BOBUR LIRIKASI

Загружено в:

16.08.2023

Скачано:

0

Размер:

447 KB

Скачать

BOBUR LIRIKASI
1.1.
Kirish. Bobur – dilbar shaxs.Kirish. Bobur – dilbar shaxs.
2.2.
Hayoti va ijodiy merosi.Hayoti va ijodiy merosi.
3.3.
Bobur she’riyati.Bobur she’riyati.
4.4.
Bobur g`azaliyoti.Bobur g`azaliyoti.

Kirish. Bobur – dilbar shaxs
Yuksak madaniyatga erishgan har bir Yuksak madaniyatga erishgan har bir
xalqning shunday buyuk farzandlari bo‘ladiki, xalqning shunday buyuk farzandlari bo‘ladiki,
ular nafaqat o‘z yurti, balki umumjahon ular nafaqat o‘z yurti, balki umumjahon
tafakkur ahlining hurmat-e’tiborida bo‘ladi. tafakkur ahlining hurmat-e’tiborida bo‘ladi.
O‘zbek xalqi tarixida dunyo sivilizatsiyasi O‘zbek xalqi tarixida dunyo sivilizatsiyasi
rivojiga ulkan hissa qo‘shgan ana shunday rivojiga ulkan hissa qo‘shgan ana shunday
ulug‘ allomalar, davlat arboblari ko‘plab ulug‘ allomalar, davlat arboblari ko‘plab
topiladi. topiladi.
Ularning hayoti va ijodini dunyo Ularning hayoti va ijodini dunyo
olimlari keng miqyosda o‘rganib keladilar. Bu olimlari keng miqyosda o‘rganib keladilar. Bu
fikrimizga, ayniqsa, Zahiriddin Muhammad fikrimizga, ayniqsa, Zahiriddin Muhammad
Bobur ma’naviy merosining jahon ilmi fani, Bobur ma’naviy merosining jahon ilmi fani,
madaniyati va san’atida o‘rganilishi, targ‘ibu madaniyati va san’atida o‘rganilishi, targ‘ibu
tashviq etilishi yaqqol misol bo‘la oladi.tashviq etilishi yaqqol misol bo‘la oladi.

Mashhur davlat arbobi Javoharla’l Neru
o‘zining «Hindistonning kashf etilishi», «Jahon
tarixiga bir nazar» asarlarida Zahiriddin
Muhammad Bobur haqida shunday deb yozadi:
«Bobur — dilbar shaxs. Uyg‘onish
davri hukmdorining haqiqiy namuna-
sidir. U mard va tadbirkor odam bo‘l-
gan. Bobur o‘ta madaniyatli va jozi-
bali inson bo‘lib, o‘z zamonasidagi
eng yetuk shaxslardan biri edi. U
mazhabparastlik kabi cheklanish va
mutaassiblikdan yiroq edi… Bobur san’atni,
ayniqsa, adabiyotni sevardi»

Andijonda xalqaro Bobur fondining
tashabbusi bilan bunyod etilgan Bobur
bog‘idagi «Bobur va jahon madaniyati» kitob
muzeyiga 1994-yil oktabr oyida tashrif
buyurgan hurmatli Prezidentimiz bog‘ning
xotira daftariga quyidagi so‘zlarni yozib
qoldirdi: “ Bobomiz Zahiriddin Muhammad
Bobur nomi bilan har qancha faxrlansak
arziydi. O‘zbek xalqining dovrug‘ini dunyoga
taratgan ulug‘ ajdodlarimizdan biri o‘laroq, ul
zot bizni tariximizni qadrlashga, kelajakka
buyuk ishonch bilan qarashga o‘rgatadi”.

