Sharqiy,Janubiy Osiyo
![](/data/documents/008d0723-289d-41de-b8a3-0a4d5a2997f7/page_1.png)
![Osiyoning sharqiy qismida joylashgan hududlari Sharqiy
Osiyo subregioni hisoblanadi. Shimoliy, g‘arbiy, janubiy
qismlaridan mintaqaning quruqlik chegaralari o‘tsa, sharqi
Yapon, Sariq, Sharqiy Xitoy, Janubiy Xitoy dengizlari zanjiri
bilan o‘ralgan. Uning umumiy maydoni 11,8 mln km.2, aholisi
soni esa 1,5 mlrd.dan ortiq. Mazkur mintaqa Yer shari quruqlik
maydoning deyarli 8% ini egallaydi; dunyo aholisining 22,2% ni
o‘z ichiga oladi; dunyo bo‘yicha YMM ning 1/4 qismidan ortiq
shu mintaqa hissasiga to‘g‘ri keladi. Subregion hududida 5 ta
mustaqil davlat joylashgan .](/data/documents/008d0723-289d-41de-b8a3-0a4d5a2997f7/page_2.png)
![
Sharqiy Osiyo subregioni Osiyoning maydon jihatdan eng katta
mintaqasi hisoblanadi. Uning davlatlari orasida Xitoy maydon kattaligiga ko‘ra
jahonda uchinchi, aholi soniga ko‘ra esa, birinchi o‘rinni egallaydi. Koreya
Respublikasi mintaqaning maydon jihatdan kichik
davlati hisoblansa, Mongoliya aholi soniga ko‘ra guruhda so‘nggi
o‘rinni egallaydi. Subregion davlatlarining yana bir o‘ziga xos jihati
shuki, har bir davlat o‘z siyosati, rivojlanish holatiga ko‘ra deyarli
bir-biriga o‘xshamaydi.](/data/documents/008d0723-289d-41de-b8a3-0a4d5a2997f7/page_3.png)
![Subregion dav lat larining y ana bir o‘ziga xos jihat i
shuk i, har bir dav lat o‘z siy osat i, riv ojlanish holat iga k o‘ra
dey arli
bir-biriga o‘xshamay di. Bu y erda bozor iqt isodiy ot i t alablarini
o‘zida singdirgan sot sialist ik t uzum asosida riv ojlanay ot gan X it oy
X alq
Respublik asi, jahonning eng harbiy lashgan, y opiq dav lat siy osat
y urit uv chi, t ot alit ar t uzumga ega bo‘lgan Korey a X alq
Demok rat ik Respublik asi (KX DR), mint aqadagi y agona monarxiy a
t uzumiga ega
bo‘lgan, jahonning iqt isodiy jihat dan eng riv ojlangan
dav lat laridan
biri – post indust rial dav lat Yaponiy a, y angi sanoat lashgan dav lat
–
Korey a Respublik asi bilan bir qat orda iqt isodiy ot i nisbat an past
darajada riv oj langan Mongoliy a joy lashgan.
To‘g‘ridan t o‘g‘ri Tinch ok eaniga chiq](/data/documents/008d0723-289d-41de-b8a3-0a4d5a2997f7/page_4.png)
![To‘g‘ridan to‘g‘ri Tinch
okeaniga chiqish
imkoniyatiga ega
(Mongoliyadan tashqari)
ekanligi, subregionning
qadimiy sivilizatsiya
markazlaridan biri ekanligi
geografi k o‘rnining ijobiy
jihatlari hisoblansa, g‘arbiy
va janubiy qismlarining
baland tog‘liklardan
iboratligi, asosiy qismi
Tinch okeanbo‘yi seysmik
zonasida joylashganligi,
salbiy jihat sifatida
namoyon bo‘ladi.](/data/documents/008d0723-289d-41de-b8a3-0a4d5a2997f7/page_5.png)
![Sharqiy Osiyo davlatlari, asosan, mo‘tadil, subtropik va subekvatorial mintaqalarda
joylashgan. Mazkur davlatlar iqtisodiyotida ularning hududida mavjud bo‘lgan tabiiy
resurslar katta ahamiyatga ega. Mineral resurslarning turli ko‘rinishlari Yaponiyadan
boshqa barcha davlatlarda tarqalgan bo‘lsa, Yaponiya, Koreya yarimoroli davlatlari suv
resurslariga boyligi bilan ajralib turadi. Undan tashqari, yer (Xitoy), o‘rmon
(Xitoy, Koreya yarimoroli davlatlari), rekreatsion (Yaponiya, Xitoy, Koreya Respublikasi)
resurslar ham katta iqtisodiy ahamiyatga ega.
