logo

“GO’ZALLIK SALONI LOYIHASINI LOYIHALASHTIRISH VA ISHLAB CHIQISH” mavzusida

Yuklangan vaqt:

13.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2759 KB
“GO’ZALLIK SALONI LOYIHASINI LOYIHALASHTIRISH VA ISHLAB
CHIQISH”  mavzusida
                     MUNDAREJA
KIRISH……………….……………………………………….………….3
NAZARIY QISM……………………….………......................................5         
      MBBT tillari haqida ma’lumot…………………………….…...………12
      AMALIY QISM ……................................................................................14
       Jadvallarning o’zaro bog’lanishi…........................................................16
        Loyihaning dizayn qismi……………………….…….………..…...…..22       
        Loyihaning kod qismi…….…………………….…….………………...23
        Xulosa…………………………………………….………………….…..25
        Foydalanilgan adabiyotlar……………………………….…….………26   
                                          
1                              
                                                 Kirish
Taqdim   etiladigan   tashqi   ko'rinish   ko'p   odamlar   uchun   muhim.   Ular
o'zlarining   go'zalligini   saqlab   qolish   uchun   maxsus   protseduralar,   kosmetika
vositalariga   sarmoya   kiritishga,   mutaxassislarga   tashrif   buyurishga   tayyor.
Ma’lumki talab taklifni yaratadi. Shu sababli, go'zallik sohasida kompaniya ochish
katta   imkoniyatlarga   ega.   Go'zallik   salonining   biznes   rejasi   kelajakdagi
korxonaning   qisqacha   mazmuni   bilan   boshlanadi.   Bu   rejaning   eng   qisqa   bo'limi,
ammo   ahamiyati   kam   emas.   go'zallik   salonini   tashkil   etishdan   daromad   olish;
bosqichma-bosqich   rivojlanish   strategiyasini   ishlab   chiqish;   loyihaning   o'zini
oqlash   bo'yicha   tahlil   va   xulosalar.   Amaldagi   biznes-rejadagi   go'zallik   salonlari
mijozlarining   aksariyati   25-34   yoshli   ayollardir.   Biroq,   so'nggi   yillarda   14-18
yoshli   o'smirlar   tomonidan   taqdim   etilgan   segment   ham   o'sib   bormoqda.   Qizlar
ham,   o'g'il   bolalar   ham   o'zlarini   tartibga   solishga   intilib,   o'smirlikning   namoyon
bo'lishini   minimallashtirishga   harakat   qilishadi.   Maqsadli   auditoriyaning   o'rtacha
daromadi butunlay salon turiga bog'liq.
Hozirgi kunda inson faoliyatida ma’lumotlar bazasi   (MB)   kerakli axborotlarni
saqlash   va   undan   oqilona   foydalanishda   juda   muhim   rol   o‘ynamoqda.   Sababi:
jamiyat   taraqqiyotining   qaysi   jabhasiga   nazar   solmaylik   o‘zimizga   kerakli
ma’lumotlarni   olish   uchun,   albatta,   MBga   murojaat   qilishga   majbur   bo‘lamiz.
Demak,   MBni   tashkil   qilish   axborot   almashuv   texnologiyasining   eng   dolzarb   hal
qilinadigan   muammolaridan   biriga   aylanib   Informatsion   texnologiyalarning
rivojlanishi   va   axborot   oqimlarining   tobora   ortib   borishi,   ma’lumotlarning   tez
o‘zgarishi   kabi   holatlar   insoniyatni   bu   ma’lumotlarni   o‘z   vaqtida   qayta   ishlash
choralarining yangi usullarini qidirib topishga undamoqda. Ma’lumotlarni saqlash,
uzatish   va   qayta   ishlash   uchun   MBni   yaratish,   so‘ngra   undan   keng   foydalanish
bugungi kunda dolzarb bo‘lib qolmokda. Moliya, ishlab chiqarish, savdo-sotiq va
boshqa   korxonalar   ishlarini   ma’lumotlar   bazasisiz   tasavvur   qilib   bo‘lmaydi.
2 Ma’lumki,   MB   tushunchasi   fanga   kirib   kelgunga   qadar,   ma’lumotlardan   turli
ko‘rinishda foydalanish juda qiyin edi.  Dastur tuzuvchilar ma’lumotlarini shunday
tashkil  qilar   edilarki,  u  faqat  qaralayotgan  masala  uchungina  o‘rinli  bo‘lardi.  Har
bir   yangi   masalani   hal   qilishda   ma’lumotlar   qaytadan   tashkil   qilinar   va   bu   hol
yaratilgan   dasturlardan   foydalanishni   qiyinlashtirar   edi.
Har   qanday   axborot     tizimining   maqsadi   real   muhit   ob’ektlari   haqidagi
ma’lumotlarga   ishlov   berishdan   iborat.   Keng   ma’noda   ma’lumotlar   bazasi   -   bu
qandaydir   bir   predmet   sohasidagi   real   muhitning   aniq   ob’ektlari   haqidagi
ma’lumotlar to‘plamidir. Predmet sohasi deganda avtomatlashtirilgan boshqarishni
tashkil  qilish  uchun   o‘rganilayotgan  real   muhitning  ma’lum  bir   qismi   tushiniladi.
Masalan,  korxona, zavod, ilmiy tekshirish instituti, oliy o‘quv yurti  va boshqalar.
Shuni   qayd   qilish   lozimki,   MB ni   yaratishda   ikkita   muhim   shartni   hisobga   olmoq
zarur:   Birinchidan,   ma’lumotlar   turi,   ko‘rinishi,   ularni   qo‘llaydigan  
programmalarga   bog‘liq   bo‘lmasligi   lozim,   ya’ni   MB ga   yangi   ma’lumotlarni
kiritganda   yoki   ma’lumotlar   turini   o‘zgartirganda,   programmalarni   o‘zgartirish.
          Shuning   uchun   ham   MB ni   tashkil   etishda   ma’lum   qonun   va   qoidalarga   amal
qilish   lozim.   Bundan   buyon   axborot   so‘zini   ma’lumot   so‘zidan   farqlaymiz,
ya’ni   axborot   so‘zini   umumiy   tushuncha   sifatida   qabul   qilib,   ma’lumot   deganda
aniq   bir   belgilangan   narsa   yoki   hodisa   sifatlarini   nazarda   tutamiz.
Ma’lumotlar bazasini yaratishda, foydalanuvchi axborotlarni turli belgilar bo‘yicha
tartiblashga   va   ixtiyoriy   belgilar   birikmasi   bilan   tanlanmani   tez   olishga   intiladi.
Buni   faqat   ma’lumotlar   tizilmalashtirilgan   holda   bajarish   mumkin.
T   i   z   i   l   m   a   l   a   sh   t   i   r   i   sh   –   bu   ma’lumotlarni   tasvirlash   usullari   haqidagi
kelishuvni   kiritishdir.   Agar   ma’lumotlarni   tasvirlash   usuli   haqida   kelishuv
bo‘lmasa,   u   holda   ular   tizilmalashtirilmagan   deyiladi.   Tizilmalashtirilmagan
ma’lumotlarga   misol   sifatida   matn   fayliga   yozilgan   ma’lumotlarni   ko‘rsatish
mumkin.
       
