logo

Umumiy manfaat huquqiy kategoriya sifatida.

Загружено в:

29.08.2023

Скачано:

0

Размер:

22.314453125 KB
Mavzu:   Umumiy manfaat huquqiy kategoriya sifatida.
Reja:
1. Umumiy manfaatning tabiiy-huquqiy kontseptsiyasi.
2. Umumiy manfaatning libertar-yuridik kontseptsiyasi.
Amaliy topshiriqlar. «Umumiy   manfaat»   tushunchasi   butun   Yevropa   ijtimoiy   va   huquqiy
madaniyatining asosiy goyalari va prinsiplari jumlasiga kiradi. O’rta asrlarda qaror
topgan   jnum   cemmune»   terminining   o’zi   birinchi   marta   rimlik   stoisizm   tarafdori
Seneka   asarlarida uchraydi. Biroq maz- tushuncha mohiyat e’tibori bilan qadimgi
yunon   muallifri   (Demokrit,   Platon,   Aristotel   va   boshqalar),   so’ngra   Siseron   va
rimlik   huquqshunoslar   tomonidan   tabiiy   nuqtai   nazardan   ishlab   chiqilgan.   O’rta
asrlar   va   Yangi   davr   mutafakkirlari   (Foma   Akvinskiy,   Grosiy   va   boshqalar)
umumiy manfaat g’oyasiga katta e’tibor berganlar.
Qadimgi   yunon   mutafakkirlari,   ayniqsa,   Aristotel   tomonidan   «umumiy
manfaat»ning tabiiy-huquqiy konsep- siyasi shakllanishida muhim rol o’ynagan bir
qancha   ser-   mazmun   qoidalar   ishlab   chiqilgan.   Masalan,   Aristotel   o’zi-   ning
siyosat   to’g’risidagi   ta’limotida,   siyosat   -   inson   va   polis-davlatning  oliy   manfaati
to’g’risidagi   fandir,   deb   qayd   qilgan   edi   (Etika,   I,   &1).   Aristotelning   teleologik
yondashuvida   «oliy   manfaat»   deganda,   mohiyatan,   keyincha-   lik   «umumiy
manfaat» deb atala boshlangan manfaat nazar- da tutilgan. Aristotelga ko’ra davlat
(polis)   muloqotning   oliy   shaklidir,   muloqotning   qolgan   barcha   shakllari   (oila,
qishloq)   muomalaning   mana   shu   siyosiy   shaklida   va   kishilar   turmushini   tashkil
etishda   o’z   takomiliga   yetadi.   Insonning   siyosiy   tabiati   genezisi   davlatda
(muomalaning siyosiy shak- lida) yakunlanadi va inson, Aristotelga ko’ra, o’zining
oliy maqsadiga (hayotiy manfaatiga)  erishadi.  Davlat  (polis)  va unda ifodalangan
oliy manfaat hamda adolat insonning siyosiy tabiati ifodalaninsh hisoblanadi va bu
bilan ta- biiy-huquqiy xarakter kasb etadi.
Aristotelning  «oliy  manfaati»  singari,  rimlik  muallif-   lar  (Siseron,   Seneka,
rimlik   huquqshunoslar,   stoiklar)ning   «umumiy   manfaati»ning   ham   ildizi   tabiiy
huquqqa borib ta- qaladi va tabiiy-huquqiy adolat ifodasi hisoblanadi.  «Umu- miy
manfaat»   (yoki   «oliy   manfaat»)   va   uning   tabiiy-   huquqiy   xarakterining   real
ibtidosi - insonning obyek- tiv tabiatidir, chunki u tabiatan siyosiy mavjudot (Aris-
totel),   ijtimoiy   mavjudot   (rimlik   mualliflar)dir.   In-   sonning   siyosiy   yoki   ijtimoiy
tabiatining   ushbu   tavsifda-   ri   ushbu   ma’noda   bir   xil   mazmunga   ega,   chunki   har
ikkala   holda   so’z   sosium   (hamjamiyat)   tashkil   etilishining   siyo-   siy   (davlat) sharoitida   uning   barcha   a’zolarining   manfa-   atlari   ifodalanishi   va
muhofazalanishining   adolatli   usuli   (tabiiy   huquq   nuqtai   nazaridan)   haqida
bormoqda.
