O’qitish metodlari tasnifi, o’qitish usullari
![GEOGRAFIYA O’QITISHDA
INNOVATSION
TEXNALOGIYALAR
Mav zu:
O’qit ish met odlari t asnifi ,
o’qit ish usullari](/data/documents/539cb513-5609-4f41-b7b1-8123abeca64e/page_1.png)
![R E J A
O’qitish metodlari haqida tushuncha
Tabiiyot va geografiya ta’limida qo‘llaniladigan
metodlar tasnifi
Geografiya ta’limida qo‘llaniladigan metodlarning
o‘rni va roli.
O’qitish m е todlarining sinflashtirish](/data/documents/539cb513-5609-4f41-b7b1-8123abeca64e/page_2.png)
![O’qitish metodlari haqida tushuncha
O’qitish m е todlarini mazmunan, mohiyati va
vazifasi haqida juda ko’p fikrlar
mavjud. Ularni umumlashtirib ifoda qilinganda
o’qitish m е todiga quyidagicha ta’rif
berish mumkin: o’qitish
m е todi d е b ta’lim maqsadlariga eririshish
uchun o’qituvchi va o’quvchilarning
birgalikdagi faoliyatiga aytiladi.
O’quv jarayonida o’qituvchining maqsadi
bilim berish, o’quvchilarning maqsadi
bilim olishdir. Mazkur maqsadlarga erishish
uchun p е dagogikada qator o’qitish
m е todlari ishlab chiqilgan](/data/documents/539cb513-5609-4f41-b7b1-8123abeca64e/page_3.png)
![Tabiiyot va geografiya ta’limida qo‘llaniladigan metodlar tasnifi
Ta’lim jarayonida o`quvchilar muayyan bilimlar ko`nikma va malakalarni egallaydilar.
Didaktikada metod deganda, o`qituvchi rahbarligida turli metodlar vositasida o`quvchilarni bilim,
ko`nikma, malakalar bilan qurollantirish hamda ularning dunyoqarashini shakllantirish tushuniladi.
O`quv materiali mazmuni ta’limning turli vositalari yordamida va turli metodlar bilan o`zlashtiriladi.
Shu sababli har doim o`qituvchi oldida muvaffaqiyatliroq va samaraliroq o`qitish va o`qishga yordam
beradigan yo`llarni egallash muammosi turadi. O`quv materiallarini o`rganishning turli shakllarini qidirish,
darsning maqsadlari, vazifalarini anglab olishdan boshlanadi.
Didaktika fani metod terminiga ta’rif berish bo`yicha aniq bir qoidani hali yaratganicha yo`q. Bu
masala borasida turli ta’rif va qoidalar mavjud. Didaktika fanida ta’lim metodi deganda o`qituvchi va
o`quvchining ta’lim jarayonida birgalikdagi faoliyati tushuniladi. Bunda ular qo`yilgan maqsad uchun
birgalikda harakat qiladilar. Metod o`qituvchi va o`quvchi faoliyati turlarini, ta’lim qanday kechishligini,
o`qituvchilar qay darajada tushuntirishi kerakligi bilan belgilanadi. Metodning alohida detallari usul
deyiladi.
Masalan: yangi bilimni o`zlashtirishda darslik bilan ishlash bunga misol bo`lishi mumkin. Metod va
usul o`rtasida doimo aloqa mavjud. Geografiya asoslarini puxta o`zlashtirish, o`quvchining bilim olish
qobiliyatlarini rivojlantirish va ularni hayotga tayyorlash ma’lum darajada ta’lim metodlariga bog`liq.](/data/documents/539cb513-5609-4f41-b7b1-8123abeca64e/page_4.png)
![Ta’lim metodlari uchun 2 ta asosiy narsa xos:
1. Metodlar-
o`qituvchi faoliyati
yo`l-yo`riqlari bo`lib,
o`quvchi faoliyatini
belgilashda yordam
beradi. 2. Ta’lim metodlari faqat
bilim, ko`nikma,
malakalarni
shakllantirish bilangina
cheklanmasdan, balki,
o`quvchilarda ijodiy
faoliyat , bilimlarni
mustaqil egallash
qobiliyatini
tarbiyalashga ham
yordam beradi.](/data/documents/539cb513-5609-4f41-b7b1-8123abeca64e/page_5.png)
![Geografiya ta’limida qo‘llaniladigan metodlarning o‘rni va roli.
Birinchi talab:
metodning
tarbiyaviyligi bunda
har qanday metod
o`quvchilarning
umumiy
rivojlanishiga,
bilimga qiziqishlariga
e’tiqod, his-tuyg`u
qarashlariga ta’sir
ko`rsatadi.
