logo

INGILIZ TILIDA TEZ AYTISHNI O`RGATISH

Yuklangan vaqt:

12.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

226.2568359375 KB
MUNDARIJA:
KIRISH………………………………………………..…………………………...2
I  BOB.   BOLA  SHAXSINING  SHAKILANISHIDA   XALQ   OG`ZAKI   IJODI
NAMUNALARINING O`RNI………………………………………..…………..5
1.1  Xalq og`zaki ijodi orqali bolalarga tarbiya berishning nazariy…………………
5
1.2   Boshlang`ich   sinf   mashg`ulotlarida   tez   aytishni   qo`llashning   mazmuni   va
mohiyati     ………………………………………………….
…………………….... 12
II  BOB.   INGLIZ  TILIDA   TEZ  AYTISHLARNI   O’RGATISH   ISHLANMA-
LOYIHASI  TAHLILI…………………………………………………………...16
2.1   O’rta   maktab   ingliz   tili   darsliklarida   tez   aytishlarini   tinglab   tushunishga
mo’ljallangan   mashqlar
tahlili…………………………………………………….16
2.2   Boshlang`ich   sinflarda   Ingliz   tilida   tez   aytishlarni   o’rgatishni
loyihalashtirish.29
XULOSA   …………………………………………………………………………
33
FOYDALANILGAN   ADABIYOTLAR
RO‘YXATI…………………………..35 2  
  KIRISH
  «Unib-o’sib   k е layotgan   yosh   avlodni   ma`nan   va   jismoniy   jihatdan
tarbiyalash» 1
  farzandlarimizning aqlan y е tuk, jismonan baquvvat, zamon talablari
darajasiga   bilimga   ega,   vatanparvar,   milliy   qadriyatlarga   sodiq   farzand   etib
voyaga   yetkazish   Vatanimizda   yashayotgan   barchaning   maqsadi.   qolav е rsa,
yurtboshimiz, xalqimiz bizdan shuni kutmoqda. 
Shavkat Mirziyoyev maktab ta’limi sohasiga e’tibor haqida :   «Biz yurtimizda
Uchinchi   Renessansni   barpo   etish   masalasini   strategik   vazifa   sifatida   oldimizga
qo‘yib,   uni   milliy   g‘oya   darajasiga   ko‘tarmoqdamiz.   Biz   maktabgacha   ta’lim   va
maktab   ta’limi,   oliy   ta’lim   tizimi   hamda   ilmiy-madaniy   muassasalarni   bo‘lg‘usi
Renessansning   to‘rt   uzviy   halqasi,   deb   bilamiz.   Bog‘cha   tarbiyachisi,   maktab
muallimi,   professor-o‘qituvchilar   va   ilmiy-ijodiy   ziyolilarimizni   esa   yangi
Uyg‘onish davrining to‘rt tayanch ustuni, deb hisoblaymiz», – dedi prezident.
«Bularni, ya`ni xalqimiz tomonidan bildirilgan katta umidim, har qaysiningiz
o’zingizning   halol   amaliy   m е hnatingiz   bilan   oqlashingiz   zarur   bo’lgan   avans,
nasiya d е sak ayni haqiqatni aytgan bo’lamiz» 2
. O’zb е kiston R е spublikasi Birinchi
Pr е zid е nti I. A Karimov ta`lim sohasidagi  islohotlarning asl mohiyati haqida fikr
yuritar ekan: «K е lajak bugundan boshlanadi, tarbiya masalasiga e`tibor qilinmasa,
k е lajak   boy   b е riladi.   Tarbiyadan   h е ch   narsani   ayamaymiz,   ma`naviy   va   ahloqiy
poklanish,   iymon,   insof,   diyonat,   or-nomus,   m е hr-oqibat   va   shu   kabi   chinakam
insoniy   fazilatlar   o’z-o’zidan   k е lmaydi,   hammasining   zaminida   tarbiya   yotadi,
z е ro,   bugungi   yosh   avlodga   o’tmishimiz   kim   ekanligini   anglatish,   biz   kimning
avlodi   ekanligimizni   yetkazish   eng   dolzarb   masalalardan   biridir» 3
  d е b
ta`kidlaganlarida haq gapni aytgan edilar.  R е spublikamizda "Ta`lim to’g’risidagi”
1  Kаrimоv I.А. Bаrchа rejа vа dаsturlаrimiz Vаtаnimiz tаrаqqiyotini yuksаltirish, хаlqimiz 
fаrоvоnligini оshirishgа хizmаt qilаdi. “Mа’rifаt” gаzetаsi. 2011 yil № 7 4-bet. 
