Shirin makkajo‘xori seleksiyasi uchun duragaylash yo‘li bilan boshlang‘ich material yaratish

Загружено в:

10.08.2023

Скачано:

0

Размер:

3388.6337890625 KB

Скачать

,,Shirin mak k ajo‘xori selek siy asi
uchun duragay lash y o‘li bilan
boshlang‘ich mat erial y arat ish ‘‘

KIRISH
Mav zunung dol zarbl igi. Shirin makkajo’xori xalqimizning asosiy oziq- ovqat
ekinlaridan biri hisoblanadi. Shuning uchun hukumatimiz makkajo’xori yetishtirishni
rivojlantirishga, mahsulot ishlab chiqarishni koʻpaytirish, hosildorlikni oshirish, ekin
maydonini kengaytirishga alohida e'tibor bermoqda. Oʻzbekiston Respublikasi
prezidentining 2015-yil 29-dekabrdagi PQ-2460- son ,,2016- 2020yillarda qishloq xoʻjaligini
yanada isloh qilish va rivojlantirish chora- tadbirlari toʻgʻrisida" gi hamda 2016-yil 12-
apreldagi PQ-2520-son ,,Meva- sabzavot, kartoshka va poliz mahsulotlarini xarid qilish va
ulardan foydalanish tizimini takomillashtirish chora- tadbirlari toʻgʻrisida" gi qarorlarida oʻz
aksini topgan.
Sabzavot (shirin) makkajoʼxori Oʼzbekistonda yangi ekinlardan sabzavot biri
hisoblanadi. Shu bois sabzavot (shirin) makkajoʼxorini oʼsuv davri davomiyligi, yuqori hosil
chiqimi va hosil sifatini shuningdek, turli muddatlarda ekib oʼstirish, sugʼorishda
qoʼllaniladigan chuchuk suvdan tejamkorlik bilan foydalanishni yanada takomillashtirishni
bugungi kunda dolzarb hisoblanadi.
Hozirgi kunda dunyo aholisi sevib iste`mol qiladigan sabzavotlardan biri sabzavot
makkajo`xori (Zea mays L. convar. saccharata koern.) bo`lib, vatani Markaziy Amerika
hisoblanadi va bu ekin AQSH, Kanada, Meksika, Argentina, Peru kabi mamlakatlarda keng
tarqalgan sabzavot ekini hisoblanib, bizda ham keyingi vaqtlarda qiziqish uyg‘onmoqda.
Lekin, sabzavot makkajo`xori yangi, istiqbolli nav va duragaylarini o`stirishda qulay ekish
muddati bo`yicha muayyan sharoitda ilmiy tadqiqot ishlari o`tkazilmagan.

Shirin mak k aj o‘xori doni ist e‘mol da sut -mum
pishish fazasida pishirib, k onserv alanib v a
y angi ligicha muzlat i b ishlat ilinadi. Sabzav ot
mak k ajo‘xori doni shak ar v a k raxmal boy bolib
inson sal omat ligi uchun k o‘pl ab foy dali element lar
mav jud.
18-20%
64%Oqsil
Moy
V it ami nlar
A ;B 1 ;
B 2 ;C;P
P;8-9%Uglev od Shi rin
mak k ajo‘xo
ri t ark i bi

Shirin
makkajo‘xoridan
ishlab chiqarilgan
maxsulotlar300 dan ort iq mahsul ot lar
Shirin mak k ajo’xori doni
ist em oldan t ashqari
poy asi v a boshqa
qisml ari da n k o’pla b
maxsul ot la r t a y y orl ana di

Shirin makkajo’xori mevalari olingandan so’ng yashil massasi
chorva mollari uchun ozuqa tayyorlashda keng foydalaniladi

Shirin makkajo’xori mevasining donlari ajratib olingandan so’ng
qolgan qismidan parandachilikda aralash yem tayyorlashda ham
ishlatilinadi.

