logo
  1. Главная страница
  2. Презентации
  3. Общий
  4. Abu Nasr Farobiy faoliyatining o'rganilishi

Abu Nasr Farobiy faoliyatining o'rganilishi

Загружено в:

19.11.2024

Скачано:

0

Размер:

1143.5869140625 KB
Скачать
Mavzu: Abu Nasr Farobiy faoliyatining o'rganilishi Reja:  1 Abu Nasr Farobiy faoliyatining o'rganilishi  2 Abu Nasr Farobiy hayoti va faoliyati  3 Abu Nasr Farobiy asarlarini o'rganilishi O‘z davrining yirik qomusiy olimlaridan biri bo‘lgan Forobiy ilmiy merosi bir necha yillardan buyon dunyo olimlari tomonidan o‘rganilib kelinmoqda. Shu nuqtai nazardan aytish mumkinki, Forobiy ilmiy merosining o‘rgalishini alohhida tadqiqot ob’ekti sifatida o‘rganish ham mumkin. Forobiyning ilmiy merosini o‘rganish XX asrning birinchi yarmidan boshlangan. Birqancha yevropalik, rus, Yaqin va O‘rta Sharq mamlakatlari olimlari Forobiyning hayoti va ijodini tadqiq qildilar. Ayniqsa, mamlakatimiz mustaqillikka erishgandan so‘ng yurtimiz olimlarining Forobiy ilmiy merosini tadqiq etishi juda samarali bo‘ldi. Forobiy ilmiy merosi bugungi kunga qadar keng geogrfik ko‘lamda o‘rganilib kelinmoqda. Biz Forobiy faoliyati bilan bog‘liq tadqiqotlarni quyidagi guruhlarga bo‘lib tahlil etamiz. Xususan, Abu Nasr Forobiy ilmiy-falsafiy qarashlarining qator jihatlarini o‘rta asrlardayoq yirik Sharq mutafakkirlari, jumladan, Ibn Sino, Ibn Tufayl, Zahiriddin Bayhaqiy, Ibn Rushd, Abu Usaybia, Jamoliddin al- Qiftiy kabi olimlar o‘rganganlar. Sharq Uyg onish davrining ʼ buyuk mutafakkiri А bu Nasr Forobiy asarlarida oqilona davlat tuzimi, insoniyat jamiyati haqidagi nodir va dono fikrlarga duch kelamiz. IX-X asrlarda yashab, ijod etgan “ А rastu falsafasi”, “Fozil odamlar shahri”, “Ilmlarning kelib chiqishi to g risida” asarlaridan ʼ ʼ namunalar kiritilgan. Kitob faylasuflarga, tarixchilarga, adiblarga va shu soha bilan qiziquvchi o quvchilarga ʼ mo ljallangan. ʼ Must aqillik y illarida quyidagi ilmiy tadqiqotlar amalga oshirildi. 2011 yilda N.Qobilovning Abu Nasr Forobiy nomli ishi yaratildi. 1995 yilda A.Nazarovning “ Forobiy va Ibn Sino musiqiy ramantika xususida mumtoz iyqo nazaryasi ” Toshkentda Sharqshunoslik institutida qadimgi Sharq faylasuflari asarlaridan jami 107 risolani, jumladan, Forobiyning 16 arabcha risolasini o‘z ichiga olgan “Hakimlar risolalari to‘plami” (“Majmuat rasoil al-hukamo”, Qo‘lyozmalar fondi, 2385-in.) bor. Bu noyob qo‘lyozma Forobiy asarlarini o‘rganishda muhim ahamiyatga ega. 1995 yilda A.F.Nazarov. Mumtoz iyqo’ nazariyasi (Forobiy va Ibn Sinoning musiqiy ritmika ta’limoti). 1997 yilda B.M.Ne’matov Forobiy va ijtimoiy-siyosiy taraqqiyot haqidagi ta’limotlar rivojidagi vorislik. 2000 yilda K.J.Nosirov IX-X asrlarda O‘rta Osiyo mutafakkirlarining ahloqiy tarbiya haqidagi g‘oyalari (Al-Buxoriy va al-Forobiy asarlari misolida). Jahon ilm-fani va madaniyati rivojiga katta hissa qo‘shgan Markaziy osiyolik mashhur faylasuf, qomusiy olimi Forobiy o‘rta asrning bir qancha ilmiy yutuqlari, umuman Yaqin va O‘rta Sharq mamlakatlarida taraqqiyparvar ijtimoiy-falsafiy tafakkur rivoji uning nomi bilan bog‘liq. Forobiy o‘z zamonasi ilmlarining barcha sohasini mukammal bilganligi va bu ilmlar rivojiga katta hissa qo‘shganligi, yunon falsafasini sharhlab, dunyoga keng tanitganligi tufayli Sharq mamlakatlarida uning nomi ulug‘lanib, «Al-Muallim as-soniy» — «Ikkinchi muallim» (Aristoteldan keyin), «Sharq Arastusi» deb yuritilgan. Forobiy allomaning taxallusi bo‘lib uning to‘liq ismi to‘liq nomi Abu Nasr Muhammad ibn Muhammad ibn O‘zlug‘ Tarxondir. Forobiy turkiy qabilalardan bo‘lgan harbiy xizmatchi