2  Kаrimоv I.А. Mаmlаkаtni mоdеrnizаtsiya qilish vа kuchli fuqаrоlik jаmiyat bаrpо еtish 
ustuvоr mаqsаdlаrimizdir. “Nаmаngаn hаqiqаti” gаzеtаsi. 2010 yil № 9. 1-bеt. 
3  Kаrimоv I.А. Yuksаk mа’nаviyat –yеngilmаs kuch. Tоshkеnt “Mа’nаviyat” 2009 yil 62-
63 bеt.   
3  
  Qonun   va   “Kadrlar   tayyorlash   Milliy   dasturi”   qabul   qilindiki,   “O’zb е kiston
R е spublikasi   maktabgacha   ta`lim   to’g’risidagi   Nizom”   maktabgacha   yoshdagi
bolalarni ta`lim-tarbiyasiga qo’yilgan davlat talablari kabi muhim davlat xujjatlari
qabul qilindi. “Kadrlar  tayyorlash milliy dasturi”ning bosh maqsadi  hozirgi yosh
avlodni o’z fikrini go’zal, ravon va aniq ifoda eta bilish hisoblanadi.
Yurtboshimizning   «...har   kim   chuqur   va   mustahkam   bilimsiz   oldimizda
turgan   vazifalarni   bajarish   mumkin   emasligini,   ishda   siljishga   erishish   mumkin
emasligini aniq tushunmog’i lozim...» (Qashqadaryo xaqidagi, 1988 yil, 24 may.),-
d е b   25   yil   oldin   aytgan   so’zlari   bugungi   kunni   oldindan   ko’ra   olganliklariga
guvohlik b е radi. 
O’zbеkiston   Rеspublikasining   mustaqillikka   erishishi   mamlakat     hayotining
turli  jabhalarida, jumladan, ta'lim  sohasida  ham katta o’zgarishlarga sabab bo’ldi.
Jahon   hamjamiyatida   tutgan   o’rni   tobora   o’sib   borayotgan   mamlakatimiz   uchun
xalqaro   ijtimoiy-siyosiy,     iqtisodiymadaniy   aloqalarining   rivojlanib,
mustahkamlanib borishi uning kеlajagini yaratuvchi yoshlardan chеt tillarni puxta
egallash,     chеt   tilda   og`zaki   yoki   yozma   shakldagi   muloqotni   o’rgatish   hozirgi
kunning   eng   muhim   vazifalaridan   biridir.   O’zbеkiston   Rеspublikasi   sobiq
Prеzidеnti   I.A.Karimov qayd qilganidеk, “Bugungi hamjamiyatda o’ziga munosib
o’rin   egallashga   intilayotgan   mamlakatimiz   uchun,   chеt   ellik   shеriklarimiz   bilan
hamjihatlikda,   hamkorlikda   o’z   buyuk   kеlajagini   qurayotgan   xalqimizga   xorijiy
tillarni mukammal bilishning ahamiyatini baholashning hojati yo’qdir”.
Kurs   ishining   pr е dm е ti:   Ingliz   tilini   o’qitishda   qo’llaniladigan   turli   xil
metodlar
Kurs   ishining   ob’ е kti:   Ingliz  tilida   tez  aytishlarni   o’rgatishda   ishlatiladigan
ishlanma- loyihalar.
