logo

O‘RTA OSIYONING KICHIK O‘LKALARI VA TABIIY RAYONLARI

Загружено в:

10.08.2023

Скачано:

0

Размер:

5618.2626953125 KB
O‘RTA OSIYONING KICHIK 
O‘LKALARI VA TABIIY 
RAYONLARI         
•
         1. O‘rta Osiyo tabiiy o‘lkasining o‘ziga xos 
                 tabiiy xususiyatlari nimalardan iborat?
•
        2. Turon va Qozog‘iston kichik o‘lkalarini    
                ajratib turuvchi  tabiiy chegaraning 
                qayerlardan o‘tganini xaritadan ko‘rib
                chiqing. Т uron kichik o‘lkasiga g‘arbda Kaspiy dengizi 
sohillaridan sharqda Farg‘ona va Ko‘kshag‘altog‘ 
tizmalari tutashgan yergacha, shimolda Qizilo‘rdadan 
janubdan 34° shimoliy kenglikkacha  yoyilgan juda katta 
hudud kiradi.
3
4 21 Shimoliy chegaralari Ustyurtning janubiy chinklari va 
Qizilqumning shimolidagi tekisliklar orqali o‘tsa, 
sharqiy va janubiy chegaralari Qoratov, Talas Olatovi, 
Farg‘ona, Sariko‘l, Hindukush, Safedko‘h, Nishopur, 
Elbrus tog‘larining suvayirg‘ichlaridan o‘tadi.
1
8 75432
911
10  Kichik o‘lka hududining taxminan yarmini tashkil 
etadigan shimoli-g‘arbiy qismi yer yuzasi dengiz 
sathidan 200 m gacha baland bo‘lgan pasttekisliklardan 
iborat. Kaspiy dengizi sohillari  esa dengiz sathidan ham 
past.
1
2 Qizilqum
Qoraqum  Yer yuzasi sharqqa tomon ko‘tarilib borib, Hindukush 
tog‘larida 7690 m ( Т irichmir cho‘qqisi)ga yetadi. 
TirichmirHindikush  Yer yuzasi balandligida farqlar katta bo‘lishiga 
qaramay, butun kichik o‘lka hududida iqlimdagi 
subtropiklarga
xos xususiyatlar saqlanib qoladi. Iqlim quruq bo‘lganligidan cho‘l va chalacho‘l land-
shaftlari ancha balandlikka (900—1000 m) ko‘tariladi, 
yanada balandga ko‘tarilsa, tabiiy landshaftlar 
o‘zgaradi. 
Badxiz-Qorabel chalacho‘l landshafti Shuning uchun tekislik  landshaftlari bilan tog‘ 
landshaftlari orasidagi chegarani shimolda 600—700 m, 
janubda 900—1000 m balandlikdan  o‘tkazgan ma’qul.
Ugom tog‘lariKopetdog‘ Т uron tabiiy geografik kichik o‘lkasi hududida ikki 
guruh tabiiy geografik rayonlar ajratiladi: 1. Т og‘li tabiiy rayonlar guruhi  — G‘arbiy  Т yanshan, 
Janubiy  Т yanshan, Pomir va Badaxshon, janubiy yosh 
tog‘lar.
1
2
3
4 2. Т ekislik tabiiy rayonlar guruhi — Qoraqum cho‘li , 
Qizilqum cho‘li, Kaspiybo‘yi tekisligi, Xorazm tekisligi 
(Quyi Amudaryo), Badxiz-Qorabel qirlari, 
98
7 6
5 tog‘oldi va tog‘ oralig‘i tekisliklari (Mirzacho‘l, 
Farg‘ona, Zarafshon, Qashqadaryo vodiylari), Yuqori
Amudaryo vodiysi (Surxondaryo, Vaxsh vodiylari, 
Shimoliy Afg‘oniston).
10
10 10
11 Qozog‘iston kichik o‘lkasiga g‘arbda Ustyurt yassi 
qirlarining Kaspiybo‘yi tekisliklaridan sharqda Savir 
tog‘ining Muztog‘ cho‘qqisigacha, 
2
1 shimolda Qozog‘iston past tog‘larining shimoliy 
chekkasidagi Ayirtovdan janubda Ustyurtning janubiy
chinklari va Qizilqumning shimolidagi tekisliklargacha 
keng yoyilgan hudud kiradi.
1
3
2 Kichik o‘lka hududining taxminan to‘rtdan bir qismini
dengiz sathidan 200 m baland bo‘lgan yerlar — 
Orolbo‘yi qum tekisliklari,  Т o‘rg‘ay supasimon o‘lkasi, 
Kaspiybo‘yi tekisliklari egallagan.
2
1
3
Orolbo‘yi tekisliklari
Kaspiybo‘yi tekisliklari  Hududning katta qismi past tog‘lar, qirlardan iborat. 
Janubi-sharqiy va sharqiy qismlarida yoshargan baland 
tog‘lar ( Т yanshan, Jung‘oriya Olatovi) joylashgan.
Tyanshan
Jung‘oriya Olatovi   Balandliklar  Т yanshan tog‘ida 7439 m (G‘alaba 
cho‘qqisi) gacha yetadi. 
G‘alabaMarkaziy Tyanshan  Qirlar, past tog‘lar va tekisliklarda yog‘in  Т uron
kichik o‘lkasidagiga nisbatan ko‘proq yog‘ishiga 
qaramasdan, chalacho‘l va cho‘l landshaftlari eng ko‘p 
uchraydi. Qumli  cho‘llar ham katta maydonlarni 
egallagan.  Qozog‘iston tabiiy geografik kichik o‘lkasi hududida 
ham  Т uron tabiiy geografik kichik o‘lkasidagiga 
o‘xshab ikki guruh tabiiy geografik rayonlar ajratiladi: 1. Т og‘li tabiiy rayonlar guruhi  —  Sharqiy 
Qozog‘iston tog‘lari, Shimoliy  Т yanshan, Markaziy 
Т yanshan, Qozog‘iston past tog‘lari.
4
32 1 2. Т ekislik tabiiy rayonlar guruhi  —  Ustyurt platosi 
va Mang‘ishloq yarimoroli,  Т o‘rg‘ay supasimon o‘lkasi, 
Orolbo‘yi qumli cho‘llari, Janubiy Qozog‘iston 
cho‘llari.
87 6
5 8   ©  Foydalanilgan adabiyotlar:
•
P.Baratov, M. Mamatqulov –Geografiya (O‘rta Osiyo 
tabiiy geografiyasi. O‘zbekiston tabiiy geografiyasi) 
– umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 7- sinfi uchun 
darslik — Toshkent; „O‘qituvchi“ NMIU, 2017 / 
www.eduportal.uz
•
Atlas (O‘rta Osiyo va O‘zbekiston tabiiy 
geografiyasi), 7-sinf, O‘zbekiston Yer resurslari, 
geodeziya, kartografiya va davlat kadastri qo‘mitasi, 
Toshkent 2017

