi   Buyuk   Britaniya   investitsiya   fondi   tadbirkorlarga   zarur
maslahatlar   bilan   ko'maklashdilar.   Faqat   1999-yili   kichik   biznes   korxonalariga
Yevropa  tiklanish   va   taraqqiyot   banki,   Osiyo   taraqqiyot   banki,  Germaniya   tiklanish
bankining   200   mln.   AQSH   dollaridan   ortiq   kredit   mablag'lari   jalb   etildi   va
o'zlashtirildi.   Kichik   biznes   va   xususiy   tadbirkorlikning   mamlakat   yalpi   ichki
mahsulotidagi   salmog'i   1991-   yilda  1,5   foizni,   1999-   yilda   12,6  foizni   tashkil   etgan
bo'lsa, 2005- yilda 38,2 foizga yetdi. 2005- yilda faoliyat yuritayotgan kichik biznes
korxonalari soni 310 mingtaga yetdi. Faqat 2004- yilda bu sektor hisobiga 425 ming
ish o'rinlari yaratildi. 2004- yil 1-oktabrida mazkur sektorda ish bilan band bo'lganlar
soni   6,4   mln.   kishini   yoki   iqtisodiyotda   jami   band   bo'lganlarning   65   foizini   tashkil
etdi.   Bu   sohani   rivojlantirish   maqsadida   kiyingi   3   yilda   ham   katta   ishlar   amalga
oshirildi. Respublikamiz Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2020 yil 24-yanvardagi
Oliy   Majlisga   qilgan   Murojaatnomasida   «Jahon   bankining   «Biznes   yuritish»
reytingida   eng   yaxshi   50   ta   mamlakat   qatoriga   kirish   bo’yicha   barcha   tashkiliy- huquqiy chora-tadbirlarni qabul  qildik. Hukumat  ushbu tadbirlarning amaliy ijrosini
samarali tashkil etishi zarur.
Yaqinda   qabul   qilingan   yangi   Soliq   kodeksiga   muvofiq,   bu   yildan   boshlab
ko’plab   yangiliklar   amaliyotga   joriy   etilmoqda.   Jumladan,   soliq   turlari   13   tadan   9
taga kamaytirildi. Soliqlarni to’lash muddatini uzaytirish yoki bo’lib-bo’lib to’lashga
ruxsat berish bo’yicha yengillashtirilgan mexanizmlar kiritildi».
Agrar   islohotlar.   Agrar   islohotlarga   ustuvorlik   beriidi.   Negaki,   respublika
aholisining   62   foizi   qishloqda   yashaydi,   qishloq   xo'jaligida   YaIM   ning   30   foizi,
mamlakat   valyuta   tushumlarining   55   foizi   shakllanadi.   Agrar   islohotlar   natijasida
qishloq   xo'jaligidagi   davlat   tasarrufidagi   mulk   xususiylashtirildi.   Bugungi   kunda
qishloq xo'jaligida nodavlat sektorining ulushi 100 foizni tashkil qilmoqda.
Islohot   yillarida   odamlarga   shaxsiy   tomorqa   uchun   qo'shimcha   ravishda   550
ming   gektar   sug'oriladigan   yer   ajratildi   va   shaxsiy   tomorqa   uchun   berilgan   yer
maydoni   700   ming   gektarga   yetdi,   9   milliondan   ortiq   odam   ana   shu   yer   hosilidan
foydalanmoqda.
Qishloqda   xo'jalik   yiiritishning   maqbul   shakllarini   yaratishga   alohida   e'tibor
beriidi.   Agrar   islohotlarning   dastlabki   yillarida   sovxoz   va   kolxozlar   jamoa
xo'jaliklariga   aylantirilgan   edi.   Ammo   ular   xo'jalik   yiiritishda   o'zlarini   toia-to'kis
oqlamaganliklari   tufayli   mulk   paylari   asosida   shirkatlarga   aylantirildi.   1999-   yilda
898   ta,   2000   yilda   856   ta   qishloq   xo'jaligi   korxonalari   shirkatlarga   aylantirildi.
Ularning   umumiy   soni   2002-   yilning   1   yanvari   holatiga   ko'ra,   respublika   bo'yicha
1900   taga   yetdi,   ularda   I   mln.   400   ming   kishi   shirkat   a'zosi   sifatida   mehnat   qildi.
Agrar   munosabatlar   tizimida   shirkat   xo'jaligida   paychilik   asosiga   qurilgan   oila
pudratiga keng o'rin beriidi.
Qishloq   xo'jaligida   fermer   va   dehqon   xo'jaliklari   salmoqli   o'rin   egallamoqda.
2004-   yilda   fermer   xo'jaliklari   soni   85,5   mingdan   ziyodni   tashkil   etdi.   Bu   turdagi
xo'jaliklar   don,   kartoshka,   sabzavot-poliz   mahsulotlari,   go'sht,   sut,   tuxum
yetishtirishda   tobora   salmoqli   o'rinni   egaflab   qishloq   xo'jalik   ekinlarini
yetishtiradigan asosiy ishlab chiqaruvchilarga aylanmoqda. Qishioqda   shaxsiy   yordamchi   xo'jaliklar   dehqon   xo'jaliklari   sifatida   qayta
shakllandi.   Dehqon   xo'jaligi   -   bu   oilaviy   mayda   tovar   xo'jaligi   bo'lib,   tomorqa   yer
uchastkasi oila boshlig'iga umrbod meros qilib beriladi, mahsulotlar oila a'zolarining
shaxsiy   mehnati   asosida   yetishtiriladi   va   sotiladi.   2003-yilda   3,5   mln.dan   ortiq
dehqon   xo'jaligi   faoliyat   yuritdi.   Respublikada   yetishtirilgan   go'shtning   93,7   foizi,
sutning 95,9 foizi, kartoshkaning 90 foizi, sabzavot-poliz mahsulotlarining 70,3 foizi,
tuxumning 53,5 foizi dehqon xo'jaliklari tomonidan tayyorlandi.
2003-yilda   respublikamiz   qishloq   xo'jaligida   ishlab   chiqarilgan   jami
mahsulotlarning 22.2 foizi shirkal xo'jaliklariga, 14,9 loizi fermer xo'jaliklariga, 62,9
foizi   dehqon   xo'jaliklarida   yetishtirildi.   2005-yilda   esa   fermer   xo'jaliklarida   bir
minilliondan   ziyod   kishi   band   bo'ldi,   paxtanng   66%i,   g'allaning   55%i   fermer
xo'jaliklarida yetishlirildi. 2006 yil birinchi yarmida 210 ta ixtisoslashitiriilgah meva-
sabzavotchilik va uzumchilik shirkat xo'jaliklari negizida 39 ming fermer xo'jaliklari
tashkil   etildi.   Paxtachilik   va   g'allahilikda   esa   447   shirkat   fermer   xo'jaliklariga
aylantirildi.   2014-yilda   dehqon   va   fermerlar   uyushmasi   O’zbekiston   fermerlar
kengashiga, joylarda esa viloyat va tuman fermerlar kengashiga aylantirildi.
2012-2014 yillarda paxta xom-ashyosi tayyorlashning barqaror hajmi saqlangan
holda,   sabsavot   yetishtirish   –   16,3   foizga,   poliz   mahsulotlari   –   16,6   foizga,   meva
yetishtirish esa – 21 foizga ko’paydi. 
Mustaqillik yillarida amalga oshirilgan agrar islohotlar natijasida qishloq hayoti
yangilandi, dehqon va fermerning mehnatga munosabati, dunyoqarashi o'zgardi. Ular
yerning   haqiqiy   egasiga,   o'z   mehnati   evaziga   yetishtirgan   mahsulotning   egasiga
aylanmoqda.   Qishloq   xo’jaligida   fermer   va   dehqonlarning   manfaatdorligini   oshirish
borasidagi o’rganish va izlanishlarimiz davom etmoqda. Sohaga ilg’or texnologiyalar
va klaster tizimi joriy etilmoqda.
Narxni   erkinlashtirish.   Iqtisodiy   islohotlarning   birinchi   bosqichidayoq   narxlar
erkinlashtirildi.   Bujarayon   ijtimoiy   larzalarsiz   o'tdi.   Negaki,   davlat   turli
kompensatsiya   jamg'armalari   tuzdi,   bolalar   uchun   nafaqalar   joriy   etdi,   eng   kam   ish
haqi, pensiya, nafaqalar vastipcndiyalar muntazam ravishda oshirib borildi. Narxni   erkinlashtirish   iqtisodiyotda   raqobatchilik   muhitini   vujud-ga   keltirish
bilan   bevosita   bog'liq.   1992-   yil   avgust   oyida   O'zbekiston   Respublikasining
«Monopol   faoliyatni   cheklash   to'g'risida»gi   qonuni   kuchga   kirdi.   Bu   qonun   asosida
raqobatchilikni rivojlantirishga qaratilgan bir qator normativ hujjatlar ishlab chiqildi
va   amalga   oshirildi.   Moliya   vaziri   tizimida   tuzilgan   Antimonopol   va   narx-navo
siyosatini   o'tkazish   Bosh   Boshqarmasi   monopoliya   mavqeyidagi   korxonalarni
belgilab,   ularning   mahsulotlari   bo'yicha   narxlarni   va   rentabellikni   tartibga   solib
turibdi.
