logo

Mahmud Koshg`ariyning turli dialektlar haqidagi qarashlari

Загружено в:

20.11.2024

Скачано:

0

Размер:

4222.9453125 KB
Mahmud 
Koshg`ariyning turli 
dialektlar haqidagi 
qarashlari 1. Esk i t urk iy  adabiy  t il 
dav rining xususiy at lari. 
 
4. « Dev onu lug’ot it  
t urk »  ning t arixi, uning 
t adqiq et ilishi.
5.« Dev onu lug’at it  
t urk »  da et nografi k  
ma’lumot lar. RE JA: Adabiy -t arixiy   manbalarning  k o` rsat ishicha,  esk i 
t urk iy   adabiy   t il  o` z  dav riga  nisbat an  ancha 
riv ojlangan,  aniq  bir  qolipga  t ushirilgan  t il  edi. 
J uda  k at t a  lug` at   boy ligiga,  ancha  t araqqiy   et gan 
so` z  y asalishi  v a    grammat ik   qurilishiga,  x ilma-xil 
uslubiy   v osit alar  t izimiga  ega  edi.  Muay y an  v oqea-
hodisalar  ham,  murak k ab  mav hum  t ushunchalar 
ham  bu  t ilda  ancha  sodda,  aniq  v a  jonli  t arzda 
ifoda et ilgan.     1.Eski turkiy til davrida arab va fors-tojik 
tillaridan o`zlashgan so`zlar keng 
qo’llanganligi; 
Qadimgi turkiy tilga xos  –sar, 
-ser  affiksi shart mayli shakli 
–sa  shaklida qo`llanila 
boshlaganligi; 
3. -igma, -igme, -
duq, -duk ,-g’li,-gli, -
t achi,-dachi 
sifat dosh shak llari 
ist e’moldan chiqib 
k et ganligi 4.   –g’an, -gan 
sifat dosh 
shak lining 
ishlat ilishi;  2. Unlilar 
soni  9 t a 
ekanligi;
5.Chiqish 
k elishigining  –din 
shak li 
qo` llanilganligi   A sar o ` sha davr ijtimoiy-siyosiy, 
madaniy hayoti to’g’risidagina 
emas, balki tilshunoslik haqida 
ham ma’lumot beruvchi ilk 
manba hisoblanadi. Asar kirish 
va lug’at qismidan iborat.  Ishning kirish qismida 
asarning yaratilish sabablari, 
tuzilishi, turkcha so’zlarda 
qo’llanadigan harflar, 
so’zlarning tuzilishi, lahjalarga 
oid so’zlar, turk iy  tilining 
o’ziga xos xususiyatlari 
to’g’risida ma’lumot beriladi.
Asarning lug’at qismi sakkiz 
bo’limdan iborat bo’lib, unda 
7500 so’zga izoh berilgan.  Asarda muallif  qiyosiy 
metoddan foydalanib, turkiy 
tillar fonetikasi, morfologiyasi 
va lug’aviy tarkibini o’zaro 
qiyoslash asosida ular orasidagi 
o’xshash va farqli tomonlarini 
ko’rsatib bergan. “ Devoni lug’otit 
turk”  Mahmud Koshg` ariy  t omonidan chi zil gan x arit a F e’llar
H arflarI smlar “ Dev oni 
lug’ot it  
t urk ”   a) sof, 
t o’g’ri 
t il; 
b) 
aralash
gan 
t urk iy  
qabila 
t illariga  “ Dev on
i 
lug’ot it  
t urk ”   1.S of to’g’ri til lar
U sof t urk i y  t i lga 
y ag’mo, t uxsi v a It il 
(Vol ga), Yamar 
(Irt ish) dary olari  
bo’y idan boshlab 
uy g’ur 
shaharlari gacha 
bo’lgan hududlarda 
y ashov chi qabi lalar  “ H oqoniy ”  t urk chasi 
t ilini   ham sof, t o‘g‘ri  
t ilga  k irit adi
Bundan t ashqari, qirg’iz, 
qipchoq, o’g’uz, chigil, 
irg’oq, jaruq, bulg’or, 
suv or, pecheneg 
qabilal ari ni ng t il iga ham 
t urk iy  bo’lmagan 
t illarning t a’siri 
sezilmay di.  Aralashgan turkiy qabila tillari
  Sug’d t ili t a’sirida 
bo’lgan, sug’d v a 
t urk iy  t illarda 
gaplasha oladigan 
so’g’dak , qanjaq, arg’u 
qabilalarining t ili. 
Ik k i t illi bo’lgan, 
t urk lashgan xit oy -
t ibet  xalqlari: 
xut anlik lar, t ibet lik lar 
(t o’bo’t ) v a t angut lar 
t ili. 1.
2
. Mahmud Koshg’ariy  t urk iy  t illarni geografi k  
t arqalishiga qarab fonet ik  v a morfologik  
jihat dan ik k i guruhga ajrat adi:
■ 1.  Chigil,  yag’mo,  tuxsi,  qarluq, 
uyg’urlardan  boshlab  yuqori  Chingacha 
(Mochingacha)  bo’lgan  qabilalar  tillari  
(sharqiy tillar) .  
■ 2.  O’g’uz,  arg’u,  qipchoq,  totor,  yamak, 
suvorin  va  rusdan  Vizantiyagacha 
(Rumgacha)  joylashgan  qabilalar  tillari  
(g‘arbiy tillar) .  E’ TIBORIN GIZ UCHUN  RAHMAT!!!

Mahmud Koshg`ariyning turli dialektlar haqidagi qarashlari

1. Esk i t urk iy adabiy t il dav rining xususiy at lari. 4. « Dev onu lug’ot it t urk » ning t arixi, uning t adqiq et ilishi. 5.« Dev onu lug’at it t urk » da et nografi k ma’lumot lar. RE JA:

Adabiy -t arixiy manbalarning k o` rsat ishicha, esk i t urk iy adabiy t il o` z dav riga nisbat an ancha riv ojlangan, aniq bir qolipga t ushirilgan t il edi. J uda k at t a lug` at boy ligiga, ancha t araqqiy et gan so` z y asalishi v a grammat ik qurilishiga, x ilma-xil uslubiy v osit alar t izimiga ega edi. Muay y an v oqea- hodisalar ham, murak k ab mav hum t ushunchalar ham bu t ilda ancha sodda, aniq v a jonli t arzda ifoda et ilgan.

1.Eski turkiy til davrida arab va fors-tojik tillaridan o`zlashgan so`zlar keng qo’llanganligi; Qadimgi turkiy tilga xos –sar, -ser affiksi shart mayli shakli –sa shaklida qo`llanila boshlaganligi; 3. -igma, -igme, - duq, -duk ,-g’li,-gli, - t achi,-dachi sifat dosh shak llari ist e’moldan chiqib k et ganligi 4. –g’an, -gan sifat dosh shak lining ishlat ilishi; 2. Unlilar soni 9 t a ekanligi; 5.Chiqish k elishigining –din shak li qo` llanilganligi