3   
                                 Nazariy qism.
    Malumotlar bazasi haqida tushuncha
      Ma’lumotlar bazasi   - bu EHM ning tashqi xotirasida saqlanadigan, har qanday
jismoniy, ijtimoiy, statistik, tashkiliy va boshqa obyektlar, jarayonlar, holatlarning
o‘zaro bog‘liq va tartiblashtirilgan majmuidir.
      Ma’lumotlar   bazasi   (MB)   har   xil   foydalanuvchilarning   axborot
yetishmovchiligini   ta’minlash   uchun   mo‘ljallangan.   Amaliyotda   ko‘pchilik
ma’lumotlar   bazasi   chegaralangan   predmet   sohasi   uchun   loyihalashtiriladi.   Bitta
EHMda   bir   qancha   ma’lumotlar   bazasi   yaratiladi.Vaqti   bilan   turdosh   vazifalarni
bajarishga mo‘ljallangan ba’zi bir ma’lumotlar bazasi birlashishi ham mumkin.
Har qanday axborot tizimi bizni  qamragan real  dunyoning ba’zi tomonlarini yoki
predmet sohasini yoki muammoni yoritishi mumkin.
      Muammoli   muhit   vaqti   o‘zgarishi   bilan   o‘zgarishi,   ya’ni   ob’yektlar
xususiyatining o‘zgarishida, eski ob’yektlarning yo‘qolishi va yangilarining paydo
bo‘lishida   ifodalanadi.   Bu   o‘zgarishlar   voqealar   natijasida   bo‘lib   o‘tadi.
Voqealarning   ketma-ketligi   jarayonni   tashkil   etadi.Har   qanday   axborot   tizimi
ob’yektlarning   o‘zlari   bilan   emas,   mavjudiy   borliq   singari,   balki   ularning   belgili
yoritqichi-idenfikatori bilan ishlaydi.
      Belgi   -   idenfikatorlarning   bosh   vazifasi   -   ob’yektni   guruhdagi   turdosh
ob’yektlardan   farqlash.Ob’yektning   idenfikatori,   umumiy   aytganda,   ob’yektning
xususiyati   haqida   yoki,   ya’ni   shunga   o‘xshash,   uning   u   yoki   bu   sinfga   tegishligi
haqida hech qanday axborot bermasligi mumkin.
      Ma’lumotlar.   Belgili   shaklda   ifodalangan   ob’yekt   yoki   ob’yektlarning
muomalasi haqidagi axborotlar ma’lumotni tashkil qiladi.
     Bu ma’lumotlar inson yoki qandaydir texnik qurilma tomonidan qabul qilinishi
va   tegishli   tarzda   interpretatsiya   qilinishi   mumkin.   Ma’lumotlarning   tavsifli
xususiyati   shu   hisoblanadiki,   ya’ni   ularni   bir   belgili   tizimdan   boshqasiga   qayta
4 kodlash   axborotni   yuqotmagan   holda   o‘tkazish   mumkin.Belgili   ifodalanishning
bunaqangi xususiyatining ahamiyati - mavjud predmetli holatning qabul qiluvchiga
yo‘naltirilgan, belgilarning har xil tizimlarida ifodalanish imkonini beradi.
Ma’lumotlar  bazasini  qurishda insonga  yo‘naltirilgan mantiqiy ifodalanish  haqida
va   uzoq   muddatli   xotira   qurilmasiga   yo‘naltirilgan   jismoniy   ifodalanish   haqida
gapirish an’anaga aylangan.
Ma’lumotlar   ba’zasi   -   ma’lum   masalaga   yoki   biror   faoliyatga   taalluqli   o’zaro
bog’langan va aloxida ko’rinishda tashkil etilgan ma’lumotlar. 
MB  ma’lumotlarni  xsusiyatlari:  – tuliklik;  – aktuallik;  – kulaylik;  – Tugri  tashkil
etish. 
Ma’lumotlar   banki   -   bir   nechta   MB,   texnik   vosita   va   dastur   ta’minotidan   iborat
avtomatlashtirilgan tizim.
Malumotlar bazasini (MB) yaratish “MYSQL” dasturi bilan ishlash.
MB   tashkil   qilish,   ularga   qo’shimcha   ma’lumotlarni   kiritish   va   mavjud   MBdan
foydalanish   uchun   maxsus   MBlar   bilan   ishlaydigan   programmalar   zarur   bo’ladi.
Bunday   programmalar   majmui   ma’lumotlar   bazasini   boshqarish   sistemalari
(MBBT)   deb   yuritiladi.   Aniqroq   qilib   aytganda,   MBBT–bu   ko’plab
foydalanuvchilar   tomonidan   MBni   yaratish,   unga   qo’shimcha   ma’lumotlarni
kiritish va MBni birgalikda ishlatish uchun zarur bo’lgan programmalar majmuidir.
MBBTning   asosiy   tarkibiy   qismi–ma’lumotlar   bo’lsa,   boshqa   tarkibiy   qismi–
foydalanuvchilardir.   Bulardan   tashqari   Hardware-   texnik   va   Software-dasturiy
ta’minoti   ham   MBBTning   samarali   ishlashini   ta’minlovchi   tarkibiy   qismlar
hisoblanadi.   Hardware   tashqi   qo’shimcha   qurilmadan   iborat   bo’lsa,   programma
qismi   esa   MB   bilan   foydalanuvchi   o’rtasidagi   muloqotni   tashkil   qilishni   amalga
oshiradi.   MBning   tuzilishi   o’rganilayotgan   ob’ektning   ma’lumotlari   ko’rinishi,
ma’nosi, tuzilishi va hajmiga bog’liq bo’ladi. 
Odatda, foydalanuvchilar quyidagi kategoriyalarga bo’linadilar:
 foydalanuvchi-programma tuzuvchi;
 sistemali programma tuzuvchi;
5  ma’lumotlar bazasi administratori.
Bunda   programma   tuzgan   foydalanuvchi   MBBT   uchun   yozgan   programmasiga
javob beradi, sistemali programma tuzuvchi esa butun sistemaning ishlashi uchun
javobgar hisoblanadi. U holda MB administratori sistemaning saqlanish holatiga va
ishonchliligiga javob beradi.
MBBT quyidagicha tavsiflanadi:
Ispolnimost-Bajarilishlik,   foydalanuvchi   so’roviga   hozirjavoblik   bilan   muloqotga
kirishish;
Minimalnayapovtoryaemost-   Minimal   takrorlanishlik,   MBdagi   ma’lumot   iloji
boricha kam takrorlanishi lozim, aks holda ma’lumotlarni izlash susayadi;
Yaxlitlik –axborotni MBda saqlash iloji boricha ma’lumotlar orasidagi bog’liqlikni
asragan holda bo’lgani, ayni muddao;
Bezopasnost–Xavfsizlik,   MB   ruxsat   berilmagan   kirishdan   ishonchli   himoya
qilingan   bo’lishi   lozim.   Faqat   foydalanuvchi   va   tegishli   tashkilotgina
ma’lumotlarga kira olish va foydalanish huquqiga egalik qilishi mumkin;
Migratsiya–ba’zi   bir   ma’lumotlar   foydalanuvchilar   tomonidan   tez   ishlatilib
turiladi, boshqalari esa faqat talab asosida ishlatiladi. SHuning uchun ma’lumotlar
tashqi   xotiralarda   joylashtiriladi   va   uni   shunday   tashkil   qilish   kerakki,   eng   ko’p
ishlatiladigan ma’lumotlarga murojaat qilish qulay bo’lsin.
Ma’lumotlar   bazasini   boshqarish   sistemasida   har   bir   MB   modeli   quyidagi
xususiyatlari bo’yicha tavsiflanadi:
 Ma’lumotlar tuzilmalarining turi;
 Ma’lumotlar ustida bajariladigan amallar;
 Butunlikning cheklanganligi.
Bu   xususiyatlarni   e’tiborga   olgan   holda   ma’lumotlar   bazasi   modellari   quyidagi
turlarga bo’linadi:
 Daraxtsimon (ierarxik) modellar;
 Tarmoqli (to’rli) modellar;
 Relyatsion modellar.
6 Yana   shu   narsani   ta’kidlash   lozimki,   ma’lumotlar   bazasi   modellarining   faqatgina
yuqorida qayd qilingan modeli mavjud deyish noto’g’ri. CHunki bulardan tashqari
yana ma’lumotlar bazasining binar munosabatlar modeli, ER – modellari, semantik
model   kabi   boshqa   turlari   ham   mavjud.   Lekin   amalda   asosan   dastlabki
ta’kidlangan 3 turli modellar ko’proq qo’llanilib kelinmoqda.SHuning uchun ham
biz ushbu modellarga qisqacha to’xtalib o’tamiz.
Daraxtsimon (ierarxik) modelda ob’ektlar yozuvlar ko’rinishida ifodalanadi.
Ierarxik modelda ikki yarusdagi elementlar bog’langan bo’lsa, unday ma’lumotlar
tarmoqli (to’rli) modelda ifodalangan deyiladi.Tarmoqli modellarda ham ob’ektlar
daraxtsimon   modellardagi   kabi   yozuvlar   ko’rinishida   tasvirlanadi.Ob’ektlarning
o’zaro aloqalari yozuvlar o’rtasidagi aloqalar sifatida tavsiflanadi.