Bozor infratuzilmasi. Iqtisodiy islohotlarning muhim yo'naIishlandan biri bozor
infratuzilmasini yaratishdan iborat bo'ldi.
Shu   boisdan,   respublikamizda   bozor   munosabatlarini   shakllantirish   va
rivojlantirishga xizmat qiluvchi infratuzilmaning asosiy bo'g'inlari - turli muassasalar,
tashkilotlar va korxonalar raajmuasi yaratildi. Avvalambor, ishlab chiqarishga xizmat
qiiuvchi   transport,   aloqa,   suv   va   energetika   ta'minoti,   yo'l   va   ombor   xo'jaligi
tuzilmalari   yaratildi.   Xo'jalik   yurituvchi   sub'ektlar   uchun   xizmat   qiluvchi   58   ta
tovarlar va xomashyo birjalari, 24 ta biznes inkubator, 496 ta auditorlik va konsalting
firmalari,   ko'plab   savdo   uylari,   auksionlar,   tijoratchilik   idoralari,   reklama   firmalari,
savdo-sotiq   va   ularni   nazorat   qiluvchi   davlat   muassasalari   tashkil   etildi.Bozor
munosabatlarini   rivojlantirishda  axborot  infratuzilmasi   alohida  ahamiyatga  ega.   Shu
boisdan, iqtisodiy faoliyat uchun zarur bo'lgan axborotlar, xabarlar va ma'lumotlarni
to'plovchi, umum-lashtiruvchi vositalar, firmaiar vujudga keldi.
Xo'jalik yurituvchi  subyektlarni  moliya-kredit  munosabatlariga xizmat  qiluvchi
infratuzilma - yangi banktizimi, o'z-o'zini kreditlash idoralari, sug'urta kompaniyalari,
moliya   kompaniyalari,   soliq   undirish   idoralari,   pul   jamg'armalari   yaratildi.Bozor
iqtisodiyotiga   xizmat   qiluvchi   bank-moliya   tizimi   yaratildi.   2002-   yilda   37   ta   bank,
shu   jumladan,   13   ta   xususiy   bank   faoliyat   ko'rsatdi.   Banklarning   17   tasi   dunyodagi
eng   nufuzli   banklar   bilan   korrespondentlik   aloqalari   o'rnatgan.   Respublikada   davlat
ishtirokida   tuzilgan   bozor   munosabatlariga   xizmat   qiluv   chi   «Kafolat»,
«Agrosug'urta»,   «O'zbekinvest»   kabi   yirik   sug'urta   kompaniyasi   faoliyat
ko'rsatmoqda.   Ko'plab   xususiy   sug'urta   kompaniyalari,   shuningdek,   xorijiy mamlakatlar   bilan   hamkorlikda   ishlaydigan   qo'shma   sug'urta   kompaniyalari   ham
vujudga keldi va moliya bozorida xizmat ko'rsatmoqda.
Iqtisodiy   islohotlar   borasida   qo'yilgan   yana   bir   muhim   qadam   –   1994-yil   1-
iyuldan   milliy   valyutamiz   -   so'mnmg   muomalaga   kiritilishi   bo'ldi.   Bu   tadbir   katta
siyosiy   ahamiyatga,   e'tiborga   molik,   chunki   o'z   milliy   valyutasiga   ega   bo'lmagan
davlat chinakam mustaqil bo'la olmaydi. Respublika hukumati milliy valyuta qadrini
mustahkamlash, uning erkin aylanishini ta`minlash choralarini amalga oshirib bordi.
2003-yil   15-oktabrdan   boshlab   so'm   qisman   konvertatsiyalanadigan   valyuta
maqomiga ko'tarildi..
2. Iqtisodiyotning barqarorlashuvi va rivojlanishi
Mustaqillikning dastlabki yillarida sanoat va qishloq xo'jalik mahsulotlari ishlab
chiqarish   tobora   pasayib   bordi,   xo'jalik   yuritish   murakkablashib   qolgan  edi.   Buning
sababi,   O'zbekiston   iqtisodiy   jihatdan   qaram   bo'lib,   korxonalari   mustaqil   xo'jalik
yurita   olmasdi,   boshqa   hududlarda   joylashgan   zavod,   fabrikalardan   keltiriladigan
asbob-uskuna   va   butlovchi   qismiarga   butunlay   qaram   edi.   Sobiq   Ittifoq
parchalangach,   aloqalar   uzildi.   Natijada,   ko'pgina   korxonalarda   mahsulot   ishlab
chiqarish   keskin   kamaydi,   ayrimlari   to'xtab   qoldi.   Shu   boisdan,   O'zbekistonda
iqtisodiy tanglikdan chiqish, makroiqtisodiyotni barqarorlashtirish tadbirlari ko'rildi.
Makroiqtisodiyotni   barqarorlashtirish   uchun   O'zbekiston   iqtisodiyotda   tarkibiy
o'zgarishlar qilish, raqobatbardosh tovarlar ishlab chiqarishga qodir korxonalar qurish
va buning uchun zarur investitsiyalar ajratish yoilaridan bordi. Iqtisodiyotda tarkibiy
o'zgarishlar uchun zarur mablag'lar davlat buyudjiti va aholi jamg'armalari hisobidan
ajratildi.  1994-2003- yillarda iqtisodiyotga jalb etilgan jami investitsiyalar 28,4 mlrd.
AQSH dollarini tashkil etdi.
Xalq xo'jaligi tarkibini qayta qurish maqsadida chet el investitsiyasini jalb qilish
choralari   ko'rildi.   «Chet   el   investitsiyaiari   to'g'risida»,   «Chet   ellik   investorlar
huquqlarini   kafolatlari   va   ularni   himoya   qilish   choralari   to'g'risida»qonunlar   qabul
qilindi.   Chet   el   invest   is   iyas   in   i   O'zbekiston   iqtisodiyotiga   jalb   qilish   bevosita
investisiyalar   tarzida,   davlat   qarzlari,   xalqaro   moliyava   iqtisodiy   tashkilotlar,
qarzberuvchi   mamlakatlarning   investitsiya   yoki   moliyaviy   kredit   resurslari   shaklida amalga   oshirildi.   Iqtisodiyotga   kiritilayotgan   xorijiy   investitsiya   salmog'i-   yildan-
yilga o'sib bordi. 1994-2003- yiilarda respublika iqtisodiyotida o'zlashtirilgan chet el
investitsiyaiari   hajmi   14   mlrd.   AQSH   dolfarini   tashkil   etdi.   Xorijiy   investitsiyalar
ishtirokida faoliyat ko'rsatayotgan korxonalar soni 2003- yilda 2087 taga yetdi. 2005-
yilda   oldingi   yilga   nisbatan   iqtisodiyotga   jalb   qilingan   to'g'ridan-to'g'ri   xorijiy
investitsiyalar   va   kreditlar   hajmi   1,5   baravar   ko'paydi».   Xalqimizning   fidokorona
mehnati bilan 2019-yil – «Faol investitsiyalar va ijtimoiy rivojlanish yili»da salmoqli
natijalarga erishdik. Barcha sohalardagi ijobiy natijalar qatorida investitsiyalar hajmi
ham   sezilarli   darajada   oshdi.Ayniqsa,   to’g’ridan-to’g’ri   xorijiy   investitsiyalar   4,2
milliard dollarni tashkil  etib, 2018-yilga nisbatan – mana shu raqamga etiboringizni
qaratmoqchiman   –   3,1   milliard   dollarga   yoki   3,7   barobar   o’sdi.   Investitsiyalarning
yalpi ichki mahsulotdagi ulushi 37 foizga yetdi. Mamlakatimiz ilk bor xalqaro kredit
reytingini   oldi   va   jahon   moliya   bozorida   1   milliard   dollarlik   obligatsiyalarini
muvaffaqiyatli   joylashtirdi.   Iqtisodiy   hamkorlik   va   rivojlanish   tashkiloti   tomonidan
O’zbekistonning   kreditga   doir   tavakkalchilik   reytingi   oxirgi   10   yilda   birinchi   marta
yaxshilandi. Energetika, neft-gaz, geologiya, transport, yo’l qurilishi, qishloq va suv
xo’jaligi, ichimlik suvi  va issiqlik taminoti hamda boshqa qator tarmoqlarda chuqur
tarkibiy   islohotlar   boshlandi.   Sanoatning   12   ta   yetakchi   tarmog’ida
modernizatsiyalash   va   raqobatdoshlikni   kuchaytirish   dasturlari   jadal   amalga
oshirilmoqda.   Natijada   o’tgan   yili   iqtisodiy   o’sish   5,6   foizni   tashkil   etdi.   Sanoat
mahsuloti   ishlab   chiqarish   hajmi   6,6   foizga,   eksport   –   28   foizga   ko’paydi.   Oltin
valyuta   zaxiralarimiz   2019-yil   davomida   2,2   milliard   dollarga   ortib,   28,6   milliard
dollarga   yetdi».   (Respublikamiz   Prezidenti   Shavkat   Mirziyoyevning   2020   yil   24-
yanvardagi   Oliy   Majlisga   qilgan   Murojaatnomasidan)   Yoqilg'i   mustaqilligi.
