Mavzu: Valyutani tartibga solish va xalqaro valyutalarni boshqarish REJA: 1.Valyutani tartibga solish asoslari 2.Xalqaro vayluta tizimi va asoslari 3.Xalqaro valyutani boshqarish organlari 4.Foydalanilgan Adabiyotlar.

1.Valyutani tartibga solish asoslari Valyutani tartibga solish – davlatning valyuta bozoridagi faoliyatini nazorat qilish va tartibga solish tizimidir. Ushbu jarayon milliy valyuta kursini barqarorlashtirish, inflatsiyani oldini olish, eksport va importni rag‘batlantirish kabi iqtisodiy maqsadlarni amalga oshirishga yordam beradi. Valyutani tartibga solish mexanizmlari orqali davlat iqtisodiy rivojlanishni qo'llab-quvvatlaydi va milliy manfaatlarni himoya qiladi. 1. Valyutani tartibga solish tushunchasi va uning ahamiyati Valyutani tartibga solish – bu davlat organlari tomonidan valyuta ayirboshlash operatsiyalari, valyuta siyosatini shakllantirish va nazorat qilish orqali milliy iqtisodiyotni himoya qilishdir. Bu tizim milliy iqtisodiyotni tashqi ta’sirlardan himoya qilish, inflyatsiyani nazorat qilish, valyuta zahiralarini boshqarish va milliy ishlab chiqarishni rivojlantirish uchun zarurdir. Valyutani tartibga solishning asosiy maqsadlari quyidagilar: Milliy valyuta barqarorligini ta'minlash Valyuta zahiralarini to'plash va nazorat qilish Tashqi savdo balansini tartibga solish Iqtisodiy xavfsizlikni ta'minlash 2. Valyuta siyosati va uning turlari Valyuta siyosati – bu davlatning valyuta kursini boshqarish va iqtisodiy rivojlanishni ta’minlash uchun olib boradigan choralari va usullaridir. Valyuta siyosati ikki asosiy turga bo'linadi: Qattiq valyuta siyosati – davlat tomonidan valyuta kursini qat’iy nazorat qilish usulidir. Bunda davlat valyuta kursini qattiq tartibga soladi va o‘z valyutasining qiymatini saqlab turadi. Bu siyosat yuqori inflyatsiya yoki valyuta zaxiralari cheklangan hollarda qo‘llaniladi. Moslashuvchan valyuta siyosati – valyuta kursining bozor kuchlari ta’sirida o‘zgarishiga imkon beradi. Davlatning aralashuvi minimal bo‘ladi va valyuta kursi talab va taklif asosida shakllanadi.

3. Milliy valyutani barqarorlashtirish usullari Milliy valyutani barqarorlashtirish uchun davlat bir nechta usullardan foydalanadi: Valyuta intervensiyalari – Markaziy bank tomonidan chet el valyutalarini sotib olish yoki sotish orqali valyuta kursini boshqarish. Bu amaliyot valyuta kursi ortiqcha o‘zgarishlarning oldini olish uchun qo‘llaniladi. Foiz stavkalarini boshqarish – Markaziy banklar foiz stavkalarini o‘zgartirish orqali iqtisodiyotga ta'sir ko‘rsatadi. Foiz stavkalarining oshishi chet el investitsiyalarini jalb qilish orqali valyuta kursini ko‘tarishga yordam beradi. Valyuta zaxiralarini shakllantirish – davlat valyuta zahiralarini to‘plash orqali valyuta kursining barqarorligini ta’minlaydi. Valyuta zaxirasi mamlakatga iqtisodiy inqiroz sharoitlarida yordam beradi. 4. Valyutaviy tartibga solishning huquqiy asoslari Valyutani tartibga solishda davlatning roli katta. Shuning uchun bu jarayon huquqiy asoslar bilan tartibga solinadi. Har bir mamlakatning o‘z valyuta qonunlari, qoidalari va normativ hujjatlari mavjud. Bu huquqiy asoslar quyidagilarni o‘z ichiga oladi: Valyutani ayirboshlash qoidalari – valyuta ayirboshlash operatsiyalarini boshqarish va tartibga solish tartibi. Kapital harakatlari – mamlakatdan kapital chiqishini nazorat qilish va cheklash, hamda xorijiy investitsiyalarni jalb qilish. Valyuta siyosatining davlat tomonidan qo'llanilishi – davlat organlari va markaziy bank tomonidan belgilangan valyuta siyosatini amalga oshirish uchun zarur bo'lgan qonunlar va qoidalar. Valyutani tartibga solish va boshqarish davlat iqtisodiyoti uchun muhim ahamiyatga ega. Bu jarayon orqali davlat iqtisodiyotni barqarorlashtiradi, valyuta kurslarini boshqaradi va iqtisodiy xavfsizlikni ta’minlaydi. Valyuta siyosati turli mamlakatlarda ularning iqtisodiy holatiga qarab farq qiladi, ammo uning asosiy maqsadi iqtisodiy rivojlanishni ta’minlash va barqarorlikni saqlashdan iborat.