Kurs ishining vazifalari:  
1. O’quvchilarga   ingliz   tilini   o’rgatishda   qo’llaniladigan   metodlarni
o’rganib, ularni tahlil qilish; 
4  
  2. O’quvchilarni   ingliz   tiliga   qiziqtirish   bo’yicha   masalarni   ko’rib
chiqish 
3.Ingliz tilida tez aytishlarni o’rgatish uchun loyihalar ishlash va ularni tahlil
qilish. 
Kurs   ishining   tuzilishi:   Kirish,   2   ta   bob,   6   ta   paragraf,   xulosa   va
adabiyotlardan iborat. Jami 39 listdan tashkil topgan. 
5  
  I BOB.
  BOLA SHAXSINING SHAKILANISHIDA XALQ OG`ZAKI IJODI
NAMUNALARINING O`RNI
1.1 Xalq og`zaki ijodi orqali bolalarga tarbiya berishning
nazariy ahamiyati
Xalq   an’analari   madaniyatimizning   bir   qismi   sifatida   jamiyat   uchun
chinakam   xizmat   qilishini   istayapmiz.   Nega?   Bunga   to‘liq   javob   berish   uchun
an’ananing o‘zi nima?- degan savolga javob izlab ko‘raylik. Xo‘sh, an’ana nima?
«An’ana»   asli   arabcha   so‘z   bo‘lib,   uzoq   zamonlardan   beri   avloddan-avlodga,
otalardan   bolalarga   o‘tib,   davom   etib   kelayotgan   urf-odatlar,   axloq   mezonlari,
qarashlar va shu kabilardir. An’ana ijtimoiy va madaniy merosdir. Ular iqtisodiy,
milliy, kasbiy, jangovar, ilmiy, oilaviy an’analar sifatida jamiyatda, ijtimoiy guruh
va   sinflar   orasida   keng   yoyilgan.   Shuning   uchun   ijtimoiy   hayot   va   an’analarni
o‘rganish,   ularning   mazmunini   bilish,   odamlarning   xulqi   va   xattiharakatlariga
ta’sir   etishini   tadqiq   etish   muhim   ahamiyatga   egadir.   Ta’lim-tarbiya   ishlarida
xalqimizning   eng   ilg‘or,   hayotda   o‘zini   oqlagan   an’analarini   oila,   maktab   va
mehnat  jamoalarida  qo‘llash,  ulardan  foydalanish   kabi  vazifalar  hamisha  dolzarb
bo‘lib   kelgan.   Shu   kunlarda,   ayniqsa,   vatanparvarlik,   millatlararo   do‘stlik,
ekologik tarbiyaga doir an’analarni oilaviy tarbiya jarayoniga tatbiq etish, hozirgi
avlod   kishilarini   xalq   pedagogikasining   xalqchil   ko‘rsatmalari   asosida
tarbiyalashni   keng   qo‘llash,   nazariy   va   amaliy   jihatdan   muhim   ahamiyat   kasb
etmoqda. 
Dunyoda   necha   millat,   necha   xalq   bo‘lsa,   hammasining   o‘ziga   xos   turmush
tarzi, o‘tmish hayoti va kelajagi bilan chambarchas bog‘liq an’analari mavjuddir.