Relyatsion   modellarda   esa   ob’ektlar   va   ularning   o’zaro   aloqalari   ikki   o’lchovli
jadval ko’rinishida tasvirlanadi. Ma’lumotlarning bunday ko’rinishda tasvirlanishi
ob’ektlarning o’zaro aloqalarini yaqqol tasvirlanishiga asos bo’ldi.
MBBT alohida olingan quyidagi modullardan tashkil topadi:
MBni boshqarish bloki-disklardagi ma’lumotlar bilan foydalanuvchi programmasi
va sistemaning so’rovi orasidagi interfeysni aniqlaydi;
Fayl   menedjeri-ma’lumotlar   tuzilmasi   bilan   disklar   o’rtasidagi   bog’lanishni
boshqaradi;
Guery   protsessor-ingliz   tilida   yozilgan   guery   gaplarini   MBni   boshqarish   bloki
tushunadigan tilga o’tkazadi;
Prekompilyator   DML(Data   Manipulation   Language)-   ma’lumotlar   bilan
manipulyatsiya qiladigan til bo’lib, u quyidagi operatsiyalarga javob beradi:
MBdan ma’lumotlarni ajratib olish;
MBga ma’lumotlarni kiritish;
MBdan ma’lumotlarni olib tashlash;
MBni modifikatsiya (o’zgartirishlar) qilish;
Kompilyator   DDL(Data   Definition   Language)-MB   tilini,   uning   tuzilmasini   va
tashqi   xotiralardagi   axborot   turini   aniqlaydi.   MBning   tuzilmasi   ko’pincha   jadval
shaklida bo’ladi.
7 MBga  qo’yiladigan talablar :
 Minimum   xatolik  va  dulikat.  MBBT   ga  ma’lumot  kiritilayotganda  dublikat
bo’lmasligiga tekshiriladi; 
 Aktualizatsiya   imkoniyati.   MB   saklanayotgan   ma’lumotlar   eskirishi
mumkin, bunda ma’lumotlar strukturasi yangi ma’lumotlarni kiritishga va eskisini
uchirishga imkon berishi kerak. 
 Ma’lumotlarni   butunligini   ta’minlash.   MBBT   ma’lumotlarni   buzilishlardan
ximoya   kilishni   ta’minlashi   va   buzilgan   ma’lumotlarni   tiklash   imkoniyatini
yaratish kerak;
 Yuqori   qidirish   tezligi.   Xotira   qurilmalarida   ma’lumotlarni   saklash   usullari
ma’lumotlar banki bilan ishlashni dialog rejimini ta’minlashi kerak; 
 Xavfsizlik   va   maxfiylik.   Foydalanuvchi   fakat   uziga   berkitilgan
zaruriyma’lumotlari bilan ishlashi kerak. 
 Murakkab   surovlar.   Foydalanuvchilarni   xar   xil   kurinishdagi   surovlarini
kayta ishlashni ta’minlashi kerak
MBni yaratishda predmet sohasini tahlil qilish  
MB ni loyihalashtirishda asosan ikkita masala yechiladi: 
1.Predmet   sohasi   ob’ektlarini   qanday   qilib   ma’lumotlar   modellarining
abstrakt   obektlari   shaklida   ifodalash.   Ayrim   hollarda   bu   masalaga   ma’lumotlar
bazasini mantiqiy loyihalash masalasi deyiladi.
  2.Ma’lumotlar   bazasiga   so’rovlarning   bajarilish   effektivligini   qanday
ta’minlash. Bu masalaga ma’lumotlar bazasini fizik loyihalash masalasi deyiladi. 
Ixtiyoriy   turdagi   MBni   loyihalashtirishning   birinchi   bosqichdagi   predmet
sohasini   tahlil   qilish   bo’lib,   u   axborot   tuzilmasini   (kontseptual   sxemalar)   tuzish
bilan   yakunlanadi.   Bu   bosqichda   foydalanuvchining   so’rovlari   tahlil   qilinadi,
axborot   ob’ektlari   va   uning   xarakteristikalari   tanlanadi,   hamda   o’tkazilgan   tahlil
asosida   predmet   sohasi   tuzilmalashtiriladi.   Predmet   sohasini   tahlil   qilishni   uch
bosqichga bo’lish maqsadga muvofiqdir: 
   kontseptual talablar va axborot ehtiyojlarini tahlil qilish; 
   axborot ob’ektlari va ular orasidagi aloqalarni aniqlash; 
8   MBBT da jadvallar,so’rovlar,formalar va hisobotlar bilan ishlash.  
Ma’lumot   bazasi   (MB)   buyurtmachisi   bilan   birgalikda   ,   ma’lumot   bazasiga
so‘rovlar   tizimini   ishlab   chiqish   zarur.   Ishlab   chiqilgan   so‘rovlar   tizimi   relevant
yaratilgan Mohiyat aloqa modeliga va buyurtmachini talablarini maksimal darajada
qondirishi kerak . Agar buyurtmachini qo‘ygan talablariga qurilgan mohiyat aloqa
modeli   so‘rovlar   tizimiga   ,   uni   to‘la   javob   bermasa,   unda   predmet   sohani
qushimcha   o‘ranib   chiqib,   mohiyat   aloqa   modeli   kerakli   elnementlar   ,
bog‘lanishlar va munosobatlar bilan to‘ldiriladi. 
1.   So‘rovlar   tizimini   ma’lumotlar   bazasidan   foydalanuvchiga   beriladigan
axborot bo‘yicha standart va nostandart (reglamentlamagan) so‘rovlarga sinflanadi.
2. Ma’lumot bazasiga reglamentlanmagan so‘rovlar- shunday so‘rovlarki, ular
foydalanuvchilarni   joriy   ehtiyojlariga   qarab   ,   lekin   qurilgan   model   imkoniyatlari
chegarasida   va   bu   surovlarni   unga   relevantligini   saqlagan   xolda   o‘zini   ta’rifini
uzgartirish imkonini beradi. 
"Go’zallik saloni" predmet sohasi uchun surovlar sistemasi 
1. Go’zallik salonida mavjud barcha materiallarni tashki tavsifini toping;
  2. Materiallarni nomlarini va qabul qilish sanasini toping; 
3. Go’zallik salonida mavjud materiallar nomini toping; 
4. Iste’molchilar va materiallar nomini toping; 
5. Materiallarni olgan, omborxona nomlarini toping; 
6. Bir material uchun go’zallik saloni nomeri ularning kirim chiqimini toping;
7.№1 nomerli materiallar sonini va iste’molchini toping; 
8. Vazni >100 bulgan materiallarni kirim va chiqim sonini toping; 
9. S1 go’zallik salonidagi materiallar nomini va ularni sonini aniklang; 
10. Maksimal ogirlikka ega bulgan qizil rangli materiallarni nomini toping;
11. Eng engil vaznli detal uchun zarur bulgan materialga talab (son va            
      iste’molchi)ni toping; 
12. 31.04 kunda kabul k.ilingan material nomerini toping; 
13. P1 iste’molchiga zarur bulgan barcha materiallar saqlanadigan hamma      
     salonlarni toping; 
9 14. Qizil rangli materiallar kerak bulgan barcha iste’molchilarni toping; 
15. Vazni 40 dan katta bulgan talab kilingan mivdordagi materiallarni va ular
uchun barcha iste’molchilarni toping; 
16. K1 va K2 materiallar saqlanaetgan barcha omborxonalarni toping; 
17.31.04   sanada   olingan   materiallar   zarur   bulgan   barcha   iste’molchilarni
toping; 
18.   S1   raqamli   omborxonadagi   materiallar   nomini   va   ularni   mivdorini
aniqlang; 
19. P1 iste’molchi zarur bulgan materiallarni umumii mikdorini aniqlang; 
20. P1 iste’molchiga zarur bulgan materiallar umumiy sonini toping;
  21. Xar bir material va har bir omborxona uchun omborxona yangi xolatini
kuyidagi formula bilan hisoblang 
22. kol = kol0 + kol1 - kol2 
       |          |           | 
Qoldiq  kirim  chikim 
23. Bir material bo’yicha kirimlarni umumiy sonini toping; bir omborxona va
har bir material uchun chik;imlarni umumii sonini toping;
  24. Talab eng ko‘p miqdorda bo‘lgan materiallarni toping; 
25. kirim munosabatiga tanlash quying 
26.Omborxona joriy holatini uzgartiring (kirim va chikim hisobga olinsin); 
27.Barcha munosabatlarda tanlashlarni olib tashlang; 
28.har bir material uchun etishmaslikni hisoblang; 
29. Oq materialni ortiqchasini hisoblang; 
30. maksimal ortiklikka ega materiallarni tanlang; 
31.   K1   va   K2   materiallar   saqlanadigan   barcha   omborxonalarni   kushimcha
munosabat yaratib toping. 
10     MBBT tillari haqida ma’lumot.