Tibbet t og’lari](/data/documents/008d0723-289d-41de-b8a3-0a4d5a2997f7/page_6.png)
![](/data/documents/008d0723-289d-41de-b8a3-0a4d5a2997f7/page_7.png)
![Subregion aholi soni, uning zi chlik darajasi y uqori bo‘lgan
hududlardan biri hi soblanadi. Ijt imoiy -iqt isodiy t araqqiy ot omi li
Yaponi y a, Korey a Respubli k asi aholisini ng t abiiy k o‘pay ish
darajasi ga salbiy t a’si r k o‘rsat moqda. Ularda t ug‘ili sh daraj asi
past ligi sababli aholi orasida k at t a y oshlil ar hamda qariy alarning
salmog‘i ort ib bormoqda.
X it oy da aholi sonining sek in o‘si shiga, bu yerda so‘nggi y illargacha
oli b bori lgan aholi soni ni qisqart i rishga qarat il gan demografi k
siy osat
sabab bo‘lmoqda. Mint aqa dav lat lari orasida KX DR v a Mongol iy ada
t abiiy k o‘pay ish jaray oni y uz bermoqda. Subregi onda aholi o‘rt acha
zi chligi 1 k m.2 ga 136 k ishiga t eng. A holi zi chlik k o‘rsat k ichlari
Korey a
Respublik asida eng y uqori (1 k m.2ga 510 k ishi), Mongoliy ada esa
eng past (2 k i shi).](/data/documents/008d0723-289d-41de-b8a3-0a4d5a2997f7/page_8.png)
![Subregionda o‘rtacha urbanizatsiya darajasi 58% bo‘lgan holda, uning davlatlari orasida
iqtisodiyoti rivojlangan Yaponiya (93%), Koreya Respublikasida (82%) baland, KXDRda esa
past (60%) ko‘rsatkichlar kuzatiladi. Sanoatida konchilik (Xitoy, Mongoliya, KXDR), yoqilg‘i-
energetika (Xitoy, Koreya Respublikasi, Yaponiya), qora va rang li metallurgiya (Xitoy, Yaponiya,
Koreya Respublikasi), mashinasozlik (Xitoy, Yaponiya, Koreya Respublikasi), kimyo (Xitoy,
Yaponiya, Koreya Respublikasi, KXDR), o‘rmon va yog‘ochsozlik (Xitoy, Koreya Respublikasi),
yengil va oziq-ovqat (subregionning barcha davlatlari) tarmoqlari muhim ahamiyatga ega. Turli
tarmoqlarda sanoat mahsulotlari ishlab chiqarish bo‘yicha Xitoy, Yaponiya, Koreya
Respublikasi davlatlari jahonda yetakchi davlatlardan hisoblanadilar. Ayniqsa, ushbu
davlatlarning qora metallurgiya, kemasozlik, avtomobilsozlik, elektronika va elektrotexnika,
kimyo sanoatlaridagi ulushi katta.](/data/documents/008d0723-289d-41de-b8a3-0a4d5a2997f7/page_9.png)
![Chorvachilikda qoramolchilik, cho‘chqachilik, parrandachilik va baliqchilik
muhim o‘rin tutadi. Mongoliyada qo‘y va echkichilik, yilqichilik, tuyachilik
va bug‘uchilik tarmoqlari ham rivojlangan.](/data/documents/008d0723-289d-41de-b8a3-0a4d5a2997f7/page_10.png)
![J anubi-sharqiy Osiy o dav lat lari.