Mavzuning o‘rganilganlik holati. Ostanaqolov hamda Sanayevlarning yozishlaricha sabzavot
makkajo`xori o`simligi boshqa tur va kenja turlarga nisbatan kuchsiz o`sib, bo`yi o`rtacha –
160-170 sm bo`ladi va ko`p qo`ltiq poyalar chiqarishi hamda tez o`sishi bilan farq qiladi.
Barglari oddiy, barg qini va yaprog‘idan iborat. Bitta o`simlikda 8 tadan 45 tagacha barg
bo`ladi va barg yuzasi 0,3-1,5 m 2
ga etadi. Gullash fazasining oxirida barg yuzasi maksimal
darajaga etadi. Otalik to`pguli – ro`vak markaziy o`q va yon shoxlardan iborat.
Boshoqchalari ikki gullik, har gulda 3 tadan changdon bor. Bitta ro`vakda 1000-1200
boshoqchalar yoki 2-2,5 ming gullar bor.
Sanayev S. T. va Safarniyozov Sabzavot makkajoʼxori 10 apreldan boshlab ekiladi,
ekish sxemasi 70x20-30 sm, ekish chuqurligi 5-6 sm, ekish normasi gektariga 20-30 kg.
Parvarishlash ishlari 3-4 ta chinbarg hosil boʼlganda bir uyada 2 ta oʼsimlik qoldirilib yagana
qilinadi, qator oralari 2-3 marta yumshatiladi, oziqlantiriladi va sugʼoriladi. Sabzavot
makkajoʼxori soʼtalari sut pishish davrida roʼvagi gullagandan keyin (20-25 kunlari) qoʼlda,
saralab yigʼib olinadi. Har gektardan ishlab chiqarish sharoitida 45-55 s va ziyod don hosili
olinadi.
Ostonaqulov va Sanoyevlarning o’rganishlari bo’yicha m akkajoʼxori urugʼi 8-12
sm chuqurlikka ekilganda oʼsishi va rivojlanishi uchun qulay sharoit yaratiladi. Bundan
chuqur, yaʼni 16, 18, 22 sm ga ekilgan urugʼlar 4, 8, va 12 sm ga ekilganga nisbatan 2-3 kun
kech koʼkarib chiqdi, maysalar sust rivojlandi. Chunki, chuqur ekilgan urugʼ unib to yer
betiga chiqqungacha undagi zahira energiya tugaydi va shunchalik qalin qatlamni yorib
chiqishga quvvati yetmay qoladi. Bu esa pirovardida hosildorlikka ham salbiy taʼsir
koʼrsatadi

Tadqiqot ning ma qsadi : duragaylash asosida shirin makkajo‘xori nav va duragaylari
kolleksiyasi namunalaridagi tezpisharlik, hosildorlik, kasallik va zararkunandalarga
chidamlilik va don sifati belgi-xususiyatlarining irsiylanish qonuniyatlarini hamda
texnalogiyasini o‘rganish va Fl avloddan qimmatli namunalarni ajratishdan iborat.
Tadqiqot v azifalari:
- Ilmiy tadqiqotlarni olib borishda boshlang‘ich kolleksiya materiallarini yang i
manbalar bilan boyitish .
-Nav-namunalarining va duragaylar FI avlodining kasalliklarga chidamliligini
baholash.
Nav-namunalarning va duragaylar FI avlodining zararkunandalarga chidamliligini
baholash
sabzavot makkajo‘xori navlarining bahorda asosiy ekin sifatida tezpisharligi, o‘sishi,
mahsuldorligi, kasallik va zararkunandalarga, yotib qolishga chidamligi, hosildorligi,
asosiy va takroriy ekinlarga mosligi bo‘yicha qadimdan sug‘oriladigan o‘tloq va och tusli
bo‘z tuproqlar sharoitida baholash;
sabzavot makkajo‘xori istiqbolli ajratilgan navlarini yozda takroriy ekinlar
sifatida ekib ularni tezpisharligi, mahsuldorligi, takroriy ekin sifatida o‘stirishga mosligi,
kasallik va yotib qolishga chidamligi, hosildorligi va don sifati bo‘yicha baholash.
- Samarqand viloyatining eskidan sug‘oriladigan o‘tloq va och
tusli bo‘z tuproqlar sharoitida sabzavot makkajo‘xori istiqbolli navlarini asosiy va takroriy
ekinlar sifatida o‘stirishning iqtisodiy samaradorligini hisoblash va ishlab chiqarishga
tavsiyalar berish.
O‘rganilayotgan materiallaridan qimmatli xo‘jalik belgilari bo‘yicha yuqori ko‘rsatkichga
ega bo‘lgan duragaylarni ajratish.
Tajriba joyi Toshkent davlat agrar universiteti Samarqand filialining ,,Axborot
maslahat markazi" tajriba dalalarida oʻtkaziladi. Dala tajriba maydoning tuprogʻi eskidan
sugʻoriladigan och tusli boʻz tuproq boʻlib, mexanik tarkibi oʻrta qumoq, yer osti (sizot)
suvlari 8-10 metr chuqurlikda joylashgan. Xoʻjalikning dengiz sathidan balandligi 750
metr