SQL   -   kompyuter   berilganlar   bazasida   saqlanuvchi   ma’lumotlarni   qayta
ishlash   va   o‘qish   uchun   muljallangan   instrumentdir.   SQL   –   bu   strukturlashgan
so‘rovlar   tilining   (Structured   Query   Language)   qisqartirilgan   nomlanishidir.   SQL
abbreviaturasi odatda “sikvel” deb o‘qiladi. Ba’zi xollarda, “ESKYUEL” talaffuzi
xam   SQL   abbreviaturasini   o‘qishda   ishlatiladi.   Nomlanishidan   ko‘rinib   turibdiki,
SQL   foydalanuvchining   berilganlar   bazasi   bilan   o‘zaro   aloqasini   tashkil   etish
uchun qo‘llaniluvchi dasturlashtirish tilidir. Xaqiqatda esa SQL faqat relyasion deb
nomlanuvchi bir turdagi berilganlar bazasi bilan ishlaydi.
  Hozirda   bu   til   MBBT   foydalanuvchilariga   taqdim   etayotgan   barcha
funksional imkoniyatlari qo‘llanilmoqda. Bu imkoniyatlar quyidagilardir:
  1.   Ma’lumotlar   strukturasini   tuzish.   SQL   foydalanuvchilarga   ma’lumotlar
strukturasini   tuzish,   o‘zgartirish   xamda   berilganlar   bazasi   elementlari   o‘rtasida
aloqalarni o‘rnatish imkoniyatini beradi. 
2.   Ma’lumotlarni   o‘qish.   SQL   foydalanuvchi   yoki   dasturga   berilganlar
bazasida   saqlanuvchi   ma’lumotlarni   o‘qish   va   ulardan   foydalanish   imkonini
beradi. 
3.   Ma’lumotlarni   qayta   ishlash.   SQL   foydalanuvchiga   yoki   dasturga
berilganlar   bazasini   o‘zgartirish,   ya’ni   unga   yangi   ma’lumotlar   qo‘shish,   mavjud
ma’lumotlarni o‘zgartirish va o‘chirish imkonini beradi. 
4.   Berilganlar   bazasini   ximoyalash.   SQL   yordamida   ma’lumotlar   bazasi
foydalanuvchilarini   undagi   ma’lumotlarni   o‘qish   va   o‘zgartirish   imkoniyatlarini
chegaralab   qo‘yish   mumkin.   Bu   orqali   ruxsat   berilmagan   foydalanuvchilardan
axborotlar ximoyalanadi. 
5.   Ma’lumotlardan   birgalikda   foydalanish.   SQL   ma’lumotlardan   birgalikda
foydalanishni   koordinatsiya   qiladi,   bu   esa   paralel   ishlayotgan   foydalanuvchilar
birbirlariga   xalaqit   bermasdan   berilganlar   bazasidagi   ma’lumotlardan
foydalanishlari imkonini beradi. 
6.   Ma’lumotlar   yaxlitligini   ta’minlash.   SQL   berilganlar   bazasini   yaxlitligini
ta’minlashga imkon beradi va unda noo‘rin o‘zgartirishlar qilishni oldini oladi. 
11 MySQL   ni   faqat   mSQL   kamchiliklariga   javob   sifatida   qarash   noto‘g‘ridir.
Uning   ixtirochisi   Maykl   Videnius   (+   yana   Monty   sifatida   ma’lum)   shved
kompaniyasi   TsX   xodimi   ma’lumotlar   bazasi   bilan   1979   yildan   beri   ishlaydi.
Yaqin   paytgacha   Videnius   TsX   da   faqat   dasturchi   edi.   1979   yilda   firma   ichida
foydalanish   uchun   UNIREG   nomli   ma’lumotlar   bazasini   boshqarish   vositasini
yaratdi. 1979 yildan so‘ng UNIREG bir necha tillarda yozildi va katta ma’lumotlar
bazalarini qo‘llash uchun kengaytirildi. Bitta dastur bajarilayotgan har bir jarayon
bu   dastur   nusxasi   deyiladi,   chunki   xuddi   o‘zgaruvchi   nusxasi   kabi   xotiradan   joy
oladi.   1994   yilda   TsX   WWW   uchun   Amaliy   dasturlar   yarata   boshladi   va   bu
loyihani   qo‘llashda   UNIREG   dan   foydalandi.   Baxtga   qarshi,   UNIREG   katta
harajatlar   talab   qilgani   uchun,   undan   veb-sahifalarni   dinamik   generatsiya   qilish
uchun muvaffaqiyatli foydalanib bo‘lmadi. Va TsX shundan so‘ng SQL va mSQL
ga murojaat qildi Lekin o‘sha paytda mSQL faqat 1.x relizlari shaklida mavjud edi.
Yuqorida aytganimizdek mSQL 1.x versiyalari hech qanday indekslarni qo‘llamas
edi va shuning uchun UNIREG dan unumdorligi past edi.Videnius mSQL avtori s
Xyuz   bilan   bog‘landi   va   mSQL   ni   UNIREG   dagi   V+   ISAM   qayta   ishlovchisiga
ulash   fikri   Bilan   qiziqtirmoqchi   bo‘ldi.   Lekin   Xyuz   shu   paytga   keldib   mSQL   2
yaratish   yo‘lida   anchaga   ketgan   va   indekslar   Bilan   ishlash   vositalarini   yaratgan
edi.   TsX   o‘z   talablariga   ko‘proq   mos   keluvchi   ma’lumotlar   bazalari   serverini
yaratishga qaror qildi. TsX xodimlari Yangidan velosiped ixtiro qilib o‘tirmadilar.
Ular   UNIREG   ni   asos   qilib   oldilar   va   soni   oshib   borayotgan   o‘zga   dasturchilar
utilitalaridan   foydalandilar.   O‘z   tizimlari   uchun   boshida   mSQL   uchun   yaratilgan
API   bilan   deyarli   ustma-ust   tushuvchi   API   yaratdilar.   Natijada   Yangi   kengroq
imkoniyatga   ega   TsX   ma’lumotlar   bazasiga   o‘tmoqchi   bo‘lgan   mSQL
foydalanuvchisi o‘z kodiga juda kam o‘zgartirish kiritishi talab qilinardi. Shu bilan
birga  Yangi   ma’lumotlar  bazasi   kodi  to‘la  original  edi.  1995 yil   may oyiga  kelib
TsX  kompaniya   ichki   talablarini   qanoatlantiruvchi   ma’lumotlar   bazasi,   -   MySQL
1.0   ga   ega   edi.   Firma   biznes-partneri   Detron   HB   dan   David   Aksmark   (David
Axmark) TsX ga o‘z serverini Internetda ko‘rsatishni taklif qildi.
12                                         AMALIY QISM
  “ GO’ZALLIK SALONI ”  loyihasining  strukturasi va uni shakllantirish
"  GO’ZALLIK SALONI  Bo’limini" loyihasini ishlab chiqish
2.1 "  GO’ZALLIK SALONI  Bo’limini " mavzusini tahlil qilish
"Bolim" ma'lumotlar bazasi berilgan bo’limlar, xodimlar mehnatining              
dinamikasi, bo’limda ishash shartlari,.
  Ushbu mavzu sohasida ob'ektlarning izini ajratish mumkin:
-  GO’ZALLIK SALONI  ( GO’ZALLIK SALONI  nomi, telifoni, email 
pochtasi)
-Bo’limi (Bo’lim nomi, Rahbari).
-Mijoz (To'liq ismi, mashinalar nomlari, Clientik turi,).
-  GO’ZALLIK SALONI  xodimlari. (hujjatlarni yig'ish, (agar filialga so'rov 
yuborilsa)     yordam berish).
Ob'ektlarning o'zlaridan tashqari, ular o'rtasida ham bog'liqlik mavjud.
Ob'ektlar o'rtasidagi munosabatlar - predmet sohasidagi ob'ektlarning aloqasi. 
Mavzu maydoniga muvofiq tizim quyidagi xususiyatlarni hisobga olgan holda 
quriladi:
- Mashinaning sifatiga javob berish.
- Clientning qanday mashina olishini aniqlash.
- xodim mijozga xizmat qiladi.
“ GO’ZALLIK SALONI ” –   GO’ZALLIK SALONI  haqida ma’lumotni saqlovchi 
jadval
Maydon nomi Tipi Izoh
id GO’ZALLIKSALONI int(6) Kalit maydon
GO’ZALLIKSALONI _name varchar(255)
GO’ZALLIK SALONI  nomi
GO’ZALLIK SALONI  _Adress varchar(255) GO’ZALLIK   SALONI
Manzili
GO’ZALLIK_SALONI _Manege varchar(255) GO’ZALLIK   SALONI
13 r Menijeri
Phone varchar(255) GO’ZALLIKSALONI
telifoni
Email varchar(255) Email pochta manzili
GO’ZALLIK_SALONI  _Sete varchar(255) GO’ZALLIK   SALONI
Internit
“   Bo’lim ” –  Bo’lim haqida ma’lumotn i saqlovchi jadval 
Maydon nomi Tipi Izoh
idBolim int(5) Kalit maydon
Bolim_Nomi varchar(60) Bo’lim nomi
“ Lavozim ” –jadvali
Maydon nomi Tipi Izoh
idLavozim int(11) Kalit maydon
LavozimName varchar(100) Lavozim Nomi
“ Employee ” –Xodimlar haqida ma’lumot saqlovchi jadval
Maydon nomi Tipi Izoh
idEmployee int(5) Kalit maydon
Full_name varchar(45) F.I.O
Phone varchar(45) Telifoni
Position varchar(45) Lavozmi
EmployeeDate varchar(45) Ishchi kelgan vaqti
               