Janubi-sharqiy Osiyo subregioni tarkibiga
Hindixitoy yarimoroli, Malay arxipelagi orollari,
Yangi Gvineyaning g‘arbiy qismi kiradi. Uning
maydoni 4,5 mln km . 2 bo‘lib, umumiy quruqlik
maydonining 3% ni egallaydi. Aholisi soni 630
mlnga yaqin. Ya’ni bu subregionda jahon
aholisining 8,5% dan ko‘prog‘i istiqomat qiladi.
Geografik joylashuvi jihatidan Vyetnam, Kambodja,
Laos, Myanma, Tailand va Malayziya yarimorol,
Bruney, Indoneziya, Singapur, Filippin va Sharqiy
Timor esa orol davlatlar hisoblanadi. Bu yerda
maydon kattaligi, aholi soni, ijtimoiy-iqtisodiy
taraqqiyot darajasiga ko‘ra bir-biridan farq qiluvchi
11 ta davlat joylashgan. Ular orasida faqat Laos
quruqlik ichkarisida joylashgan davlat bo‘lganligi
sababli to‘g‘ridan to‘g‘ri dengizga
chiqa olmaydi](/data/documents/008d0723-289d-41de-b8a3-0a4d5a2997f7/page_11.png)
![Dav lat larning 4 t asi
monarxiy a
boshqaruv shak liga
ega. Ma’muriy -
hududiy t uzilishiga
k o‘ra, Malay ziy a v a
My anma dav lat lari
federat iv dav lat lar
hisoblanadi. Geografik joylashuvi jihatidan Vyetnam, Kambodja,
Laos, Myanma, Tailand va Malayziya yarimorol, Bruney,
Indoneziya, Singapur, Filippin va Sharqiy Timor esa
orol davlatlar hisoblanadi.](/data/documents/008d0723-289d-41de-b8a3-0a4d5a2997f7/page_12.png)
![Suv resurslari bilan yaxshi ta’minlangan. Mekong, Iravadi, Chao-Praya,
Xongxa daryolari eng asosiy chuchuk suv manbalari hisoblanadi.
Mintaqaning yirik daryolari, asosan, yarim orol davlatlar hududidan oqib
o‘tadi.Dunyo okeani biologik resurslari ham davlatlar iqtisodiyotida](/data/documents/008d0723-289d-41de-b8a3-0a4d5a2997f7/page_13.png)
![Subregion qalayning umumiy zaxiralari bo‘yicha jahonda birinchi
o‘rinni egallaydi. Surma zaxiralari bo‘yicha Janubi-sharqiy Osiyo
qit’ada birinchi, jahonda esa ikkinchi o‘rinni egallaydi. Bundan
tashqari, ushbu hududdan neft (Indoneziya, Malayziya, Bruney),
toshko‘mir (Vyetnam, Indoneziya), uran rudalari (Indoneziya,
Filippin), oltin (Myanma, Vyetnam, Filippin), volfram (Myanma,
Tailand), boksit (Indoneziya, Filippin, Malayziya) kabi mineral
resurslar ham qazib olinadi.](/data/documents/008d0723-289d-41de-b8a3-0a4d5a2997f7/page_14.png)
![Janubi-sharqiy Osiyoning deyarli barcha davlatlarida aholining tabiiy
ko‘payish darajasi yuqori. Bunga birinchi navbatda milliy, diniy omillar
katta ta’sir ko‘rsatadi. Indoneziya, Filippin, Vyetnam mintaqaning aholi
soni ko‘p bo‘lgan davlatlari hisoblanadi. Janubi-sharqiy Osiyo
hududida 200 dan ortiq xalqlar yashaydi. Ular orasida malayliklar,
laolar, tayliklar, vyetnamliklar, semanglar, birmaliklar, fi lippinliklar,
yavaliklar, xitoylar katta salmoqa ega. Indoneziya, Malayziya, Bruneyda
islom diniga e’tiqod qiluvchilar oldingi o‘rinda turadi. Tailand, Laos,
Kambodja, Myanma hamda Vyetnamda buddizm, Singapurda esa
konfusiylik dini keng tarqalgan.
