Munavvarqori Abdirashidxonov – o‘zbek jadidchilik harakatining yo‘lboshchilaridan biri

Загружено в:

10.08.2023

Скачано:

0

Размер:

1180.2099609375 KB

Скачать

Munavvarqori Abdirashidxonov – o‘zbek jadidchilik
harakatining yo‘lboshchilaridan biri

Munavvarqori Abdirashidxonov hayot yo‘li.
Munavvarqori Abdirashidxonovning jadidchilik harakatidagi
o’rni
Munavvarqori Abdirashidxonov ma’naviy-ma’rifiy asarlari Reja:

Adib, murabbiy, muharrir, ma'rifatparvar,
jamoat arbobi Munavvar qori Abdurashidxon
o'g'li 1878-yilda Toshkent shahrining Shayx
Xovand Tohur dahasi Darxon mahallasida
mudarris oilasida tug'ildi. Toshkentdagi
Yunusxon madrasasida o'qidi, so'ngra tahsilini
Buxoroda davom ettirdi, Toshkentga qaytgach,
Darxon masjidida imomlik vazifasini bajaradi.

Munavvar qori XIX asrning oxiridan boshlab
jadidchilik harakatlarida faol ishtirok eta boshladi.
1901-yilda o'z hovlisida, keyinchalik Toshkentning turli
dahalarida jadid maktablarini ochadi. Bu maktablar
uchun 1907-yilda "Adibi avval", "Adibi soniy"
darsliklarini yaratadi. "Tajvid al-Qur'on", "Yer yuzi"
singari qo'llanmalarni tuzib, nashr etadi. Bolalar uchun
qator she'riy va nasriy hikoyalar yozadi.
U 1909-yili Toshkentda "Jamiyati xayriya" uyushmasini
tuzadi va "Turon" nomli jamiyatni ochadi. Munavvar
qori 1906-yilda dastlabki o'zbek matbuoti
namunalaridan biri "Xurshid" gazetasini nashr etdi.
Keyinchalik "Najot", "Kengash" gazetalarida bosh
muharrir, "Sadoyi Turkiston"da esa bo'lim muharriri
bo'lib xizmat qiladi.

Munavvar qori 1917-yil fevral inqilobidan keyin
Turkistonda demokratik milliy davlatchilikni tuzish
g'oyasini ilgari surdi. U Qo'qonda tashkil topgan
Turkiston Muxtoriyatini qo'llab-quvvatladi.
Sho'ro davrida u o'zining ochiq ma'rifiy ishlarini va
yashirin siyosiy harakatlarini davom ettirdi. 1918-
yilning aprelida Turkiston xalq dorilfununining
asoschisi va rektori etib saylanadi. U 1918 yilda "Turk
o'chog'i" ilmiy-ma'rifiy jamiyatini tashkil qiladi.
Munavvar qori 20-yillarda o'zbek yurtining
mustaqilligi uchun kurash vazifasini o'z oldiga qo'ygan
"Milliy ittihod" va "Milliy istiqlol" yashirin
tashkilotlariga rahbarlik qilgan.

Munavvar qori 20-yillarda o'zbek
yurtining mustaqilligi uchun kurash
vazifasini o'z oldiga qo'ygan "Milliy
ittihod" va "Milliy istiqlol" yashirin
tashkilotlariga rahbarlik qilgan.
20-yillarning o'rtalarida milliy ziyolilarni
ta'qib qilish kuchayishi natijasida
Munavvar qori hamma lavozimlardan
chetlashtiriladi. Biroq hatto qatag'on ham
Munavvar qori Abdurashidxon o'g'lini
istiqlol g'oyalaridan qaytara olmadi.

Ko‘klamning iskab sunbulin,
Uzgim kelar nozik gulin,

Tovshi yoqimli bulbulin

Bir lahza sayratgim kelar.

Qo‘zg‘olingiz, ey o‘rtoqlar!
Keldi bizga ishlash chog‘i,
Biz barchamiz yosh ishchimiz,
ishxonamiz —maktab bog‘i.

Turing, tezroq ish boshlaylik,

Yalqovlikni biz tashlaylik!