                     JADVALLARNING O’ZARO BOG’LANISHI
14 Jadvallarni   o’zaro   bog’lash   uchun   biz   strukturani   ya’ni   bog’lanish
strukturasini   hosil   qilamiz.   Bunda   birga   ko’p   o’lchamdagi   b og’lanishlarni
shakllantirib olamiz va u quyidagicha amalga oshiriladi
Go’zallik saloni  va bo’lim jadvallari n:1 bog’lanish turini hosil qilgan.
Go’zallik saloni  va lavozimi n:1 bog’lanish jadvali
15 Lavozim va bo’lim jadvallari 1:N bog’lanish
Go’zallik saloni  va xodim jadvallari n:1 bo’lanish
16 3.3. SQL operatorlari yordamida jadvallarni hosil qilish va  jadvallarga 
ma’lumotlar kiritish
1-jadval. “ Go’zallik saloni ” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil 
qilish
CREATE TABLE  GO’ZALLIK_SALONI  (
id   GO’ZALLIK_SALONI  INT(11) NOT NULL PRIMARY KEY,
     GO’ZALLIK_SALONI _name VARCHAR(55) NOT NULL,
     phone VARCHAR(55) NOT NULL,
     email VARCHAR(15) NOT NULL
      GO’ZALLIK_SALONI _Adres VARCHAR(15) NOT NULL
     GO’ZALLIK_SALONI  _Meniger VARCHAR(15) NOT NULL
);
2-jadval. “Xodim” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish
CREATE TABLE  Hodim  (
idHodim INT(11) NOT NULL PRIMARY KEY,
     EmployeEFullName VARCHAR(45) NOT NULL,
17      EmployeeDate INT(10) NOT NULL,
    EmployeeAdres Varchar(45) NOT NULL,
     phone VARCHAR(45) NOT NULL,
     );
 