Hayoti va ijodiy merosi
B о burning hayot yo`li juda murakkabdir. U 12
yoshida Andij о n ta х tiga o`tirganidan b о shlab 1530-
yilgacha – vaf о tigacha mashaqqatli va murakkab hayot
yo`lini b о sib o`tdi. 1498-, 1500-, 1512-yillarda о ta
ta х ti Samarqandni egalladi. Amm о M о var о unnahrda
markazlashgan davlat tuzish о rzusi amalga о shmadi.
Shundan so`ng u Q о bulni p о yta х t qilib, Afg` о nist о nda
o`z saltanatini qurishga muvaffaq bo`ldi. 1525-yilda
esa Hindist о nga muvaffaqqiyatli yurish qilib, Ibr о him
L о dini y е ngadi va h о zirgacha buyuk mo`g`ullar
imp е riyasi n о mi bilan mashhur bo`lgan imp е riya tuzdi.
Bu imp е riya salkam 500 yil o`z mavq е yini saqlab turdi.
U as о s s о lgan imp е riya Afg` о nist о n va Hindist о nning
siyosiy iqtis о diy va madaniy taraqqiyotda muhim r о l
o`ynadi.

B о bur asarlari:
1. M е muar asari “Vaq ое ’” (“B о burnma”).
2. “ Mu х tasar” n о mi bilan mash х ur bo`lgan aruzga
о id ris о lasi.
3. “ Harb ishi” risоlasi.
4. “ Musiqiy ilmi” risоlasi.
5. Х o`ja Ao`r о r valiyning “V о lidiya” asari tarjimasi.
6. Murakkab arab alifb о sini isl о h qilishga о id “ Х atti
B о buriy”.
7. S о liq va zak о t ishlari haqidagi “Mubayyin” asari.
8. Bizgacha to`liq o` о lda е tib k е lmagan lirik
d е v о nlari.

B о bur 16-17 yoshlardan b о shlab
badiy ij о d bilan shug`ullana b о shlaydi.
U O`zb е k mumt о z sh е ’riyati, х ususan,
Nav о iy m е r о sini qunt bilan o`rgandi,
f о rs-t о jik sh е ’riyatining ust о z
nam о yandalari asarlari bilan yaqindan tanishdi.
B о burning ham turkiy ham f о rs-t о jik tilidagi y е tuk lirik
sh е ’rlaridan tartib b е rilgan. B о bur lirikasi ayrim
g` о yaviy-badiiy ziddiyatlarga qaramay, o`z hayotiyligi,
taraqqiyparvar о na fikrlarni if о dalashi, badiiy s о ddaligi
(sahl е mumtan е ) jo`shqinligi va til b о yligi bilan o`zb е k
mumt о z adabiyoti taraqqiyotiga mun о sib hissa bo`lib
qo`shildi. Sh о ir, ayniqsa, g`azal va ruboiy janrlarini
yangi taraqqiyot b о sqichiga ko`tardi. G`azalda
musajja’lik va yapp о ralik, rub о iyda hasbi h о l ruhining
kuchayishi B о burning o`zb е k sh е ’riyati ravnaqiga
qo`shgan ulug`v о r hissalaridandir.

Lirik merosi «Qobul devoni» (1519)ga,
1528-29 yillarda «Hind devoni» ga jamlangan.
To `liq devon tuzgani haqida ma`lumot bor.
She`rlarining umumiy hajmi 400 dan ortadi.
Shundan 119 g`azal, 231 ruboiy va tuyuq,
qit`a, fard, masnaviy kabi janrlarda asarlar
yarat il gan. She`rlarini mavzu jihatidan
oshiqona, ta`limiy, tasavvufiy, hasbi hol kabi
turlarga ajratish mumkin. Bobur she`riyati
intellektual qalb izhori sifatida arqoqlidir. Uning
asarlari samimiy, ravon, usluban tugal va
mushakkaldir. Bobur ruboiy janrini turk
adabiyotida dunyoga olib chiqqan shoirdir.

Bobur she’riyati.
Boburning o’zbek tilidagi devoniga 120 ga yaqin
g’azal, 210 ruboiy hamda qit’a, fard, tuyuq, masnaviy-
nomalar, muammo va masnu’lar o’rin olgan. Ular orasida
son jihatidan ko’pchilikni g’azal va ruboiylar tashkil etadi.
Boburning lirik she’rlari an’anaviy g’azal, ruboiy,
tuyuq, fard va boshqa janrlarning shakliy xususiyatlarini
davom ettirishi bilan bir qatorda o’ziga xos ayrim
xususiyatlarga ham ega. Bulardan biri ko’pchilik
g’azallarning 5-7 baytlik bo’lishidir. Ruboiylarda taxallusni
ko’proq ishlatish kuzatilsa, tuyuqlarda esa ba’zan qit’a
shaklida qofiyalanishlar ham uchraydi. Masalan:
Qilmasa ul oy nazar manga ne tong?
Te ngri tole’ chun manga yorotmadi.
O’qi yorar erdi ko’nglum dardini,
Netayin, ko’nglum uchun, yor otmadi.
(Bobur. Devon, 106-bet).