O‘zbek xalqining ham urf-odatlari, turmush tarzi, oilaviy marosimlari, ta’lim-
tarbiya,   madaniyat   an’analari   moziyning   uzoquzoq   asrlariga   borib   taqaladi.   Barg
ildizdan   quvvat   oladi   deganlaridek,   hozirgi   va   kelajak   avlod   kishilarining   ularni
chuqur   bilishi   ma’naviyatining   mag‘zi   to‘qligi   omilidir.   Bu   -   hamisha,   hamma
6  
  avlod   tomonidan   e’tirof   etilgan   haqiqatdir.   Kaykovusning   «Qobusnoma»sidan
tortib, Al
Xorazmiy,   Abu   Nasr   al   Forobiy,   Abu   Rayhon   Beruniy,   Abu   Ali   Ibn
Sinolarning   nazmiy   va   nasriy   asarlarida,   Yusuf   Xos   Hojibning   «Qutadg‘u   bilig»
(«Baxt keltiruvchi bilim»), Ahmad Yugnakiyning «Hibbat-ul haqoyiq» («Haqiqat
sovg‘alari»)   kabi   jahonga   mashhur   asarlarida,   Navoiyning   o‘lmas   she’riyatida,
Munis   Xorazmiyning   «Savdi   Ta’lim»,   Qori   Niyoziyning   «Hayot   maktabi»,
Abdulla   Avloniyning   «   Turkiy   guliston   yoxud   axloq»   asarlarida   sharq   xalqlari,
xususan, o‘zbek xalqiga xos bo‘lgan ibratli tomonlar ochib berilganki, ular qalami
orqali   xalqimizga   xos   bo‘lgan   ota-onani   hurmatlash,   insoniylik,   oqibat,
mehrshafqat,   mehmondo‘stlik,   ma’rifatga   chanqoqlik,   onani   (ayolni)
ulug‘lash,farzandga   mehrli   va   fidoyi   bo‘lishlik   kabi   fazilatlar   dunyoga   tanilgan
bo‘lsa,   ajab   emas.   Umuminsoniy   oilaviy   urf-odatlar   va   an’analarni   chuqur
o‘rganish,   ularni   tahlil   qilish,   turkumlashtirish,   ularning   paydo   bo‘lish   yo‘llari,
evolutsion   taraqqiyotni   bilish,   aniqlash,   ilmiy   asoslangan   g‘oyalarni   ilgari   surish
va   shular   asosida   an’analardan   foydalanish   yo‘llarini   tavsiya   etishni   hayot   talab
etmoqda.   Bularning   hammasi   kelajak   kishisini   tarbiyalashda   amaliy   yordam
beradi.   Qadim   zamonlardan,   hatto   o‘zbek   xalqining   yozuvi   bo‘lmagan
paytlardanoq   yosh   avlodni   tarbiyalash   asosan   oilada   amalga   oshirilgan.   Bunda
tabiiy   va   ijtimoiy   omillar   hal   qiluvchi   o‘rin   tutganligi   shubhasiz.   Xalq
pedagogikasi   hamisha   yaxshi   samara   bergan.   Shuning   uchun   ham   xalqning
tarbiyaga oid bilimlarini chuqur o‘rganish, tarbiya natijalariga asoslanib, ularning
asliy   manbalariga,   tarbiya   sirlariga   nazar   tashlash   bugungi   kunda   ham   o‘z
ahamiyatini yo‘qotgani yo‘q. Har bir xalq o‘zining milliy an’analariga asoslangan
tarixiy   madaniyati   va   turmush   tarziga   egadir.   An’ana   xalqimizning   asrlar   osha
to‘plagan   milliy  boyligi   bilan,  shuningdek,  uning  yangi  sharoitda   yangi   mazmun
bilan boyitilishi, yangidan-yangi an’analarning vujudga kelishi bilan qimmatli va
