FANDA METOD VA METODOLOGIYA MASALALARI.

Загружено в:

16.08.2023

Скачано:

0

Размер:

2605.5 KB

Скачать

MAVZU : FAN DA METOD
VA METODOLOGIYA
MA SALALARI.


Usul (metod) tushunchasi
Bilish inson faoliyatini bir ko’rinishi bo’lib, shu faoliyat
natijasida narsa va hodisalar to’g’risida tasavvurlar, obrazlar,
tushunchalar xosil bo’ladi, ularning tizimlashgan majmuasi
bilimda ifodalanadi. Tasavvur va tushunchalarni bir – bir bilan
bog’laydigan, yakka tushunchalardan umumiy tushunchalarni
hosil qiladigan ruhiy jarayon tafakkurdir.

Inson voqyelikni o’zlashtirar va o’rganar ekan, uning
faoliyatiga yordam beradigan vositalar, hatti-harakat
tamoyillari, qoidalari shakllanadi, ya’ni faoliyat usuli
vujudga keladi. Dastlab, amaliyot usullari, keyinchalik
ta’lim, fan sohalarida aqliy faoliyat usullari ishlab chiqildi.

Shunday qilib, faoliyat bor , faoliyatda qo’llaniladigan
usul bor. Mehnat tajribasining umumlashmasi
muntazam takrorlanadigan faollik tartibi, qoidasi
sifatida asrlar davomida shakllangan. Shu bilan birga
aqliy mehnat sohasida ham ixtisoslashgan faoliyat
usullari vujudga kelib, ular bilish va tadqiq qilish
usullarini paydo bo’lishi uchun zamin bo’lib xizmat
qilishgan.

Usul – bu amaliy yoki nazariy natijaga erishish
maqsadida tatbiq qilinadigan tushuncha, qoida va
tamoyillar tizimidir. Bunday tizimdan foydalanish
faoliyatimizga oqilonalik, tartibot, yo’nalish va
energetik yutuq beradi .

Haqiqatan ham faoliyatning qaysi sohasida
bo’lmasin, usuldan foydalanish bir qator ijobiy
natijalarni beradi:
- inson faoliyatini tartiblashtiradi;
- natijaga erishish yo’lini qisqartiradi;
- faollik yoki izlanish energiyasini tejash
imkoniyatini beradi;
- samaradorlik koefisiyentini bir necha barobar
ko’paytiradi.

Ilmiy tadqiqot va usul

Tadqiqot usulini turi, xislati o’rganilayotgan
obyektning tuzilishi, aniqrog’i, murakkabligi bilan
bog’langan. Izlanish obyekti qanchalik murakkab
bo’lsa, shunchalik takomillashgan bilish shakllari
va usullarni tatbiq qilishga to’g’ri keladi.

Usulda obyektiv (obyektni mazmunidan kelib
chiqish, xossalari va parametrlari mavjudligini
hisobga olish) va subyektiv (izlanish maqsadi,
vositalari va qoidalari mujassamlangan
yondashuv, tizim) tomonlar birligi mavjud ekan, u
ishlab chiqiladi. Shu bois, olimlar har doim
tadqiqot usuli masalalari bilan shug’ullanishgan.


Ayni paytda barcha tadqiqot
sohalarigaga tatbiq qilinishi
mumkin bo’lgan universal
izlanish usulini ishlab
chiqishga qaratilgan
urinishlar paydo bo’ldi.
Fransuz olimi va faylasufi
R.Dekart (1596-1650)
shunday usul sifatida har
qanday narsani shubha
ostiga olish usulini tavsiya
qildi. Bu usulning asosiy
qoidalari:


Ishonchli bo’lmagan bilimni haqiqat sifatida qabul
qilmaslik, mulohaza tarkibiga aniq, shubha
tug’dirmaydigan hukmlarni kiritish kerak.

Tadqiqot qilinayotgan har bir muammoni aniq
anglash imkoniyatini beradigan darajada qismlarga
bo’lish kerak.


Tadqiqot usullarini tanlashda bir qator
metodologik talablarni inobatga olish
lozim:

- izlanish predmeti, maqsadi va vazifalarini
belgilash;

- o’rganilayotgan obyektning sifat va
miqdoriy xususiyatlarini aniqlab tadqiqot
strategiyasini tuzish;

Metodologiya tushunchasi
M etodologiya – insonning ilmiy va amaliy
faoliyatini tashkil qilish, tadqiqot faoliyati
samaradorligini ta’minlaydigan usullar, ularning
bilishdagi roli va ahamiyati, izlanishda vujudga
keladigan nazariy va uslubiy muammolarning
xususiyati haqidagi ta’limotdir.


Shunday qilib, tadqiqot metodologiyasi ilmiy bilish
jarayonida bevosita tatbiq qilinadigan umumilliy va
sohaviy usullar, yondashuvlar, ilmiy faoliyatni tashkil
qilish shakllari va modellari, tadqiqot tuzilishi va
samaradorligi masalalari bilan shug’ullanadi.