Tadqiqot oby ek t i: Samarqand qishloq xo`jalik instituti va
O`zbekiston O`simlikshunoslik ilmiy-tadqiqot instituti olimlari
tomonidan yaratilgan tezpishar, o`suv davri 72-74 ku n, bo`yi 150-170
sm
yotib qolishga va pufakli qorakuyaga chidamli Sherzod navidan
hamda
Samarqand qishloq xujaligi inistitutida yaratilgan Zamin va
hosildor va tezpisharlik yoʻnalishlarida yaratilgan K-52334L va K-15412L
navlaridan ham foydalanildi.

Ilmiy -t adqiqot ishining usl ubi .
Tadqiqot uslublari. Ilmiy tadqiqot ishlari " Metodika polevogo
opыta " (1985), " Dala tajribalarini oʻtkazish uslublari" (2007),
Oʻzbekiston Respublikasi qishloq va suv xoʻjaligi vazirligi, Oʻzbekiston
qishloq xoʻjalik ilmiy- ishlab chiqarish markazlarining uslubiy
qoʻllanmalari asosida oʻtkaziladi (1995-2000). Dala tajribalarimizda
namunalar bir yarusda 3 qaytariqda joylashtiriladi.
Tadqiqotlarda quyidagi kuzatiah, oʻlchash va hisoblash ishlarini
oʻtkazish rejalashtirilgan:
- namunalarning oʻsuv davri davomiyligi fenologik kuzatishlar
yordamida (НИКХ, 1967, 1989);
- bahorgi va yozgi muddatlarda yetishtirilganda navlarning oʻsuv
davri davomiyligini aniqlash Davlat nav sinash komissiyasi uslublarida
aniqlanadi;

-navlarning biometrik koʻrsatkichlari Sabzavotchilik ilmiy- tadqiqot
instituti uslublarida (НИKX, 1967,1989);
-oʻsimliklarning oʻsish va rivojlanishi davomida fenologik kuzatishlar
va biometrik oʻlchovlar НИKX uslubida olib boriladi (M. 1967 y).
-oʻsimliklarni zamburuggʻli kasalliklari bilan yaqqol shakldagi
kasallanishi vizual usulda ;
-namunalarning immunobiologik xususiyatlari oʻsimliklarning
morfologik, bioximik, analitik va immunobiologik xususiyatlarini
baholash asosida.
-urugʻlarning navdorlik va ekinboplik sifatlari qishloq xoʻjalik ekinlari
urugʻlariga qoʻyiladigan Davlat standartlari asosida baholanadi;
-tadqiqotlardan olingan natijalar B.A.Dospexov boʻyicha statistik
ishlanadi. kuzatishlar, biometrik o‘lchashlar, duragaylash,
mahsuldorlik koʻrsatkichlari,don hosildorligi , haqiqiy kuchat soni,
kasallik va zararkunandalar bilan zararlanishi, o‘simliklarning
mahsuldorligi va hosildorligi , so‘talar soni, massasi, so‘tadagi donlar
soni, 1000ta don massasi va donning sifat ko‘rsatgichlari kabi
kuzatish, iqtisodiy samaradorligi koʻrsatkichlari , hisob-kitoblar umum
qabul qilingan qoidalar, Davlat nav sinashi komissiyasi (2004), hamda
Dala tajribalarini o‘tkazish uslublari (2006) yordamida o‘tkaziladi.