Mustaqillik   yillarida   iqtisodiyotning   hayotiy   muhim   tarmoqlari   rivojlantirildi,   yangi
sanoat tarmoqlari bunyod etildi. Bunga mamlakatning yoqilgi mustaqil]igiga erishishi
yaqqol   misoldir.   90-yillarning   boshlarida   chetdan   6   million   tonnaga   yaqin   neft
mahsulotlari keltirilar, 600 ming tonna paxta tolasi Rossiya va boshqa mamlakatlarga
neft   mahsulotlari   uchun   berilardi.   Shu   boisdan,   mamlakatimizda   neft   mustaqilligi
uchun kurash boshlandi,  buning tagzamini  - mamlakatda  2 trillion kubmetrga  yaqin gaz zaxiralari, 160 dan ortiq neft koni borligi edi.          Yiliga 2,5 mlrd. kub metr gaz
haydash   quwatiga   ega   bo'lgan   Ko'k-dumaloq   kompressor   stansiyasi,   Buxoro   neftni
qayta ishlash zavodi barpo etildi.   1996- yilga keiib chetdan neft mahsulotlarini sotib
olish   to'xtadi,   neft   mustaqiIIigiga   erishildi.   1991-   yilda   2,9   mln.   tonna   neft   (gaz
kondensati   bilan   birgalikda)   mahsulotlari   ishlab   chiqarilgan   bo'lsa,   2000-   yilda   bu
ko'rsatkich 7,5 mln. tonnadan oshdi. Shu davrdatabiiy gaz ishlab chiqarish 41,8 mlrd.
kub metrdan 56,4 mlrd. kub metrga o'sdi. O'zbekiston yoqilgi mustaqilligiga erishdi.
Mashmasozlik va avtomobilsozlik sanoati.  Mustaqillik yillarida mashinasozlik
sanoati   jadal   rivojlandi.   1994-   yilda   barpo   etilgan   O'zbekiston-Isroil   «O'zlz   mash»
qo'shma   korxonasida   paxta   terish   mashinalarining   gorizontal   shpindelii   yangi   xili
yaratildi. Bu agregat jahon mashinasozligining eng yangi yutug'i, deb e'tirof etildi.
1992-   yilda Janubiy  Koreya  bilan hamkorlikda  O'zbekistonda  avtomobil   ishlab
chiqaruvchi   korxona   barpo   etishga   kelishib   olindi.   1993-1996-   yillarda   Asaka
shahrida   «O'zDEU   avto»   zavodi   barpo   etildi   va   «Damas»,   «Tiko»,   «Neksiya»
rusumli   avtomobillar   ishlab   chiqarish   yo'lga   qo'yildi.   1996-   yilda   25,3   ming,   1997-
yilda 64,9 ming, 1998- yilda 54,4 ming, 1999- yilda 58,4 ming, 2004- yilda 70 ming
dona   yengil   avtomobil   ishlab   chiqarildi.   «O'zDEU»   zavodida   1999-2003-   yillarda
«Matiz», «Lasetti» rusumli avtomobillar ishlab chiqarish yoiga qo'yildi. O'zbekiston
dunyoda   avtomobil   ishlab   chiqaruvchi   28-mamlakatga   aylandi.   «UzDEU   avto»
zavodi   10   yil   (1996-2006-   yil   iyun)   davomida   571580   ta   avtomobil   tayyorladi,
ularning 198609 tasi xorijga eksport qilindi.
Samarqandda   avtobus   va   yuk   mashinaiari   ishlab   chiqarishga   ixti-soslashgan
«Sam   Koch   avto»   zavodi   qurildi.   2000-   yilda   «Sam   Koch   avto»   zavodi   483   ta
avtobus, 102 ta yuk avtomobili ishlab chiqardi. Hozirgi kunda 1000 dan ziyod kishi
mehnat   qilayotgan   bu   zavodda   5   xil   rusumdagi   avtobuslar,   8   turdagi   yuk
avtomobillari,   35   xil   kuzovlar   ishlab   chiqarilmoqda.   Germaniyaning   «MAN   avto»
kompaniyasi bilan hamkorlikdagi zavodda yiliga 4 ming 600 ga yaqin yuk avtomobili
va 1 ming 350 dan ortiq piritsip ishlab chiqarilmoqda.
Respublikamizda   avtomobil   butlovchi   qismlari   ishlab   chiqaruvchi   o'nlab   yangi
korxonalar   bimyod   etildi.   Hozirgi   paytda   «O'zDEU»   zavodi   uchun   zarur   bo'lgan butlovchi qismlarning 20 foizi O'zbekistonda ishlab chiqarilmoqda. Avtomobilsozlik
sanoatida 14 mingga yaqin ishchi va xizmatchi mehnat qilmoqda.
Mashinasozlik   sanoatining   yirik   korxonalari   -   Toshkent   traktor   zavodi,
O'zbekiston   qishloq   xo'jaligi   mashinasozligi,   Toshkent   va   Chirchiq   qishloq   xo'jaligi
mashinasozligi,   Toshkent   agregat   zavodi   va   boshqa   korxonalar   mustaqillikning
dastlabki   yillarida   uchragan   qiyinchiliklarni   yengib   o'tdi.   Birgina   Toshkent   traktor
zavodida   2000-   yilda   954   ta,   2001-   yilda   1002   ta   traktor   ishlab   chiqarilgan   bo'lsa,
hozirgi   paytda   yiliga   3,5-4   ming   donagacha   traktor,   minglab   tirkamalar   ishlab
chiqarilmoqda.Bugungi   kunda   O’zbekistonda   27   ta   rusumdagi   yuk   va   yengil
avtomobillar,   avtobuslar,   minivinlar   hamda   15   turdagi   zamonaviy   qishloq   xo’jalik
texnikalari ishlab chiqarilmoqda. 
Gaz-kimyo   va   yengil   sanoat.   1995-   yil   oktabroyida   O'zbekiston   bilan   AQSH
ning «ABB Lummus Global» kompaniyasi o'rtasida Sho'rtan gaz-kimyo majmuasini
qurish   bo'yicha   hamkorlik   yo'lga   qo'yildi.   Qurilish   ishiari   1997-2001   -   yillarda
amalga   oshirildi,   majmua   qurilishida   lmlrd.   AQSH   dollari   hajmida   sarmoya
o'zlashtirildi.   2001-   yil   dekabrda   Sho'rtan   gaz-kimyo   majmuasi   ishga   tushirildi.
Majmua yiliga i  25 ming tonna polietilen, 137 ming tonna suyultirilgan gaz va 126
ming tonna gaz kondensati ishlab chiqarish quvvatiga ega.
Yengil va to'qimachilik sanoati tez sur'atlar bilan rivojlanib bor-moqda. Paxtani
qayta   ishlovchi   «Qabul-O'zbekKO»,   «Kosonsoy-Tekmen»,   «Papfen»,   «Asnam
tekstil»,   «Karakulteks»,   «Chinoz   to'qimachi»,   «Qabul-Farg'ona»,   «Oq   saroy
to'qimachi»   qo'shma   korxonlari   barpo   etildi.   Faqat   2004-   yilda   17   ta   yengil   sanoat
korxonalari   qurilib   ishga   tushirildi.   Bu   tarmoqda   xafq   ist'emol   mollari   ishlab
chiqarish   kengaydi,   minglab   yangi   ish   o'rinlari   yaratildi.   Agar   1991-   yili
respublikamizda   paxta   tolasini   qayta   ishlash   12   foizni   tashkil   etgan   bo'lsa,   2004-
yilda bu ko'rsatkich 28 foizga yetdi. Kalava, ip, paxta va shoyi gazlamalarini eksport
qilish hajmlari ancha oshdi.
Mustaqillik   yillarida   «Zarafshon-Nyumont»   korxonasi,   Qizilqum   fosforit
kombinati, Qo'ng'irot soda zavodi, Quvasoy kvars zavodi, Yangiyo'l va Andijon spirt
zavodlari, Toshloq ip yigiruv fabrikasi va boshqa ko'plab korxonalar bunyod etildi. Don   mustaqilligi.   Qishloq   xo'jaligida   ishlab   chiqarish   tarkibini
takomillashtirishga   e'tibor   berildi.  Xo'jaliklar   ekin   ekish   sohasida   mustaqil   bo'ldilar.