Mazkur  ijtimoiy-siyosiy  hamjamiyat  a’zolarining umu-  miy manfaati  - bu
hamjamiyat   barcha   a’zolarining   har   bir   kishining   manfaati   tabiiy-huquqiy
(binobarin,   umum   adolat-   li)   e’tirof   etilishi   asosidagi   manfaatidir.   Barchaning   va
har   bir   kishining   manfaati,   tabiiy-huquqiy   mohiyatiga   ko’ra,   ayni   bir   narsaning
o’zi t-  Uyu ™1  manfaatking buddai konts eptsiyasini ztirof yayash. 
Yuridik   libertarizmga   muvofiq,   umumiy   manfaat   in-   Kvidual
manfaatlarning   rasmii   -genshik   prinsshsh   buii-   cha   e’tirof   etilishi   va   amalga
oshirilishidir. Umumiy man- faat konsepsiyasida mazkur hamjamiyat a’zolarining
ko’p   jihatdan   bir-biriga   zid   bo’lgan   manfaatlari,   da’volari   va   xohish-istaklarini
aniqlash,   muvofiqlashtirish,   e’ti-   rof   etish   va   himoya   qilishning   huquqiy   modeli
barcha   huquqiy   normalar   uchun   yagona   va   teng   bo’lgan   tenglikning   umumiy
o’lchovi nuqtai nazaridan mumkin bo’lgan va yo’l qo’yiladi- gan manfaat sifatida
taqsim   etilgan.   Bunday   umumiy   huquqiy   norma   nuqgai   nazaridan   har   xil
shaxslarning   fa-   qat   yuridik   jihatdan   muvofiqlashtirish   mumkin   bo’lgan   tur-   li
manfaatlari   individlar   manfaati   va   umumiy   manfaat   sifatida   talqin   qilinishi
mumkin. Shunday qilib, «man- faat» tushunchasi (individual va umumiy), har xil
subyekt-   lar   (yuridik   va   jismoniy   shaxlar)ning   har   xil   manfaatla-   ri,   da’volari,
xohish-istaklarini   ular   umumiy   huquqiy   normaga   muvofiq   keladigan,   huquqiy
taqiqlar   va   yo’l   qo’yish-   larning   yagona   mezonlariga   javob   beradigan,   umumiy
huquq-   tartibot   doirasida   mumkin   bo’lgan   darajadagina   o’z   ichiga   oladi.   Shu
ma’noda   «manfaat»   tushunyaasi   -   bu   yuridik   tavsif-   langan   manfaat   (da’vo,
xohish-istak va boshqalar)  deyish mum- kin.
Umumiy manfaatning libertar konsepsiyasiga muvofiq mazkur hamjamiyat
a’zolarining   o’zaro   bir-biriga   zid   bo’lgan   maqsadlari,   manfaatlari,   xohish-istagi
rang-barangligi   sharoitida   umumiy   murosaga   kelishning   huquqiy   yo’li   umu-   miy
hamda   umumiy   majburiy   huquqiy   normaning   boshqari-   luvchan   tegishli
vaziyatining   topilishi,   qaror   toptirili-   shi   va   amal   qilishidan,   ya’ni   erkinlik   va adolatning   bar-   cha   uchun   teng   bo’lgan   rasman   tenglik   prinsipi   aniqlashti-
rilishidan iboratdir,
Erkinlikning   (odamlar   erkinligi   matematikasining)   obyekgav   zarur   sharti
sifatidagi   huquqning   qimmati,   jum-   ladan,   tartibga   solishning   huquqiy   tipi,
huquqiy   umumiy-   lik   va   huquqiy   birlik   (birlik   va   muvofiqlikka   erishish-   ning
boshqa ko’plab tartibga soluvchilaridan farq qilgan holda) erkin va rivojlanayotgan
hayotning   zarur   xossasi,   uning   ijodiy   asosi,   boyligi   va   salohiyati   bo’lgan   ayrim
subyektlarning   manfaatlari,   da’volari,   xohish-istagida-   gi   tafovutlarning   inkor
etilishi   va bartaraf   qilinishi-  ni  emas,   balki  saqlab  qolinishini  anglatadi.  U mumiy
manfaatda   ifodalangan   umumiy   huquqiy   asos   –   bu   tafovutlarning   rasman   birligi,