3-jadval. “Client” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish
CREATE TABLE  Client  (
     idClient INT(11) NOT NULL PRIMARY KEY,
     Full_name VARCHAR(45)  NOT NULL,
     ClientAdresi VARCHAR(45) NOT NULL,
     ClientDate DATETIME(2)
    
);
4-jadval. “Xizmatlar” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish
CREATE TABLE  XIZMATLAR  (
     Id Xizmatlar  INT(11) NOT NULL PRIMARY KEY,
     Xizmat Turi VARCHAR(20) NOT NULL,
     XizmatNarxi  INT(2) NOT NULL
);
5-jadval. “Bo’lim” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish
CREATE TABLE Bolim   (
     idBolimINT(11) NOT NULL PRIMARY KEY,
     BolimNomi VARCHAR(45)  NOT NULL,
    );
6-jadval. “Lavozim” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish
18 CREATE TABLE Lavozim   (
     idLavozim INT(11) NOT NULL PRIMARY KEY,
     LavozimNomi VARCHAR(45)  NOT NULL,
    
    );
7-jadval. “ go’zallik_saloni  va bo’lim n:1 bog’lanish” jadvalini CREATE 
operatori yordamida hosil qilish
CREATE TABLE  GO’ZALLIK_SALONI _has_BO’LIM(
      GO’ZALLIK_SALONI _id GO’ZALLIK_SALONI   INT(4)   NOT   NULL
PRIMARY KEY,
     BO’LIM_idBO’LIM INT(3)) NOT NULL,    
);
8-jadval. “ go’zallik_saloni  va bo’lim n:1 bog’lanish” jadvalini CREATE 
operatori yordamida hosil qilish
CREATE TABLE  AVTOMOBIL_YUVISH _SHAHOBCHASI _has_Bolim(
    GO’ZALLIK_SALONI Bolim INT(4) NOT NULL PRIMARY KEY,
     GO’ZALLIK_SALONI _idSgifohona INT(3) NOT NULL,  
     BO’LIM_idBO’LIM INT(3) NOT NULL,  
)
3.4.  SQL operatorlari yordamida jadvallarga yozuvlar qo’shish
19 1-jadval. “ Go’zallik saloni ” jadvaliga INSERT operatori yordamida yozuv
qo’shish
GO’ZALLIK   SALONI   VALUES(1,’   Shaxnoza   go’zallik   saloni',   'Samarqand’,
’+998986987858’, 'Murodova Shaxnoza’,
’, shaxnoza@gmail,com',’shaxnoza_guzallik_saloni.uz’);
INSERT INTO  GO’ZALLIK_SALONI
  VALUES(2,‘   Sharofat   go’zallik   saloni
',‘Samarqand’,’+998986574892’,’Sotvoldiyeva
Sharofat’,’sharofat@gmail.com’,’sharofat_guzallik_saloni.uz’ );
INSERT INTO  GO’ZALLIK_SALONI
VALUES(1,’Marjono   go’zallik   salon   ',   'Nurobod’,   ’+9989865835689’,
’Do’smurodova Marjona,
’,   dusmurodova_marjona@gmail,com',   '
dusmurodova_marjona_guzallik_saloni.uz’);
20 Loyihaning dizayn qismi
Loyiha ko’rinishi
Bu   yerda   “ Go ’ zallik   saloni ”   loyihaning   ko ’ rinishi   tasvirlangan .   Ya’ni   loyihaning
dizayn   qismi   ko’rinishi   tasvirlangan.   Men   loyihamni   dizayn   qismini   tuzginimcha
Qt dasturlash tilidan foydalanganman. 
21 Loyihaning kod qismlari
22 Dastur ishga tushirilgandan so’ng
23 Xulosa
Men   ushbu   “go’zallik   saloni ”   ma’lumotlar   bazasini   yaratish   mavzusidagi
kurs   ishimni   bajarish   davomida   ko`plab   izlanishlar   olib   bordim.   Jumladan,
“go’zallik saloni” loyihasini ishlab chiqish bo`yicha yaratilgan ma’lumotlar bazasi
bilan   tanishib   chiqdim.   U   yerda   kerakli   ma’lumotlarni   qanday   olish   haqida
tassavvurga ega bo`ldim. 
MB ni yaratish davomida dasturlash texnologiyasi  bilan chuqurroq tanishib
chiqdim va chuqur malaka hosil qildim. 
Shuningdek   ma’lumotlar   bazasi   bilan   ishlash,   ularni   oddiy   va   dinamik
usullarda   tashkil   qilish   malakasini   hosil   qildim.   Ma’lumotlar   bazasini   boshqarish
tizimlari   bilan   tanishib   chiqdim   va   “ go’zallik   saloni ”   loyihasi   bilan   shuningdek
undagi turli xil so’rovlar orqali ishlar olib bordim. 
Xulosa   qilib   shuni   ta’kidlash   mumkin,   hozirgi   fan-texnika   xamda
informatsion   texnologiyalarining   yordamida   “go’zallik   saloni”   ishlarini   yanada
qulay va oson qilish mumkin. 
         Go’zallik saloni  ishini takomillashtirish va ish unumdorligini yuqori darajada
oshirishga erishishimiz mumkin ekan.
Hozirgi   kunda   Respublikamizda   keng   tarqalib   borayotgan   ish   joylarini
avtomalashtirish   va   ish   joylarida   axborot   kommunikatsiya   vositalaridan   keng
foydalanishga katta e’tibor berilmoqda. 
                       