Respublikada don mustaqifligiga erishish, shakar va boshqa oziq-ovqat mahsulotlari
tayyorlashni tiklash yo'li izchillik bilan amalga oshirildi. Paxta ekiladigan maydonlar
tegishli   suratda   qisqartirilib,   donli   ekinlar   maydoni   kengaytirildi.   Umumiy   ekin
maydonlarida   donli   ekinlar   salmog'i   1991-   yilda   18,8   foizni   tashkil   etgan   bo'lsa,
2000- yilda 42 foizga o'sdi.
Respublikamizda   don   mustaqilligiga   erishish,   shakar   va   boshqa   oziq-ovqat
mahsulotlari   tayyorlash   izchillik   bilan   amalga   oshirildi.   Agar   1991-   yilda
mamlakatimizda   1,9   mln.   tonna   don,   shu   jumladan,   609,5   ming   tonna   bug'doy
tayyorlangan   bo'lsa,   2003-yilda   6,1   mln.   tonna   don,   shu   jumladan   5,4   mln.   tonna
bug'doy yetishtirildi. O'zbekiston g'alla mustaqilligiga erishdi.
Andijon   paxtakorlari   tashabbusi   bilan   chigitni   plyonka   ostiga   ekish
texnologiyasi   joriy   etildi.   Bu   usul   paxtadan   sifatli   va   yuqori   hosil   yetishtirish
imkonini yaratdi.
Iqtisodiyotda   barqaror   yuksalish.   Iqtisodiyot   tarkibidagi   tub   o'zgarishlar,   yangi
korxonlalarning   bunyod   etilishi   sanoat   mahsulotlari   ishlab   chiqarish   sohasida
samarali natijalarberdi. 1991-2002- yillarda 1872 korxona va boshqa ishlab chiqarish
muassasalari qurildi, mahsulotning 9,5 mingdan ortiq yangi turlarini ishlab chiqarish
o'zlashtirildi.   1990-   yilda   respublika   bo'yicha   ishlab   chiqarilgan   sanoat   mahsulotlari
hajmini 100 foiz deb olsak, undan keyingi yillarda kamayib, 1992- yilda 94,7 foizga,
1993-   yilda   98,1   foizga   tushgan   edi.   1995-   yilga   kelib   makroiqtisodiyotda
barqarorlikka   erishildi   va   1996-   yildan   boshlab   barqaror   o'sish   ta'minlanmoqda.
Sanoat   mahsulotlari   ishlab   chiqarish   hajmi   oldingi   yilga   nisbatan   1997-   yilda   106,5
foizga, 1998- yilda 105,8 foizga, 1999- yilda 106,1 foizga, 2000- yilda 106,4 foizga,
2001-   yilda   108,1   foizga,   2002-yilda   108,1   foizga,   2003-   yilda   108,4   foizga,   2004-
yilda   109,4   foiz,   2005-   yilda   7,3   ga   o'sdi.   Un   va   un   mahsulotlari,   kiyim-kechak,
poyabzal,   shakar   va   qand   mahsulotlari   ishlab   chiqarish   sezilarli   darajada   ko'paydi,
iste'mol buyumlari importi kamaydi. Yalpi ichki mahsulot ishlab chiqarish 1991-1995- yillarda pasayib bordi, 1996-
yildan   boshlab   o'sish   boshlandi.   Oldingi   yilga   nisbatan   1996-   yilda   YalM   101,7
foizga, 1997- yilda 105,2 foizga, 1998-yilda 104,4 foizga, 1999- yilda 104,4 foizga,
2000-   yilda   104   foizga,   2001-   yilda   104,5   foizga   o'sdi.   2004-2005   yillarda   bu
ko'rsatkich   7   foizdan   oshib   bordi.Natijada,   2001-   yilda   birinchi   bor   yalpi   ichki
mahsulotning   1991-   yilga   nisbatan   103   foiz   o'sishiga   erishildi.   MDH   davlatlari
orasida   birinchi   bo'lib   O'zbekiston   iqtisodiy   barqarorlikka   erishgan,   iqtisodiy
ko'rsatkichlari izchil o'sib borayotgan mamlakatdir. 2005- yilda iqtisodiyotning o'sish
ko'rsatkichi   2000-   yilga   nisbatan   30,1   foizini   1991-   yilga   taqqoslaganda   esa   28,2
foizni   tashkil   etdi.   Natijada,   O'zbekistonning   umumiy   eksport   hajmida   tayyor
mahsulot   va   xizmatlar   ulushi   50   foizdan   oshdi,   tashqi   savdoda   1,3   mlrd.   AQSH
dollari   miqdoridagi   ijobiy   saldoga   erishildi.Shahar   va   qishloqlarimizning   qiyofasi
o'zgarib, aholi turmush saviyasi o'sib bordi. Yirik inshootlar, korxonalarning bunyod
etilishi,   iqtisodiyotdagi   tarkibiy   o'zgarishlar,   izchil   o'sish   sur'atlari   odamlar-ning
moddiy   va   ijtimoiy   hayotini,   farovoniligini   yildan-yilga   yaxshila-nishiga   zamin
bo'lib,   xizmat   qilmoqda.   Aholini   tabiiy   gaz,   ichimlik   suvi   bilan   ta'minlash   darajasi
salmoqli   darajada   o'sdi.   Birgina   1999-   yilda   4,5  ming  km   gaz   tarmog'i-shundan   4,3
ming   kilometri   qishloq   joylarida,   2   ming   km.dan   ziyod   ichimlik   suv   tarmog'i   -
shundan 1,9 ming kilometri qishloq joylarida ishga tushirildi.
Jahondagi yetakchi firmalarning havo kemalari bilan ta'minlan-gan O'zbekiston
Havo   yo'llari   aviakompaniyasi   dunyoning   25   mam-lakati   bilan   havo   aloqalarini
o'rnatgan, u mustaqillik yillarida 25 mil-Hondan ko'p yo'lovchiga xizmat qildi.
Ijtimoiy   hayot.   Aholini   ijtimoiy   himoyalashga   alohida   e'tibor   berilmoqda.
O'zbekistonda islohotlar boshlangan dastlabki paytdayoq, uning asl maqsadi insonga
munosib turmush va faoliyat sharoitlarini vujudga keltirishdan iborat deb belgilangan
edi. Bozor munosabatlariga o'tishning ilk davridan boshlab aholini oldindan ijtimoiy
himoyalash   yuzasidan   zarur   chora-tadbirlar   ko'rib   borildi.   Shu   maqsadda,   miqdori
muntazam   o'zgartirib   turilgan   ish   haqi,   pensiyalar,   turli   nafaqalar,   stipendiyalar,
kompensatsiya to'lovlari tarzidagi pul to'fovlari keng qo'llanildi.Mamlakatning 2 mln. 640 ming fuqarosi pensiya va moddiy yordam oladi. Bunday to'lovlar miqdori 2000-
yilda 187,8 mlrd. so'mni tashkil etdi.
Faqat   2000-   yilning   o'zida   aholining   kam   ta'minlangan   qismiga   fuqarolarning
o'zini o'zi boshqarish organlari - mahalla yig'inlari orqali 54,2 mlrd. so'm miqdorida
nafaqa, ko'mak va boshqa turdagi yordamlar berildi.
Mustaqillik   yillarida   mamlakatda   70   mln.   kv.m.   turarjoylar,   19,5   ming   o'rinli
kasalxonalar,   95,7   ming   marta   tashrifli   poliklinikalar,   805,9   ming   o'rinli   maktablar,
15,3 ming  o'rinli   akademik  litseylar,  126,5  ming  o'rinli  kasb-hunar   kollejlari   qurilib
foydalanishga topshirildi.
Aholini   ichimlik   suvi   bilan   ta'minlash   va   gazlashtirish   bo'yicha   keng   qamrovli
dasturlar amalga oshirilmoqda. 1991-2000-  yillarda 22,6 ming km. suv quvurlari  va
54,1 ming km. gaz tarmoqlari yotqizildi. Aholining uy-joylarini gazlashtirish darajasi
46,2 foizgacha, ichimlik suvi bilan markazlashgan holda ta'minlash esa 64,2 foizdan
77,6 foizgacha ko'tarildi.
Yosh oilalarni qo'llab-quvvatlash  amalga oshirilmoqda.