Shirin
mak k aj o‘xori
k lasi fi k at siy as
i
Bir urug‘ pallalilar
sinfi
Poaceae oilasi
Saccharat a
k enja t uri

Kelib chiqishi
Mark azi y ameri k a
Makkajo`xori Evropaga XV asrning oxirida olib
kelingan. Dastlabki vaqtlarda u noyob ekin sifatida uy atrofini
bezash uchun ekilgan. Ko`p vaqt o`tmay makkajo`xori Frantsiya,
Italiya, Portugaliya mamlakatlarida avval oziq-ovqat, keyinroq
em-xashak ekini sifatida tarqalgan.
XVI asrda makkajo`xori Afrika, Hindiston, va Xitoyga
etib borgan. Rossiyada XVII asrddan boshlab ekilgan. Lekin uni
XIX asrning ikkinchi yarmiga qadar poliz ekini sifatida ekilgan .
Hozirgi paytda makkajo`xori yuqori darajada madaniylashgan
o`simlik hisoblanadi va barcha qit`alarda keng tarqalgan. Tarqalishi

Veget at siy a dav ri 60-90 k un
NishlashDoni
O’sish Maysalash
GullashMeva hosil qilish Mevasi

Veget at siy a dav rida oziq moddalar y et ishmasligi

S h erzod , Samarqand qishloq xo`jalik instituti va O`zbekiston O`simlikshunoslik ilmiy-tadqiqot
instituti olimlari (T.E.Ostonaqulov, R.F.Mavlyanova, F.X.Abdullaev, SH.O.Burxonov) tomonidan
duragaylash (Frantsiya UZ № 53/98 x Nagrada) va cheksiz yangi tanlash yo`li bilan yaratilgan. Tezpishar,
o`suv davri 72-74 kun. O`simlik bo`yi 150-170 sm, yotib qolishga va pufakli qorakuyaga chidamli.
Tuplanuvchan 3-4 ta yon poya hosil qiluvchan, ko`p so`tali. Har bir tupida 12-15 dona so`ta shakllanadi.
So`ta vazni 120-200 gramm. Doni yirik, 1000 ta don massasi 330-350 gramm. Asosiy va takroriy ekinga
mos. Don hosildorligi gektaridan 50-70 ts/ga. 2005 yilda Davlat reestriga kiritilib, rayonlashtirishga
tavsiya etilgan.
Sabzavot makkajo`xori Sherzod navi so`tasi
va donining ko`rinishi

SHi ri n mak k aj o‘xori duragay l ari ni ng F
1 bo‘g‘i nda o‘suv dav ri
dav omiy l igi
T/R Duragay k ombi nat siy alari o‘suv dav ri dav omiy ligi, k un
♀ ♂
F
1
1 Zamin x K-52334L 82 91 79
2 Zamin x K-15412L 82 88 80
3 SHerzod x K-52334L 85 91 87
4 SHerzod x K- 15412L 85 88 86
5 K-52334 L x Zamin 91 82 86
6 K-15412 L x Zamin 88 82 84
7 K-52334 L x SHerzod 91 85 86
8 K- 15412L x SHerzod 88 85 86

Shirin mak k ajo’xorini duragay lash sxemasi
Birinchi yil
Ikkinchi yil

Shi rin mak k ajuxori duragay F
1- bo‘g‘inida o‘ simli k b o‘ y ining
irsiy lanishi
Tt /r Duragay k ombina t siy alari Onalik Ot alik O‘simlik bo‘y i, sm
F
1
1 Zamin x K-52334 L 194 175 186,3±12,4
2 Zamin x K-15412 L 194 201 194,3±10,7
3 SHerzod x K-52334 L 168 175 174,5±12,8
4 SHerzod x K- 15412 L 168 201 170,4±11,2
5 K-52334 L x Zamin 175 194 183,7±12,6
6 K-15412 L x Zamin 201 194 190±13,1
7 K-52334 L x SHerzod 175 168 172,5±12,6
8 K- 15412 L x SHerzod 201 168 196,2±13,5

Sabzavot(shirin) makkajo‘xori duragaylarining turli ekish sxemalarida fenologik
kuzatish natijalari, 2021-2022 yillar ma’lumotlari ekish 18-27 aprel
T/r Ek ish
sxemasi,
sm Unib chi qish 1-chi n-barg
Chi qari sh 2-chin-barg chiqarish 3-chi n-barg c hi qari sh Ro‘v ak l ash
20 21 2022 20 21 202 2 20 21 202 2 20 21 202 2 20 21 202 2
Qandli 1 duragay i
1. 70x15 5.05 20.04
7.05 22.04
10.05 25.04
12.05 27.04
25.06 11.06
2. 70x20 5.05 20.04
8.05 22.04
10.05 25.04
12.05 27.04
25.06 12.06
3. 70x25 5.05 20.04
7.05 22.04
10.05 25.04
12.05 28.04
26.06 13.06
4. 70x30 5.05 20.04
7.05 22.04
10.05 25.04
12.05 27.04
28.06 12.06
Qandli 4 duragay i
5. 70x15 5.05 20.04
7.05 22.04
9.05 24.04
11.05 26.04
26.06 12.06
6. 70x20 5.05 20.04
8.05 23.04
10.05 24.04
12.05 26.04
25.06 12.06
7. 70x25 5.05 20.04
8.05 23.04
11.05 25.04
13.05 27.04
25.06 13.06
8. 70x30 5.05 20.04
7.05 22.04
10.05 25.04
13.05 27.04
24.06 13.06