O‘RTA OSIYONING KICHIK O‘LKALARI VA TABIIY RAYONLARI

• 1. O‘rta Osiyo tabiiy o‘lkasining o‘ziga xos tabiiy xususiyatlari nimalardan iborat? • 2. Turon va Qozog‘iston kichik o‘lkalarini ajratib turuvchi tabiiy chegaraning qayerlardan o‘tganini xaritadan ko‘rib chiqing.

Т uron kichik o‘lkasiga g‘arbda Kaspiy dengizi sohillaridan sharqda Farg‘ona va Ko‘kshag‘altog‘ tizmalari tutashgan yergacha, shimolda Qizilo‘rdadan janubdan 34° shimoliy kenglikkacha yoyilgan juda katta hudud kiradi. 3 4 21

Shimoliy chegaralari Ustyurtning janubiy chinklari va Qizilqumning shimolidagi tekisliklar orqali o‘tsa, sharqiy va janubiy chegaralari Qoratov, Talas Olatovi, Farg‘ona, Sariko‘l, Hindukush, Safedko‘h, Nishopur, Elbrus tog‘larining suvayirg‘ichlaridan o‘tadi. 1 8 75432 911 10

Kichik o‘lka hududining taxminan yarmini tashkil etadigan shimoli-g‘arbiy qismi yer yuzasi dengiz sathidan 200 m gacha baland bo‘lgan pasttekisliklardan iborat. Kaspiy dengizi sohillari esa dengiz sathidan ham past. 1 2 Qizilqum Qoraqum