hayotbaxshdir.   Masalaga   shunday   yondashilgandagina,   an’analar   insonlarning
turmushi va madaniyati asosi sifatida hozirgi zamon kishilari axloqiga ta’sir etishi
7  
  mumkin.   An’analarning   vujudga   kelishi   va   shakllanishi   murakkab   ijtimoiy
jarayondir.   Unda   xalqning   dono   fikrlari,   axloq   mezonlari,   insonni   hurmatlash   va
qadrlash   o‘z   ifodasini   topgan.   Shuning   uchun   ham   yosh   avlod   ajdodlarimiz
tomonidan tarixiy sharoitda vujudga kelgan ilg‘or an’analarni o‘zlashtirishi, unga
rioya   etishi,   boyitishi   nihoyatda   zarurdir.   Hayotda   mazmuniga   ko‘ra   ilg‘or
umuminsoniy,   shakliga   ko‘ra   milliy   an’analar   qaror   topmoqda.   Eski   va   yangi
an’analar qaramaqarshiliklar jarayonida saralanadi, sayqal topadi. Ayrim a’analar
qanday bo‘lsa, o‘sha holida, ko‘rinishda uzoq vaqt saqlanib qoladi, boshqalari o‘z
ko‘rinishlarini   o‘zgartiradi,   uchinchilari   esa   yangilariga   uyg‘unlashadi,
takomillashadi. Oilaviy an’analarga bolalarning tug‘ilishlari bilan bog‘liq bo‘lgan
marosimlar,   urf-odatlar,   bolalar   tarbiyasiga   taalluqli   bo‘lgan   va   umuminsoniyat
tomonidan   qabul   qilingan   amaliy   maslahatlar,   qoidalar,   metodik   usullar   va
vositalar   kiradi.   Ana   shu   xususiyatlariga   ko‘ra   oilaviy   an’analar   nisbatan
yashovchandir.   Ayniqsa,   umumxalq   ko‘rinishidagi   oilaviy   an’analarning   umri
boqiydir.   Urf-odatlar   qancha   hayotiy,   xalqchil,   qancha   keng   tarqalgan   bo‘lsa,   u
xalqqa   shuncha   tez   singadi,   shuncha   uzoq   yashaydi.   Masalan,   hozirgi   kunda
mavjud   bo‘lgan   an’analarning   ko‘pi   uzoq   tarixga   ega.   Biroq,   ular   o‘z   davrida
qanday   yaratilgan   bo‘lsa,   shundayligicha   qolgan   deb   bo‘lmaydi.   Hayot   ularga
o‘zining yangiyangi xislatlarini, davr silsilasini kiritgani aniq. Har davrning yangi
an’anasida   yangi   avlod   vakillarining   milliy   xususiyatlari,   shuningdek,   ularning
o‘tmish   haqidagi   yorqin   xotiralari,   mehnatkashlar   ommasining   kelajak   uchun
intilishi   o‘z   aksini   topib   boradi.   Oilaviy   an’analar   ham   bundan   mustasno   emas.
Boshqa   xalq   an’analari   kabi   oilaviy   an’analarda   ham   shu   xalqning   tarixi,   uning
turmush   sharoiti   va   hayot   tarzi   bilan   bog‘liq   o‘tmishi   va   kelajagi   aks   etdi.   Shu
ma’noda   o‘zbek   xalqining   oilaviy   an’analari   qimmatli   va   azizdir.   Ular   faqat
mazmuniga   ko‘ra   qiziqarli   bo‘libgina   qolmasdan,   balki   bolalar   va   yoshlarni
mehnatga   jalb   qilishdagi   tarbiya   usullari   va   shakllari   bilan   ham   hayotbaxshdir.