Ta’limning tarbiyaviy
vazifasini amalga
oshirish metodning
tanlanishiga bog`liq; Ikkinchi talab:
metodning ilmiyligi
dars berish va
ta’limning har qanday
metodi o`quv
jarayonining
qonuniyatlari bilan
belgilanadi. Metod
ilmiy jihatdan
qanchalik asoslangan
bo`lsa, shunchalik
ravshan va aniq
bo`ladi Uchinchi talab:
Metodning
ommabopligi. Bunda
o`quvchilar
rivojlanishining
pedagogik-ruhiy
imkoniyatlari
e’tiborga olinadi.
Demak, o`quvchi
metod tanlaganida
o`quvchiga nimalarni
tushuntirish kerakligi
haqida emas, balki u
nimani tushuna olishi
haqida ham o`ylashi
kerak. To`rtinchi talab.
ta’lim metodining
samaradorligi, uning
o`quv materialini
mustahkam
egallashga
qaratilganligidir. Beshinchi talab.
O`z ish faoliyatida
ilg`or tajribalarni
qo`llash va uni
muntazam o`rganish.
Nazariya va
amaliyotda ta’lim
metodlari bilan
bog`liq yangiliklarni
doimo o`rganib
borish lozim. Ta’lim me’todlari muammosi eng asosiy muammolardan biri bo`lib qolmoqda. U quyidagi
talablarga javob berishi kerak.](/data/documents/539cb513-5609-4f41-b7b1-8123abeca64e/page_6.png)
![Geografiya o`qitish metodlari haqida so`z borar ekan, “metod”, “usul” degan so`zlar yonma-yon
uchraydi. Metod usul bir-biridan ba’zan farq qilmaydi, bir xil ma’noda yuritilib kelinadi. Masalan, kartalarni
solishtirish - taqqoslash metodi deb yuritiladi. Bu noto`g`ri. Chunki, kartalarni solishtirish metod emas, u
solishtirish usulidir, xolos. O`zbek tilidagi mavjud qo`llanmalarda taqqolash ham, solishtirish ham birdek
taqqoslash deb ishlatiladi. Bu chalkashliklardir. Taqqoslash-o`rganilayotgan geografik ob’yektni ilgari o`rganilgan
ob’yekt bilan taqqoslash tufayli o`ziga xos xususiyatlarini ochib beradi. Masalan: Janubiy Amerika cho`lini Osiyo
cho`li bilan, Sirdaryoni Yenisey bilan taqqoslab, ularning o`ziga xos xususiyatlari ochib beriladi.
Taqqoslash og`zaki bayon metodining bir usulidir. Solishtirish kartalarni solishtirish va tahlil qilish bilan bir
geografik ob’yektga xos bo`lgan ob’yekt va hodisalarning sabablarini aniqlashdan iborat. Masalan: turli
mazmundagi kartalar solishtirilib, tahlil etiladi. Solishtirish- kartografik qo`llanmalar bilan ishlash metodining bir
usulidir. Metod-usullar yig`indisidan iborat. Usul esa metodning tarkibiy qismidir. Geografiyaga xos bo`lgan karta
bilan ishlash metodi bir necha usullarni o`z ichiga oladi. Masalan: a) karta bo`ylab sayohat; b) yozuvsiz kartaga
geografik ob’yektlarni tushirish; v) kartalarni solishtirish va x.k.
Ba’zi usullarni bir necha metod tarkibiga kiritish ham mumkin. Taniqli metodist M.K.Kovalevskaya
ta’lim vositalarini (darslik karta bilan ishlash), bilimning og`zaki bayon shakllari (hikoya suhbat, tushuntirish,
ma’ruza) ni bilish metodlari (taqqoslash, kartalarni qiyoslash, umumiy xulosalar chiqarish)ni o`quvchilarning
o`quv faoliyati turlari va shakllari (nazariy bilimlarni egallash, amaliy ish metodlari, mustaqil ish metodlari)ni
metodlar deb hisoblangan. Metodlar turlicha bo`lishi mumkin.](/data/documents/539cb513-5609-4f41-b7b1-8123abeca64e/page_7.png)
![O’qitish m е todlarining sinflashtirish
I.Bilim olishni asosiy manbalariga ko`ra:
1. Og`zaki bayon (hikoya, tushuntirish, ma’ruza)
2. Suhbat
3. Kartografik qo`llanmalar bilan ishlash.
4. Ko`rsatmali qo`llanmalar bilan ishlash.
5. Kuzatish va tajribalar.
6. Raqamli materiallar bilan ishlash.
7. Darslik va qo`shimcha adabiyotlar bilan ishlash.
8. Amaliy metodlar.](/data/documents/539cb513-5609-4f41-b7b1-8123abeca64e/page_8.png)
![II. Didaktik maqsadlarga ko`ra:
1. Yangi
materiallarni
o`rganish.
