logo

O’qitish metodlari tasnifi, o’qitish usullari

Загружено в:

10.08.2023

Скачано:

0

Размер:

952.5830078125 KB
GEOGRAFIYA O’QITISHDA  
INNOVATSION 
TEXNALOGIYALAR
Mav zu: 
O’qit ish met odlari t asnifi , 
o’qit ish usullari   R E J A
O’qitish metodlari haqida tushuncha
Tabiiyot va geografiya ta’limida qo‘llaniladigan  
metodlar tasnifi
Geografiya ta’limida qo‘llaniladigan metodlarning 
o‘rni va roli.
O’qitish m е todlarining sinflashtirish       O’qitish metodlari haqida tushuncha
O’qitish  m е todlarini  mazmunan,  mohiyati  va  
vazifasi  haqida   juda  ko’p  fikrlar 
mavjud. Ularni umumlashtirib ifoda qilinganda 
o’qitish m е todiga quyidagicha ta’rif 
berish  mumkin:  o’qitish 
m е todi  d е b  ta’lim  maqsadlariga  eririshish  
uchun  o’qituvchi  va  o’quvchilarning 
birgalikdagi faoliyatiga aytiladi.
O’quv  jarayonida  o’qituvchining  maqsadi  
bilim  berish,  o’quvchilarning  maqsadi 
bilim  olishdir.  Mazkur  maqsadlarga  erishish  
uchun  p е dagogikada  qator  o’qitish 
m е todlari ishlab chiqilgan   Tabiiyot va geografiya ta’limida qo‘llaniladigan   metodlar tasnifi
Ta’lim  jarayonida  o`quvchilar  muayyan  bilimlar    ko`nikma  va  malakalarni  egallaydilar. 
Didaktikada  metod  deganda,  o`qituvchi  rahbarligida  turli  metodlar  vositasida  o`quvchilarni  bilim, 
ko`nikma, malakalar bilan qurollantirish hamda ularning dunyoqarashini shakllantirish tushuniladi.
          O`quv  materiali  mazmuni  ta’limning  turli  vositalari  yordamida  va  turli  metodlar  bilan  o`zlashtiriladi. 
Shu  sababli  har  doim  o`qituvchi  oldida  muvaffaqiyatliroq  va  samaraliroq  o`qitish  va  o`qishga  yordam 
beradigan yo`llarni egallash muammosi turadi. O`quv materiallarini o`rganishning turli shakllarini qidirish, 
darsning maqsadlari, vazifalarini anglab olishdan boshlanadi.
            Didaktika  fani  metod  terminiga  ta’rif  berish  bo`yicha  aniq  bir  qoidani  hali  yaratganicha  yo`q.  Bu 
masala  borasida  turli  ta’rif  va  qoidalar  mavjud.  Didaktika  fanida  ta’lim  metodi  deganda  o`qituvchi  va 
o`quvchining  ta’lim  jarayonida  birgalikdagi  faoliyati  tushuniladi.  Bunda  ular  qo`yilgan  maqsad  uchun   
birgalikda  harakat  qiladilar.  Metod  o`qituvchi  va  o`quvchi  faoliyati  turlarini,  ta’lim  qanday  kechishligini, 
o`qituvchilar  qay  darajada  tushuntirishi  kerakligi  bilan  belgilanadi.  Metodning  alohida  detallari  usul 
deyiladi.
          Masalan:  yangi  bilimni  o`zlashtirishda  darslik  bilan  ishlash  bunga  misol  bo`lishi  mumkin.  Metod  va 
usul  o`rtasida  doimo  aloqa  mavjud.  Geografiya  asoslarini  puxta  o`zlashtirish,  o`quvchining  bilim  olish 
qobiliyatlarini rivojlantirish va ularni hayotga tayyorlash ma’lum darajada ta’lim metodlariga bog`liq.      Ta’lim metodlari uchun 2 ta asosiy narsa xos:
1. Metodlar-
o`qituvchi faoliyati 
yo`l-yo`riqlari bo`lib, 
o`quvchi faoliyatini 
belgilashda yordam 
beradi. 2. Ta’lim metodlari faqat 
bilim, ko`nikma, 
malakalarni 
shakllantirish bilangina 
cheklanmasdan, balki, 
o`quvchilarda ijodiy 
faoliyat , bilimlarni 
mustaqil egallash 
qobiliyatini 
tarbiyalashga ham 
yordam beradi.      Geografiya ta’limida qo‘llaniladigan metodlarning o‘rni va roli.
Birinchi talab:  
metodning 
tarbiyaviyligi bunda 
har qanday metod 
o`quvchilarning 
umumiy 
rivojlanishiga, 
bilimga qiziqishlariga 
e’tiqod, his-tuyg`u 
qarashlariga  ta’sir 
ko`rsatadi. 
Ta’limning tarbiyaviy 
vazifasini amalga 
oshirish metodning 
tanlanishiga bog`liq; Ikkinchi talab:  
metodning ilmiyligi 
dars berish va 
ta’limning har qanday 
metodi o`quv 
jarayonining 
qonuniyatlari bilan 
belgilanadi. Metod 
ilmiy jihatdan 
qanchalik asoslangan 
bo`lsa, shunchalik 
ravshan va aniq 
bo`ladi Uchinchi talab:  
Metodning 
ommabopligi. Bunda 
o`quvchilar 
rivojlanishining  
pedagogik-ruhiy 
