logo
  1. Главная страница
  2. Презентации
  3. Общий
  4. Tabiiy geografiyaning ilmiy nazariya asoslari

Tabiiy geografiyaning ilmiy nazariya asoslari

Загружено в:

10.08.2023

Скачано:

0

Размер:

4451.2041015625 KB
Скачать
MAVZU:Tabiiy geografiyaning ilmiy nazariya asoslari • Tabiiy geografiya  - Yerning  geografik  qobig i  tabiiy  tarkibi  va  uning   ʻ strukturaviy  qismlari:  barcha  darajadagi  tabiiy  hududiy  majmualarini   (shuningdek,  suv  havzalarini  ham)  o rganuvchi  fan;  tabiatshunoslik   ʻ fanlarining  muhim  tarmoqlaridan  biri.  Tabiiy  geografik  majmualarning   makon  va  zamonda  ob yektiv  mavjudligini  e tirof  etish  Tabiiy  geografiyani   ʼ ʼ eng  muhim  metodologik  tamoyillaridan  biri. • Tarixi. Dastlabki  geografik  tasavvurlar  yunon  olimlari  Fales  (mil.  av.  625— 547  yillar),  Anaksimandr  (mil.  av.  610—347  yillar),  Miletlik  Gekatey  (mil.   av.  546—480  yillar),  Gerodot  (mil.  av.  486—425  yillar),  Platon  (mil.  av.   427—347  yillar),  Aristotel  (mil.  av.  384—322  yillar)ning  tabiat  falsafasi   yoki  tarixga  oid  asarlarida  uchraydi.  "Geografiya"  nomli  birinchi  ilmiy  asar   Eratosfen  (276—194  yillar)  tomonidan  yaratilgan.  Bu  asar  o z  davrigacha   ʻ to plangan  geografik  ma lumotlarni  tartib  bilan  taxlil  qilishning  eng   ʻ ʼ dastlabki  namunasi  bo lgan.  Yunon  olimlarining  asarlarida  hozirgi  vaqtda   ʻ ham  mavjud  bo lgan  matematik  geogr ʻ фа   mamlakatshunoslik,   rayonlashtirish  va  tasviriy  geogr.  kabi  yo nalishlarga  asos  solingan  edi.   ʻ Geografik  xaritalarning  ilk  namunalari  ham  ular  tomonidan  yaratilgan. • Ilm fan,  ma rifat  va  madaniyat,  shuningdek,  Osiyoda,  ya ni  g arbda  O rta  dengiz   ʼ ʼ ʻ ʻ bo ylaridan,  sharqda  Xitoy  chegarasigacha,  shimolda  Orol  dengizi  kengliklaridan   ʻ janubda  Arabiston  dengizi  qirg oqlarigacha  bo lgan  hududlarni  o z  ichiga  olgan  Sharq   ʻ ʻ ʻ olamida  rivojlana  boshladi.  Bu  davrda,  ayniqsa,  9—  11-asrlarda  fan  va  madaniyat  tez   sur atlarda  rivojlandi,  yuzlab  ilmfan  namoyandalari,  olimlar  yetishib  chiqdi.  Ulardan   ʼ Movarounnahr  va  Xuroson  olimlari  yetakchi  o rinlarni  egallagan.  O sha  davrda  yashab,   ʻ ʻ ijod  qilgan  va  jahon  fanida  o chmas  iz  qoldirgan  Muhammad  ibn  Muso  alXorazmiy,   ʻ Ahmad  alFarg oniy,  Jayhoniy,  Abu  Zayd  va  Abu  Ma shar  Ja farlar,  Abu  Rayhon  Beruniy,   ʻ ʼ ʼ Mahmud  Koshg ariy  kabilar  shunday  olimlardan.  Ular  Yer  meridiani  uzunligini  aniklash,   ʻ joylarning  geografik  koordinatalari  jadvallarini  tuzish,  geofafik  xaritalar  tuzish,  ayrim   geografik  hodisa  va  jarayonlarning  sabablarini  izohlash,  turli  mamlakatlar  tabiatini   tasvirlab  yozish  ishlarini  davom  ettirdilar.  Ko pgina  tarixiygeografik  va  astronomikgeofizik   ʻ asarlar  yoziddi.  O rta  asrlardagi  Sharq  olimlarining  geografik  merosi  I.Yu.Krachkovskip,   ʻ g .Hasanovlar  tomonidan  taxlil  qilingan. ʻ • Tabiiy geografiyaning  rivojlanishi  tarixida  15—16-asrlarda   Yevropadagi  Uyg’onish  davri  bilan  bog liq  bo lgan  Buyuk  geografik   ʻ ʻ kashfiyotlar  muhim  ahamiyatga  ega  bo ldi.  