T/r Ek ish
sxemasi
, sm So‘t a lash Sut pishish Mum pishish To‘la pishish Y ig‘ish
20 21 202 2 20 21 202 2 20 21 202 2 20 21 202 2 20 21 202 2
Qandli 1 duragay i
1. 70x15 5.07 21.06
23.07 8.07
31.07 15.07
10.08 23.07
20.08 31.07
2. 70x20 5.07 21.06
25.07 8.07
1.08 15.07
12.08 23.07
20.08 31.07
3. 70x25 3.07 22.06
25.07 9.07
4.08 16.07
14.08 24.07
20.08 31.07
4. 70x30 3.07 21.06
26.07 8.07
6.08 16.07
16.08 24.07
20.08 31.07
Qandli 4 duragay i
5. 70x15 5.07 20.06
25.07 9.07
3.08 16.07
12.08 23.07
20.08 31.07
6. 70x20 4.07 20.06
26.07 9.07
4.08 16.07
13.08 24.07
20.08 31.07
7. 70x25 3.07 21.06
25.07 10.07
7.08 18.07
18.08 25.07
20.08 31.07
8. 70x30 3.07 21.06
25.07 10.07
10.08 18.07
18.08 25.07
20.08 31.07

Dura
gay nomi Ek i sh
muddat i O‘siml ik bo‘y i, sm Biri nchi(dast labk
i)
so‘t aning
joy lanish balandligi,
m Tupl anganlik Bosh poy adagi
barglar soni

20 21
202 2
20 21
202 2
20 21
202 2
20 21
202 2
Qand
li 1 1.06. 124,8 134,3 37,9 36,2 2 3 12,7 12,4
10.06 126,3 135,7 32,5 37,1 2 2 11,0 11,8
20.06 125,1 136,8 31,6 35,8 2 2 11,0 11,2
Qand
li 4 1.06. 119,1 130,1 20,8 24,7 2 3 8,8 9,8
10.06 117,6 132,3 22,4 27,1 2 2 8,0 8,7
20.06 117,1 133,1 21,9 25,7 2 2 8,7 9,2Shirin makkajo‘xori duragay larining biometrik ko‘rsatkichlari,20 21 -202 2 yillar
ma’lumoti

T /r Duragay k ombi nat siy alari Onali k Ot alik h osil dorlik , t /ga
F
1
1 Zamin x K-52334 L (qandli 1) 5. 4 6. 0 6,3±0,4
2
Zamin x K-15412 L 5. 4 5.2 5,3±0,5
3 . SHerzod x K-52334 L (qandli 4) 4 . 5 6. 0 5 ,5±0.8
4
SHerzod x K- 15412 L 4 .5 5.2 5,0±0,7
5
K-52334 L x Zamin 6.0 5.4 5,7±0,6
6
K-15412 L x Zamin 5. 2 5.4 5.0±0,6
7
K-52334 L x SHerzod 6 . 0 4.5 5,5±0,6
8
K- 15412 L x SHerzod 5.2 4.5 5,0±0,5Shirin makkajo‘xori duragay F
1- bo‘g‘inida xosildorlik belgisining
irsiylanishi, t/ga

