Shaxsga yo’naltirilgan ta’lim texnologiyalari asosida informatika fanlarini o’qitish. Informatikani o’qitishda hamkorlikda, jamoada, muammoli o’qitish; modul, didaktik-o’yin texnologiyalari Reja: 1. Informatika o’qitishda shaxsga yo’naltirilgan, hamkorlikda, jamoada va muammoli o’qitish texnologiyalari. 2. Informatika o’qitishda didaktik o’yin texnologiyalari.

1. Informatika o’qitishda shaxsga yo’naltirilgan, hamkorlikda, jamoada va muammoli o’qitish texnologiyalari. Shaxsga yo’naltirilgan ta`limning asosiy tamoyili ta`lim markazida talaba (o’quvchi) qo’yiladi. Ta`lim samaradorligini oshirishda shaxsga yo’naltirilgan ta`lim muhim hisoblanib u quyidagilarga asoslanadi: - shaxsning xususiyatlariga; - uning oldingi tajribalariga; - aqliy xususiyatlariga; - ta`lim jarayoniga mos taxnologiyalarni tanlashga. Hamkorlikda ta`lim olish metodi ta`lim samaradorligini oshirish usullaridan biri bo’lib, uning asosiy g’oyasi turli o’quv holatlarida talaba (o’quvchi)larning faol o’quv faoliyatlari uchun sharoit yaratish ya`ni talabalar uchun ma`lumotlarning axborot banki, nazorat-sinov banki, masofadan turib ta`lim olish, mustaqil ishlarni to’g’ri tashkillashtirish kabi muammolarning echilishida qo’l keladi. Hamkorlikda o’rganish modeli – o’quvchilarning mustaqil huruhlarda ishlashi evaziga ta`lim olishini ko’zda tutuvchi metod. Talabani mustaqil ishlashga o’rgatish birinchi navbatda dars mashg’ulotlarida etakchi va tajribali o’qituvchilarning ma`ruzalarini tinglash, konspektlar yozish va ularni to’ldirish, ilmiy va ilmiy-uslubiy jurnallardagi maqolalarni o’rganish, darslik va adabiyotlar bilan ishlashga, elektron manbalardan foydalanishga o’rganishdan boshlanadi. O`quv materialining samarali o’zlashtirilishi amaliy, seminar va laboratoriya mashg’ulotlarida va talabalarning jamoa bo’lib ta`lim olishlarida davom ettiriladi. Muammoli ta`limning asosiy maqsadi. “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”ning talablari asosida bilim oluvchilarning mustaqilligi va faolligini oshirish, tafakkurini rivojlantirish, o’zlashtirilgan bilimlarning amaliyotga tatbiq etilishini kuchaytirishdan iboratdir. Pedagogik-psixologik adabiyotlarda muammoli ta`limning ilmiy-nazariy asoslari haqida gap borganda, uni ta`limning metodi, printsipi yoki alohida tizim deb hisoblash

holatlari uchraydi. Muammoli ta`limni qanday nomlashdan qat`iy nazar uning asosiy hususiyati – bilim oluvchining aqliy faolligini oshirish, mustaqil, ilmiy, ijodiy izlanish, o’zi uchun yangi bilim, ko’nikma va malakalarni kashf etishdan iboratdir. Demak, muayyan mavzuni muammo shaklida olib chiqish yo’li bilan egallanadigan bilim, ko’nikma va malakalar yig’indisiga muammoli ta`lim deyiladi. Respublikamizda zamonaviy pedagogik texnologiyalarning ta`lim jarayoniga tatbiq etilishi muammoli ta`limni hozirgi sharoitda dolzarb pedagogik masalaga aylantirdi. Muammoli ta`lim o’zining maxsus tushunchalariga ega bo’lib, ularning mohiyatini bilmasdan turib, mashg’ulotlarni muammoli tarzda tashkil etib bo’lmaydi. Muammoli ta`lim quyidagi asosiy tushunchalarga ega: - Muammo - Muammoli savol - Muammoli vazifa - Muammoli topshiriq - Muammoli vaziyat Muammoli ta`limning asosiy tushunchalariga izoh berishdan oldin, tayyor bilimlarni o’qituvchi tamonidan berilishi yoki o’quvchining mustaqil egallashini izohliko’rgazmali metodi natijasi sifatida aniq tasavvurlar hosil qiladigan, ongda saqlanadigan, zarur bo’lganda qayta tiklanishini aniqlaydigan axborot shaklidagi savolni tushunish o’rinlidir. Axborot shaklidagi savol: tayyor javobi bo’lgan, xotiradagi bilimlarga tayanib yechimi topiladigan holat bo’lib, “nima, kim, qachon, qayerda, qanday, qancha, qaysi, ...?” kabi so’roqlar asosida javobi aniqlanadi. Muammoli ta`limning dastlabki tushunchasi muammo hisoblanadi. Muammo yunoncha “problem” so’zidan olingan bo’lib, vazifa, topshiriq degan ma`noni anglatadi. Tayyor javobi bo’lmagan, o’rganish, tadqiq etishni talab qiladigan nazariy yoki amaliy masala muammo hisoblanadi. Inson hayoti va faoliyati jarayonida cheksiz muammolarga duch keladi. Shaxsiy