imkoniyatlari 
e’tiborga olinadi.  
Demak, o`quvchi  
metod tanlaganida 
o`quvchiga nimalarni 
tushuntirish kerakligi 
haqida emas, balki u 
nimani tushuna olishi 
haqida ham o`ylashi 
kerak. To`rtinchi talab.  
ta’lim metodining 
samaradorligi, uning 
o`quv materialini 
mustahkam 
egallashga 
qaratilganligidir. Beshinchi talab.
  O`z ish faoliyatida 
ilg`or tajribalarni 
qo`llash va uni 
muntazam o`rganish. 
Nazariya va 
amaliyotda ta’lim 
metodlari bilan 
bog`liq yangiliklarni 
doimo  o`rganib 
borish lozim. Ta’lim me’todlari muammosi eng asosiy muammolardan biri bo`lib qolmoqda. U quyidagi 
talablarga javob berishi kerak.            Geografiya  o`qitish  metodlari  haqida  so`z  borar  ekan,  “metod”,  “usul”  degan  so`zlar  yonma-yon 
uchraydi.  Metod    usul  bir-biridan  ba’zan  farq  qilmaydi,  bir  xil  ma’noda  yuritilib  kelinadi.  Masalan,  kartalarni 
solishtirish  -  taqqoslash  metodi  deb  yuritiladi.  Bu  noto`g`ri.  Chunki,  kartalarni  solishtirish  metod  emas,  u 
solishtirish  usulidir,  xolos.  O`zbek  tilidagi  mavjud  qo`llanmalarda  taqqolash  ham,  solishtirish  ham  birdek 
taqqoslash  deb  ishlatiladi.  Bu  chalkashliklardir.  Taqqoslash-o`rganilayotgan  geografik  ob’yektni  ilgari  o`rganilgan 
ob’yekt  bilan  taqqoslash  tufayli  o`ziga  xos  xususiyatlarini  ochib  beradi.  Masalan:  Janubiy Amerika  cho`lini  Osiyo 
cho`li bilan, Sirdaryoni Yenisey bilan taqqoslab, ularning o`ziga xos xususiyatlari ochib beriladi.
          Taqqoslash  og`zaki  bayon  metodining  bir  usulidir.  Solishtirish  kartalarni  solishtirish  va  tahlil  qilish  bilan  bir 
geografik  ob’yektga  xos  bo`lgan  ob’yekt  va  hodisalarning  sabablarini  aniqlashdan  iborat.  Masalan:  turli 
mazmundagi  kartalar  solishtirilib,  tahlil  etiladi.  Solishtirish-  kartografik  qo`llanmalar  bilan  ishlash  metodining  bir 
usulidir.  Metod-usullar  yig`indisidan  iborat.  Usul  esa  metodning  tarkibiy  qismidir.  Geografiyaga  xos  bo`lgan  karta 
bilan  ishlash  metodi  bir  necha  usullarni  o`z  ichiga  oladi.  Masalan:  a)  karta  bo`ylab  sayohat;  b)  yozuvsiz  kartaga 
geografik ob’yektlarni tushirish; v) kartalarni solishtirish va x.k.
Ba’zi  usullarni  bir  necha  metod  tarkibiga  kiritish  ham  mumkin.  Taniqli  metodist  M.K.Kovalevskaya 
ta’lim  vositalarini  (darslik  karta  bilan  ishlash),  bilimning  og`zaki  bayon  shakllari   (hikoya  suhbat,  tushuntirish, 
ma’ruza)  ni  bilish   metodlari   (taqqoslash,    kartalarni  qiyoslash,  umumiy  xulosalar  chiqarish)ni  o`quvchilarning 
o`quv  faoliyati   turlari  va  shakllari   (nazariy  bilimlarni  egallash,  amaliy  ish  metodlari,  mustaqil  ish  metodlari)ni 
metodlar   deb hisoblangan. Metodlar turlicha bo`lishi mumkin.  O’qitish m е todlarining sinflashtirish
I.Bilim olishni asosiy manbalariga ko`ra:
1. Og`zaki bayon (hikoya, tushuntirish, ma’ruza) 
2.  Suhbat
3. Kartografik qo`llanmalar bilan ishlash.
4. Ko`rsatmali qo`llanmalar bilan ishlash.
5. Kuzatish va tajribalar.
6. Raqamli materiallar bilan ishlash.
7. Darslik va qo`shimcha adabiyotlar bilan ishlash.
8. Amaliy metodlar.   II. Didaktik maqsadlarga ko`ra:
1. Yangi 
materiallarni 
o`rganish.
2. Bilimlarni 
mustahkamlash. 3. Bilim 
ko`nikma, 
malakalarni 
tekshirish 
metodlari.   III.Xulosa chiqarish faoliyatiga ko`ra:
1. Analitik.
2. Sintetik 3. Induktiv.
4. Deduktiv 
metodlar       Fikrlash faoliyati va bilm olish faolligi xususiyati bo`yicha I. YA. Lerner,    
M.N.Skatkin bo`yicha metodlar tasnifi quyidagicha:
1. Izohli ko`rgazmali 
metod.
.
2. Reproduktiv yoki 
olingan b i limlarni 
qayta tiklash metodi.
3. Muammoli bayon.4. Qisman izlanuvchi 
metod5. Tadqiqot metodi.        S.G.Shapovalenko didaktiv metodlarni 3 ta guruhga ajratgan.
1. Og`zaki metodlar.
2. Ko`rgazmali metodlar
3. Amaliy metodlar