T/r Ek ish
sxemasi
, sm Unib chiqish 1-chin-barg
Chiqarish 2-chin-barg
chiqarish 3-chin-barg
c hiqarish Ro‘v ak lash
20 21 2022 20 21 202 2 20 21 202 2 20 21 202 2 20 21 202 2
Qa ndli 1 duragay i
1. 70x15 5.05 20.04
7.05 22.04
10.05 25.04
12.05 27.04
25.06 11.06
2. 70x20 5.05 20.04
8.05 22.04
10.05 25.04
12.05 27.04
25.06 12.06
3. 70x25 5.05 20.04
7.05 22.04
10.05 25.04
12.05 28.04
26.06 13.06
4. 70x30 5.05 20.04
7.05 22.04
10.05 25.04
12.05 27.04
28.06 12.06
Qa ndli 4 duragay i
5. 70x15 5.05 20.04
7.05 22.04
9.05 24.04
11.05 26.04
26.06 12.06
6. 70x20 5.05 20.04
8.05 23.04
10.05 24.04
12.05 26.04
25.06 12.06
7. 70x25 5.05 20.04
8.05 23.04
11.05 25.04
13.05 27.04
25.06 13.06
8. 70x30 5.05 20.04
7.05 22.04
10.05 25.04
13.05 27.04
24.06 13.06Sabzavot(shirin) makkajo‘xori duragaylarining turli ekish sxemalarida fenologik kuzatish
natijalari, 2021-2022 yillar ma’lumotlari ekish 18-27 aprel

Duraga
y
nomi Ek ish
muddat i Tupdagi so‘t alar soni So‘t alar v azni, g So‘t adagi don
qat orlar soni, dona So‘t aning 1
qat ordagi donlar soni,
dona
20 21 202 2 20 21 202 2 20 21 202 2 20 21 202 2
Qandli
1
1.06 3,9 4,0
360,8 361,2
12,4 12,0
29,7 31,3
10. 0 6 3,6 3,9
350,7 353,2
12,0 12,1
31,3 32,7
20.06 3,7 3,8
328,5 323,1
12,0 12,0
30,9 30,6
Qandli
4 1.06. 4,1 4,3
430,1 422,4
14,8 14,7
41,8 40,7
10.06 3,8 3,8
425,7 412,5
14,5 14,6
41,3 41,9
20.06 3,8 3,7
410,1 400,7
14,1 14,3
40,5 40,6Sabzavot (shirin) makkajo‘xori duragay to‘plamining mahsuldorlik
ko‘rsatkichlari,
20 21 -202 2 yillar ma’lumoti

T/r Ek ish
sxemalari,
sm Bir t updagi so‘t alar
soni, dona Don hosildorligi, t /ga Silos massa hosildorligi,
t /ga
20 21 2022 20 21 2022 20 21 2022
Qandli 1 duragay i
1. 70x15 3,0 3,1
4,3 4,4
37,6 38,1
2. 70x20 3,1 3,3
4,5 4,5
38,2 39,2
3. 70x25 3,0 3,2
4,1 4,2
35,0 37,6
4. 70x30 3,2 3,4
3,8 3,9
32,3 33,1
Qandli 4 duragay i
5. 70x15 3 ,2 3,4
4,9 4,9
40,0 41,7
6. 70x20 3,3 3,4
5,5 5,7
41,2 43,9
7. 70x25 3,4 3,5
5,1 5,2
38,5 41,2
8. 70x30 3,4 3,5
4,7 4,6
36,8 40,0Sabzavot(shirin) makkajo‘xori duragaylarining turli ekish sxemalarida
hosildorlik ko‘rsatkichlari, 2021-2022 yillar ma’lumoti

Sabzav ot (shiri n) mak k aj o‘xori ist iqbolli nav larini qulay ek i sh usulida
o‘st irishning i qt isodi y samaradorl igi (2021- y i l)

Duragay
nomi Ek ish
muddat i Don
hosildorligi,
s/ga Bir
gek t a rga
xara jat lar,
ming so‘m Bir sent ner don,
so‘m hisobida Bir gek t ardan olingan,
so‘m hisobida
Rent a
bellik , %
Tanna
rxi Sotish
bahosi Hosil
qiymati Sof
daromad
Qa ndli
1
1.06. 4,8 4375800 91162 1250 6 000
000 1 624
200 37,1
10.06 4,7 4375800
93102 1250
5 875
000 1 499
000 34,2
20.06 4,0 4375800
10939
3 1250
5 000
000 1 624
200 14,7

Qa ndli 4 1.06. 5,7 4375800
76768 1250
7 125
000 2 749
200 62,8
10.06 5,6 4375800
78139 1250
7 000
000 2 624
200 59,9
20.06 5,5 4375800
79560 1250
6 875
000 2 494
200 57,1