Respublikada aholiga tibbiy va ijtimoiy xizmat ko'rsatishning rivojlangan tizimi
bunyod etildi. Mustaqillik yillarida ambulatoriya-poliklinika muassasalarining soni 3
mingdan   4,8   minggacha   yoki   1,6   baravar   ortdi.   Qishloq   joylarda   1600   ta   vrachlik
punktlari   ochildi.Aholiga   81,5   mingdan   ortiq   shifokorlar   turli   ixtisosliklar   bo'yicha
malakali   tibbiy   yordam   ko'rsatmoqda.1994-   yilda   aholining   dori-darmonga   bo'Igan
ehtiyoji   respublikada   ishlab   chiqarilgan   mahsulot   hisobiga   bor-yo'g'i   4,5   foizga
qondirilar   edi.  2003-   yilga   kelib,  katta  miqdorda  sarmoya   jalb  etilganligi  hisobidan,
bu ko'rsatkich 25 foizgacha o'sdi. 
«Ishlayotgan  pensionerlarga pensiyani  to’liq to’lash tartibi  joriy etildi. Ijtimoiy
yordamga muhtoj va ehtiyojmand aholi uchun nafaqa miqdori 2 barobar ko’paytirildi.
«Obod   qishloq»   va   «Obod   mahalla»   dasturlari   doirasida   479   ta   qishloq   va   ovulda,
shaharlardagi   116   ta   mahallada   keng   ko’lamli   qurilish   va   obodonlashtirish   ishlari
bajarildi.   Bunga   6,1   trillion   so’m   yoki   2018-yilga   nisbatan   1,5   trillion   so’m   ko’p
mablag’ sarflandi. Qishloq joylarda – 17 ming 100 ta, shaharlarda – 17 ming 600 ta, jami 34 ming
700 ta yoki 2016 yilga nisbatan salkam 3 barobar ko’p arzon va shinam uylar qurildi.
Kam   taminlangan   va   uy-joy   sharoitini   yaxshilashga   muhtoj   5   mingta   oilaga,
jumladan,   nogironligi   bo’lgan   ayo’llarga   ipoteka   krediti   asosida   arzon   uy-joy   sotib
olish   uchun   116   milliard   so’mdan   ziyod   boshlang’ich   badal   to’lab   berildi».
(Respublikamiz   Prezidenti   Shavkat   Mirziyoyevning   2020   yil   24-yanvardagi   Oliy
Majlisga qilgan Murojaatnomasidan)
1.  « Harakatlar strategiyasi» yangi taraqqiyot bosqichi. 2017-yil   7-fevralda
2017-2021   yillarda   O’zbekiston   Respublikasini   rivojlantirishning   beshta   ustuvor
yonalishi   boyicha   HARAKATLAR   STRATEGIYASI   qabul   qilindi.   Unda   5   ta
ustuvor yo’nalish belgilandi:
 1.Davlat vajamiyat qurilishi tizimini takomillashtirishning ustuvor yo’nalishlari.
2, Qonun ustuvorligini taminlash va sud-huquq tizimini yanada isloh qilishning
ustuvor yonalishlari.
3.Iqtisodiyotni rivojlantirish va liberallashtirishning ustuvor yonalishlari
2. Ijtimoiy sohani rivojlantirishning ustuvor yonalishlari
3. Xavfsizlik,   millatlararo   totuvlik   va   diniy   bagrikenglikni   taminlash   hamda
chuqur   oylangan,   O’zaro   manfaatli   va   amaliy   tashqi   siyosat   sohasidagi   ustuvor
yonalishlaridir.   HARAKATLAR   STRATEGIYASIda   iqtisodiy   masalalari   alohida
o’rin egallagan.
3.1.   Makroiqtisodiy   barqarorlikni   yanada   mustahkamlash   va   yuqori   iqtisodiy
osish suratlarini saqlab qolish:
makroiqtisodiy   mutanosiblikni   saqlash,   qabul   qilingan   orta   muddatli   dasturlar
asosida   tarkibiy   va   institusional   ozgarishlarni   chuqurlashtirish   hisobiga   yalpi   ichki
mahsulotning barqaror yuqori osish suratlarini taminlash;
xarajatlarning ijtimoiy yonaltirilganini saqlab qolgan holda Davlat byudjetining
barcha   darajalarida   mutanosiblikni   taminlash,   mahalliy   byudjetlarning   daromad
qismini mustahkamlashga qaratilgan byudjetlararo munosabatlarni takomillashtirish; soliq   yukini   kamaytirish   va   soliqqa   tortish   tizimini   soddalashtirish   siyosatini
davom   ettirish,   soliq   mamuriyatchiligini   takomillashtirish   va   tegishli
ragbatlantiruvchi choralarni kengaytirish;
ilgor   xalqaro   tajribada   qollaniladigan   instrumentlardan   foydalangan   holda   pul-
kredit   siyosatini   yanada   takomillashtirish,   shuningdek   valyutani   tartibga   solishda
zamonaviy   bozor   mexanizmlarini   bosqichma-bosqich   joriy   etish,   milliy   valyutaning
barqarorligini taminlash;
bank   tizimini   isloh   qilishni   chuqurlashtirish   va   barqarorligini   taminlash,
banklarning   kapitalashuv   darajasi   va   depozit   bazasini   oshirish,   ularning   moliyaviy
barqarorligi va ishonchliligini mustahkamlash, istiqbolli investisiya loyihalari hamda
kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subektlarini kreditlashni yanada kengaytirish;
sugurta,   lizing   va   boshqa   moliyaviy   xizmatlarning   xajmini   ularning   yangi
turlarini   joriy   qilish   va   sifatini   oshirish   hisobiga   kengaytirish,   shuningdek   kapitalni
jalb   qilish   hamda   korxona,   moliyaviy   institutlar   va   aholining   erkin   resurslarini
joylashtirishdagi muqobil manba sifatida fond bozorini rivojlantirish;
xalqaro   iqtisodiy   hamkorlikni   yanada   rivojlantirish,   jumladan,   etakchi   xalqaro
va   xorijiy   moliyaviy   institutlar   bilan   aloqalarni   kengaytirish,   puxta   oylangan   tashqi
qarzlar siyosatini amalga oshirishni davom ettirish, jalb qilingan xorijiy investisiya va
kreditlardan samarali foydalanish.
3.2.   Tarkibiy   ozgartirishlarni   chuqurlashtirish,   milliy   iqtisodiyotning   etakchi
tarmoqlarini   modernizasiya   va   diversifikasiya   qilish   hisobiga   uning
raqobatbardoshligini oshirish:
milliy iqtisodiyotning mutanosibligi va barqarorligini taminlash, uning tarkibida
sanoat,   xizmat   korsatish   sohasi,   kichik   biznes   va   xususiy   tadbirkorlik   ulushini
kopaytirish;
ishlab chiqarishni modernizasiya qilish, texnik va texnologik jihatdan yangilash,
ishlab   chiqarish,   transport-kommunikasiya   va   ijtimoiy   infratuzilma   loyihalarini
amalga oshirishga qaratilgan faol investisiya siyosatini olib borish;
yuqori texnologiyali qayta ishlash tarmoqlarini, eng avvalo, mahalliy xomashyo
resurslarini chuqur qayta ishlash asosida yuqori qoshimcha qiymatli tayyor mahsulot ishlab   chiqarishni   jadal   rivojlantirishga   qaratilgan   sifat   jihatidan   yangi   bosqichga
otkazish orqali sanoatni yanada modernizasiya va diversifikasiya qilish;
iqtisodiyot   tarmoqlari   uchun   samarali   raqobatbardosh   muhitni   shakllantirish
hamda   mahsulot   va   xizmatlar   bozorida   monopoliyani   bosqichma-bosqich
kamaytirish;
prinsipial   jihatdan   yangi   mahsulot   va   texnologiya   turlarini   ozlashtirish,   shu
asosda ichki va tashqi bozorlarda milliy tovarlarning raqobatbardoshligini taminlash;
ishlab   chiqarishni   mahalliylashtirishni   ragbatlantirish   siyosatini   davom   ettirish
hamda, eng avvalo, istemol tovarlar va butlovchi buyumlar importining ornini bosish,
tarmoqlararo sanoat kooperasiyasini kengaytirish;
iqtisodiyotda   energiya   va   resurslar   sarfini   kamaytirish,   ishlab   chiqarishga
energiya   tejaydigan   texnologiyalarni   keng   joriy   etish,   qayta   tiklanadigan   energiya
manbalaridan   foydalanishni   kengaytirish,   iqtisodiyot   tarmoqlarida   mehnat
unumdorligini oshirish;
faoliyat   korsatayotgan   erkin   iqtisodiy   zonalar,   texnoparklar   va   kichik   sanoat
zonalari samaradorligini oshirish, yangilarini tashkil etish;
xizmat   korsatish   sohasini   jadal   rivojlantirish,   yalpi   ichki   mahsulotni
shakllantirishda   xizmatlarning   orni   va   ulushini   oshirish,   korsatilayotgan   xizmatlar
tarkibini,   eng  avvalo,   ularning  zamonaviy   yuqori   texnologik  turlari   hisobiga   tubdan
ozgartirish;
turizm   industriyasini   jadal   rivojlantirish,   iqtisodiyotda   uning   roli   va   ulushini
oshirish,   turistik   xizmatlarni   diversifikasiya   qilish   va   sifatini   yaxshilash,   turizm
infratuzilmasini kengaytirish;
eksport   faoliyatini   liberallashtirish   va   soddalashtirish,   eksport   tarkibini   va
geografiyasini   diversifikasiya   qilish,   iqtisodiyot   tarmoqlari   va   hududlarning   eksport
salohiyatini kengaytirish va safarbar etish;
yo’l-transport   infratuzilmasini   yanada   rivojlantirish,   iqtisodiyot,   ijtimoiy   soha,
boshqaruv tizimiga axborot-kommunikasiya texnologiyalarini joriy etish.
