Tabiiy geografik o‘lkalari. Materik tabiatiga insonning ta’siri

Загружено в:

10.08.2023

Скачано:

0

Размер:

32896.231445312 KB

Скачать

Tabiiy geografi k o‘lk alari. Mat erik
t abiat iga insonning t a’siri Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм

Afrika tabiiy sharoitiga ko‘ra to‘rtta yirik tabiiy geografik o‘lkaga
ajratiladi.
Ular Shimoliy, Markaziy, Sharqiy va Janubiy Afrika deb ataladi (61-
rasm).
Shimoliy Afrika
Sharqiy AfrikaMarkaziy Afrika
Janubiy Afrika

Shimoliy Afrik a
Janubda mavsumiy nam o‘rmonlar
zonasidan shimolda O‘rta dengizgacha,
g‘arbda Atlantika okeani sohillaridan
sharqda Efiopiya tog‘larining etaklarigacha
bo‘lgan hududlarni egallaydi.

Savannali Sudan (arabcha “qoralar o‘lkasi”), Sahroi Kabir va Atlas
tog‘lari shu o‘lkada joylashgan. Shimoliy Afrika o‘lkasi tarkibida bir-
biridan farq qiladigan uchta tabiat komplekslari bor.
123

Bular: 1) qattiq bargli doimiy yashil o‘rmonlar va butazorlar zonasi
(Atlas tog‘i), 2) qumli va toshloq cho‘lli Sahroi Kabir 3) o‘t o‘simlikka
boy savannali Sudan yoki Saxel hududlaridir.
1
2
Atlas tog‘i o‘lkasi Sahroi KabirSavannali SudanSaxel (Chalacho‘l)Atlas tog‘ o‘lkasi
Sahroi Kabir
Sudan tekisliklari

Mark aziy (Ek v at orial) A frik a
Gvineya qo‘ltig‘i sohillari va Kongo
havzasini qamrab oladi.Shimoliy Gvineya
Kongo kotlovinasi

Bu o‘lkada doimiy yashil nam ekvatorial o‘rmonlar va mavsumiy
nam o‘rmonlar zonalarining noyob landshaftlari tarkib topgan.

O‘lkada
qimmatbaho
mebellar
ishlanadigan
qizil daraxt,
yog‘
olinadigan
palma, seyba
va muskat
daraxtlari,
kauchuk
olinadigan
daraxtlar
o‘sadi. Mark aziy Afrik a o‘simlik lari
Qizil daraxtMoyli palma
Seyba (paxta) daraxti Muskat yong‘og‘iKauchuk olinadigan Geveya daraxti

Mitti pigmey
qabilasi —
o‘rmon
odamlari,
bahaybat
gorilla, setse
pashshasi,
mitti bug‘ucha,
okapi va
boshqalar
faqat shu
hududlarda
yashaydi.
Mark aziy Afrik ada y ashov chilar
O‘rmon odamlari GorillaSetse pashshasi Mitti bug‘ucha Okapi

Sharqiy Afrik a
Materikning baland tog‘li qismini
egallaydi. Bu o‘lkada quruqlikdagi eng
katta yer yorig‘i — Buyuk Afrika yer
yorig‘i joylashgan.

Shu sababli o‘lkada tektonik ko‘llar ko‘p.Afrikaning eng baland
nuqtasi — Kilimanjaro vulqoni (5 895 m) shu yerda joylashgan.

Sharqiy Afrikani ba’zan “Afrika materigining tomi” deb atashadi.
O‘lka asosan Efiopiya tog‘ligi va Sharqiy Afrika yassitog‘ligidan
iborat.
Efiopiya tog‘ligiSharqiy afrika
yassitog‘ligi Efiopiya tog‘ligi
Sharqiy Afrika yassitog‘ligi

Relyefi va iqlim xususiyatlariga bog‘liq holda o‘simlik va hayvonot
olami tarkib topgan.

Balandlik mintaqalanishi aniq namoyon bo‘lgan.

Janubiy Afrika o‘lkasi
Kongo — Zambezi daryolari
suvayirg‘ichidan janubdagi hududlarni
egallaydi. Bu o‘lkani kichik Afrika deb
ham atashadi. Janubiy Afrika
yassitog‘ligi Madagaskar
Kap tog‘i

Sababi kichik hudud tabiati iqlimiga bog‘liq holda kenglik va
uzoqlik bo‘yicha almashib keladi.

Tog‘larida balandlik mintaqalanishi mavjud.

Madagaskar — paydo bo‘lishiga ko‘ra yirik materik oroli. Tabiatiga
okeanning ta’siri katta.

Aholisi.
Birlashgan Millatlar Tashkilotining ma’lumotlariga ko‘ra, Afrika
materigining aholisi 2020- yil 1-iyul holatiga ko‘ra, 1 mlrd 338 mln
kishidan ortdi.

Afrika aholisi asosan uchta irqqa — yevropeoid, negroid va
mongoloid irqlariga mansub.

Yevropeoid irqi vakillari asosan materikning shimolida yashaydi.
Ularning terisi qoramtir bug‘doyrang, sochi va ko‘zlari qora, bosh
suyagi cho‘ziqroq, burni qirrador va yuzi biroz cho‘ziqroq bo‘ladi.