oilasida, Sirdaryo qirg‘og‘idagi Forob – O‘tror degan joyda tug‘ilgan. U tug’ilgan hudud Somoniylar tomonidan boshqarilib, arab xalifaligining shimoliy chegarasi hisoblangan. Forobiy o‘z asarlarida bilish nazariyasini dialektik nuqtai nazardan talqin qilgan. Uning falsafasida «nazariy aql», «amaliy aql», «voqeiy aql», «faol aql» kabi bilish jarayonining bosqichlari o‘zaro bir-birini taqozo etgan holda yuksaklikka erishib boradi. Forobiy ta’limotiga ko‘ra, insondagi aql borliqning turli-tuman ko‘rinishlari in’ikosidir. Inson o‘zidagi aql yordamida avval yerda sodir bo‘layotgan voqea- hodisalar, o‘zgarishlarning sabablarini, so‘ngra esa osmon jismlarining siru-asrorini biladi. Uningcha, inson o‘zi va olam to‘g‘risida to‘plagan bilimlari, ya’ni aql vositasida yaratgan ma’naviy boyliklari hech qachon yo‘q bo‘lib ketmaydi, balki «dunyoviylik»ni tashkil etadi. Inson aqli olam sirlarini bilishda eng yuksak cho‘qqiga ko‘tarilganda «kayhoniy aql», «kayhoniy ruh» bilan qo‘shiladi, ya’ni ilohiylik kasb etadi. Forobiy ta’limotida aql konsepsiyasi yetakchi o‘rinni egallasa-da, uning fikricha, haqiqatga muhokama va aql orqali boriladi, ammo bu maqsadga erishish uchun faqat aqlning o‘zi kifoya emas, buning uchun inson o‘zining ichki olamini poklab borish kerak. Ushbu kitob o‘rta asrning yirik mutafakkiri, mashhur alloma Abu Nasr Forobiyning falsafiy merosini o‘rganishga bag‘ishlangan. Unda faylasufning borliq, bilish haqidagi qarashlari, uning mantiqiy, ijtimoiy- siyosiy va axloqiy g‘oyalari tahlil qilingan va uning keyingi davrda yashab ijod etgan Sharq mutafakkirlariga ta’siri ko‘rsatib berilgan, shuningdek, risolada olimning asarlaridan parchalar keltirilgan. Kitob Sharq xalqlarining ma’naviy merosi bilan qiziquvchi keng o‘quvchilar ommasi uchun mo‘ljallangan ." Forobiy asarlarida «aql» tushunchasining falsafiy jihatdan tahlil qilinishi o‘rta asr ijtimoiy-falsafiy fikrida aql masalasi qanday ma’noda tushunilganini tasniflashga asos bo‘ladi. Forobiy «aql» tushunchasining olti xil ma’noda, bir-biriga bog’liq bo‘lgan turli mazmunda qo‘llanilishini ham ko‘rsatib o‘tgan. Forobiyning boshqa zamondoshlaridan ustunligi shundaki, u aql to‘g’risidagi turli mazmundagi qarashlarni o‘zaro zid qo‘ymaydi. Balki ular bir- birini o‘zaro to‘ldiruvchi hamda boyitib boruvchi sifatida ko‘radi. Buni Forobiyning «Aql so‘zi ma’nolari haqida risola»sida yaqqol ko‘rish mumkin. Forobiy «Fusus-ul hikam» asarida haqiqatga yo‘l muhokama va aql orqali boradi, ammo ungacha, bu maqsadga erishish uchun faqat aqlning o‘zi kifoya emas, buning uchun ichki olamni poklab borish kerak, deydi. Shu munosabat bilan Forobiy intuitsiya, uning narsa va hodisalarni bilishdagi ahamiyati haqidagi nazariyani yaratadi. Kitob al-Musiqa al-Kabir ( Arabic: بات �ك ريبكل ��ا �ىقيسومل ��ا , uzbekcha : Musiqaning buyuk kitobi) — oltin davri islom faylasufi al-Forobiy (872-950/951)ning arab tilidagi musiqa haqidagi risolasi. Asar musiqaning maqamat kabi turli jihatlarini belgilaydi va Pifagorning garmonik nisbatlar nazariyasi ta'sirida ekanligiga ishoniladi. Kitob ibroniy tiliga Yusuf ben Yahudo ibn Aknin tomonidan tarjima qilingan. Xulosa Abu Nasr Farobiy tug'risida yuqorida keltirgan malumotlarga qaraydigan bulsak Farobiy o’z davrining yetuk olimlaridan biri bulgan. Farobiyning musiqaga, axloq odob va tarix fanlariga asoslangan asarlari butun dunyo olimlari tomonidan keng urganilganligi va Farobiyga atab kuplab asarlarni yozganliglarini kurishimiz mumkin. Farobiyning eng mashxur asarlaridan biri “fozil odamlar shaxri” odob axloqga atalgan asar xisoblangan.