GEOGRAFIYA O’QITISHDA INNOVATSION TEXNALOGIYALAR Mav zu: O’qit ish met odlari t asnifi , o’qit ish usullari

R E J A O’qitish metodlari haqida tushuncha Tabiiyot va geografiya ta’limida qo‘llaniladigan metodlar tasnifi Geografiya ta’limida qo‘llaniladigan metodlarning o‘rni va roli. O’qitish m е todlarining sinflashtirish

O’qitish metodlari haqida tushuncha O’qitish m е todlarini mazmunan, mohiyati va vazifasi haqida juda ko’p fikrlar mavjud. Ularni umumlashtirib ifoda qilinganda o’qitish m е todiga quyidagicha ta’rif berish mumkin: o’qitish m е todi d е b ta’lim maqsadlariga eririshish uchun o’qituvchi va o’quvchilarning birgalikdagi faoliyatiga aytiladi. O’quv jarayonida o’qituvchining maqsadi bilim berish, o’quvchilarning maqsadi bilim olishdir. Mazkur maqsadlarga erishish uchun p е dagogikada qator o’qitish m е todlari ishlab chiqilgan

Tabiiyot va geografiya ta’limida qo‘llaniladigan metodlar tasnifi Ta’lim jarayonida o`quvchilar muayyan bilimlar ko`nikma va malakalarni egallaydilar. Didaktikada metod deganda, o`qituvchi rahbarligida turli metodlar vositasida o`quvchilarni bilim, ko`nikma, malakalar bilan qurollantirish hamda ularning dunyoqarashini shakllantirish tushuniladi. O`quv materiali mazmuni ta’limning turli vositalari yordamida va turli metodlar bilan o`zlashtiriladi. Shu sababli har doim o`qituvchi oldida muvaffaqiyatliroq va samaraliroq o`qitish va o`qishga yordam beradigan yo`llarni egallash muammosi turadi. O`quv materiallarini o`rganishning turli shakllarini qidirish, darsning maqsadlari, vazifalarini anglab olishdan boshlanadi. Didaktika fani metod terminiga ta’rif berish bo`yicha aniq bir qoidani hali yaratganicha yo`q. Bu masala borasida turli ta’rif va qoidalar mavjud. Didaktika fanida ta’lim metodi deganda o`qituvchi va o`quvchining ta’lim jarayonida birgalikdagi faoliyati tushuniladi. Bunda ular qo`yilgan maqsad uchun birgalikda harakat qiladilar. Metod o`qituvchi va o`quvchi faoliyati turlarini, ta’lim qanday kechishligini, o`qituvchilar qay darajada tushuntirishi kerakligi bilan belgilanadi. Metodning alohida detallari usul deyiladi. Masalan: yangi bilimni o`zlashtirishda darslik bilan ishlash bunga misol bo`lishi mumkin. Metod va usul o`rtasida doimo aloqa mavjud. Geografiya asoslarini puxta o`zlashtirish, o`quvchining bilim olish qobiliyatlarini rivojlantirish va ularni hayotga tayyorlash ma’lum darajada ta’lim metodlariga bog`liq.

Ta’lim metodlari uchun 2 ta asosiy narsa xos: 1. Metodlar- o`qituvchi faoliyati yo`l-yo`riqlari bo`lib, o`quvchi faoliyatini belgilashda yordam beradi. 2. Ta’lim metodlari faqat bilim, ko`nikma, malakalarni shakllantirish bilangina cheklanmasdan, balki, o`quvchilarda ijodiy faoliyat , bilimlarni mustaqil egallash qobiliyatini tarbiyalashga ham yordam beradi.