Sahroi Kabirdan janubda negroid irqi vakillari yashaydi.

Afrikaning eng bo‘ydor xalqlari materikning shimoliy qismidagi
savannalarida yashaydi (tutslar, ximlar va b.). Ular bo‘yining
uzunligi 180—200 sm.

Ekvatorial o‘rmonlarda pigmeylar yashashadi, ular past bo‘yli (150
cm dan kam) bo‘ladi. Pigmeylar — o‘rmon odamlari, ular uchun
o‘rmon ham uy, ham yashash uchun zarur mahsulotlar manbaidir.

Janubiy Afrikaning chalacho‘l va cho‘llarida bushmenlar bilan
gottentotlar yashaydi. Ular terisining rangi sarg‘ish-jigarrang, yuzi
keng yassi, shuning uchun mongoloidlarga o‘xshab ketadi.

Afrika aholisi juda notekis joylashgan. Aholining joylashishiga birinchi
navbatda tabiiy sharoit ta’sir etgan bo‘lsa, keyingi navbatda tarixiy sabablar
ta’sir ko‘rsatgan. O‘rta dengiz sohillari, Gvineya qo‘ltig‘i va materikning janubi-
sharqiy sohillarida aholi zich joylashgan.

Afrik a t abiat iga insonning t a’siri. Milliy bog‘lari, qo‘riqxonalari.
XIX asr boshlarigacha materik tabiati deyarli o‘zgarmagan holda
saqlangan edi. Insonning tabiatga ta’siri, ayniqsa, yevropaliklar
materikka kirib kelganlaridan so‘ng kuchaydi.

O‘rmonlar kesilib, o‘rnida ekinzorlar bunyod etildi.

Hayvonlarning ko‘plab ov qilinishidan ayrim noyob hayvon turlari
(fil, karkidon, gorilla, zebra, antilopa va b.) kamayib boryapti.

Foydali qazilmalarning qazib olinishi atrof-muhitga katta zarar
yetkazmoqda.

Ekvatorial o‘rmonlar savannalarga, savannalar esa cho‘llarga
aylanib bormoqda.

Keyingi yarim asr mobaynida Sahroi Kabir cho‘lining maydoni 650
000 km2 ga kengaygan.
Sahroi Kabir maydoni 8,6 mln (9,2 mln) km²

Cho‘llarni savannalarga bostirib kelishidan saqlash uchun Sahroi
Kabirda uzunligi 1500 km bo‘lgan keng ihota o‘rmonlari bunyod
etilmoqda.

Afrika tabiatini muhofaza qilish dolzarb masalaga aylangan.
Materikda o‘simlik va hayvonot olamini asrash maqsadida 392 ta
milliy bog‘ va qo‘riqxonalar tashkil etilgan.

Kongo Demokratik Respublikasining 15% hududini milliy bog‘lar,
botanika bog‘lari, tajriba stansiyalari, Keniya davlatida 10%
maydonni milliy bog‘lar egallaydi.
Kongo DR Keniya

Afrika tabiati inson tomonidan anchagina o‘zgartirib
yuborilgan.Tabiatni asrash maqsadida qo‘riqxona va milliy bog‘lar
tashkil etilgan. “Serengeti”, “Rungva”, “Nyasa”, “Ngorongoro”, “Etosha”
shular jumlasidandir (62-rasm).
Serengeti1
2
Rungva Nyasa
Ngorongoro Etosha3
5 4

© Foydalanilgan adabiyotlar:
•
M. T. MIRAKMALOV, SH. M. SHARIPOV, M. M. AVEZOV, M. T.
HOJIYEVA , umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 7-sinfi uchun darslik,
Respublika ta’lim markazi.
•
@ edutrm_uz
•
A. Soatov, A. Abulqosimov, M. Mirakmalov. – Geografiya (Materiklar va
okeanlar tabiiy geografiyasi), umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 6- sinfi
uchun darslik – Toshkent: „O‘qituvchi“, 2017/ www.eduportal.uz

Tabiiy geografi k o‘lk alari. Mat erik t abiat iga insonning t a’siri Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм

Afrika tabiiy sharoitiga ko‘ra to‘rtta yirik tabiiy geografik o‘lkaga ajratiladi. Ular Shimoliy, Markaziy, Sharqiy va Janubiy Afrika deb ataladi (61- rasm). Shimoliy Afrika Sharqiy AfrikaMarkaziy Afrika Janubiy Afrika

Shimoliy Afrik a Janubda mavsumiy nam o‘rmonlar zonasidan shimolda O‘rta dengizgacha, g‘arbda Atlantika okeani sohillaridan sharqda Efiopiya tog‘larining etaklarigacha bo‘lgan hududlarni egallaydi.

Savannali Sudan (arabcha “qoralar o‘lkasi”), Sahroi Kabir va Atlas tog‘lari shu o‘lkada joylashgan. Shimoliy Afrika o‘lkasi tarkibida bir- biridan farq qiladigan uchta tabiat komplekslari bor. 123

Tabiiy geografik o‘lkalari. Materik tabiatiga insonning ta’siri

10.08.2023

0

32896.231445312 KB

Похожие