O sha  vaqtda  yangi   ʻ ʻ yerlarning  yevropaliklar  uchun  malum  bo lishi  tabiatshunoslikning  ,  ʻ shu  jumladan,  Tabiiy  geografiyaning  taraqqiyoti  uchun  ham  turtki   bo ldi.  Insonlarning  geografik  tasavvur  doirasi  ancha  kengaydi.   ʻ O sha  davrda  Movarounnahrda  Hofizi  Abro ,  G iyosiddin   ʻ ʻ ʻ Naqqosh,Abdurazzoq  Samarqandiy,  Mirzo  Ulug bek,  Bobur,   ʻ Muhammad  Haydar  Mirzo  kabilar  o z  asarlaribilan  tasviriy   ʻ geografiyaning  rivojiga  munosib  hissa  qo shdilar. ʻ Tabiiy geografiyaning  tarixidagi  yana  bir  muhim   bosqich  19-asrning  1yarmidan  20-asrning   60y.larigacha  davom  etib,  yangi  ilmiy  T.g  .ning   shakllanishi  bilan  tavsiflanadi.  Bu  davrning   boshlanishi  nemis  tabiatshunosi  A.  Gumboldt   asarlariga  borib  taqaladi.  Uning  buyuk  xizmati  tabiat   komponentlari  orasidagi  o zaro  aloqadorlikning   ʻ taxlili  geogr.  fani  uchun  qanday  ahamiyatga  ega   ekanligini  ochib  berishda  edi.  T.g  .dagi  bu  g oya   ʻ keyinchalik  V.  Dokuchayev,  L.S.Berg  , A.  Grigoryev,   SV.Kalesnik  va  boshqa  tomonidan  rivojlantirildi.   Natijada  Yerning  geografik  qobig i,  tabiiy  geografik   ʻ kompleks  va  landshaft  haqidagi  ta limotlar  yuzaga   ʼ keldi.  Bir  qancha  tabiiy  geografik  qonuniyatlar   aniqlandi,  yangi  izlanish  metodlari  yaratildi,  ilmiy   ekspeditsiyalar  uyushtirildi.  Joylarning  tabiiy  sharoiti   va  tabiiy  boyliklarini  o rganish  ishlari  jadallashdi.   ʻ Sharqiy  Yevropa  tekisligi,  Kavkaz,  O rta  Osiyo,  Sibir   ʻ va  Uzok,  Sharq  regionlarining  tabiati  va  tabiiy   resurslari  haqida  yirik  ilmiy  asarlar  yuzaga  keldi.   Shular  qatorida  O rta  Osiyoda  izlanishlar  olib   ʻ borgan  tabiatshunos  olimlar  N.A.Dimo,  R.I.  Abolin,   D.  N.  Kashkarov,  Ye.P.Korovin,  KZ.Zokirov,   I.A.Raykova,  N.L.Korjenevskiy,  V.M.Chetirkinlarning   ishlari  ahamiyatli  bo ldi. ʻ • 20-asrning o rtalaridan  boshlab  Tabiiy  geografiya  tadqiqotlarining  , geografik  muassasa  va   ʻ ilmiy  markazlarning  ko lami  yanada  ortdi.  Geograflar  soni  ham  oshdi,  yangi-yangi  ilmiy   ʻ yo nalishlar  shakllandi.  Jumladan,  geofizika,  geokimyo,  ekologik  yo nalishlar  rivojlandi.   ʻ ʻ Yangi  ilmiy  tushunchalar  (geografik  fazo,  Yerning  landshaft  qobig i,  landshaftlar   ʻ morfologiyasi,  antropogen  landshaft  va  h.k.)  hamda  geografik  qonuniyatlar  (landshaft   qobig ining,  diskretligi,  geografik  zonallikning  davriylik  qonuniyatlari,  qutbiy  asimmetriya)   ʻ vujudga  keldi.  tabiiy  geografik  rayonlashtirish  ishlari  yangi  bosqichga  ko tarildi.  Uning   ʻ nazariy  asoslari,  metodlari  takomillashdi.  Tabiiygeografiya   konstruktiv  bosqichga  o tdi.   ʻ Tabiiy  komponentlarni  amaliy  maqsadlarda  baholash,  ularning  taraqqiyot  yo nalishlarini   ʻ aniklab,  kelajakdagi  o zgarishlarini  bashoratlash  tamoyillari  va  metodlari  ishlab  chiqildi. ʻ O ZBEKISTONLIK GEOGRAF  OLIMLARNING   ʻ DAVRASI  ANCHA  KENGAYDI.  TANIKLI  OLIMLAR   L.S.BABUSHKIN,  O.YU.POSLAVSKAYA,  N.A.KOGAY,   M.  QORIYEV,  N.D.DOLIMOV,  H.  