Mavzu: Dialektlar va shevalar-xalq madaniyatining ko‘rinishis o p i a s h n a q a s h o ti q a n n a y s i z Jo ’ra O ’rto q S hag’am x a y

S A IL O TReja: 1. 3. 2.Dialekt, sheva va lahjalarning xususiyatlari . A dabiy tilda shevalarning o’rni va ahamiyati . Qipchoq shevalarining geografik jihatdan tasnifi. c h e c h a

Sheva (fors. — harakat tarzi, tarz, usul) — tilning fonetik , grammatik va lug aviy jihatdan o ziga xos xususiyatlarga ega ʻ ʻ bo lgan eng kichik hududiy ko rinishi — sezilarli lisoniy tafovutlari ʻ ʻ bo lmagan bir yoki bir necha aholi maskani (odatda, qishloq)da ʻ yashovchilarning so zlashuv vositasi sifatida qo llanadi. Sheva — bu ʻ ʻ boshqa Sheva tizimlaridan fonetik, grammatik, so z yasalishi va ʻ lug aviy belgilariga ko ra farqlanuvchi lisoniy tizim sifatida mavjud ʻ ʻ bo ladi. Masalan, qipchoq lahjasining mang it yoki saroy shevasi, ʻ ʻ qarluq lahjasiga mansub marg ilon shevasi va boshqalar o zbek ʻ ʻ tilining eng kichik hududiy ko rinishlari hisoblanadi. Alohida ʻ Shevalar birikib, lahjasi tashkil etadi. s h e v a D ila e k t

Adabiy til avvalo yozma tildir. Ba’zan uning og’zaki versiyasi ham ishlab chiqiladi, lekin doim emas. Yozma tilning asosiy vazifasi – turli uzoq yaqin shevalar vakillari tushunadigan umumiy me’yor bo’lib,u fuqarolar manfaatiga xizmat qilishi lozim. Hamma hujjatni o ‘ z shevasida yozsa bu xaos keltirib chiqarishi mumkin. Va buning oldini olish uchun ham adabiy til lozim. Vazifasidan kelib chiqib adabiy til shevalar asosida ishlab chiqiladi: u shevadan bir nimalar, bu shevalardan bir nimalar olib hamma uchun tushunarli bo ‘ lgan adabiy til hosil qilinadi.S irg ’a z ira k c h o c h oybaldoq A n a s h u a s h i

Shevalar adabiy tilga emas, adabiy til shevalarga moslashishi lozim Yana bir masala — shevaning ham, adabiy tilning ham o‘ziga yarasha o‘rni, ahamiyati, iste’mol doirasi bor. Hech biridan butunlay voz kechib bo‘lmaydi. Shevalarni asrash, kundalik hayotda, folklorda, san’atda, TVda, internetda, kinoda, musiqada ulardan faol foydalanish lozim. Adabiy til ning o‘rni — hujjatlarda, ta’limda, OAVda. Shu bois kinoda, ayrim telekanallarda, internetda shevadan foydalanilishini salbiy holat deb baholamayman. Sheva o‘z iste’mol doirasini kengaytiryapti, xolos va bu ijobiy holat. Adabiy tilga e’tibor qaratib, ba’zan sheva larni unutib qo‘yamiz. Aslida, jamiyatda adabiy tilning ham, shevaning ham o‘rni bo‘lishi lozim. Sheva o‘zida tarixiy xotirani, madaniy ko‘nikmalarni va lug‘at boyligini saqlaydi. Uning bu kapitalini adabiy tilga o‘tkazish kerak . tu x u m y u m u rt a