tafovutlarni   birlashti-   rib   turadigan   umumiylikdir,   ya’ni   teng   erkinlik   norma-
sining ularning barchasi uchun (va ularni tashuvchi - subyek- tlar uchun) umumiy
bo’lgan ushbu tafovutlar birgaliqsa mav- jud bo’lishi imkoniyati ifodalangan o’sha
umumiy   huquqiy   shakl   va   norma,   o’sha   umumiy   ko’lamdir.   Binobarin,   umumiy
Manfaat   -   alohida   olingan   subyektlar   manfaatlari,   da’vo-   dari,   xohish-istagi,
maqsadi   va   boshqalar   tafovutining   snkor   etilishi   emas,   balki   ular   voqye’
bo’lishining umumiy VYartidir. Huquq hayotni o’ziga bo’ysundirmaydi, turli man-
faatlarni   birxillashtirmaydi,   ayrim   subyektlar   iroda   •rkinligini   tugatmaydi   va
hokazo, balki ushbu tafovutlar *uhur topishining barchaga teng, bir xilda adolatli
va er- Xin bo’lishi uchun zarur tartibni (normalar, shakllar, ko’lam- Lar, institutlar,
tartibotlar va hokazolar)ni ifodalaydi Va aks ettiradi, xolos.
Bir-biriga   so’zsiz   zid   bo’lgan   har   xil   va   nizolashuvchi   Kaqsadlar,
manfaatlar, xohish-istaklar, da’volar va bosh- salarning haqiqiy muvofiqligi ushbu
tafovutlarning   o’zi-   NI   ham,   ularni   tashuvchilarning   erkinligi   va   huquqiy
vubyektligini   ham   e’tirof   etish   va   saqlab   qolish   sharti   lan   huquq   va   muayyan
huquq-tartibot doirasidagina mum- idir.
Bunda   huquqiy   murosa   xususiy   manfaatlar,   xohish-istak   boshqalarning
tafovutlarini   inkor   etish   hisobiga,   bir   xususiy   manfaatlarni   boshqa   xususiy
manfaatlarga yoki cha xususiy manfaatlar va xohish-istaklarni jamiyat va ‘latning
qandaydir   alohida   manfaati   yoki   alohida   xo-   -istagiga   bo’ysundirish   yo’li   bilan emas, balki ushbu cha xususiy manfaatlar va xohish-istaklarning o’z izni taqiqlari
bilan   barcha   uchun   teng   bo’lgan   erkinlik   hamda   1ST   o’lchovini   ifodalaydigan
umumiy huquqiy normani (ya’ni gsiy manfaatlar va xohish-istaklarning haqiqatdan
ham   miy   xohish-istagi   va   umumiy   manfaatlarini)   shakllan-   ishda   ishtirok   etishi
orqali erishiladi.
‘   Har   xil   manfaatlar   va   xohish-istaklarni   tashuvchilarning   manfaati   va
umumiy xohish-istagi - agar ular erkin i istasalar - barcha huquqlar uchun umumiy
majburiy umumiy huquqiy normani shakllantirish, qaror toptirshp va ularning amal
qilishvdan iboratdir. Xususiy xo- hish-istak erkin bo’lishi uchun ular erkinligining
teng   va   bir   xildagi   adsshatli   shart-sharoitlari   to’g’risidagi   umumiy   norma   zarur   -
agar   uni   umumiy   ne’mat   nuqgai   nazaridan   tushu-   niladigan   bo’lsa,   «umumiy
xohish-istak»   deb   ataladigan   xohish-   istakning   mazmuni   mohiyat   e’tibori   bilan
mana shundan ibo- ratdir. Ushbu konsepsiyada  huquq -   bu eng ko’p darajadagi
erkin-   lik   uchun   eng   ko’p   darajada   zarur   bo’lgan   umumiy   normativ   shart-
sharoitlardir,   degan   prinsipial   holat   ifodalangan.   Bunda   ran   ichki   yoki   xalqaro
huquqning   amal   qilish   sohasi   to’g’risida   borishidan   qati   nazar,   tegishli   huquqiy
normaning   amal   qilishi   doirasiga   kiruvchi   barcha   qatnashchilar   uchun   erkinlik
(xohish-istak erkinligi) nazarda tutiladi.