Tadqiqot metodologiyasiga oid nazariy
va amaliy bilish usullari, modellari va
dasturiy loyihalarni o’rganish
mutaxassislarni yangi ilmiy tamoyillar,
ko’rsatmalar va izlanish vositalari bilan
qurollantiradi

Tadqiqot usullari tasnifi

Hozirgi zamon fan har tomonga ildiz otgan, gorizontal
va vertikal aloqalarga ega bo’lgan, cheksiz
kataklardan iborat global golografik tuzilmani
eslatadi. Tadqiqot obyekti, predmeti, qo’yilgan
maqsad va ishlab chiqarishga tatbiq qilish
xususiyatiga qarab bunday tuzilma bilish sohalari,
tarmoqlari va yo’nalishlarga bo’linib ketadi. Ularni
tasniflashda birinchi navbatda fundamental va
amaliy-texnologik fanlarni farqlaydilar.


Fundamental fanlarda (metematika, fizika, umumiy
sosiologiya va boshqalar) nazariy bilish usullardan,
amaliy-texnologik fanlarda (texnikashunoslik, qishloq
xo’jaligi fanlari, tibbiy fanlar va boshqalar) tajribaviy –
eksperimental usullardan foydalanish ustuvor ahamiyatga
ega.



Tatbiq qilish sohalariga qarab izlanish usullari 3 ta katta
guruhga bo’linadi. Birinchisiga eng umumiy tadqiqot usullari-
falsafiy izlanish usullari kiradi. Bular plyuralistik yondashuv,
tanqidiy rasionalizm, dialektik, germenevtik, fenomenologik va
boshqa falsafiy tadqiqot usullari bo’lib, ular nazariy tafakkurni
yuqori qatlamlarida amal qiladi. Bu qatlamda ilmiy tadqiqot
usullarini mohiyati, funksiyalari, o’zlariga xos xususiyatlari tahlil
qilinadi, yangi g’oyalar va tamoyillarning nazariy va uslubiy
mazmuni, evristik (ijodiy) istiqbollari muhokama qilinadi.

Ikkinchisiga umumilliy tadqiqot
usullari kiradi. Bu tadqiqot usullaridan
fanning turli sohalari va tarmoqlarida
foydalanadilar, shu bois ular fanlararo,
tarmoqlararo tatbiq qilish xislatiga ega .

Umumilmiy tadqiqot usullarini
tasniflash ilmiy bilish darajalari
tushunchasi bilan bog’langan.
Xususan, empirik bilish darajasida
kuzatish, taqqoslash, eksperiment
usullari qo’llaniladi. Nazariy tadqiqot
sohasida tuzimli yondashuv,
aksiomalashtirish, mavhumlashtirish,
formallashtirish usullaridan
foydalanadilar.

Uchinchi guruhni maxsus ilmiy tadqiqot usullari
tashkil qiladi. Barcha ilmiy yo’nalishlarda konkret tizimlar,
xossalar va qonuniyatlarni o’rganish maqsaida juziy
(maxsus) ilmiy usullar ishlab chiqiladi. Aytaylik, fizikada
spektral tahlil usuli, biologiyada xromatografik tahlil va
modellashtirish usuli, matematikada tenzor hisoblash usuli,
madaniyatshunoslikda komparativistik tadqiqot usuli va
boshqalar shular jumlasidandir.


Xulosa qilib aytganda, fanda ilmiy yutuq va
samaradorlikka erishishni muhim shartini
tadqiqot usulini ishlab chiqish va tatbiq qilish,
fan va texnologiya taraqqiyotiga javoban usul va
uslubiy yondashuvlarni yangilash tashkil qiladi.

Tadqiqot usuli fanda o’ziga xos
richag (pishang) rolini
o’ynaydi, obyektni yangi
xislatlari va qonuniyatlarini
ochish, olingan ma’lumotlarni
tavsiflash, tahlil qilish,
gipoteza, g’oya va nazariyalar
ishlab chiqish imkoniyatini
beradi. Shu bois tadqiqot usuli
masalalarini qo’yish, ularni
ishlab chiqish, samaradorligini
ko’tarish fanda ustuvor
vazifalardan biri hisoblanadi .

MAVZU : FAN DA METOD VA METODOLOGIYA MA SALALARI.

REJ A :

 Usul (metod) tushunchasi Bilish inson faoliyatini bir ko’rinishi bo’lib, shu faoliyat natijasida narsa va hodisalar to’g’risida tasavvurlar, obrazlar, tushunchalar xosil bo’ladi, ularning tizimlashgan majmuasi bilimda ifodalanadi. Tasavvur va tushunchalarni bir – bir bilan bog’laydigan, yakka tushunchalardan umumiy tushunchalarni hosil qiladigan ruhiy jarayon tafakkurdir.

Inson voqyelikni o’zlashtirar va o’rganar ekan, uning faoliyatiga yordam beradigan vositalar, hatti-harakat tamoyillari, qoidalari shakllanadi, ya’ni faoliyat usuli vujudga keladi. Dastlab, amaliyot usullari, keyinchalik ta’lim, fan sohalarida aqliy faoliyat usullari ishlab chiqildi.

FANDA METOD VA METODOLOGIYA MASALALARI.

16.08.2023

0

2605.5 KB

Похожие