Sabzav ot (shi rin) mak k ajoʻxori duragay larini qulay ek ish usulida
oʻst irishni ng iqt i sodiy samaradorl igi (2022-y i l)
Duraga
y nomi Ek ish
muddat i Don
hosildorligi, s/ga Bir
gek t arga
xarajat lar,
ming so‘m Bir sent ner don,
so‘m hisobida Bir gek t ardan olingan,
so‘m hisobida
Rent a
bellik , %
Tannar
xi Sotish
bahosi Hosil
qiymati Sof
daromad
Qandli
1
1.06. 4,9 5047600 105158 15300 7497000 2449000 48,5
10.06 4,6 5047600 109730 15300 7038000 1991000 39,4
20.06 4,2 5047600 120180 15300 6426000 1378400 27,3
Qandli
4 1.06. 5,8 5047600 87027 15300 8874000 3826400 75,8
10.06 5,7 5047600 88554 15300 8721000 3673400 72,7
20.06 5,4 5047600 93474 15300 8262000 3214400 63,7

Shirin mak k ajo’xori urug’larini ek ish jaray onlari

XULOSA VA ISHLAB CHIQARISHGA TAVSIYALAR
1. Olingan natijalar shirin makkajo xori nav va liniyalari o zaro chatishtirilganda ʼ ʼ
o simliklar o suv davri davomiyligi belgisi duragaylarga onalik shakli orqali ko proq
ʼ ʼ ʼ
avlodlarga berilishi to g risida xulosa qilish imkonini yaratadi.
ʼ ʼ
2. O‘tkazilgan tadqiqotlar natijalariga asoslanib quyidagilarni kelishtirishimiz
mumkin: shirin makkajo‘xori navlari va liniyalari o‘rtasida duragaylash ishlari olib
borilganda otalik yoki onalik shaklida foydalanilishidan qat’iy nazar o‘simlik
bo‘yining balandligi belgisi duragaylarning birinchi avlodiga oraliq holatda beriladi.
3. Tadqiqotlar natijalari asosida shirin makkajo xori navlari va lini yalari
ʼ
ishtirokida duragaylash o tkazilganda hosildorlik belgisi otalik oranizm orqali
ʼ
irsiylanishi ro y beradi.
ʼ

4. Fenologik kuzatish natijalariga ko‘ra sabzavot(shirin) makkajo‘xori
duragaylarini o‘stirilganda tanlangan duragay o‘simliklarida o‘suv
fazalarining davomiyligi 75-80 kunni tashkil qildi va Samarqand
viloyatining tuproq va iqlim sharoitida sabzavot(shirin)
makkajo‘xoridan yuqori don hosili olish mumkin ekan.

5. Birinchi dastlabki so‘taning joylashish balandligi duragay larda 24,7-
37,1sm ni tashkil etib, qandli 1 duragayining 1-chi so‘ta si ning
joylashishi qandl 4 duragayi ga nisbatan balandda ekanligi qayd etildi.
O‘simliklarda bosh poyadagi barglar soni – navlar bo‘yicha 8,0
donadan8,3 -13,4 donagacha hosil bo‘ldi. Sabzavot(shirin)
makkajo‘xori duragaylari ekib o‘stirilganda, nisbatan ko‘p barglangan
o‘simliklar qandli 4 duragayida qayd etildi. Bir tupdagi so‘talar soni –
3,6-4,0 va 3,8 - 4,3donagacha o‘zgarib, qandli 4 duragayi qandli 1
duragayiga nisbatan ko‘p so‘ta hosil qildi.

6. Sabzavot(shirin) makkajo‘xori modul o‘simliklarining er ostki va er
ustki qismlarining quruq hamda ho‘l hollarda aniqlanganda navlar
bo‘yicha ko‘rsatkichlarda keskin farq kuzatildi. Eng og‘ir er ustki ho‘l
massas i qandli 4 duragayida aniqlandi.

7. Sabzavot(shirin) makkajo‘xori duragaylari turli tuproq
sharoitlarida qator orasini 70x20 sm sxemalarda ekish yuqori
don va silos massa hosilini taminlar ekan.