Umumiy   farovonlik   erkin   va   teng   subyektlar   sifatida   mazkur   hamjamiyat
barcha   a’zolarining   birgalikda   turmush   kechirishlari   va   murosa   qilib   birga
yashashlari   uchun   obyek-   tiv   zarur   umumiy   shart-sharoitlarni   ifodalaydi   va   ayni
vaqgda   bu   bilan   har   bir   kishining   farovonligini   ifoda-   lash   hamda   himoya   qilish
uchun   umumiy   shart-sharoitlarni   ifodalaydi.   Ushbu   konsepsiyada   umumiy
farovonlik   har   bir   kishining   farovonligidan   ajratilmagan   va   unga   zid   qo’yil-
magan. Mazkur hamjamiyatning o’z hayotining tegishli davlat- huquqiy shakllarini
tenglik, erkinlik va adolat asosida tashkil etuvchi a’zolarining o’zi (har biri alohida
va   bar-   chasi   birgaliqsa)   umumiy   farovonlikning   birlamchi   va   do-   imiy   egalari
bo’ladi.
Umumiy farovonlik konsepsiyasi qamrab oladigan er- kin va teng shaxslar
doirasi   tarixan   (qadimgi   davrdan   hozir-   gi   davrga   qadar)   o’zgarib   turgan,   biroq mazkur   konsepsiya   o’zining   har   qanday   variantida   ushbu   doiraning   barcha   a’zo-
lari   uchun   umumiy   bo’lgan   huquqiy   tenglik   prinsipini,   umummajburiy   huquqiy
qonunni, umumiy huquq-tartabotni taqozo etadi.
Umumiy   farovonlik   -   bu   erkin   va   teng   huquqli   subyektlar   sifatida
kishilarning   ijtimoiy-siyosiy   hamjamiyatini   tash-   kil   etshshshng   huquqiy
tipining mazmuni   va izlangan natija-  sidir.   Tarixiy tajriba  va nazariya  kishilar
hamjamiyatini   tashkil   etishning   faqat   mana   shunday   tipi   hamda   hamjami-   yat   va
uning   a’zolari   manfaatlarining,   yaxlitning   va   qism-   ning,   xususiyning   va
ommaviyning,   iqdividlar   va   hokiyatning   muvofiqlashtirilishi   odamlarning
erkinlikla-   ri   va   huquqpariga,   inson   shaxsining   qadr-qimmati   va   qad-   riyatlari
e’tirof   etilishiga   mos   keladi.   So’z   mohiyat   e’tibori   bilan   tenglik,   erkinlik   va
adolatning huquqiy prinsipi talablariga muvofiq sosiumni, kishilarning xususiy va
ommaviy munosabatlarini tashkil etish to’g’ri- sida bormokda.
Odamlar turmushini tashkil etishning qolgan barcha (no- huquqiy) tiplari mohiyat 
e’tibori bilan odamlarning erk- sizligi va huquqsizligi, zo’ravonlik va 
o’zboshimchalikka asos- langan. Huquq (va tegishli huquqiy davlat) - bu yakka 
inson va umuman insoniyat manfaati prinsipi hamda tartibi- ning o’zidir. Foydalanilgan adabiyotlar:
1.   Алексеев   С . С .   Право   –   азбука ,   теория ,   философия :   опыт   комплексного
исследования .  М., 1999. 
2.   Гегель   Г.В.Ф.   Философия   права:   Пер.   с   нем.   /   Ред   и   сост.   Д.А.   Керимов,
В.С. Нерсесянц; Авт. вступ. ст. и примеч. – В.С. Нерсесянц. М., 1990. 
3.   Зорькин   В.Д.   Философия   права:   прошлое,   настоящее   и   будущее   //
Философия права в начале  XXI  столетия через призму конституционализма и
конституционной экономики /   Под ред.  В.В.   Миронова,  Ю.Н. Солонина  М.,
2010. 
4. Кальной И.И. Философия права: СПб., 2006.
5.   Керимов   Д.А.   Методология   права:   Предмет,   функции,   проблемы
философии права. 4-е изд. М., 2008. 
6.   Миронов   В.В.   Еще   раз   о   специфике   философии   //   Вестник   Российской
академии наук. 2011. Т. 81. № 3. 