Ayrim davlatlarda katoliklarning salmog‘i katta (Filippin, Sharqiy
Timor).Subregionda o‘rtacha zichlik 1 km-2км.ga 140 kishini tashkil
etadi. Kichik hududli davlatlarda bu ko‘rsatkich ancha yuqori (masalan,
Singapurda o‘rtacha zichlik 1 km.2 ga 8000 kishidan oshadi).](/data/documents/008d0723-289d-41de-b8a3-0a4d5a2997f7/page_15.png)
![Janubi-sharqiy Osiyo davlatlari ichida Singapur, Tailand, Malayziya kabi
yangi sanoatlashgan davlatlar (so‘nggi yillarda ijtimoiy-iqtisodiy
ko‘rsatkichlarda ijobiy o‘zgarishlar yuz berayotgan rivojlanayotgan davlatlar
guruhi) soni ortib bormoqda. Bundan tashqari, bu yerda Bruney kabi neft
eksport qiluvchi davlat, Sharqiy Timor, Laos kabi iqtisodiyoti past darajada
rivojlangan davlatlar ham mavjud . Subregionda konchilik (deyarli
mintaqaning barcha davlatlarida), yoqilg‘i-energetika (Indoneziya, Malayziya,
Bruney va b.), rangli metallurgiya (Indoneziya, Malayziya, Tailand, Vyetnam
va b.), mashinasozlik (Indoneziya, Singapur, Malayziya va b.), kimyo
(Indoneziya, Malayziya, Singapur, Vyetnam va b.), yengil va oziq-ovqat
(deyarli mintaqaning barcha davlatlarida) sanoatlari tarmoqlari rivojlangan .](/data/documents/008d0723-289d-41de-b8a3-0a4d5a2997f7/page_16.png)
![Qishloq xo‘jaligida dehqonchilik ustun soha bo‘lib, sholi asosiy ekin
turi hisoblanadi. Bundan tashqari, mintaqa davlatlarida turli
ziravorlar, choy, kofe, kopra, geveya (tabiiy kauchuk olish uchun)
kabilar ham yetishtiriladi. Chorvachilikda baliqchilik rivojlangan.](/data/documents/008d0723-289d-41de-b8a3-0a4d5a2997f7/page_17.png)
![Tayland go’zall maskanlari](/data/documents/008d0723-289d-41de-b8a3-0a4d5a2997f7/page_18.png)
![Kambodja qiziqarli mask anlari](/data/documents/008d0723-289d-41de-b8a3-0a4d5a2997f7/page_19.png)
![Laos dam olish mask anlari](/data/documents/008d0723-289d-41de-b8a3-0a4d5a2997f7/page_20.png)
![1.Daftarga xotirada qolgan
ma’lumotlarni yozish.
2.Ko’rsatib o’tilgan davlatlar
poytahtini yozish;
3.Bu davlatlarni xaritadan
ko’rsatish;
4.Qiziqarli savollarga javob
berish.
5.Ijodiy ish shrtlariga
tayorlanish](/data/documents/008d0723-289d-41de-b8a3-0a4d5a2997f7/page_21.png)
![Davlat poytaxtlarini yozing.
