MEVALI DARAXTLARNING KARANTIN HAShAROT VA KASALLIKLARI Reja: 1.Amerika oq kapalagi o‘tish yo‘llari, rivojlanish xususiyatlari, karantin kurash tadbirlari. 2.Filloksera o‘tish yo‘llari, rivojlanish xususiyatlari, karantin kurash tadbirlari. 3.Mevali daraxtlarning kuyish kasalligi o‘tish yo‘llari, rivojlanish xususiyatlari, karantin kurash tadbirlari.

Amerika oq kapalagini qurtlari har xil meva dekorativ va bargli o‘rmon daraxtlari hamda butalarning bargini, ayniqsa tut bargini yeb qo‘yadi, ba’zan turli poliz va dala o‘simliklariga ham tushadi. Vatani Shimoliy Amerika (AQSh va Kanadaning Janubi)dir. Hozirgi vaqgda bu hasharot Yugoslaviya, Avstriya, Chexoslavakiya, Ruminiya va Vengriyada ham o‘tib ancha zarar keltirmoqda. Bundan tashqari Ukrainada, Moldaviyada, Gruziyada ham bor. Bu zarakunandani ayniqsa o‘tish xavfi bor joylar Markaziy Osiyo va janubiy QozoG‘iston. Ta’rifi. Voyaga yetgan kapalaklar qanotlarini yozganda kattaligi 4-5 sm keladi. Rangi oq, erkagining mo‘ylovlari patsimon, urg‘ochisining mo‘ylovlari ipsimon bo‘ladi. Qo‘ygan tuxumlari ko‘pincha oq tuk bilan qoplangan bo‘ladi. Qurtning kattaligi 3,0-3,5 sm gacha orqasi bo‘ylab 2 qator va yoni sariq yoki havo rang tusda tovlanib turadi. G‘umbagi siyrak kulrang pilla ichida bo‘lib, uzunligi 8-10 mm, rangi to‘q qo‘ng‘ir, tanasining uchida 10 tadan 19 tagacha qarmoqsimon qillari bor. Amerika oq kapalagi yangi rayonlarga ko‘chat va transport vositalari bilan o‘tishi mumkin: bir qadar yaqin joylarga kapalaklar ayniqsa yo‘l-yo‘lakay uchib o‘tish yo‘li bilan tarqaladi. Hayot kechnrishn. G‘umbaklik stadiyasida qishlaydi. Pillasi daraxt po‘stlog‘ining yoriqlarida, shoxlarining ayrim smlarida, daraxtlar ostidagi donalari gagida, hazon orasida, levorlarda va qisman tuproqning yuza qatlamlarida bo‘ladi. "1o‘klamda kapalaklar ,chiqadi, ular tunda hayot kechiradi. O‘sha imliklarini bargiga tuxum qo‘yadi. Ayniqsa tut bargini xush fadi. Bir joyga 500 tuxum qo‘yadi. Ularni ustiga urg‘ochi kapaak qornidan yupqa momiq chiqarib berkitib qo‘yadi, urg‘ochi kapaak 2000 tagacha tuxum qo‘yadi.

Dastlabki ikki yoshdagi qurtlar ochiqda yashab, barglarning aqat tomirini qoldiradi. 3 yoshdan boshlab qurtlarning kololiyalari o‘simliklarda o‘zlaridan chiqqan ipdan o‘rgimchak uyalarini qurib, barglarini batamom yeb qo‘yadi, yoki faqat yo‘G‘on tomirini qoldiradi.(1) .O‘rta yevropa sharoitida qurtlar 45-54 kun rivojlanib, keyin pilla o‘raydi va G‘umbakka aylanadi. 8-14 kundan keyin, g‘umbaklardan kapalaklarning yangi avlodlari yetilib chiqadi. Ye vropada oq kapalak yiliga ikki nasl beradi. Ba’zan joylarda uchinchi marta ham nasl bergan, lekin bu naslning qurtlari >ra sovuqsa o‘lib qoladi. Kurash choralarya. O‘zbekistonga transport vositalari yuk biLan zararkunanda kelib qolmasligi uchun ularni aeroportlarda va shunga o‘xshash boshqa joylarda, karantin inspektorlari siniklab tekshiradilar. Oq kapalak tarqalgan joylarda xazonni yo‘q qilish va zarar,|sunanda tushgan yerlarni kuzda shudgorlab qo‘yish kerak. Amerika oq kapalagiga qarshi kurashish uchun asosiy chora•arkunanda tushgan yerlarni mikrobiopreparatlar bilan ishlov riladi. Entobakterin 3 kg / ga, bitoksibatsillin 2 kg / ga, .gndrobatsillin 3 kg / ga, lepidotsid 1 kg / ga, dipel 0,5 kg / ga. Tok fillokserasi —. Filloksera tokni quvvatdan ketkazib, hosilini kamaytira di. Fillokseraning ildizga tushadigan xili ildizlarini nobud qiladi. Shuning natijasida avval tokning yer-ostidagi ayrim Novdalari, so‘ngra hasharot tushgandan 2-6 yil keyin, butun tupi Xobud bo‘ladi. Yirik tokzorlarga filloksera tushganda avval ^«dog‘lar» paydo bo‘ladi. Fillokseraning vatani Shimoliy Amerikadir. 1860 yilda filloksera Yevropaga o‘tgan. Taxminan 1872 yilda esa Rossiyaga 'o‘gib, JYDDIY zararkunanda bo‘lib qolgandan keyingina topilgan.