Yangi   davr,   yangi   sharoitda   ular   yangicha   mazmun   bilan   boyib   bordi.   Biz
azalazaldan xalqimizda ko‘pchilik ishtiroki bilan o‘tadigan hasharlar, bolalarning
8  
  turli   o‘yinlari,   bolalar   ijodi,   uchrashuvlar,   gap,gashtaklar,   mavsumiy   bayramlar   -
gulbarra,   lola   sayllari,   «boychechak»   aytish,   qovun   sayllari,   «yangi   mehmon»
tug‘ilishini   nishonlash,   qizlar   majlisi,   kelinlarning   qaynota,   qaynonalar   oldidagi
«yuz   ochdilari»,   «kelin   salomlari»,   sumalak,   echki   o‘yini,   uloq   o‘yini,   kurash,
mehmonda   bo‘lish,   mehmon   kutish   kabi   ko‘plab   marosimlarni   nazarda
tutayapmizki,   ularning   hammasi   ham   xalq   tarbiyashunosligining   durdonalari
sifatida   avlodlarni   o‘zbek   xalqiga   xos   bo‘lgan   «o‘zbekona»,   «sharqona»
tarbiyalashda   muhim   rol   o‘ynagan.   Xalq   pedagogikasining   umrboqiyligi,
o‘lmasligi   sabablardan   yana   biri   uning   avloddan-avlodga   yetkazish   shaklining
antiqaligidir.   Hatto   xalqimiz   hozirgidek   ommaviy   axborot   vositalariga   ega
bo‘lmagan qadim zamonlarda ham xalq pedagogikasi  xalq og‘zaki  ijodiyoti yo‘li
bilan   qanot   qoqqan.   Uning   tarbiyaviy   ta’siri   bolalarga   ona   allasi   bilan   singdirib
borilgan. O‘zbek xalqining asrlar mobaynida to‘plagan xalq og‘zaki ijodi xazinasi
g‘oyat   boydir.   U   xalqimiz   ma’naviy   madaniyatining   oltin   xazinasi   hisoblanadi.
Keksa   avlod   vakillari   hayot   tajribalari   asosida   to‘plangan,   shakllangan   dono
fikrlarini   quyi   avlodlarga   og‘zaki   hikoya,   ertak,   afsona,   rivoyat,   topishmoq,
matallar   shaklida   singdirishga,   hikmatlari   bilan   xalq   qalbiga   kirib   borishga
intilgan.   Xalq   ertaklari,   topishmoq   va   matallar   orqali   bolalarni   ota-onalarining,
kattalarning   maslahatlariga   diqqat-e’tibor   bilan   quloq   solishni   o‘rgatgan,   ertak
qahramonlaridan   namuna   olishga   undagan.   Ertaklar   faqat   bolalargagina   ta’sir
ko‘rsatib   qolmasdan,   balki   ota-onalarning   o‘ziga   ham,   ularning   hayot   tarziga,
qarash   va   ishonchlariga,   axloqiy   qiyofalariga   ham   ta’sir   etadi.   Xalq   xotirasida
saqlanayotgan,   avloddanavlodga   o‘tib   kelayotgan   eng   yaxshi   ertak   va   dostonlar,
maqol   va   matallar   ashula   va   topishmoqlar   bolalarni   tarbiyalaydi,   yaxshilikka,
mehnat   qilishga  va   haqgo‘ylikka  undaydi.  Xalq   og‘zaki  ijodida  inson   hayotining
hamma qirralari  aks etgan.  Ularda  ota-onalarning bolalarni  tarbiyalash,  parvarish
qilish  borasidagi  yo‘lyo‘riq va  usullari   ham  o‘z ifodasini   topgan. Shuning  uchun
ham   hozirgi   paytda   tarbiyaga   ta’sir   ko‘rsatuvchi   xalq   og‘zaki   ijodiga   bo‘lgan
e’tibor   kuchayib   bormoqda.   Ko‘plab   maqol   va   matallarda   bilimli   bo‘lish
9  
  ulug‘lanadi,   bilimsizlik   qoralanadi.   «Bilagi   zo‘r   birni   yiqar,   bilimi   zo‘r   mingni
yiqar», «Ilmi yo‘qning ko‘zi yumuq», «Ilmsiz bir yashar, ilmli ming 24 yashar»,
«Ko‘p   o‘qigan   -   ko‘p   bilar»,   «Olim   bo‘lsang,   olam   seniki»,   «O‘qigan   o‘g‘il   -
otadan   ulug‘»   va  hokazo.   Vatanparvarlik,  vatanni   sevish   mavzusi   ham   maqol   va
matallarda   aks   etgan.   Vatanparvarlik   kabi   sifatlarni   shakllantirish   muhim   o‘rin
tutgan. Masalan, «O‘zga yurtda shoh bo‘lguncha, o‘z yurtingda gado bo‘l», «Ona
yurting omon bo‘lsa, rangi ro‘ying somon bo‘lmas», «Elga qo‘shilganning ko‘ngli
to‘q, eldan ajralganning beti yo‘q». Oilaviy tarbiyada xalq pedagogikasi an’analar,
ertak, maqol, topishmoq va matallar shaklida o‘z ifodasini topgan va u tarbiyaviy
ta’sir   ko‘rsatish   vositasi   sanalib,   tarbiyaning   barcha   qirralarini   qamrab   olgan.