1.Xalqaro valyuta tizimi va asoslari Xalqaro valyuta tizimi – bu turli mamlakatlar o‘rtasidagi iqtisodiy va savdo munosabatlarini tartibga solish uchun yaratilgan tizim bo‘lib, asosiy vazifasi milliy valyutalar kurslarini boshqarish, o‘zaro almashinuvini ta’minlash va xalqaro savdo hamda moliyaviy operatsiyalar uchun qulay sharoit yaratishdan iborat. Bu tizim davlatlarning valyutaviy siyosatlarini muvofiqlashtiradi va xalqaro iqtisodiy barqarorlikni saqlashga yordam beradi. 1. Xalqaro valyuta tizimi tushunchasi va uning ahamiyati Xalqaro valyuta tizimi – bu milliy valyutalarning qiymatini, savdo va moliyaviy almashinuvlarni tartibga soluvchi xalqaro qoidalar va mexanizmlar to‘plami. Ushbu tizimning asosiy maqsadi xalqaro savdoni rivojlantirish, investitsiyalarni jalb qilish va iqtisodiy barqarorlikni ta’minlashdan iborat. Xalqaro valyuta tizimining asosiy vazifalari: Xalqaro savdo va moliyaviy operatsiyalarni qulaylashtirish Valyuta kurslarini barqarorlashtirish Mamlakatlar o‘rtasidagi iqtisodiy muvozanatni saqlash Xalqaro zaxiralarni boshqarish va kredit resurslarini ta’minlash 2. Xalqaro valyuta tizimining rivojlanish bosqichlari Xalqaro valyuta tizimi rivojlanish tarixi davomida turli bosqichlardan o‘tgan. Har bir bosqich o‘zining xususiyatlariga ega bo‘lib, dunyo iqtisodiyoti va siyosatining o‘zgarishlariga mos ravishda shakllangan: Oltin standarti tizimi (1870-1914 yillar) – bu tizimda davlatlar o‘z valyutalarini oltin zahiralariga bog‘lagan va valyuta qiymatini saqlab turgan. Bu tizim xalqaro savdoda o‘zaro almashinuvni ta’minladi, ammo Birinchi jahon urushi davrida inqirozga uchradi. Bretton-Vuds tizimi (1944-1971 yillar) – Ikkinchi jahon urushidan keyin AQShda o‘tkazilgan konferensiyada yaratilgan tizim bo‘lib, unda AQSh dollari asosiy xalqaro valyuta sifatida tan olinib, oltin zaxirasiga bog‘langan edi. Bu tizim xalqaro iqtisodiy barqarorlikni saqlashda muhim rol o‘ynadi, ammo 1971-yilda AQSh oltin standardini bekor qilgach, tizim tugadi.

Bretton-Vuds tizimidan keyingi davr (1971 yildan hozirgacha) – Bretton-Vuds tizimi barbod bo‘lganidan so‘ng, suzuvchi valyuta kursi tizimi joriy etildi. Hozirgi kunda ko‘pgina davlatlar valyuta kurslarini suzuvchi yoki qisman suzuvchi tizimga asoslangan holda boshqaradilar. Bu tizimda valyuta kurslari talab va taklif asosida shakllanadi. 3. Xalqaro valyuta tizimidagi asosiy tashkilotlar va ularning vazifalari Xalqaro valyuta tizimini tartibga solishda bir qator xalqaro tashkilotlar muhim rol o‘ynaydi. Ushbu tashkilotlar global iqtisodiy barqarorlikni saqlash, davlatlar o‘rtasidagi savdoni rivojlantirish va iqtisodiy inqirozlarni bartaraf etish uchun muhim mexanizmlarni amalga oshiradi. Xalqaro Valyuta Jamg‘armasi (IMF) – IMF xalqaro moliyaviy tizimni nazorat qiladi, davlatlar o‘rtasidagi savdo va moliyaviy hamkorlikni rivojlantiradi, iqtisodiy yordam ko‘rsatadi va moliyaviy barqarorlikni ta’minlashga qaratilgan dasturlarni amalga oshiradi. Jahon banki – Jahon banki rivojlanayotgan mamlakatlarga iqtisodiy o‘sishni ta’minlash uchun kredit ajratadi va investitsiya dasturlarini moliyalashtiradi. Jahon bankining maqsadi qashshoqlikni kamaytirish va global iqtisodiy o‘sishni ta’minlashdir. Boshqa xalqaro moliya tashkilotlari – Xalqaro moliya tizimining barqarorligini ta’minlashda Yevropa Markaziy Banki, Osiyo Taraqqiyot Banki va boshqa tashkilotlar ham ishtirok etadi. 4. Xalqaro valyutaviy muvozanat va valyuta kurslari tartibga solinishi Xalqaro valyuta tizimida muvozanatni ta’minlash muhim ahamiyatga ega. Valyutalar kurslarining o‘zgarishi mamlakatlarning iqtisodiy ahvoliga katta ta’sir qiladi. Shu sababli davlatlar valyuta kursini boshqarish orqali xalqaro muvozanatni saqlashga harakat qiladilar. Suzuvchi valyuta kursi – talab va taklif asosida o‘zgaradi. Bu tizimda davlatning aralashuvi minimal bo‘lib, bozor kuchlari valyuta kursini shakllantiradi. Qattiq valyuta kursi – valyuta kursi davlat tomonidan qat’iy nazorat qilinadi va o‘zgarishlar cheklangan. Bu kurs rivojlanayotgan davlatlarda valyutani himoya qilish uchun ishlatiladi.