7. Михайловский И.В. Очерки философии права. Томск, 1914. Т. 1. 
8. Нерсесянц В.С. Философия права: Учебник. 2-ое изд., перераб. и доп. М.,
2008. 
9. Философия  права:  Курс  лекций:  Учебное   пособие.  В  2 т.  Т.  1. /   Отв.  ред.
М.Н. Марченко. М., 2011. 
10. Хабриева Т.Я. Конституционные реформы в современном мире // Вестник
Российской академии наук. 2016. Т. 86. № 7. С. 579–586. 
11.   Чернавин   Ю.А.   Проблема   предмета   философии   права   //   Вестник
московского государственного областного университета. Сер. «Философские
науки». 2013. № 3. С. 70–76. 
12. Чичерин Б.Н. Философия права. М., 1990. 13. Шершеневич Г.Ф. История
философии права.  2-е изд. СПб., 1907

Mavzu: Umumiy manfaat huquqiy kategoriya sifatida. Reja: 1. Umumiy manfaatning tabiiy-huquqiy kontseptsiyasi. 2. Umumiy manfaatning libertar-yuridik kontseptsiyasi. Amaliy topshiriqlar.

«Umumiy manfaat» tushunchasi butun Yevropa ijtimoiy va huquqiy madaniyatining asosiy goyalari va prinsiplari jumlasiga kiradi. O’rta asrlarda qaror topgan jnum cemmune» terminining o’zi birinchi marta rimlik stoisizm tarafdori Seneka asarlarida uchraydi. Biroq maz- tushuncha mohiyat e’tibori bilan qadimgi yunon muallifri (Demokrit, Platon, Aristotel va boshqalar), so’ngra Siseron va rimlik huquqshunoslar tomonidan tabiiy nuqtai nazardan ishlab chiqilgan. O’rta asrlar va Yangi davr mutafakkirlari (Foma Akvinskiy, Grosiy va boshqalar) umumiy manfaat g’oyasiga katta e’tibor berganlar. Qadimgi yunon mutafakkirlari, ayniqsa, Aristotel tomonidan «umumiy manfaat»ning tabiiy-huquqiy konsep- siyasi shakllanishida muhim rol o’ynagan bir qancha ser- mazmun qoidalar ishlab chiqilgan. Masalan, Aristotel o’zi- ning siyosat to’g’risidagi ta’limotida, siyosat - inson va polis-davlatning oliy manfaati to’g’risidagi fandir, deb qayd qilgan edi (Etika, I, &1). Aristotelning teleologik yondashuvida «oliy manfaat» deganda, mohiyatan, keyincha- lik «umumiy manfaat» deb atala boshlangan manfaat nazar- da tutilgan. Aristotelga ko’ra davlat (polis) muloqotning oliy shaklidir, muloqotning qolgan barcha shakllari (oila, qishloq) muomalaning mana shu siyosiy shaklida va kishilar turmushini tashkil etishda o’z takomiliga yetadi. Insonning siyosiy tabiati genezisi davlatda (muomalaning siyosiy shak- lida) yakunlanadi va inson, Aristotelga ko’ra, o’zining oliy maqsadiga (hayotiy manfaatiga) erishadi. Davlat (polis) va unda ifodalangan oliy manfaat hamda adolat insonning siyosiy tabiati ifodalaninsh hisoblanadi va bu bilan ta- biiy-huquqiy xarakter kasb etadi. Aristotelning «oliy manfaati» singari, rimlik muallif- lar (Siseron, Seneka, rimlik huquqshunoslar, stoiklar)ning «umumiy manfaati»ning ham ildizi tabiiy huquqqa borib ta- qaladi va tabiiy-huquqiy adolat ifodasi hisoblanadi. «Umu- miy manfaat» (yoki «oliy manfaat») va uning tabiiy- huquqiy xarakterining real ibtidosi - insonning obyek- tiv tabiatidir, chunki u tabiatan siyosiy mavjudot (Aris- totel), ijtimoiy mavjudot (rimlik mualliflar)dir. In- sonning siyosiy yoki ijtimoiy tabiatining ushbu tavsifda- ri ushbu ma’noda bir xil mazmunga ega, chunki har ikkala holda so’z sosium (hamjamiyat) tashkil etilishining siyo- siy (davlat)