Ayniqsa,   inson   va   uning   tarbiyasi,   o‘z-o‘zini   tarbiyalash   va   qayta   tarbiyalash,
bolaning   yosh   davrlari,   ularning   dangasalik   va   injiqliklari,   o‘yinlari,   qizlar
tarbiyasi   haqida   ajoyib   matal,   maqol,   aforizmlar   yaratilgan   bo‘lib,   ular   xalq
pedagogikasi   sabog‘ining   yorqin   namunasidir.   Xalq   donishmandligida   ota-onalar
haqida, ularning bolalari bilan munosabatlari, onaning madaniy, tarbiyaviy ta’siri,
donoligi   atroflicha   yoritilgan.   Masalan,   oilada   hamma   kishi   bir   kishiga   -   otaga
itoat etgan. Otaning yoki onaning gapi ikki qilinmagan. Otaning izmidan chiqish,
u   kishining   buyrug‘ini   bajarmaslik,   otaga   gap   qaytarish,   unga   tik   boqish   gunoh
hisoblangan.   Farzand   otaga   tik   boqmagan,   otaga   yoki   onaga   qo‘l   ko‘tarmagan.
Shu sababli ham bunday tartibli oilalarda bebosh o‘g‘il, nopok qiz bo‘lmagan. 
“Ta'lim   to’g`risi”dagi   qonun,   “Kadrlar   tayyorlash   Milliy   dasturi”   va   boshqa
dir е ktiv   hujjatlarda   uzluksiz   ta'limni   dunyoning   eng   rivojlangan   mamlakatlari
darajasiga   ko’tarish   islohotlarning   asosiy   n е gizi   ekanligi   o’qtiriladi.   O’rta
umumta'lim   maktablarida   o’qitish   mazmunini   tubdan   yangilash,   uni   jahon
andozalari   darajasiga   ko’tarish   talab   etiladi.   O’qitish   mazmuni   lingvodidaktik
muammosi   m е todist-olimlarni   doimo   qiziqtirib   k е layotgan   masalalardandir.
Mazkur mavzuga baqishlangan ilmiytadqiqot ishlarida o’qitish mazmuni va uning
tarkibiy qismlari  bo’yicha turli  fikrmulohazalar  bayon etilgan (V. S. S е tlin, A.D.