2. Bilimlarni
mustahkamlash. 3. Bilim
ko`nikma,
malakalarni
tekshirish
metodlari.](/data/documents/539cb513-5609-4f41-b7b1-8123abeca64e/page_9.png)
![III.Xulosa chiqarish faoliyatiga ko`ra:
1. Analitik.
2. Sintetik 3. Induktiv.
4. Deduktiv
metodlar](/data/documents/539cb513-5609-4f41-b7b1-8123abeca64e/page_10.png)
![Fikrlash faoliyati va bilm olish faolligi xususiyati bo`yicha I. YA. Lerner,
M.N.Skatkin bo`yicha metodlar tasnifi quyidagicha:
1. Izohli ko`rgazmali
metod.
.
2. Reproduktiv yoki
olingan b i limlarni
qayta tiklash metodi.
3. Muammoli bayon.4. Qisman izlanuvchi
metod5. Tadqiqot metodi.](/data/documents/539cb513-5609-4f41-b7b1-8123abeca64e/page_11.png)
![S.G.Shapovalenko didaktiv metodlarni 3 ta guruhga ajratgan.
1. Og`zaki metodlar.
2. Ko`rgazmali metodlar
3. Amaliy metodlar](/data/documents/539cb513-5609-4f41-b7b1-8123abeca64e/page_12.png)
GEOGRAFIYA O’QITISHDA INNOVATSION TEXNALOGIYALAR Mav zu: O’qit ish met odlari t asnifi , o’qit ish usullari
R E J A O’qitish metodlari haqida tushuncha Tabiiyot va geografiya ta’limida qo‘llaniladigan metodlar tasnifi Geografiya ta’limida qo‘llaniladigan metodlarning o‘rni va roli. O’qitish m е todlarining sinflashtirish
O’qitish metodlari haqida tushuncha O’qitish m е todlarini mazmunan, mohiyati va vazifasi haqida juda ko’p fikrlar mavjud. Ularni umumlashtirib ifoda qilinganda o’qitish m е todiga quyidagicha ta’rif berish mumkin: o’qitish m е todi d е b ta’lim maqsadlariga eririshish uchun o’qituvchi va o’quvchilarning birgalikdagi faoliyatiga aytiladi. O’quv jarayonida o’qituvchining maqsadi bilim berish, o’quvchilarning maqsadi bilim olishdir. Mazkur maqsadlarga erishish uchun p е dagogikada qator o’qitish m е todlari ishlab chiqilgan
Tabiiyot va geografiya ta’limida qo‘llaniladigan metodlar tasnifi Ta’lim jarayonida o`quvchilar muayyan bilimlar ko`nikma va malakalarni egallaydilar. Didaktikada metod deganda, o`qituvchi rahbarligida turli metodlar vositasida o`quvchilarni bilim, ko`nikma, malakalar bilan qurollantirish hamda ularning dunyoqarashini shakllantirish tushuniladi. O`quv materiali mazmuni ta’limning turli vositalari yordamida va turli metodlar bilan o`zlashtiriladi. Shu sababli har doim o`qituvchi oldida muvaffaqiyatliroq va samaraliroq o`qitish va o`qishga yordam beradigan yo`llarni egallash muammosi turadi. O`quv materiallarini o`rganishning turli shakllarini qidirish, darsning maqsadlari, vazifalarini anglab olishdan boshlanadi. Didaktika fani metod terminiga ta’rif berish bo`yicha aniq bir qoidani hali yaratganicha yo`q. Bu masala borasida turli ta’rif va qoidalar mavjud. Didaktika fanida ta’lim metodi deganda o`qituvchi va o`quvchining ta’lim jarayonida birgalikdagi faoliyati tushuniladi. Bunda ular qo`yilgan maqsad uchun birgalikda harakat qiladilar. Metod o`qituvchi va o`quvchi faoliyati turlarini, ta’lim qanday kechishligini, o`qituvchilar qay darajada tushuntirishi kerakligi bilan belgilanadi. Metodning alohida detallari usul deyiladi. Masalan: yangi bilimni o`zlashtirishda darslik bilan ishlash bunga misol bo`lishi mumkin. Metod va usul o`rtasida doimo aloqa mavjud. Geografiya asoslarini puxta o`zlashtirish, o`quvchining bilim olish qobiliyatlarini rivojlantirish va ularni hayotga tayyorlash ma’lum darajada ta’lim metodlariga bog`liq.
Ta’lim metodlari uchun 2 ta asosiy narsa xos: 1. Metodlar- o`qituvchi faoliyati yo`l-yo`riqlari bo`lib, o`quvchi faoliyatini belgilashda yordam beradi. 2. Ta’lim metodlari faqat bilim, ko`nikma, malakalarni shakllantirish bilangina cheklanmasdan, balki, o`quvchilarda ijodiy faoliyat , bilimlarni mustaqil egallash qobiliyatini tarbiyalashga ham yordam beradi.