Pnompen -
Manila -
Bangok -
V entyan –
Nyupido -
Ulan-Bator -](/data/documents/008d0723-289d-41de-b8a3-0a4d5a2997f7/page_22.png)
![To’g’ri javoblar
Pnompen Kambodja
Manila Flippin
Bangok Tailand
Ventuyan Laos
Neypido Muyanma
Ulan-bator Mongoliya](/data/documents/008d0723-289d-41de-b8a3-0a4d5a2997f7/page_23.png)
![•
Koreya so`zining ma`nosi nima?- Tonggi tarovat
•
Qaysi davlat poytaxti dunyodagi eng sovuq poytaxt hisoblanadi? -
Mongoliya
•
Qaysi mamlakat hududida 17 ta harakatdagi vulqon joylashgan? -
Yaponiya
•
Uchburchak shaklidagi yarimorolda joylashgan mamlakatlarni
bilasizmi?-
Hindiston , Somali
•
Qaysi mamlakat tarkibida 17 ming 508 ta orol mavjud? - Indoneziya
•
Qog`oz pullar ilk marotaba qaysi davlatda muomalaga kiritilgan?-
Xitoyda](/data/documents/008d0723-289d-41de-b8a3-0a4d5a2997f7/page_24.png)
![Si z bugungi mav zul aimi zdan
xulosa qilib,qay si dav lat ga
say ohat ga,o’qishga,i shl ashga
borgan bul ardungi z. O’zlaringizni
ijodiy ishlarizni t ay orab k elish .](/data/documents/008d0723-289d-41de-b8a3-0a4d5a2997f7/page_25.png)
![Uy ga v azifa:
29-mavzuni o’qib kelish,
mavzu ostidagi savollarga javob
yozish](/data/documents/008d0723-289d-41de-b8a3-0a4d5a2997f7/page_26.png)
![R a h m
a t](/data/documents/008d0723-289d-41de-b8a3-0a4d5a2997f7/page_27.png)
Osiyoning sharqiy qismida joylashgan hududlari Sharqiy Osiyo subregioni hisoblanadi. Shimoliy, g‘arbiy, janubiy qismlaridan mintaqaning quruqlik chegaralari o‘tsa, sharqi Yapon, Sariq, Sharqiy Xitoy, Janubiy Xitoy dengizlari zanjiri bilan o‘ralgan. Uning umumiy maydoni 11,8 mln km.2, aholisi soni esa 1,5 mlrd.dan ortiq. Mazkur mintaqa Yer shari quruqlik maydoning deyarli 8% ini egallaydi; dunyo aholisining 22,2% ni o‘z ichiga oladi; dunyo bo‘yicha YMM ning 1/4 qismidan ortiq shu mintaqa hissasiga to‘g‘ri keladi. Subregion hududida 5 ta mustaqil davlat joylashgan .
Sharqiy Osiyo subregioni Osiyoning maydon jihatdan eng katta mintaqasi hisoblanadi. Uning davlatlari orasida Xitoy maydon kattaligiga ko‘ra jahonda uchinchi, aholi soniga ko‘ra esa, birinchi o‘rinni egallaydi. Koreya Respublikasi mintaqaning maydon jihatdan kichik davlati hisoblansa, Mongoliya aholi soniga ko‘ra guruhda so‘nggi o‘rinni egallaydi. Subregion davlatlarining yana bir o‘ziga xos jihati shuki, har bir davlat o‘z siyosati, rivojlanish holatiga ko‘ra deyarli bir-biriga o‘xshamaydi.
Subregion dav lat larining y ana bir o‘ziga xos jihat i shuk i, har bir dav lat o‘z siy osat i, riv ojlanish holat iga k o‘ra dey arli bir-biriga o‘xshamay di. Bu y erda bozor iqt isodiy ot i t alablarini o‘zida singdirgan sot sialist ik t uzum asosida riv ojlanay ot gan X it oy X alq Respublik asi, jahonning eng harbiy lashgan, y opiq dav lat siy osat y urit uv chi, t ot alit ar t uzumga ega bo‘lgan Korey a X alq Demok rat ik Respublik asi (KX DR), mint aqadagi y agona monarxiy a t uzumiga ega bo‘lgan, jahonning iqt isodiy jihat dan eng riv ojlangan dav lat laridan biri – post indust rial dav lat Yaponiy a, y angi sanoat lashgan dav lat – Korey a Respublik asi bilan bir qat orda iqt isodiy ot i nisbat an past darajada riv oj langan Mongoliy a joy lashgan. To‘g‘ridan t o‘g‘ri Tinch ok eaniga chiq
To‘g‘ridan to‘g‘ri Tinch okeaniga chiqish imkoniyatiga ega (Mongoliyadan tashqari) ekanligi, subregionning qadimiy sivilizatsiya markazlaridan biri ekanligi geografi k o‘rnining ijobiy jihatlari hisoblansa, g‘arbiy va janubiy qismlarining baland tog‘liklardan iboratligi, asosiy qismi Tinch okeanbo‘yi seysmik zonasida joylashganligi, salbiy jihat sifatida namoyon bo‘ladi.