Bular Boburning an’anaviy janrlar xususiyatlarini
saqlagan holda ularga ayrim yangiliklar kiritishga
ham harakat qilganidan dalolat beradi.
Bobur yoshligidan she’riyat olamiga
kirib kelgan bo’lsa-da, o’zining birinchi
tugal g’azalini 18 yoshida, ya’ni 1501
yilda yozgan. Bu g’azalning matla’i
quyidagicha:
Jonimdin o’zga yori vafodor topmadim,
Ko’nglumdin o’zga mahrami asror topmadim.
(Bobur. Devon, 37-38-betlar).
Bu g’azalning To shkent va Xo’jand oralig’idagi
Tu roq chorbog’ida yozilishi sabablari
«Boburnoma»da (907-hijriy yil voqealari) bayon
etilgan. Keyinchalik umrining oxirigacha turli
janrlarda she’r yozgan.

Bobur g`azaliyoti
Bobur lirik she’riyatining, jumladan
g’azaliyoti ning mavzusi, bir tomondan, mumtoz
g’azalchilikda yetakchi o’rin egallagan ishq mavzusi
bo’lsa, ikkinchi tomondan, shoirning hayot hodisa-
voqealaridan olgan taassurotlari: muvaffaqiyatlar
shodiyonasi, muvaffaqiyatsizlik tufayli zamon va
uning jafokorligidan nolish; o’zi tug’ilgan vatandan
uzoqlashgani tufayli vatan va vatandoshlarini
qo’msash, o’rni bilan pand-nasihat berish kabi
mavzulardan iborat. Masalan, oshiqona mavzudagi
quyidagi g’azalda yor - mahbubaning yog’lig’i-boshga
o’raydigan ro’molchasi tasvirlangan. Bu tasvir
shunchalik go’zalki, uni o’qigan kishi shoirning yog’liq-
rumolcha bahonasida yoriga bo’lgan samimiy
muhabbatini anglay oladi. G’azalning matla’ va
maqta’i quyidagichadir:

Matla’:
Yog’lig’ingkim, jon bila men
xastadurmen zor anga,
Xasta jonlar rishtasidindur,
magar har tor anga…
Maqta’:
Ko’nglum istar yog’lig’ingni, balki andin bir nasim,
Yetsa Boburga erur jon birla minnatdor anga.
Mazkur g’azalda an’anaviy tasvirlar yangicha talqin
qilinadi,ya’ni ma’shuqa go’zalligi tasviri uning
yog’lig’i – ro’molchasi orqali amalga oshadi. Buning
natijasida Bobur xossa tasvirni, ya’ni yangi poetik
timsolni (yog’lig’ni) yaratadi.

G’azalda yog’lig’-ro’molcha tasviri yetakchi
bo’lganidan unda gullar, binafshalar ko’rinadi;
qizil va binafsha rang jilolari ko’zlarni
qamashtiradi; ularning muattar hidi anqib
turadi. G’azal o’qilar ekan, o’quvchi o’zini go’zal
tabiat manzaralari og’ushida his etadi, ulardan
zavqlanadi. Bularning hammasi shoir Boburning
nihoyatda baland mahoratidan dalolat beradi.
Bu mavzu Boburning o’ziga ham ma’qul bo’lib
qolganidan uni bir ruboiysida shunday davom
ettiradi:
Ruhum qushini tori bila band ettim,
Yor yog’lig’idin ko’ngulni xursand ettim,
Jon rishtasini torig’a payvand ettim.
Ko’nglumni ne nav’ uzay o’shal yog’lig’din,
(Bobur. Devon, 85-bet).