Hozirgi kunda Moldaviyada, Ukrainada, Ozarboyjonda, GruZiyada, Armanistonda tarqalgan.(Z) Chet davlatlarida filloksera Yevropada, Avstraliyada, Afrikada, Janubiy va Shimoliy Amerikada keng tarqalgan. O‘zbekistonda bu zarakunanda yo‘q. Lekin o‘tish xavfi bor. Fillokseraning ikki xil ildiz va bargga zarar yetkazadigan formasi bor. •Ildiz formasini urg‘ochisi 1 mm oval shaklda, sal-pal yassilangan, sarg‘ish- yashil rangini, orqasi bo‘ylab qator-qator qoramtir sugallari bor. Tuxum oval shaklda, uzunligi 0,3 mm, kengroq qismining eni 0,16 mm. Yangi qo‘yilgan choG‘ida u och sariq tusli bo‘lib, keyin zaytunday yashil bo‘lib qoladi. Lichinkasi avval sariq, yashil, so‘ngra och sariq rangli bo‘ladi. Qishlayotgan lichinkalar qo‘ng‘iroq yashil tusli. Bargga zarar yetkazadigan formasining voyaga yetgan, partenegenez yo‘li bilan ko‘payadigan qanotsiz urg‘ochisining uzunligi 1,2 —1,5 mm, shakli noksimon, rangi och yashil-qo‘ng‘ir bo‘ladi. Unda ildizga zarar yetkazadigan forma uchun xarakterli bo‘lgan qoramtir sugallari yo‘q. Tuxumi oval shaklda, och sariq yoki to‘q sariq, bo‘yi 0,36-0,40mm Hayot kechirishi. Uzumning Osiyo va yevropa navlarida fillokseraning bargga zarar yetkazadigan formasi hosil bo‘ladigan to‘la siqlli zararkunanda faqat Amerika navlarida va ular bilan chatishtirilgan duragay navlarida rivojlanadi. - Fillokseraning ildizga zarar yetkazadigan formasi partenogenez yo‘li bilan ko‘payadi. Bu formadagi hasharot birinchi ba’zan ikkinchi yoshdagi lichinkalik davrida qishlaydi. Tuproq 13 0 qizishi bilan ildizni yoki tomirlarni so‘rish natijasida sariq tusli galalari hosi bo‘ladi. Lichinqalar gallalarni ustida turadi.

Fillokseraning ildizga zarar yetkazadigan formasi o‘zi tarqalgan turli joylarida bir mavsumda 4-8 nasl beradi. Filloksera Markaziy Osiyoga eng yaqin bo‘lgan ko‘payish manbaiOzarboyjonda yiliga 6-7 nasl beradi. Amerika navlarida va ular bilan chatishtirilgan duragay navlarda yoz o‘rtalariga kelib lichinkalardan bir qismi po‘st tashlanganda qanot boshlang‘ichlariga ega bo‘ladi, keyinchalik ulardan qanoli hasharotlar paydo bo‘ladi, bular esa tuproqdan yuzaga o‘rmalab chiqadi, qanotlari zaif bo‘lib, kam uchadi. Jufglashgandan keyin urg‘ochi hasharotlar bittadan tuxum qo‘yadi. Ana shu tuxumlar qishlaydi va ko‘klamda ulardan bargga zarar yetkazadigan formaning lichinkalari chiqadi, ular o‘rmalab, barglarni ustki tomoniga o‘tib oladi.(1,2) Ikkinchi nasldan boshlab, navbatdagi har bir naslda bargga zarar yetkazadigan formaning tuxumlaridan idsizga zarar yetkazadigan formaning lichinklari ham paydo bo‘la boshlaydi. Ular barglarga yopishmay, tuprokdagi yoriqlardan va ildiz bo‘yni yosh ildizlarga kirib ildizga zarar yetkazadigan formasini vujudga keltiradi. Kurash choralari. Tok yaxshilab parvarish qilinadi (o‘z vaqgida sug‘oriladigam, yer yumshatiladi, o‘g‘itlanadi va x.k.), bu esa uni chidamli qiladi. Bu agrotexnika tadbirlaridan tashqari, filloksera ko‘p tarqalgan joylardan tokzorga Amerika navlariga payvand qilingan ko‘chatlarni o‘tkazish keark. Ko‘p tarqalgan joylardan tokzorga Amerika navlariga payvand qilingan ko‘chatlarni o‘tkazish kerak. Filloksera juda ko‘payib ketgan rayonlar payvand qilingan toklar hududi deb ataladigan doiraga kiradi. Ba’zan filloksera tarqalgan tokzorlarga ba’zan-ikki oygacha 15-20 sm balandlikda suv bostirilib qo‘yiladi. Suv tuproqsan havoni siqib chiqaradi.