sharoitida uning barcha a’zolarining manfa- atlari ifodalanishi va muhofazalanishining adolatli usuli (tabiiy huquq nuqtai nazaridan) haqida bormoqda. Mazkur ijtimoiy-siyosiy hamjamiyat a’zolarining umu- miy manfaati - bu hamjamiyat barcha a’zolarining har bir kishining manfaati tabiiy-huquqiy (binobarin, umum adolat- li) e’tirof etilishi asosidagi manfaatidir. Barchaning va har bir kishining manfaati, tabiiy-huquqiy mohiyatiga ko’ra, ayni bir narsaning o’zi t- Uyu ™1 manfaatking buddai konts eptsiyasini ztirof yayash. Yuridik libertarizmga muvofiq, umumiy manfaat in- Kvidual manfaatlarning rasmii -genshik prinsshsh buii- cha e’tirof etilishi va amalga oshirilishidir. Umumiy man- faat konsepsiyasida mazkur hamjamiyat a’zolarining ko’p jihatdan bir-biriga zid bo’lgan manfaatlari, da’volari va xohish-istaklarini aniqlash, muvofiqlashtirish, e’ti- rof etish va himoya qilishning huquqiy modeli barcha huquqiy normalar uchun yagona va teng bo’lgan tenglikning umumiy o’lchovi nuqtai nazaridan mumkin bo’lgan va yo’l qo’yiladi- gan manfaat sifatida taqsim etilgan. Bunday umumiy huquqiy norma nuqgai nazaridan har xil shaxslarning fa- qat yuridik jihatdan muvofiqlashtirish mumkin bo’lgan tur- li manfaatlari individlar manfaati va umumiy manfaat sifatida talqin qilinishi mumkin. Shunday qilib, «man- faat» tushunchasi (individual va umumiy), har xil subyekt- lar (yuridik va jismoniy shaxlar)ning har xil manfaatla- ri, da’volari, xohish-istaklarini ular umumiy huquqiy normaga muvofiq keladigan, huquqiy taqiqlar va yo’l qo’yish- larning yagona mezonlariga javob beradigan, umumiy huquq- tartibot doirasida mumkin bo’lgan darajadagina o’z ichiga oladi. Shu ma’noda «manfaat» tushunyaasi - bu yuridik tavsif- langan manfaat (da’vo, xohish-istak va boshqalar) deyish mum- kin. Umumiy manfaatning libertar konsepsiyasiga muvofiq mazkur hamjamiyat a’zolarining o’zaro bir-biriga zid bo’lgan maqsadlari, manfaatlari, xohish-istagi rang-barangligi sharoitida umumiy murosaga kelishning huquqiy yo’li umu- miy hamda umumiy majburiy huquqiy normaning boshqari- luvchan tegishli vaziyatining topilishi, qaror toptirili- shi va amal qilishidan, ya’ni erkinlik va

adolatning bar- cha uchun teng bo’lgan rasman tenglik prinsipi aniqlashti- rilishidan iboratdir, Erkinlikning (odamlar erkinligi matematikasining) obyekgav zarur sharti sifatidagi huquqning qimmati, jum- ladan, tartibga solishning huquqiy tipi, huquqiy umumiy- lik va huquqiy birlik (birlik va muvofiqlikka erishish- ning boshqa ko’plab tartibga soluvchilaridan farq qilgan holda) erkin va rivojlanayotgan hayotning zarur xossasi, uning ijodiy asosi, boyligi va salohiyati bo’lgan ayrim subyektlarning manfaatlari, da’volari, xohish-istagida- gi tafovutlarning inkor etilishi va bartaraf qilinishi- ni emas, balki saqlab qolinishini anglatadi. U mumiy manfaatda ifodalangan umumiy huquqiy asos – bu tafovutlarning rasman birligi, tafovutlarni birlashti- rib turadigan umumiylikdir, ya’ni teng erkinlik norma- sining ularning barchasi uchun (va ularni tashuvchi - subyek- tlar uchun) umumiy bo’lgan ushbu tafovutlar birgaliqsa mav- jud bo’lishi imkoniyati ifodalangan o’sha umumiy huquqiy shakl va norma, o’sha umumiy ko’lamdir. Binobarin, umumiy Manfaat - alohida olingan subyektlar manfaatlari, da’vo- dari, xohish-istagi, maqsadi va boshqalar tafovutining snkor etilishi