8. Sabzavot(shirin) makkajo‘xori duragaylarini turli ekish
sxemalari va muddatlarida ekib o‘stirilganda don hosildorligi
gektaridan 4,0-4,8 va 5,3 – 5,8 tonnagacha o‘zgardi. Eng yuqori
hosildorlik – qandli 4 duragayida qayd etildi. Qandli duragayi
gektaridan 5,7 – 5,8 tonna don hosili berdi. Nisbatan past
hosildorlik (4,0 – 4,8 t/ga) qandli 1 duragayida qayd etildi.
Sabzavot(shirin) makkajo‘xorining qandli 4 duragayi takroriy
ekin sifatida 1.06 muddatda ekish yuqori daromad (9434000-
9968000) va rentabellik darajasini (71,5-81,3) taminlashini
ko‘rsatdi.

- Keltirilgan xulosalarga asoslangan holda
sabzavot(shirin) makkajo xori seleksiya ʻ
jarayonida tezpisharlik va maxsulot sifati
bo yicha yaratilgan
ʻ Q andli 1 va Q andli 4
duraylarini boshlang ich material sifatida tavsiya
ʻ
etish maqsadga muvofiq sanaladi.

,,Shirin mak k ajo‘xori selek siy asi uchun duragay lash y o‘li bilan boshlang‘ich mat erial y arat ish ‘‘

KIRISH Mav zunung dol zarbl igi. Shirin makkajo’xori xalqimizning asosiy oziq- ovqat ekinlaridan biri hisoblanadi. Shuning uchun hukumatimiz makkajo’xori yetishtirishni rivojlantirishga, mahsulot ishlab chiqarishni koʻpaytirish, hosildorlikni oshirish, ekin maydonini kengaytirishga alohida e'tibor bermoqda. Oʻzbekiston Respublikasi prezidentining 2015-yil 29-dekabrdagi PQ-2460- son ,,2016- 2020yillarda qishloq xoʻjaligini yanada isloh qilish va rivojlantirish chora- tadbirlari toʻgʻrisida" gi hamda 2016-yil 12- apreldagi PQ-2520-son ,,Meva- sabzavot, kartoshka va poliz mahsulotlarini xarid qilish va ulardan foydalanish tizimini takomillashtirish chora- tadbirlari toʻgʻrisida" gi qarorlarida oʻz aksini topgan. Sabzavot (shirin) makkajoʼxori Oʼzbekistonda yangi ekinlardan sabzavot biri hisoblanadi. Shu bois sabzavot (shirin) makkajoʼxorini oʼsuv davri davomiyligi, yuqori hosil chiqimi va hosil sifatini shuningdek, turli muddatlarda ekib oʼstirish, sugʼorishda qoʼllaniladigan chuchuk suvdan tejamkorlik bilan foydalanishni yanada takomillashtirishni bugungi kunda dolzarb hisoblanadi. Hozirgi kunda dunyo aholisi sevib iste`mol qiladigan sabzavotlardan biri sabzavot makkajo`xori (Zea mays L. convar. saccharata koern.) bo`lib, vatani Markaziy Amerika hisoblanadi va bu ekin AQSH, Kanada, Meksika, Argentina, Peru kabi mamlakatlarda keng tarqalgan sabzavot ekini hisoblanib, bizda ham keyingi vaqtlarda qiziqish uyg‘onmoqda. Lekin, sabzavot makkajo`xori yangi, istiqbolli nav va duragaylarini o`stirishda qulay ekish muddati bo`yicha muayyan sharoitda ilmiy tadqiqot ishlari o`tkazilmagan.

Shirin mak k aj o‘xori doni ist e‘mol da sut -mum pishish fazasida pishirib, k onserv alanib v a y angi ligicha muzlat i b ishlat ilinadi. Sabzav ot mak k ajo‘xori doni shak ar v a k raxmal boy bolib inson sal omat ligi uchun k o‘pl ab foy dali element lar mav jud. 18-20% 64%Oqsil Moy V it ami nlar A ;B 1 ; B 2 ;C;P P;8-9%Uglev od Shi rin mak k ajo‘xo ri t ark i bi

Shirin makkajo‘xoridan ishlab chiqarilgan maxsulotlar300 dan ort iq mahsul ot lar Shirin mak k ajo’xori doni ist em oldan t ashqari poy asi v a boshqa qisml ari da n k o’pla b maxsul ot la r t a y y orl ana di

Shirin makkajo’xori mevalari olingandan so’ng yashil massasi chorva mollari uchun ozuqa tayyorlashda keng foydalaniladi

Shirin makkajo‘xori seleksiyasi uchun duragaylash yo‘li bilan boshlang‘ich material yaratish

10.08.2023

0

3388.6337890625 KB

Похожие