Mavzu: Abu Nasr Farobiy faoliyatining o'rganilishi

Reja:  1 Abu Nasr Farobiy faoliyatining o'rganilishi  2 Abu Nasr Farobiy hayoti va faoliyati  3 Abu Nasr Farobiy asarlarini o'rganilishi

O‘z davrining yirik qomusiy olimlaridan biri bo‘lgan Forobiy ilmiy merosi bir necha yillardan buyon dunyo olimlari tomonidan o‘rganilib kelinmoqda. Shu nuqtai nazardan aytish mumkinki, Forobiy ilmiy merosining o‘rgalishini alohhida tadqiqot ob’ekti sifatida o‘rganish ham mumkin. Forobiyning ilmiy merosini o‘rganish XX asrning birinchi yarmidan boshlangan. Birqancha yevropalik, rus, Yaqin va O‘rta Sharq mamlakatlari olimlari Forobiyning hayoti va ijodini tadqiq qildilar. Ayniqsa, mamlakatimiz mustaqillikka erishgandan so‘ng yurtimiz olimlarining Forobiy ilmiy merosini tadqiq etishi juda samarali bo‘ldi. Forobiy ilmiy merosi bugungi kunga qadar keng geogrfik ko‘lamda o‘rganilib kelinmoqda. Biz Forobiy faoliyati bilan bog‘liq tadqiqotlarni quyidagi guruhlarga bo‘lib tahlil etamiz. Xususan, Abu Nasr Forobiy ilmiy-falsafiy qarashlarining qator jihatlarini o‘rta asrlardayoq yirik Sharq mutafakkirlari, jumladan, Ibn Sino, Ibn Tufayl, Zahiriddin Bayhaqiy, Ibn Rushd, Abu Usaybia, Jamoliddin al- Qiftiy kabi olimlar o‘rganganlar.

Sharq Uyg onish davrining ʼ buyuk mutafakkiri А bu Nasr Forobiy asarlarida oqilona davlat tuzimi, insoniyat jamiyati haqidagi nodir va dono fikrlarga duch kelamiz. IX-X asrlarda yashab, ijod etgan “ А rastu falsafasi”, “Fozil odamlar shahri”, “Ilmlarning kelib chiqishi to g risida” asarlaridan ʼ ʼ namunalar kiritilgan. Kitob faylasuflarga, tarixchilarga, adiblarga va shu soha bilan qiziquvchi o quvchilarga ʼ mo ljallangan. ʼ

Похожие

ABU NASR FAROBIY ILMIY MEROSI
Abu Nasr Farobiy ilmiy faoliyatini o’rganish
ABU NASR FAROBIYNING TA’LIM-TARBIYAGA OID QARASHLARI
Abu Nasr Forobiyning asarlarida ta'lim-tarbiya qarashlari
Abu Nasr Farobiyning asarlarida ta'lim-tarbiyaviy qarashlar