HASANOVLAR   QATORIGA  P.BARATOV,  M.MAMATQULOV,   P.G ULOMOV,  A.SAIDOV,  YU.SULTONOV,   ʻ L.ALIBEKOV,  A.ABDULQOSIMOV,  A.RAFIQOV,  SH.   ZOKIROV,  SH.ERGASHEV,  I.HASANOV,   I.ABDUG ANIYEV,  I.NAZAROV  KABI  OLIMLAR  KELIB   ʻ QO SHILDI.  ULAR  O ZBEKISTON  VA  UNING  AYRIM   ʻ ʻ HUDUDLARINING  TABIIY  VA  ANTROPOGEN   LANDSHAFTLARINI  TADQIQ  QILDILAR,  TABIIY   GEOGRAFIK  RAYONLASHTIRISH,  TABIIY   GEOGRAFIK  BAHOLASH,  TABIIY  GEOGRAFIK   MAJMUALARNING  RIVOJLANISH  YO NALISHLARINI   ʻ ANIKLASH  VA  BASHORATLASH  ISHLARIDA   SAMARALI  MEHNAT  QILDILAR • Umumiy Tabiiy geografiyaning nazariy asoslari negizida quyidagi eng muxim geografik krnuniyatlar yotadi: • 1) geografik qobiqning bir butunlik qonuniyati; • 2) aylanma harakatlar qonuniyati; • 3) geografik qobiqning davriylik qonuniyati, yaʼni barcha tabiiy geografik hodisa va jarayonlarning maʼlum vaqt davomida takrorlanish qonuniyati; • 4) geografik qobiqning hududiy tabaqalanish qonuniyati, yaʼni rivojlanish jarayonida gazlarning qobiq strukturasining maydonda oʻzgarishi, kattakichik tabiiy hududiy majmualarga boʻlinishi. Bu qonuniyat tabiiy geografik rayonlashtirish uchun nazariy asosdir;  5) geografik zonallik qonuniyati — tabiatda geografik mintaqalar va tabiat zonalarining mavjudligi shaklida namoyon boʻladi;  6) geografik zonallikning davriy qonuniyati, yaʼni bir tipdagi geografik zonaning turli geografik mintaqalarda uchrashi qonuniyati;  7) azonallik qonuniyati geografik mintaqalarning geografik uzunligi boʻyicha sektorlarga boʻlinishi, landshaft zonalarining qam shu yoʻnalishda tabaqalanishi va landshaftlarning balandlik mintaqalari mavjudligida oʻz ifodasini topishi;  8) zonallik va azonallikning bir butunligi qonuniyati;  9) Yer sharining qutbiy asimmetriya qonuniyati.  • Tabiiy geografiyaning  hududlarni  tabiiy   geografik  tavsiflash  metodlari  ham   takomillashib  bordi.  Bu  keyingi  yillarda   yaratilgan  ko plab  monografiyalar,  darslik  va   ʻ o quv  qo llanmalarida  aks  etgan.  Hozirgi  kunda   ʻ ʻ Tabiiy  geografiya  fani  hal  etilishi  lozim  bo lgan   ʻ muammolarning  ko pchiligi,  asosan,  uning   ʻ ob yekti  va  predmetining  murakkabligi,  o ziga   ʼ ʻ xos  xususiyatlar  bilan  va  fanning  hozirgi   taraqqiyot  bosqichida  xalq  xo jaligi   ʻ qo yayotgan  vazifalarning  murakkabligi  bilan   ʻ bog liqdir.  Shunday  muammolarning  ayrimlari   ʻ "inson—tabiat"  sistemasidagi  o zaro  ta sir   ʻ ʼ oqibatida  yuzaga  kelayotgan  muammolardan.   Sayyoraviy  miqyosda  ro y  berayotgan  iqlim   ʻ o zgarishi,  regional  ko lamda  Orol  va  Orolbo yi   ʻ ʻ ʻ muammolari,  cho llashish,  tabiiy  resurslarning   ʻ tez  sur atlarda  kamayishi,  tabiiy  muhitning   ʼ ifloslanishi  kabi  muammolar  shular  jumlasidan. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:  Ad. Anuchin  V.A.,  Teoreticheskiye  osnovi  geografiya  Zokirov  Sh.  S.,  Landshaftshunoslik  asoslari,    Hasanov  I.  A.,  G ulomov  P.  N.,  O rta  Osiyo  tabiiy  geografinsi,   ʻ ʻ  Kalesnik  SV.,  Obshiye  geograficheskiye  zakonomernosti   Zemli  Milkov  F.N.,  Obsheye  zemlevedeniye  Yurenkov  G.I.,  Osnovnie  problemi  fizicheskoy  geografii  i  landshaftovedeniye E’t iboringiz uchun rahmat !