Jannat kabi go‘zal yurting
yig‘lab, sendan ish kutadir,
Senda ko‘rgach ishsizlikni,
hasrat chekib, qon yutadir.
Tur o‘rningdan, och
ko‘zingni,
Ayt yovingga so‘ng
so‘zingni. Yoving kimdir, bilasanmi?
Nodonlikdir, yalqovlikdir,
Yovga qarshi kurashmaslik
— qo‘rqoqlikdir,
anqovlikdir.
Ish qilichin, tur, qo‘lga ol!
Yovga qarshi chindan
qo‘zg‘ol!Ma’rifatparvarlik ruhidagi she’rlari

Har millatning maktab va madrasasi o‘ldig‘i kabi,
bizni ham maktab-madrasalarimiz garchi benizom
va beusul o‘lsa ham, yo‘q demak darajada oz emas.
Har millat avlodini tarbiyalash va ta'limi ulumda
ko‘rsatgan himmat va g‘ayrati kabi bizlarda ham
o‘z ma'sum avlodlarini jaholat va g‘aflat zulmatida
qolmoqig‘a hech bir rizolari o‘lmay, qo‘llaridan
kelgancha ta'lim va tarbiyati avlodda qusurlik
ko‘rsatmakchi zotlar mavjuddirlar. Va lekin
dunyog‘a nima uchun kelgonini bilmay, ilm va
maorifg‘a aslo rag‘bat qilmay, jonidin shirin
bolalarini ko‘cha-bako‘cha kezdirib, bechora
ma'sumning aziz umrini jaholat otashina
yondirg‘uvchi behamiyat va bediyonat otalar ham
oramizda oz emasdur.

Jamoat!
Siz hurmatlularga tiyotr xususida bir necha so‘z aytmakka
jasorat qilib, qarshularingizga chiqdim. Bu xususda manim
gustohona harakatimni afu etmaganingizni ojizona rijo
qilurman.
Bizni Toshkand shahrida bir necha martaba milliy tiyotrlar
o‘ynalgan bo‘lsa ham, xolis Turkiston tilida hanuz bir
tiyotr o‘ynalmag‘onlig‘i barchamizga ma'lumdir. Shul
sababli ba'zi kishilarimiz tiyotrg‘a, ehtimolki, o‘yinbozliq
yoxud masxarabozliq ko‘zlari ila boqurlar. Holbuki,
tiyotrning asl ma'nosi ibratxona yoki ulug‘lar maktabi,
degan so‘zdur. Tiyotr saxnasi har tarafi oynaband qiling‘on
bir uyg‘a o‘xshaydurki, unga har kim kirsa, o‘zining husn
va qabihini, ayb va nuqsonini ko‘rub ibrat olur. Va bu
sahnada ko‘ziga yomon ko‘rungan past odatlardin va
buzuq axloqlardin uzr qilmoqg‘a harakat qilur.
Binoanalayh tiyotrni buzuq axloq kasallarining eng
yoqimli davosiga o‘xshatgan kishi yolg‘onchi bo‘lmasa
kerak, deb o‘ylayman.

Maktabni ochub qo‘ya qolg‘on ila ish bitmasligi, balki aning farqi
va davomi uchun moddiy va ma'naviy yordam va ma'ovanatlar,
g‘ayrat va himmatlar lozim ekonligi onglashilmishdir. Buning uchun
eng yaxshi chora o‘laroq «Jamiyat»ni tuzmishlar. Ya'ni rasmiy bir
qonun doirasinda xalqtsan iona yig‘ib, ochilmish va ochiladurg‘on
maktab va dorululumlarning nuqson va ehtiyojlarin yengillik ila
isloh qilmoq va ado qilmoq usulini ijod etmishlar. Bora-bora bu
«Jamiyat» shul qadar taraqqiy qilmish va rahmat kasb etmishki,
madaniy millatlarning butun taraqqiyoti diniya va ehtiyojiyoti
milliyalari uchun eng ishonchli suyanchiq va muttakoi ettehoz
o‘linmish va ularda madaniyat narvonining birinchi bosqichi
maktab, ikkinchisi jamiyat ekon, hozir ko‘p yerlarda maktabni
ikkinchilikka qoldirub, birinchi bosqichlik nomi muqaddasasini
jamiyat o‘zina olmishdir.

Munavvarqori millatimizning
ma’rifiy kelgusi va mustaqillik
yo‘lini munavvar qilib ketgan zotdir.
«Chor hukumatini yo‘qotish
jadidlarning tilagida bor edi» deb
yozgan edi 20-yildagi maqolalaridan
birida u.