muammolar, ijtimoiy muammolar, turmush muammolari, ta`lim-tarbiya muammolari va boshqalar. Bularning har biri o’ziga xos yechim yo’llariga ega. Ta`limiy muammolar bilim oluvchidan aqliy operatsiyalarni bajarishni talab etadi. Bu operatsiyalar muammoli holatning xususiyatidan kelib chiqib, bir- biridan farq qiladi. Muammoli savolda bajariladigan aqliy operatsiya muammoli vazifanikidan, muammoli topshiriqda bajariladiganlari muammoli vaziyatnikidan o’ziga xos xususiyatlari bilan ajralib turadi. Muammoli ta`limning keyingi asosiy tushunchasi muammoli savol sanaladi. Muammoli savol axborot shaklidagi savoldan farqli o’laroq tafakkur qilish yo’li bilan izlangan noma`lumni topishni ta`minlaydigan so’roq bo’lib alohida holda, muammoli vaziyat va vazifalarning tarkibida bo’lishi mumkin. Muammoli savolga fikr yuritish orqali javob topiladi. “Nima uchun, nima sababdan, buni qanday tushunsa bo’ladi, bundan qanday xulosa chiqarish mumkin...? “kabi so’roqlar muammoli savol paydo bo’lishini ta`minlaydi. Pedagogika fanining predmeti, maqsad va vazifalari mavzusi yuzasidan quyidagi savolni muammoli deb tavsiya etish mumkin: - Pedagogika faniga turlicha ta`riflar berilgan. “Pedagogika tarbiya haqidagi fandir” - degan ta`rif ko’p uchraydi. Siz shu qoidaga qo’shilasizmi yoki qo’shilmaysizmi? Siz qanday ta`rifni pedagogika fani uchun eng ma`qul deb sanaysiz? O`zingizga yoqqan ta`rifni izohlab bering. Bir nechta echimini kutayotgan muammoli savolning bir-biriga bog’liq holda qo’yilishi muammoli vazifani keltirib chiqaradi. Muammoli vazifa sharti aniq bo’lgan, kimdir tamonidan hosil qilingan, javobini topish doirasi cheklangan didaktik tushunchasidir. Muammoli vazifaning mazmuni bilim oluvchiga aniq bo’lgan masalaning noanig’i bilan ziddiyatlashuvidan iboratdir. Noaniq topilishi zarur bo’lib, izlanishni, fikrlashni, mantiqiy hulosalar chiqarishni ta`minlaydi. Muammoli vazifa albatta vazifa beruvchi tomonidan hosil qilinadi. Pedagogika fanining ta`lim metodlari mavzusi yuzasidan talabalar uchun o’qituvchi tomonidan quyidagi muammoli vazifalar belgilanishi mumkin:

- Ilg’or o’qituvchining darsiga kirib, uni tahlil qiling. Ta`limning qanday metodlaridan foydalandi? Bu metodlar fanning va mavzuning mazmuniga qanday darajada mosligini izohlang. - Sizningcha qanday metodlardan foydalanilganda dars yanada samarali bo’lishi mumkin edi? Bu vazifalarning echimini topish uchun talaba birinchi o’rinda mavzu yuzasidan mavjud bilimlarni mufassal egallashi, ta`lim metodlarini bilishi va birbiridan farqlay olishi zarur. Shu asosda o’qituvchining yutuq va kamchiligini tahlil qila oladi. Muammoli savol va vazifalar birgalikda muammoli topshiriqning tarkibida kelishi mumkin. Muammoli topshiriq - o’qituvchi, ta`lim beruvchi, kitob muallifi tomonidan muammoli savol va vazifa shaklida bilim oluvchini muammoli vaziyatga tushiradigan o’quv topshirig’idir. Muammoli topshiriqda muammoli savol va vazifalarning elementlari mavjud bo’ladi. Shuning uchun ham muammoli vaziyatga olib kiradi. Muammoli vaziyat - sub`ektning psixologik holati bo’lib, muammo bilan duch kelganda aqliy qiyinchilikning paydo bo’lishi zudlik bilan hal qilishga halaqit beradigan yangi bilim va harakat usullarini izlash, ularni topib, hosil bo’lgan qiyinchiliklarni bartaraf etishni ta`minlaydi. Muammoli holat shaxsni yangi bilimlar olishga da`vat etadi Ma`lumki, muammoli vaziyat hosil qilgandagina o’quvchilarni fikrlashga, munosabat bildirishga hamda xulosalar chiqarishga harakat qiladilar. Dars jarayonida o’quvchilar berilgan o’quv materialini eslabgina qolmay, balki uni boshqa materiallar bilan taqqoslash, umumlashtirish, tahlil qilish, xulosa chiqarishga yo’naltirilmog’i kerak bo’ladi. Bu jarayonda o’qituvchining vazifasi ma`lum muammoli vaziyatni tashkil qilar ekan, eng avvalo, o’quvchiga qo’yilayotgan muammoni to’g’ri anglatish, unda muammoni yechishga qiziqish uyg’otish zarurdir. Muammoli ta`limning mohiyati o’qituvchi tomonidan o’quv mashg’ulotida muammoli vaziyatlarni yuzaga keltirish, muammoli savol, topshiriq va vazifalarni bajartirish orqali yangi bilimlarni egallash bo’yicha ularning o’quv faoliyatini boshqarib borilishidir. Muammoli o’quv mashg’ulotlarini tashkil etishda o’qituvchi hech qachon o’quvchilarga tayyor javoblarni berishi kerak emas, balki ularga