Mavzu:Qadimgi So’g’d svilizatsiyasi

Sug dʻ , So g d, Sug ud ʻ ʻ ʻ - Markaziy Osiyodagi qadimiy tarixiy- madaniy viloyat. Ilk bor miloddan avval VII-VI asrlarda qadimiy "Avesto"da tilga olingan. Bu nom 20 asr boshlarigacha saqlangan. Miloddan avvalgi VI asrda Axamoniylar sulolasi vakillarining qoyatosh xotirot bitiklarida Suguda shaklida qadimiy Eron saltanatiga tobe qilingan satrapliklardan biri, mamlakat nomi sifatida qayd etilgan. Yunon manbalarida — Sogdianoy. Bu shakl yunonlar tomonidan so z tarkibidagi — anaka — tegishlilik, mansublik ʻ ma nosini bildiruvchi nisbat qo shimchasini so z o zagiga qo shib ʼ ʻ ʻ ʻ ʻ yuborishdan paydo bo lgan. Xitoy manbalarida — Suli. Sug d yozuvi ʻ ʻ yodgorliklari mamlakat nomini Sug'd yoki Sug’d shaklida ko rsatadi. ʻ

"Sug d" so zining ma nosi fanda har xil talqin qilib kelinadi. Masalan, So ch —G G So z ʻ ʻ ʼ ʻ ʻ ʻ ʻ — "kuymoq, yonmoq, porlamoq" deb izohlangan. Bundan Sug dni "Muqaddas ilohiy olov ʻ ( Zardushtiylik tasavvuriga ko ra) bilan poklangan yer" kabi ma noda talqin etishga harakat ʻ ʼ qilingan (V. Tomashek). Yana bir izohga ko ra, "Sug'd" so zi sernam, unumdor yer deb ʻ ʻ tushuniladi. Bunga hozirga qadar pastlik, suv yig iladigan yer "S, Sug ut" deb nomlanishini ʻ ʻ dalil qilib ko rsatiladi. Avestoda Sug'd mamlakat nomi sifatida bir marta uchraydi. ʻ "Ardvisura Yashti" —("Obon Yasht") va Ardvi (Amudaryo) Ishkata, Paruta, Mouri, Suguda va Xvarazm tomon hayotbaxsh suvlarini eltadi, deya ta kidlanadi. Avestoning Videvdat ʼ naskida esa Axuramazda yaratgan ezgu yurtlardan biri Gava deyiladi va u yerda sugdlar yashaydi deb ko rsatiladi. ʻ Sug'd mamlakati (poytaxti — Samarqand, 645—654 yillarda Kesh) 3 ta tarixiy-geografik hududni birlashtirgan. Samarqand Si, Buxoro Si va Kesh-Naxshab Si. Har 3 qism o zaro ʻ tabiiy chegaraga ham ega edi: Zarafshon tog tizmalari Samarqand va Kesh-Naxshab ʻ o rtasini Karmanadan keyin Malik cho li Buxoro va Samarqand Sini ajratib turgan. ʻ ʻ

Buyuk ipak yo lining markaziy tarmoqlari Sug d orqali o tgan. Natijada Sug d xalqaro ʻ ʻ ʻ ʻ savdo munosabatlarida muhim o rin tuta boshlagan. Buyuk ipak yo li bo ylab Sug'd ʻ ʻ ʻ savdogarlarining qishloqlari, shaharlarida esa ularning mahallalari paydo bo lgan. ʻ Sug diy tili) xalqaro til rolini o ynagan. Bu hol Xitoy sayyohlari tomonidan Sug d ʻ ʻ ʻ chegaralari haqida noto g ri tasavvurlar hosil qilgan (Syuan Szan). Sug'd miloddan avval ʻ ʻ VI-IV asrlarda avval ahamoniylarga, so ngra miloddan avval 329-yilda Iskandar ʻ Maqduniy saltanatga, uning davomchisi Salavk davlatiga, Yunon-Baqtriyaga tobe bo lgan. ʻ Miloddan avval II-I asrlardan boshlab Sug d o z mustaqilligini tiklashga kirishgan. ʻ ʻ Uning markaziy va mahalliy tangalari zarb qilina boshlagan. Sug d asta-sekin har 3 ʻ qismni o z atrofiga to plagan konfederativ davlat uyushmasiga aylanib borgan. ʻ ʻ Milodiy I-V asrlarda Sug d kushonlar, xioniylar, abdallar, kidarlar ta sirida bo la turib, ʻ ʼ ʻ o z nisbiy mustaqilligini saqlab keldi. Sug'd konfederatsiyasi milodiy VI asr o rtalaridan ʻ ʻ VIII asr boshlarigacha siyosiy jihatdan kuchayib borgan. Arab istilosining boshlang ich ʻ davridan (VIII asr 1-chorak), to Sug'd podshohi Turg ar davri oxirigacha (738—759 ʻ yillar) Sug'd o zining konfederativ xususiyatini saqlashga harakat qilgan. Turg ardan ʻ ʻ keyin Sug'dda ixshidlik siyosiy hokimiyat tugab, mamlakat xalifalik tarkibiga singdirilgan.