Bobur devonida oshiqona mavzudagi g’azallar
anchagina. Jumladan:
Matla’:
Ko’ngulga bo’ldi ajoyib balo qaro soching,
Shikasta ko’ngluma ermish qaro balo soching
(Bobur. Devon, 34-35-betlar).
Yana:
Ko’rmagay erdim jamoli olamoro koshki,
Bo’lmag’ay erdim bori olamg’a rasvo koshki.
(Bobur. Devon, 63-bet).
Bu g’azallar Alisher Navoiydan ilhomlanish natijasida
maydonga kelgan. Ma’lumki, Alisher Navoiyning
«Badoye’ ul-bidoya» devonida:
Ko’zung ne balo qaro bo’lubtur,
Kim jonga qaro balo bo’lubtur, -
matla’li 7 baytlik g’azali bor (MAT, 1-tom, 140-141-
betlar).

BOBUR LIRIKASI 1.1. Kirish. Bobur – dilbar shaxs.Kirish. Bobur – dilbar shaxs. 2.2. Hayoti va ijodiy merosi.Hayoti va ijodiy merosi. 3.3. Bobur she’riyati.Bobur she’riyati. 4.4. Bobur g`azaliyoti.Bobur g`azaliyoti.

Kirish. Bobur – dilbar shaxs Yuksak madaniyatga erishgan har bir Yuksak madaniyatga erishgan har bir xalqning shunday buyuk farzandlari bo‘ladiki, xalqning shunday buyuk farzandlari bo‘ladiki, ular nafaqat o‘z yurti, balki umumjahon ular nafaqat o‘z yurti, balki umumjahon tafakkur ahlining hurmat-e’tiborida bo‘ladi. tafakkur ahlining hurmat-e’tiborida bo‘ladi. O‘zbek xalqi tarixida dunyo sivilizatsiyasi O‘zbek xalqi tarixida dunyo sivilizatsiyasi rivojiga ulkan hissa qo‘shgan ana shunday rivojiga ulkan hissa qo‘shgan ana shunday ulug‘ allomalar, davlat arboblari ko‘plab ulug‘ allomalar, davlat arboblari ko‘plab topiladi. topiladi. Ularning hayoti va ijodini dunyo Ularning hayoti va ijodini dunyo olimlari keng miqyosda o‘rganib keladilar. Bu olimlari keng miqyosda o‘rganib keladilar. Bu fikrimizga, ayniqsa, Zahiriddin Muhammad fikrimizga, ayniqsa, Zahiriddin Muhammad Bobur ma’naviy merosining jahon ilmi fani, Bobur ma’naviy merosining jahon ilmi fani, madaniyati va san’atida o‘rganilishi, targ‘ibu madaniyati va san’atida o‘rganilishi, targ‘ibu tashviq etilishi yaqqol misol bo‘la oladi.tashviq etilishi yaqqol misol bo‘la oladi.

Mashhur davlat arbobi Javoharla’l Neru o‘zining «Hindistonning kashf etilishi», «Jahon tarixiga bir nazar» asarlarida Zahiriddin Muhammad Bobur haqida shunday deb yozadi: «Bobur — dilbar shaxs. Uyg‘onish davri hukmdorining haqiqiy namuna- sidir. U mard va tadbirkor odam bo‘l- gan. Bobur o‘ta madaniyatli va jozi- bali inson bo‘lib, o‘z zamonasidagi eng yetuk shaxslardan biri edi. U mazhabparastlik kabi cheklanish va mutaassiblikdan yiroq edi… Bobur san’atni, ayniqsa, adabiyotni sevardi»

Andijonda xalqaro Bobur fondining tashabbusi bilan bunyod etilgan Bobur bog‘idagi «Bobur va jahon madaniyati» kitob muzeyiga 1994-yil oktabr oyida tashrif buyurgan hurmatli Prezidentimiz bog‘ning xotira daftariga quyidagi so‘zlarni yozib qoldirdi: “ Bobomiz Zahiriddin Muhammad Bobur nomi bilan har qancha faxrlansak arziydi. O‘zbek xalqining dovrug‘ini dunyoga taratgan ulug‘ ajdodlarimizdan biri o‘laroq, ul zot bizni tariximizni qadrlashga, kelajakka buyuk ishonch bilan qarashga o‘rgatadi”.

BOBUR LIRIKASI

16.08.2023

0

447 KB

Похожие