24                                 Foydalanilgan adabiyotlar.  
1. Karimov I.A. “Bizning bosh maqsadimiz – jamiyatni demokratlashtirish va
yangilash, mamlakatni  modernizatsiya va isloh etishdir”. – T.,”Xalq so‘zi”,
2005- yil 29-yanvar. 
2. O‘zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   “Kompyuterlashtirishni   yanada
rivojlantirish   va   axborot-kommunikatsiya   texnologiyalarini   joriy   etish
to‘g‘risida”gi Farmoni (№PF-3080 30.05.2002 y.). 
3. O‘zbekiston   Respublikasining   “Axborotlashtirish   to‘g‘risida”gi   Qonuni.
(№563-11.   №   560-II   11.12.2003   y.).   5.   “Ma’lumotlar   bazasini   boshqarish
tizimlar” fani bo’yicha elektron o’quv qo’llanma, TATU FF. 
4. Ayupov R.X., Ismoilov S.I., Azlarov A.X., “MS Access 2002 - ma’lumotlar
majmuasini   boshqarish   tizimi”(o’quv   qo’llanma)   Toshkent.:   Toshkent
Moliya instituti, 2004. 
5. Кодд   Э.Ф.,   “Реляционная   модель   данных   для   больших   совместно
используемых банков данных”. СУБД . 1995  г . 
Internet saytlari  
1. www.ictcouncil.gov.uz-Kompyuterlashtirishni   rivojlantirish   bo`yicha
Vazirlar Maxkamasi muvofiqlashtiruvchi Kengashining sayti. 
2. www.ecsoman.edu.ru–Rossiya   Federatsiyasi   Oliy   o`quv   yurtlarida
o`qitilayotgan fanlar bo`yicha o`quv-uslubiy komplekslar. 
3. http://www.voydod.uz/ - qidiruv tizimi. 
4. ziyonet.uz–O`zbekistonning axborotlarni izlab topish tizimi. 
5. http://ITPortal sayti.
 
25

“GO’ZALLIK SALONI LOYIHASINI LOYIHALASHTIRISH VA ISHLAB CHIQISH” mavzusida MUNDAREJA KIRISH……………….……………………………………….………….3 NAZARIY QISM……………………….………......................................5 MBBT tillari haqida ma’lumot…………………………….…...………12 AMALIY QISM ……................................................................................14 Jadvallarning o’zaro bog’lanishi…........................................................16 Loyihaning dizayn qismi……………………….…….………..…...…..22 Loyihaning kod qismi…….…………………….…….………………...23 Xulosa…………………………………………….………………….…..25 Foydalanilgan adabiyotlar……………………………….…….………26 1

Kirish Taqdim etiladigan tashqi ko'rinish ko'p odamlar uchun muhim. Ular o'zlarining go'zalligini saqlab qolish uchun maxsus protseduralar, kosmetika vositalariga sarmoya kiritishga, mutaxassislarga tashrif buyurishga tayyor. Ma’lumki talab taklifni yaratadi. Shu sababli, go'zallik sohasida kompaniya ochish katta imkoniyatlarga ega. Go'zallik salonining biznes rejasi kelajakdagi korxonaning qisqacha mazmuni bilan boshlanadi. Bu rejaning eng qisqa bo'limi, ammo ahamiyati kam emas. go'zallik salonini tashkil etishdan daromad olish; bosqichma-bosqich rivojlanish strategiyasini ishlab chiqish; loyihaning o'zini oqlash bo'yicha tahlil va xulosalar. Amaldagi biznes-rejadagi go'zallik salonlari mijozlarining aksariyati 25-34 yoshli ayollardir. Biroq, so'nggi yillarda 14-18 yoshli o'smirlar tomonidan taqdim etilgan segment ham o'sib bormoqda. Qizlar ham, o'g'il bolalar ham o'zlarini tartibga solishga intilib, o'smirlikning namoyon bo'lishini minimallashtirishga harakat qilishadi. Maqsadli auditoriyaning o'rtacha daromadi butunlay salon turiga bog'liq. Hozirgi kunda inson faoliyatida ma’lumotlar bazasi (MB) kerakli axborotlarni saqlash va undan oqilona foydalanishda juda muhim rol o‘ynamoqda. Sababi: jamiyat taraqqiyotining qaysi jabhasiga nazar solmaylik o‘zimizga kerakli ma’lumotlarni olish uchun, albatta, MBga murojaat qilishga majbur bo‘lamiz. Demak, MBni tashkil qilish axborot almashuv texnologiyasining eng dolzarb hal qilinadigan muammolaridan biriga aylanib Informatsion texnologiyalarning rivojlanishi va axborot oqimlarining tobora ortib borishi, ma’lumotlarning tez o‘zgarishi kabi holatlar insoniyatni bu ma’lumotlarni o‘z vaqtida qayta ishlash choralarining yangi usullarini qidirib topishga undamoqda. Ma’lumotlarni saqlash, uzatish va qayta ishlash uchun MBni yaratish, so‘ngra undan keng foydalanish bugungi kunda dolzarb bo‘lib qolmokda. Moliya, ishlab chiqarish, savdo-sotiq va boshqa korxonalar ishlarini ma’lumotlar bazasisiz tasavvur qilib bo‘lmaydi. 2