20-yillarning o'rtalarida milliy ziyolilarni ta'qib
qilish kuchayishi natijasida Munavvar qori
hamma lavozimlardan chetlashtiriladi. Biroq
hatto qatag'on ham Munavvar qori
Abdurashidxon o'g'lini istiqlol g'oyalaridan
qaytara olmadi.
U 1929-yilda qamoqqa olinadi va 1931-yilda
otib o'ldiriladi. Uning xoki Moskvadagi
Vagankovo qabristonidadir.

Ko‘klamning iskab sunbulin,
Uzgim kelar nozik gulin,
Tovshi yoqimli bulbulin
Bir lahza sayratgim kelar. Qo‘zg‘olingiz, ey o‘rtoqlar!
Keldi bizga ishlash chog‘i,
Biz barchamiz yosh ishchimiz,
ishxonamiz —maktab bog‘i.
Turing, tezroq ish boshlaylik,
Yalqovlikni biz tashlaylik! Navbat keldi o‘zimga,
Sen ham meni keltirding,
Men otamga na qilsam,
Emdi menga sen qilding.
Menga yarar shul o‘rin
Bir kun senga ham yarar.
El aro bor bir matal:
«Har kim ekkanin o‘rar!»Ijodidan namunalar

Munavvarqori Abdirashidxonov – o‘zbek jadidchilik harakatining yo‘lboshchilaridan biri

Munavvarqori Abdirashidxonov hayot yo‘li. Munavvarqori Abdirashidxonovning jadidchilik harakatidagi o’rni Munavvarqori Abdirashidxonov ma’naviy-ma’rifiy asarlari Reja:

Adib, murabbiy, muharrir, ma'rifatparvar, jamoat arbobi Munavvar qori Abdurashidxon o'g'li 1878-yilda Toshkent shahrining Shayx Xovand Tohur dahasi Darxon mahallasida mudarris oilasida tug'ildi. Toshkentdagi Yunusxon madrasasida o'qidi, so'ngra tahsilini Buxoroda davom ettirdi, Toshkentga qaytgach, Darxon masjidida imomlik vazifasini bajaradi.

Munavvar qori XIX asrning oxiridan boshlab jadidchilik harakatlarida faol ishtirok eta boshladi. 1901-yilda o'z hovlisida, keyinchalik Toshkentning turli dahalarida jadid maktablarini ochadi. Bu maktablar uchun 1907-yilda "Adibi avval", "Adibi soniy" darsliklarini yaratadi. "Tajvid al-Qur'on", "Yer yuzi" singari qo'llanmalarni tuzib, nashr etadi. Bolalar uchun qator she'riy va nasriy hikoyalar yozadi. U 1909-yili Toshkentda "Jamiyati xayriya" uyushmasini tuzadi va "Turon" nomli jamiyatni ochadi. Munavvar qori 1906-yilda dastlabki o'zbek matbuoti namunalaridan biri "Xurshid" gazetasini nashr etdi. Keyinchalik "Najot", "Kengash" gazetalarida bosh muharrir, "Sadoyi Turkiston"da esa bo'lim muharriri bo'lib xizmat qiladi.

Munavvar qori 1917-yil fevral inqilobidan keyin Turkistonda demokratik milliy davlatchilikni tuzish g'oyasini ilgari surdi. U Qo'qonda tashkil topgan Turkiston Muxtoriyatini qo'llab-quvvatladi. Sho'ro davrida u o'zining ochiq ma'rifiy ishlarini va yashirin siyosiy harakatlarini davom ettirdi. 1918- yilning aprelida Turkiston xalq dorilfununining asoschisi va rektori etib saylanadi. U 1918 yilda "Turk o'chog'i" ilmiy-ma'rifiy jamiyatini tashkil qiladi. Munavvar qori 20-yillarda o'zbek yurtining mustaqilligi uchun kurash vazifasini o'z oldiga qo'ygan "Milliy ittihod" va "Milliy istiqlol" yashirin tashkilotlariga rahbarlik qilgan.

Munavvarqori Abdirashidxonov – o‘zbek jadidchilik harakatining yo‘lboshchilaridan biri

10.08.2023

0

1180.2099609375 KB

Похожие