3.3. Qishloq xojaligini modernizasiya qilish va jadal rivojlantirish: tarkibiy   ozgartirishlarni   chuqurlashtirish   va   qishloq   xojaligi   ishlab   chiqarishini
izchil   rivojlantirish,   mamlakat   oziq-ovqat   xavfsizligini   yanada   mustahkamlash,
ekologik   toza   mahsulotlar   ishlab   chiqarishni   kengaytirish,   agrar   sektorning   eksport
salohiyatini sezilarli darajada oshirish;
paxta   va   boshoqli   don   ekiladigan   maydonlarni   qisqartirish,   boshagan   erlarga
kartoshka,   sabzavot,   ozuqa   va   yog   olinadigan   ekinlarni   ekish,   shuningdek,   yangi
intensiv   bog   va   uzumzorlarni   joylashtirish   hisobiga   ekin   maydonlarini   yanada
optimallashtirish;fermer xojaliklari, eng avvalo, qishloq xojaligi mahsulotlarini ishlab
chiqarish bilan bir qatorda, qayta ishlash, tayyorlash, saqlash,  sotish, qurilish ishlari
va   xizmatlar   korsatish   bilan   shugullanayotgan   kop   tarmoqli   fermer   xojaliklarini
ragbatlantirish va rivojlantirish uchun qulay shart-sharoitlar yaratish;
qishloq   xojaligi   mahsulotlarini   chuqur   qayta   ishlash,   yarim   tayyor   va   tayyor
oziq-ovqat hamda qadoqlash mahsulotlarini ishlab chiqarish boyicha eng zamonaviy
yuqori   texnologik   asbob-uskunalar   bilan   jihozlangan   yangi   qayta   ishlash
korxonalarini   qurish,   mavjudlarini   rekonstruksiya   va   modernizasiya   qilish   boyicha
investisiya   loyihalarini   amalga   oshirish;qishloq   xojaligi   mahsulotlarini   saqlash,
tashish   va   sotish,   agrokimyo,   moliyaviy   va   boshqa   zamonaviy   bozor   xizmatlari
korsatish   infratuzilmasini   yanada   kengaytirish;sugoriladigan   erlarning   meliorativ
holatini   yanada   yaxshilash,   meliorasiya   va   irrigasiya   obektlari   tarmoqlarini
rivojlantirish,   qishloq   xojaligi   ishlab   chiqarish   sohasiga   intensiv   usullarni,   eng
avvalo,   suv   va   resurslarni   tejaydigan   zamonaviy   agrotexnologiyalarni   joriy   etish,
unumdorligi yuqori bolgan qishloq xojaligi texnikasidan foydalanish;
kasallik   va   zararkunandalarga   chidamli,   mahalliy   er-iqlim   va   ekologik
sharoitlarga moslashgan qishloq xojaligi ekinlarining yangi seleksiya navlarini hamda
yuqori   mahsuldorlikka   ega   hayvonot   zotlarini   yaratish   va   ishlab   chiqarishga   joriy
etish boyicha ilmiy-tadqiqot ishlarini kengaytirish;
global   iqlim   ozgarishlari   va   Orol   dengizi   qurishining   qishloq   xojaligi
rivojlanishi   hamda   aholining   hayot   faoliyatiga   salbiy   tasirini   yumshatish   boyicha
tizimli chora-tadbirlar korish. 3.4. Iqtisodiyotda davlat ishtirokini kamaytirish, xususiy mulk huquqini himoya
qilish   va   uning   ustuvor   mavqeini   yanada   kuchaytirish,   kichik   biznes   va   xususiy
tadbirkorlik  rivojini   ragbatlantirishga   qaratilgan   institusional   va   tarkibiy   islohotlarni
davom   ettirish:xususiy   mulk   huquqi   va   kafolatlarini   ishonchli   himoya   qilishni
taminlash,   xususiy   tadbirkorlik   va   kichik   biznes   rivoji   yo’lidagi   barcha   tosiq   va
cheklovlarni   bartaraf   etish,   unga   toliq   erkinlik   berish,   «Agar   xalq   boy   bolsa,   davlat
ham boy va kuchli boladi» degan tamoyilni amalga oshirish;kichik biznes va xususiy
tadbirkorlikni   keng   rivojlantirish   uchun   qulay   ishbilarmonlik   muhitini   yaratish,
tadbirkorlik tuzilmalarining faoliyatiga davlat, huquqni muhofaza qiluvchi va nazorat
idoralari tomonidan noqonuniy aralashuvlarning qatiy oldini olish;
davlat   mulkini   xususiylashtirishni   yanada   kengaytirish   va   uning   tartib-
taomillarini   soddalashtirish,   xojalik   yurituvchi   subektlarning   ustav   jamgarmalarida
davlat   ishtirokini   kamaytirish,   davlat   mulki   xususiylashtirilgan   obektlar   bazasida
xususiy   tadbirkorlikni   rivojlantirish   uchun   qulay   shart-sharoitlar   yaratish;investisiya
muhitini   takomillashtirish,   mamlakat   iqtisodiyoti   tarmoqlari   va   hududlariga   xorijiy,
eng   avvalo,   togridan-togri   xorijiy   investisiyalarni   faol   jalb   qilish;korporativ
boshqaruvning   zamonaviy   standart   va   usullarini   joriy   etish,   korxonalarni   strategik
boshqarishda aksiyadorlarning rolini kuchaytirish;
tadbirkorlik   subektlarining   muhandislik   tarmoqlariga   ulanishi   boyicha   tartib-
taomil va mexanizmlarni takomillashtirish va soddalashtirish;
mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish jarayonlarini tartibga solishda davlat
ishtirokini   kamaytirish,   davlat   boshqaruvi   tizimini   markazlashtirishdan   chiqarish   va
demokratlashtirish,   davlat-xususiy   sheriklikni   kengaytirish,   nodavlat,   jamoat
tashkilotlari va joylardagi ozini ozi boshqarish organlarining rolini oshirish.
3.5.   Viloyat,   tuman   va   shaharlarni   kompleks   va   mutanosib   ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlantirish, ularning mavjud salohiyatidan samarali va optimal foydalanish:
ijtimoiy-iqtisodiy   rivojlanishni   jadallashtirish,   xalqning   turmush   darajasi   va
daromadlarini   oshirish   uchun   har   bir   hududning   tabiiy,   mineral-xomashyo,   sanoat,
qishloq xojaligi, turistik va mehnat salohiyatidan kompleks va samarali foydalanishni
taminlash;hududlar   iqtisodiyotini   modernizasiya   va   diversifikasiya   qilish   kollamini kengaytirish,   rivojlanish   darajasi   nisbatan   past   bolgan   tuman   va   shaharlarni,   eng
avvalo, sanoat va eksport salohiyatini oshirish yo’li bilan jadal rivojlantirish hisobiga
mintaqalar ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish darajasidagi farqlarni kamaytirish;
yangi   sanoat   korxonalari   va   servis   markazlarini   tashkil   etish,   kichik   sanoat
zonalarini   tashkil   qilish,   yirik   xojalik   birlashmalarining   mablaglarini,   banklarning
kreditlarini va xususiy xorijiy investisiyalarni jalb qilish hisobiga kichik shaharlar va
shaharchalarni jadal rivojlantirish;
sanoat va xizmatlar korsatish sohasini jadal rivojlantirish hisobiga subvensiyaga
qaram tuman va shaharlarni kamaytirish va mahalliy byudjetlarning daromad bazasini
kengaytirish;
sanoat   korxonalari   va   boshqa   ishlab   chiqarish   obektlarini   joylashtirishga   qulay
shart-sharoitlar   yaratish,   xususiy   tadbirkorlikni   keng   rivojlantirish   hamda   aholining
turmush   sharoitini   yaxshilash   maqsadida   hududlarning   ishlab   chiqarish,   muhandis-
kommunikasiya   va   ijtimoiy   infratuzilma   tarmoqlarini   yanada   rivojlantirish   va
modernizasiya qilish.