Ma’lumki, MB tushunchasi fanga kirib kelgunga qadar, ma’lumotlardan turli ko‘rinishda foydalanish juda qiyin edi. Dastur tuzuvchilar ma’lumotlarini shunday tashkil qilar edilarki, u faqat qaralayotgan masala uchungina o‘rinli bo‘lardi. Har bir yangi masalani hal qilishda ma’lumotlar qaytadan tashkil qilinar va bu hol yaratilgan dasturlardan foydalanishni qiyinlashtirar edi. Har qanday axborot tizimining maqsadi real muhit ob’ektlari haqidagi ma’lumotlarga ishlov berishdan iborat. Keng ma’noda ma’lumotlar bazasi - bu qandaydir bir predmet sohasidagi real muhitning aniq ob’ektlari haqidagi ma’lumotlar to‘plamidir. Predmet sohasi deganda avtomatlashtirilgan boshqarishni tashkil qilish uchun o‘rganilayotgan real muhitning ma’lum bir qismi tushiniladi. Masalan, korxona, zavod, ilmiy tekshirish instituti, oliy o‘quv yurti va boshqalar. Shuni qayd qilish lozimki, MB ni yaratishda ikkita muhim shartni hisobga olmoq zarur: Birinchidan, ma’lumotlar turi, ko‘rinishi, ularni qo‘llaydigan programmalarga bog‘liq bo‘lmasligi lozim, ya’ni MB ga yangi ma’lumotlarni kiritganda yoki ma’lumotlar turini o‘zgartirganda, programmalarni o‘zgartirish. Shuning uchun ham MB ni tashkil etishda ma’lum qonun va qoidalarga amal qilish lozim. Bundan buyon axborot so‘zini ma’lumot so‘zidan farqlaymiz, ya’ni axborot so‘zini umumiy tushuncha sifatida qabul qilib, ma’lumot deganda aniq bir belgilangan narsa yoki hodisa sifatlarini nazarda tutamiz. Ma’lumotlar bazasini yaratishda, foydalanuvchi axborotlarni turli belgilar bo‘yicha tartiblashga va ixtiyoriy belgilar birikmasi bilan tanlanmani tez olishga intiladi. Buni faqat ma’lumotlar tizilmalashtirilgan holda bajarish mumkin. T i z i l m a l a sh t i r i sh – bu ma’lumotlarni tasvirlash usullari haqidagi kelishuvni kiritishdir. Agar ma’lumotlarni tasvirlash usuli haqida kelishuv bo‘lmasa, u holda ular tizilmalashtirilmagan deyiladi. Tizilmalashtirilmagan ma’lumotlarga misol sifatida matn fayliga yozilgan ma’lumotlarni ko‘rsatish mumkin. 3

Nazariy qism. Malumotlar bazasi haqida tushuncha Ma’lumotlar bazasi - bu EHM ning tashqi xotirasida saqlanadigan, har qanday jismoniy, ijtimoiy, statistik, tashkiliy va boshqa obyektlar, jarayonlar, holatlarning o‘zaro bog‘liq va tartiblashtirilgan majmuidir. Ma’lumotlar bazasi (MB) har xil foydalanuvchilarning axborot yetishmovchiligini ta’minlash uchun mo‘ljallangan. Amaliyotda ko‘pchilik ma’lumotlar bazasi chegaralangan predmet sohasi uchun loyihalashtiriladi. Bitta EHMda bir qancha ma’lumotlar bazasi yaratiladi.Vaqti bilan turdosh vazifalarni bajarishga mo‘ljallangan ba’zi bir ma’lumotlar bazasi birlashishi ham mumkin. Har qanday axborot tizimi bizni qamragan real dunyoning ba’zi tomonlarini yoki predmet sohasini yoki muammoni yoritishi mumkin. Muammoli muhit vaqti o‘zgarishi bilan o‘zgarishi, ya’ni ob’yektlar xususiyatining o‘zgarishida, eski ob’yektlarning yo‘qolishi va yangilarining paydo bo‘lishida ifodalanadi. Bu o‘zgarishlar voqealar natijasida bo‘lib o‘tadi. Voqealarning ketma-ketligi jarayonni tashkil etadi.Har qanday axborot tizimi ob’yektlarning o‘zlari bilan emas, mavjudiy borliq singari, balki ularning belgili yoritqichi-idenfikatori bilan ishlaydi. Belgi - idenfikatorlarning bosh vazifasi - ob’yektni guruhdagi turdosh ob’yektlardan farqlash.Ob’yektning idenfikatori, umumiy aytganda, ob’yektning xususiyati haqida yoki, ya’ni shunga o‘xshash, uning u yoki bu sinfga tegishligi haqida hech qanday axborot bermasligi mumkin. Ma’lumotlar. Belgili shaklda ifodalangan ob’yekt yoki ob’yektlarning muomalasi haqidagi axborotlar ma’lumotni tashkil qiladi. Bu ma’lumotlar inson yoki qandaydir texnik qurilma tomonidan qabul qilinishi va tegishli tarzda interpretatsiya qilinishi mumkin. Ma’lumotlarning tavsifli xususiyati shu hisoblanadiki, ya’ni ularni bir belgili tizimdan boshqasiga qayta 4

kodlash axborotni yuqotmagan holda o‘tkazish mumkin.Belgili ifodalanishning bunaqangi xususiyatining ahamiyati - mavjud predmetli holatning qabul qiluvchiga yo‘naltirilgan, belgilarning har xil tizimlarida ifodalanish imkonini beradi. Ma’lumotlar bazasini qurishda insonga yo‘naltirilgan mantiqiy ifodalanish haqida va uzoq muddatli xotira qurilmasiga yo‘naltirilgan jismoniy ifodalanish haqida gapirish an’anaga aylangan. Ma’lumotlar ba’zasi - ma’lum masalaga yoki biror faoliyatga taalluqli o’zaro bog’langan va aloxida ko’rinishda tashkil etilgan ma’lumotlar. MB ma’lumotlarni xsusiyatlari: – tuliklik; – aktuallik; – kulaylik; – Tugri tashkil etish. Ma’lumotlar banki - bir nechta MB, texnik vosita va dastur ta’minotidan iborat avtomatlashtirilgan tizim. Malumotlar bazasini (MB) yaratish “MYSQL” dasturi bilan ishlash. MB tashkil qilish, ularga qo’shimcha ma’lumotlarni kiritish va mavjud MBdan foydalanish uchun maxsus MBlar bilan ishlaydigan programmalar zarur bo’ladi. Bunday programmalar majmui ma’lumotlar bazasini boshqarish sistemalari (MBBT) deb yuritiladi. Aniqroq qilib aytganda, MBBT–bu ko’plab foydalanuvchilar tomonidan MBni yaratish, unga qo’shimcha ma’lumotlarni kiritish va MBni birgalikda ishlatish uchun zarur bo’lgan programmalar majmuidir. MBBTning asosiy tarkibiy qismi–ma’lumotlar bo’lsa, boshqa tarkibiy qismi– foydalanuvchilardir. Bulardan tashqari Hardware- texnik va Software-dasturiy ta’minoti ham MBBTning samarali ishlashini ta’minlovchi tarkibiy qismlar hisoblanadi. Hardware tashqi qo’shimcha qurilmadan iborat bo’lsa, programma qismi esa MB bilan foydalanuvchi o’rtasidagi muloqotni tashkil qilishni amalga oshiradi. MBning tuzilishi o’rganilayotgan ob’ektning ma’lumotlari ko’rinishi, ma’nosi, tuzilishi va hajmiga bog’liq bo’ladi. Odatda, foydalanuvchilar quyidagi kategoriyalarga bo’linadilar:  foydalanuvchi-programma tuzuvchi;  sistemali programma tuzuvchi; 5