emas, balki ular voqye’ bo’lishining umumiy VYartidir. Huquq hayotni o’ziga bo’ysundirmaydi, turli man- faatlarni birxillashtirmaydi, ayrim subyektlar iroda •rkinligini tugatmaydi va hokazo, balki ushbu tafovutlar *uhur topishining barchaga teng, bir xilda adolatli va er- Xin bo’lishi uchun zarur tartibni (normalar, shakllar, ko’lam- Lar, institutlar, tartibotlar va hokazolar)ni ifodalaydi Va aks ettiradi, xolos. Bir-biriga so’zsiz zid bo’lgan har xil va nizolashuvchi Kaqsadlar, manfaatlar, xohish-istaklar, da’volar va bosh- salarning haqiqiy muvofiqligi ushbu tafovutlarning o’zi- NI ham, ularni tashuvchilarning erkinligi va huquqiy vubyektligini ham e’tirof etish va saqlab qolish sharti lan huquq va muayyan huquq-tartibot doirasidagina mum- idir. Bunda huquqiy murosa xususiy manfaatlar, xohish-istak boshqalarning tafovutlarini inkor etish hisobiga, bir xususiy manfaatlarni boshqa xususiy manfaatlarga yoki cha xususiy manfaatlar va xohish-istaklarni jamiyat va ‘latning qandaydir alohida manfaati yoki alohida xo- -istagiga bo’ysundirish yo’li bilan

emas, balki ushbu cha xususiy manfaatlar va xohish-istaklarning o’z izni taqiqlari bilan barcha uchun teng bo’lgan erkinlik hamda 1ST o’lchovini ifodalaydigan umumiy huquqiy normani (ya’ni gsiy manfaatlar va xohish-istaklarning haqiqatdan ham miy xohish-istagi va umumiy manfaatlarini) shakllan- ishda ishtirok etishi orqali erishiladi. ‘ Har xil manfaatlar va xohish-istaklarni tashuvchilarning manfaati va umumiy xohish-istagi - agar ular erkin i istasalar - barcha huquqlar uchun umumiy majburiy umumiy huquqiy normani shakllantirish, qaror toptirshp va ularning amal qilishvdan iboratdir. Xususiy xo- hish-istak erkin bo’lishi uchun ular erkinligining teng va bir xildagi adsshatli shart-sharoitlari to’g’risidagi umumiy norma zarur - agar uni umumiy ne’mat nuqgai nazaridan tushu- niladigan bo’lsa, «umumiy xohish-istak» deb ataladigan xohish- istakning mazmuni mohiyat e’tibori bilan mana shundan ibo- ratdir. Ushbu konsepsiyada huquq - bu eng ko’p darajadagi erkin- lik uchun eng ko’p darajada zarur bo’lgan umumiy normativ shart- sharoitlardir, degan prinsipial holat ifodalangan. Bunda ran ichki yoki xalqaro huquqning amal qilish sohasi to’g’risida borishidan qati nazar, tegishli huquqiy normaning amal qilishi doirasiga kiruvchi barcha qatnashchilar uchun erkinlik (xohish-istak erkinligi) nazarda tutiladi. Umumiy farovonlik erkin va teng subyektlar sifatida mazkur hamjamiyat barcha a’zolarining birgalikda turmush kechirishlari va murosa qilib birga yashashlari uchun obyek- tiv zarur umumiy shart-sharoitlarni ifodalaydi va ayni vaqgda bu bilan har bir kishining farovonligini ifoda- lash hamda himoya qilish uchun umumiy shart-sharoitlarni ifodalaydi. Ushbu konsepsiyada umumiy farovonlik har bir kishining farovonligidan ajratilmagan va unga zid qo’yil- magan. Mazkur hamjamiyatning o’z hayotining tegishli davlat- huquqiy shakllarini tenglik, erkinlik va adolat asosida tashkil etuvchi a’zolarining o’zi (har biri alohida va bar- chasi birgaliqsa) umumiy farovonlikning birlamchi va do- imiy egalari bo’ladi. Umumiy farovonlik konsepsiyasi qamrab oladigan er- kin va teng shaxslar doirasi tarixan (qadimgi davrdan hozir- gi davrga qadar) o’zgarib turgan, biroq