Qadimgi Xorazm svilizatsiyasi
![Mavzu:Qadimgi Xorazm svilizatsiyasi](/data/documents/71019cb2-66bc-4608-8a38-fd707b787532/page_1.png)
![Xorazm O’rta Osiyo hududidagi eng
qadimiy davlatlardan biri bo’lib, aholisi
o’troq va ko’chmanchi qabilalardan
iborat bo’lgan. Uning hududi
Amudaryoning quyi qismidan janubga
tomon Murg’ob va Tajan daryolarining
yuqori oqimlarigacha cho’zilgan.
U haqdagi ilk ma’lumotlar “Avesto”,
birinchi Doroning Bihistun tosh bitiklari,
qadimgi yunon mualliflari, arab
geograflarining asarlarida uchraydi.
“Avesto”ning “Yasht” qismida Xorazm
“Ming irmoqli daryo”, “Ko’llar va
o’tloqdarga boy o’lka” sifatida madh
etiladi.](/data/documents/71019cb2-66bc-4608-8a38-fd707b787532/page_2.png)
![Abu Rayhon Beruniy o’zining “Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar”
asarida shunday yozadi: “Xorazmliklar Xorazmga odamlar joylasha
boshlaganidan tarix olar edilar. Bu Iskandardan 980 yil ilgari bo’lgan edi.
Undan keyin Siyovush ibn Kaykovusning Xorazmga kelishidan, Kayxusrav va
uning naslining Xorazmga podshohlik qilishlaridan tarix oldilar. Shu vaqtda
Kayxusrav Xorazmga ko’chib, turk podshohlari (ustidan) hukmronligini
yurgizgan edi. Bu voqea Xorazmga odam joylashishidan 92 yil keyin bo’ldi”.
Demak, 3 ming yil oldin ham Xorazmda turkiy qabilalar yashagan va davlat
tizimi bo’lgan. Miloddan avvalgi ming yillik boshlariga aloqador “Amirobod
madaniyati”, quyi Amudaryo havzasidagi sun’iy sug’orish inshootlari tizimi
(Gerodot qadimda Oks (Amu) daryosi bo’ylab 360 dan ziyod sun’iy sug’orish
inshootlari barpo etilganligini yozadi) hamda dastlabki shaharsozlik timsoli
bo’lgan shahar-qal’alar - Qal’aliqir, Ko’zaliqir, Jonbosqal’a va boshqalar
Xorazm vohasidagi qadimiy davlatchilik belgilaridir.](/data/documents/71019cb2-66bc-4608-8a38-fd707b787532/page_3.png)
![](/data/documents/71019cb2-66bc-4608-8a38-fd707b787532/page_4.png)
![Xorazm tarixini chuqur o’rgangan mashhur rus olimi S.P.Tolstov “Qadimgi
Xorazm” kitobida antik Xorazm tarixini to’rt davrga bo’ladi:
1. Uy-joy devorlari bo’lgan shahriston madaniyati (miloddan avvalgi VI-IV
asrlar)
2. Qanqa (Qang) madaniyati (miloddan avvalgi IV asr - milodiy I asr)
3. Kushonlar madaniyati (milodiy II – II asrlar)
4. Kushon-Afrig’ o’tish madaniyati (milodiy Sh-V asrlar)
Bu davrlarga oid Amudaryoning o’ng sohilida 250 dan ziyod, so’l sohilida 60
ta qadimiy shahar va qishloqlar o’rni topilgan. Qanqaqal’a, Qo’shqal’a,
Tuproqqal’a, Jingilja, Toshxirmon singari qal’a va istehkomlar o’rni bunga
misol bo’la oladi.](/data/documents/71019cb2-66bc-4608-8a38-fd707b787532/page_5.png)
![](/data/documents/71019cb2-66bc-4608-8a38-fd707b787532/page_6.png)
![Xitoyning Tan sulolasi davrida (milodiy VII-X asrlar) Xorazmda asosan turkiy
qabilalar yashagan. Tanshu solnomasida shunday deyiladi: “Barcha turk
elatlari ichida ho’kiz qo’shilgan arava faqat shu erda (Xorazm) uchraydi. Bu
aravalarda savdogarlar turli viloyat va elatlarni aylanib, savdo qilib yuradilar.”
Bu o’rinda gap Xorazmning savdo-sotiq bilan kun kechiruvchi o’troq aholisi
ustida ketyapti. Shu bilan birga Xorazm vohasiga yaqin cho’l va dashtlarda
ko’chmanchi va yarim ko’chmanchi chorvador turkiy qabilalar yashagan.
Eron Axomaniylari shohi Kayxusrav (Kir, Kurush) (miloddan avvalgi 558-530
y.) Xorazm va unga tutash hududlarni bosib olgan. Xorazm miloddan avvalgi 6-
5 asrlarda Axomaniylar davlatining 16-satrapligi (viloyati) tarkibiga kirgan.
Lekin ko’chmanchi Sak (Massagetlar) qabilasi ustiga hujum qilganida
Kayxusrav malika To’marisdan engilib, halok bo’lgan. Xorazm o’z
mustaqilligini tiklagan. Miloddan avvalgi III asrda esa u Qang davlati tarkibida
bo’lgan.](/data/documents/71019cb2-66bc-4608-8a38-fd707b787532/page_7.png)
![](/data/documents/71019cb2-66bc-4608-8a38-fd707b787532/page_8.png)
![Xorazm tarixining to afrig’iylar sulolasi asoschisi Afrig’gacha (305 y.) bo’lgan davri
haqida ma’lumotlar kam. Faqat qadimda Kayxusrav (mil.av. 1200-1140 y.), Saksafar
(mil.av. 519- 517 y.), Farasman (mil.av. 329-320 y.), Xusrav (mil. av. 320 y.) singari
xorazmshohlar bo’lganligi, Farasman miloddan avvalgi 328 yilning bahorida O’rta
Osiyoga bostirib kirgan makedoniyali Aleksandr (Iskandar) huzuriga muzokara
uchun sovg’a-salomlar bilan kelganligi tarixiy manbalarda yozib qoldirilgan.