MAVZU:Tabiiy geografiyaning ilmiy nazariya asoslari

• Tabiiy geografiya  - Yerning  geografik  qobig i  tabiiy  tarkibi  va  uning   ʻ strukturaviy  qismlari:  barcha  darajadagi  tabiiy  hududiy  majmualarini   (shuningdek,  suv  havzalarini  ham)  o rganuvchi  fan;  tabiatshunoslik   ʻ fanlarining  muhim  tarmoqlaridan  biri.  Tabiiy  geografik  majmualarning   makon  va  zamonda  ob yektiv  mavjudligini  e tirof  etish  Tabiiy  geografiyani   ʼ ʼ eng  muhim  metodologik  tamoyillaridan  biri.

• Tarixi. Dastlabki  geografik  tasavvurlar  yunon  olimlari  Fales  (mil.  av.  625— 547  yillar),  Anaksimandr  (mil.  av.  610—347  yillar),  Miletlik  Gekatey  (mil.   av.  546—480  yillar),  Gerodot  (mil.  av.  486—425  yillar),  Platon  (mil.  av.   427—347  yillar),  Aristotel  (mil.  av.  384—322  yillar)ning  tabiat  falsafasi   yoki  tarixga  oid  asarlarida  uchraydi.  "Geografiya"  nomli  birinchi  ilmiy  asar   Eratosfen  (276—194  yillar)  tomonidan  yaratilgan.  Bu  asar  o z  davrigacha   ʻ to plangan  geografik  ma lumotlarni  tartib  bilan  taxlil  qilishning  eng   ʻ ʼ dastlabki  namunasi  bo lgan.  Yunon  olimlarining  asarlarida  hozirgi  vaqtda   ʻ ham  mavjud  bo lgan  matematik  geogr ʻ фа   mamlakatshunoslik,   rayonlashtirish  va  tasviriy  geogr.  kabi  yo nalishlarga  asos  solingan  edi.   ʻ Geografik  xaritalarning  ilk  namunalari  ham  ular  tomonidan  yaratilgan.

Похожие

Evolyutsion nazariya
Iqtisodiy geografiyaning tarixiy shakllari
O‘ZBEKISTONNING TABIIY SHAROITI VA TABIIY BOYLIKLARI
Pedagogikaning ilmiy asoslari. Pedagogika fan sifatida uning predmeti, maqsadi va vazifalari
Etnogenez va etnik tarix fanining tarixshunosligi, nazariy va ilmiy-metodologik asoslari