2019   yil   yakunlariga   ko’ra,   yalpi   ichki   mahsulotning   (YaIM)   o’sish   surati
5,4 foiz belgilangan prognoz ko’rsatkichi o’rniga 5,5 foizni tashkil etdi hamda 2018
yilda erishilgan 5,1 foiz ko’rsatkichidan yuqori bo’ldi.
YaIM   o’sish   surati   asosan   sanoatning   6,4   foizga   (prognoz   –   5,2   foiz),   qurilish
11,8   foizga   (8,4   foiz)   va   xizmatlarning   6,1   foizga   (6,3   foiz)   oshishi   hisobiga
taminlandi.
Aholi jon boshiga YaIM hajmi 1 741 dollarni tashkil etib, 2018 yilga qaraganda
13,6 foizga oshdi (2018 yilda – 1 533 dollar).YaIM umumiy o’sishida 1,9 foiz bandi
xizmatlar,   1,5   foiz   bandi   sanoat,   0,9   foiz   bandi   qishloq   xo’jaligi,   0,6   foiz   bandi
qurilish va 0,6 foiz bandi mahsulotga sof soliqlar hissasiga to’g’ri keldi.
Iqtisodiy o’sishning barqarorligi iqtisodiyot tarmoqlari tomonidan yalpi taklif va
ichki   talab   o’rtasidagi   o’zaro   muvozanati,   investitsiyalarni   yuqori   suratda   yani   28,6
foizga hamda aholi real daromadlarini 10 foizga o’sishini qo’llab-quvvatlash hisobiga
taminlandi. HARAKATLAR   STRATEGIYASI   doirasida   keyingi   3   yilda   boshqa   sohalar
singari   iqtisodiyot   sohasida   ham   juda   katta   o’zgarishlar   ro’y   berdi.   Aholi   o’zining
turmush tarzidan mamnun yashay boshladi.
Nazorat uchun savollar:
1. Bozor iqtisodiyoti va uning mohiyatini tushuntiring?
2. Nima uchun iqtisodiyot siyosatdan ustun bolishi kerak?
3. Mamalakatimizda avtomabilsozlik rivoji haqida malumot bering?
4. Iqtisodiyotimizda qishloq xojaligining ahamiyati qanday?
5. Moliya-kredit sohasida qanday ishlar amalga oshirildi?
6. Bozor infratuzilmasi deganda nimani tushunasiz?
7. Mustaqillik   yillarida   kichik   bizness   va   hususiy   tadbirkorlikka   berilayotgan
imkoniyatlar va uning ahamiyati haqida fikr bildiring?
ADABIYOTLAR:
1. 2017-yil   7-fevralda   qabul   qilingan   2017-2021   yillarda   O’zbekiston
Respublikasini   rivojlantirishning   beshta   ustuvor   yonalishi   boyicha   HARAKATLAR
STRATEGIYASI davlat 
2. Karimov   I. А .   Jamiyatimizni   erkinlashtirish,   islohotlarni   chuqurlashtirish,
ma naviyatimizni   yuksaltirish   va   xalqimizning   hayot   darajasini   oshirish   -   barchaʼ
ishlarimizning mezoni va maqsadidir. T.: 15 – “O zbekiston”, 2007. 	
ʼ
3. Karimov   I. А .   Mamlakatni   modernizatsiya   qilish   va   iqtisodiyotimizni
barqaror rivojlantirish yo lida. T.: 16 – “O zbekiston”, 2008. 	
ʼ ʼ
4. Karimov   I. А .   Ona   yurtimiz   baxtu   iqboli   va   buyuk   kelajagi   yo lida   xizmat	
ʼ
qilish - eng oliy saodatdir. -T., O zbekiston. 2015.	
ʼ
5. Sh.MirziyoyevErkin   va   farovon,   demokratik   O zbekiston   davlatini	
ʼ
birgalikda barpo etamiz. Toshkent - «O zbekiston» - 2016	
ʼ
6. Sh.Mirzieev.   Tanqidiy   tahlil,   qat iy   tartib-intizom   va   shaxsiy   javobgarlik   -	
ʼ
har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo lishi kerak. Toshkent - «O zbekiston»	
ʼ ʼ
- 2017
7. Sh.MirziyoyevBuyuk   kelajagimizni   mard   va   olijanob   xalqimiz   bilan   birga
quramiz. T.2017 8. G aniev D. O zbekiston: mustaqillik odimi. T., 1995 y. ʼ ʼ
9. G ulomov S. Istiqlol yo lida. T., "Fan", 1996 y. 
ʼ ʼ
10. Usmonov Q. Mustaqillik O zbekistonga nima berdi. T., 2000 y. 	
ʼ
11. O zbekistonning   yangi   tarixi.   3-kitob.   Mustaqil   O zbekiston   tarixi.   T.,	
ʼ ʼ
"Sharq", 2000 y. 
12. Shamsutdinov   R.,   Karimov   Sh.,   Ubaydullaev   O .   Vatan   tarixi.   –T.:   Sharq,	
ʼ
2003.

Mavzu. Iqtisodiy islohotlar, xususiy mulkchilikning shakillanishi. O‘zbekistonda bozor munosabatlarining shakillanishi. Reja: 1. Iqtisodiy islohotlar. Bozor munosabatlarining shakllanishi 2. Iqtisodiyotning barqarorlashuvi va rivojlanishi 3. «Harakatlar strategiyasi» yangi taraqqiyot bosqichi.

Iqtisodiy islohotlar. Bozor munosabatlarining shakllanishi Mustabid tuzumdan qolgan iqtisodiy meros mustaqillik yillarida iqtisodiy hayotimizda ro'y bergan yangilanish, tub o'zgarishni yoritishga kirishar ekanmiz, avvalo, eski mustabid tuzumdan bizga qanday iqtisodiyot meros bo'lib qolganligini eslaylik. O'zbekiston qaramlik davrida o'z tabiiy boyliklarjga, yer-suv, o'rmon va boshqa resurslariga o'zi egalik qila olmasdi, iqtisodiy taraqqiyot yo'lini o'zi belgilay olmasdi. Respublika hududida qurilgan va faoliyat ko'rsatayotgan korxonalar markazga bo'ysundirilgan edi. O'zbekiston rahbariyati, xalqi o'z hududida qancha mahsulot ishlab chiqarilayotgani, ular qayerga realizatsiya qilinayotgani va qancha daromad keltirayotganidan bexabar edi. Moliya-kredit, bank siyosati yuritishda qaram edi, o'zining milliy valyiitasiga, valyuta jamg'armasiga ega emasdi. Aholi turmush darajasi jihatidan nochorlik, sobiq Ittifoq miqyosida eng oxirgi o'rinlardan biri meros bo'lib qolgan edi. Rossiya, Ukraina va Belorussiyadan farqli o'laroq, O'zbekiston aholisining deyarlik uchdan ikki qismi qo'l uchida tirikchilik qilardi. Eski mustabid tuzurndan o'tkir ijtimoiy, ekologik muammolar meros bo'lib qolgan edi. Mamlakatimiz aholisi yerning nihoyat darajada sho'rlanishi, havo bo'shlig'i va suv zaxiralarining ifloslanganligi, radioaktiv ifloslanish, Orol dengizining qurib borishi oqibatida juda katta ekologik xavfga duch kelib qolgan edi."Bugun o'sha davr to'grisitadi haqiqatni xolisona aytadigan bo'lsak, u zamondagi hayotimizni jahon tarixi va amaliyoti bilan taqqoslaydigan bo'lsak, shumi ochiq aytish kerakki, u paytda O'zbekiston bir yoqlama iqtisodiyotga-markazda butunlay qaram, izdan chiqqan iqtisodiyotga ega bo'lgan yarim mustamlaka mamlakat qatoriga aylangan edi" (Karimov I.A. O'zbekiston XXI asrga intilmoqda. T.: "O'zbekiston", 1999, 6-bet).Mustaqillik xalqimizni iqtisodiy zulm, mutelikdan ozod etdi, o'z yeri, yer osti boyliklari, suv, o'simlik va hayvonot dunyosi va boshqa tabiiy zaxiralariga to`la egalik qilish huquqini berdi. Barcha mulk, korxonalar O'zbekiston tasarrufiga olindi, mustaqil iqtisodiy siyosat yuritish, o'z iqtisodiy taraqqiyot yo'lini o'zi belgilash erkinlignii qo'lga kiritdi. Bozor iqtisodiyotiga o'tish yo'li. Davlat mustaqilligi qo'lga kiritilgach, O'zbekiston umumbashariy, jahon sivilizatsiyasining katta yo'liga tushib oldi. O'zbekiston bozor munosabatlarini shakllantirishni, milliy an'analarga