Abu Rayhon Beruniy afrig’iylar sulolasiga mansub xorazmshohlardan 22 tasining
nomini keltirgan. Xorazm davlatining poytaxti dastlab Tuproqqal’a, 305 yildan
keyin esa Kot (Kos) shahri bo’lgan. Miloddan avvalgi 4-3 asrlarda Xorazm iqtisodiy
va madaniy jihatdan yuksalib, yirik sug’orish kanallari, yangi shahar va qal’alar
barpo etilgan. Hunarmandchilik, san’at, ichki va tashqi savdo keng rivoj topgan.
Milodiy IV-VIII asrlarda Xorazm yangi yuksalishni boshdan kechirdi. Burgutqal’a,
Uyqal’a, Qumbosganqal’a kabi inshootlar ana shu davrlarda qurilgan.](/data/documents/71019cb2-66bc-4608-8a38-fd707b787532/page_9.png)
![](/data/documents/71019cb2-66bc-4608-8a38-fd707b787532/page_10.png)
![Xorazmning Etil (Volga) bo’yidan Markaziy Osiyo orqali Mo’g’uliston
va Xitoyga hamda Eronga boriladigan savdo yo’llari chorrahasida
joylashganligi uning iqtisodiy va ma’naviy yuksalishida muhim
ahamiyat kasb etgan.
712 yili Xorazmni arablar bosib olgan. Xalifalikning Xurosondagi
noibi Qutayba ibn Muslim xorazmliklarning tarixiy adabiyoti va
madaniy merosini saqlab kelgan olimlarni qirg’in qilgan va quvib
yuborgan. Shu sababli arablar istilosigacha bo’lgan davrdagi yozma
tarixiy manbalar deyarli uchramaydi .](/data/documents/71019cb2-66bc-4608-8a38-fd707b787532/page_11.png)
![](/data/documents/71019cb2-66bc-4608-8a38-fd707b787532/page_12.png)
Mavzu:Qadimgi Xorazm svilizatsiyasi
Xorazm O’rta Osiyo hududidagi eng qadimiy davlatlardan biri bo’lib, aholisi o’troq va ko’chmanchi qabilalardan iborat bo’lgan. Uning hududi Amudaryoning quyi qismidan janubga tomon Murg’ob va Tajan daryolarining yuqori oqimlarigacha cho’zilgan. U haqdagi ilk ma’lumotlar “Avesto”, birinchi Doroning Bihistun tosh bitiklari, qadimgi yunon mualliflari, arab geograflarining asarlarida uchraydi. “Avesto”ning “Yasht” qismida Xorazm “Ming irmoqli daryo”, “Ko’llar va o’tloqdarga boy o’lka” sifatida madh etiladi.
Abu Rayhon Beruniy o’zining “Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar” asarida shunday yozadi: “Xorazmliklar Xorazmga odamlar joylasha boshlaganidan tarix olar edilar. Bu Iskandardan 980 yil ilgari bo’lgan edi. Undan keyin Siyovush ibn Kaykovusning Xorazmga kelishidan, Kayxusrav va uning naslining Xorazmga podshohlik qilishlaridan tarix oldilar. Shu vaqtda Kayxusrav Xorazmga ko’chib, turk podshohlari (ustidan) hukmronligini yurgizgan edi. Bu voqea Xorazmga odam joylashishidan 92 yil keyin bo’ldi”. Demak, 3 ming yil oldin ham Xorazmda turkiy qabilalar yashagan va davlat tizimi bo’lgan. Miloddan avvalgi ming yillik boshlariga aloqador “Amirobod madaniyati”, quyi Amudaryo havzasidagi sun’iy sug’orish inshootlari tizimi (Gerodot qadimda Oks (Amu) daryosi bo’ylab 360 dan ziyod sun’iy sug’orish inshootlari barpo etilganligini yozadi) hamda dastlabki shaharsozlik timsoli bo’lgan shahar-qal’alar - Qal’aliqir, Ko’zaliqir, Jonbosqal’a va boshqalar Xorazm vohasidagi qadimiy davlatchilik belgilaridir.
Xorazm tarixini chuqur o’rgangan mashhur rus olimi S.P.Tolstov “Qadimgi Xorazm” kitobida antik Xorazm tarixini to’rt davrga bo’ladi: 1. Uy-joy devorlari bo’lgan shahriston madaniyati (miloddan avvalgi VI-IV asrlar) 2. Qanqa (Qang) madaniyati (miloddan avvalgi IV asr - milodiy I asr) 3. Kushonlar madaniyati (milodiy II – II asrlar) 4. Kushon-Afrig’ o’tish madaniyati (milodiy Sh-V asrlar) Bu davrlarga oid Amudaryoning o’ng sohilida 250 dan ziyod, so’l sohilida 60 ta qadimiy shahar va qishloqlar o’rni topilgan. Qanqaqal’a, Qo’shqal’a, Tuproqqal’a, Jingilja, Toshxirmon singari qal’a va istehkomlar o’rni bunga misol bo’la oladi.