asoslangan o'z yo'lini tanlab oldi. O'zbekistonda bozor munosabatlariga o'tishning o'ziga xos yo'li ishlab chiqildi. Bu yo'lning asosiy qoidalari Birinchi Prezidentimiz Islom Karimovning «O'zbekiston - bozor munosabatlariga o'tishning o'ziga xos yo'li» nomli asarida, ma'ruza va nutqlarida asoslab berildi (besh tamoyil). Bu yo'lga, birinchidan, xalqaro tajriba asos qilib olindi. Ikkinchidan, xo'jalik imkoniyatlari, shart-sharoitlari, eski tuzumdan meros bo'lib qolgan muammolar hisobga olindi. ijtimoiy yo'naltirilgan bozor iqtisodiyotini shakllantirish uchun iqtisodiyotni tubdan isloh qilishga kirishildi. Avvalo, iqtisodiy islohotlarning quyidagi strategik maqsadlari belgilab olindi: • kishilar hayoti va faoliyati uchun zarur shart-sharoitlarni ta'minlaydigan iqtisodiy tizimni barpo etish; • ko'p ukladli iqtisodiyotni yaratish;. • xususiy mulkning davlat tomonidan himoya qilinishini ta'minlash; • korxonalar va fuqarolarga keng iqtisodiy erkinliklar berish; • iqtisodiyotda chuqur tarkibiy o'zgarishlar qilish va raqobatbardosh mahsulotlarni ishlab chiqarish; • jahon iqtisodiy tizimiga qo'shilib borish; • kishilarda yangicha iqtisodiy fikrlashni shakllantirish. Islohotlaring huquqiy asoslari. Iqtisodiy islohotni amalga oshirishning asosiy omillaridan biri bozor iqtisodiyotining huquqiy negizini yaratishdan iborat. Shuning uchun islohotlarning huquqiy asoslarini yaratishga alohida e'tiborberildi. Iqtisodiy sohaga tegishli bo'lgan 100 dan ortiq qonunlar qabul qilindi. Bu qonunlarni mazmun-mohiyati jihatidan bir qator yo'nalishlarga bo'lish mumkin. 1. Mulkchilik munosabatlari va ko'p ukladli iqtisodiyotni shakilantiruvchi qonunlar. Bu yo'nalish doirasida mulkchilik to'g'risida, mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish to'g'risida, ijara to'g'risida, davlat uy-joy fondini xususiylashtirish to'g'risida va boshqa qonunlar qabul qilindi. 2. Xo'jalik yuritishni tartibga soluvchi qonunlar, ya'ni xususiylashtirish, mulkchilik, tadbirkorlik, korxonalar, fermer xo'jaligi, dehqon xo'jaligi, shirkat xo'jaligi to'g'risida qonunlar qabul qilindi. Bozor infratuzilmasini yaratuvchi va uning

faoliyatini tartibga solib turuvchi banklar va bank faoliyati, pul tizimi, tadbirkorlik, sug'urta, birjalar va birja faoliyati to'g'risida, qimmatli qog'ozlar va fond birjasi to'g'risida va boshqa qonunlar qabul qilindi. Korxona bilan davlat o'rtasidagi, korxonalar o'rtasidagi munosabatlarni yo'lga qo'yuvchi, soliq tizimi, monopolistik faoliyatni cheklash, korxonalarning bankrot bo'lishi haqida qonunlar qabul qilindi, xo'jalik protsessual kodeksi ishlab chiqildi, xo'jalik sudi tuzildi. 3. O'zbekistonning tashqi iqtisodiy faoliyatini belgilab beruvchi huquqiy normalar yaratildi. «Tashqi iqtisodiy faoliyat to'g'risi»da,»Chet el investitsiyalari to'g'ris»ida», O'zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalari to'g'risida» qabul qilingan qonunlar mamlakatimiz tashqi aloqalarining rivojlanishi tarixida yangi sahifa ochdi.Xususiylashtirish. 1991-yil 18-noyabrda qabul qilingan «Mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish to'g'risida»gi qonunga muvofiq, davlat mol-mulkni xususiylashtirish masalalari bo'yicha 20 dan ortiq maxsus dasturlar ishlab chiqildi va ularni amalga oshirishga davlat boshchilik qildi. Xususiylashtirish jarayoni umumiy uy-joy fondini, savdo, mahalliy sanoat, xizmat ko'rsatish korxonalarini, qishloq xo'jalik mahsulotlarini tayyorlovchi xo'jaliklarni davlat tasarrufidan chiqarishdan boshlandi. Bu jarayon «kichik xususiylashtirish» deb nom oldi. Kichik xususiylashtirish 1994- yildayoq tugallandi. Davlat ixtiyorida bo'lgan bir milliondan ortiq kvartira yoki davlat uy-joy fondining 95 foizdan ortiqrog'i fuqarolarning xususiy mulki bo'lib qoldi. Bunda har 3 kvartiraning bittasi egalariga imtiyozli shartlar bilan yoki bepul berildi. Urush faxriylari, o'qituvchilar, tibbiyot xodimlari, ilmiy xodimlar va ijodiy ziyo’lilarga kvartiralar bepul berildi. 2002-yilga qadar Respublika uy-joy fondining 98 foizga yaqini xususiylashtirildi. Davlatga qarashli mulkni, korxonalarni xususiylashtirishga davlatning o'zi tashabbuskor bo'ldi va boshchilik qildi. Davlat mulkini xususiylashtirish boshlangandan keyin to 1994- yil oxirigacha 54 mingga yaqin korxona va obyekt davlat tasarrufidan chiqarildi. Shularning 18,4 mingtasi xususiy mulkka, 26,1 mingtasi aksiyadorlik, 8,7 mingtasi jamoa, 661 tasi ijara korxonalariga aylandi. 1994-yil 21-yanvarda e'lon qilingan «Iqtisodiy islohotlarni yanada chuqurlashtirish chora-tadbirlari to'g'risida»gi va 1994-yil 16-martda e'lon qilingan

«Mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish jarayonini yanada rivojlantirishning ustivor yo'nalishlari to'g'risida»gi Prezident farmonlari xususiylashtirish jarayoniga yangi turtki bo'ldi. O’rta va yirik korxonalar aksiyadorlik jamiyatlariga, ijara korxonalariga aylantira boshlandi, bu jarayonga aholi va chet ellik investorlar kengroq jalb qilindi. Davlat mulkini sotish bo'yicha kim oshdi savdolari va tanlovlar tashkil etildi. 2000-2005- yillarda jami 4660 ta davlat korxonasi va ob’yekti xususiy mulkdorlarga sotildi. 2004-yil boshlarida respublikamizda 1800 ta aksiyadorlik jamiyatlari faoliyat yuritdi, 1,2 mln.dan ortiq fuqaro aksiyalarga ega bo'ldi va ulardan daromad oldi. Kichik biznes. Respublikada kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni davlat yo'li bilan qo'llab-quvvatlash uchun tadbirkorlikni rivojlantirish fondi, kichikbiznesni rivojlantirishga ko'maklashish fondi tuzildi, dunyodagi nufuzli banklarning sarmoyalari jalb etildi. Tadbirkorlar va biznesmenlarga maslahatlar bilan ko'maklashish maqsadida nemis texnikaviy ko'maklashuv jamiyati O'zbekistonda kichik biznesni qo'llab-quvvatlash markazini, Yevropa hamjamiyati komissiyasi amaliy aloqalar markazini ochdilar. Markaziy Osiyodagi Amerika tadbirkorlik fondi va Markaziy Osiyodagi Buyuk Britaniya investitsiya fondi tadbirkorlarga zarur maslahatlar bilan ko'maklashdilar. Faqat 1999-yili kichik biznes korxonalariga Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki, Osiyo taraqqiyot banki, Germaniya tiklanish bankining 200 mln. AQSH dollaridan ortiq kredit mablag'lari jalb etildi va o'zlashtirildi. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning mamlakat yalpi ichki mahsulotidagi salmog'i 1991- yilda 1,5 foizni, 1999- yilda 12,6 foizni tashkil etgan bo'lsa, 2005- yilda 38,2 foizga yetdi. 2005- yilda faoliyat yuritayotgan kichik biznes korxonalari soni 310 mingtaga yetdi. Faqat 2004- yilda bu sektor hisobiga 425 ming ish o'rinlari yaratildi. 2004- yil 1-oktabrida mazkur sektorda ish bilan band bo'lganlar soni 6,4 mln. kishini yoki iqtisodiyotda jami band bo'lganlarning 65 foizini tashkil etdi. Bu sohani rivojlantirish maqsadida kiyingi 3 yilda ham katta ishlar amalga oshirildi. Respublikamiz Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2020 yil 24-yanvardagi Oliy Majlisga qilgan Murojaatnomasida «Jahon bankining «Biznes yuritish» reytingida eng yaxshi 50 ta mamlakat qatoriga kirish bo’yicha barcha tashkiliy-