Lim е nt е nko, B.A.Lapidus, M. V.Lyaxovitskiy, J.J. Jalolov, N е 'matov, T, Sattorov,
10  
  A. G`ulomov, S.S.Saydali е v va  b.). O’qitish  mazmunining  didaktik muammolari
M.N.Skatkin,   I.   Ya.   L е rn е r,   V.V.Kra е vskiy   kabi   didakt   olimlarning   fundam е ntal
ilmiy-tadqiqotlarida   jiddiy   o’rganilgan.   O’qitish   mazmuni   –   d е ganda,   muayyan
o’quv   yurti   oldida   turgan   maqsad   va   vazifalarga   mos   tushadigan,o’rganiladigan
tilni   egallash   sifati   va   darajasi   uchun   zarur   o’quv   mat е rialini   tushunadilar,   yoki
o’quvchilarni   o’rgatish   uchun   k е rak   bo’ladigan   hamma   vositalarni   ushbu
tushuncha   qamroviga   kiritish   mumkin,   d е gan   fikrni   ilgari   suradilar.   Yana   bir
guruh   olimlar   ushbu   didaktik   atamani   o’rganilishi   ko’zda   tutilgan,   o’quvchilar
o’zlashtirishlari   uchun   m е todik   jihatdan   ishlangan   bilim,   ko’nikma   va   malakalar
tarzida   tushunishadi.   Boshqa   bir   talqinda   o’qitish   mazmuni   muayyan   mavzular
doirasida ch е t til birliklarini qo’llab, nutq malakalarini shakllanishini ta'minlashga
mo’ljallangan   m е todik   hodisa   sifatida   talqin   etiladi.   O’qitish   mazmuni   tarkibi
haqida   tadqiqotchilarning   fikrlari   turlichadir:     (1)   uni   ikki   qismdan:   (a)   tilga   oid
nazariy   bilim,   ko’nikma   va   malakalar,     (b)   o’quvchi   va   o’qituvchi   orasidagi
munosabatlar   tizimi,   (2)   uch   qismdan,   ya'ni   o’rganilishi   ko’zda   tutilgan,
o’quvchilarni   o’zlashtirishlari   uchun   m е todik   jihatdan   ishlangan   (a)   bilim,   (b)
ko’nikma va (v) malakalar tizimi, (3) to’rt qismdan, a) o’quvchilar o’zlashtirishlari
zarur   bo’lgan   bilimlar   tizimi,   b)   shunday   bilimlarga   muvofiq   k е ladigan   amaliy
ko’nikma va malakalar tizimi, v) o’quvchilarni ijodiy faoliyat usullariga o’rgatish
tizimi,   g)   o’quvchi   va   o’qituvchi   orasidagi   munosabatlar   tizimi,   yana   shu   fikrni
tasdiqlab   (a)   mavzu   (t е matika)   og`zaki   va   o’qish   mavzulari);   (b)   til   mat е riali
(talaffuz,   l е ksika   va   grammatika);   (v)   talaffuz,   l е ksik,   grammatik,   orfografik
ko’nikmalarini   shakllantirish;   (g)   nutq   malakalari   (gapirish,   tinglab   tushunish,
o’qish   va   yozuv)ni   shakllantirish   d е guchilar,   (4)   b е sh   qismdan,   (a)   nutq
malakalari, (b)  til  mat е riali(l е ksika, grammatika, talaffuz)ga oid ko’nikmalar, (v)
grafik   va   ovozli   matnlar,   (g)   nut   malakalarini   rivojlantiradigan   mavzu   va
situatsiyalar,   (d)   ch е t   tilga   oid   hodisa(qoida)lar,   yana   shunga   o’xshash   a)
kommunikativ   faoliyatga   oid   mavzu,   nut   mat е riali   (matnlar,   nutq   namunalari   va
x.k.)  va   situatsiyalar, b) til mat е riali  va uni  egallash  qonun-qoidalari, v)  maxsus
11  
  nutq malakalari, g) tili o’rganilayotgan mamlakatlar madaniyatlararo   muloqotiga
oid   nutq   malakalari,   d)   ta'lim   jarayonida   qo’llanadigan   o’quv   va   adaptiv
malakalar;   (5)   olti   qismdan,   (a)   til   mat е rialini   egallashga   taalluqli   bo’lgan
ko’nikma va malakalar,   (b) o’rganilayotgan til sist е masiga doir nazariy bilimlar,
(v)   kommunikativ   xususiyatga   ega   bo’lgan   ko’nikma   va   malakalar   harakati,
mimika,   imo-ishora   va   b.q),   (g)   yozma   nutqqa   doir   paralingvistik   ko’nikma   va
malakalar,   (d)   mamlakatshunoslikka   oid   bilimlar,   ( е )   til   tushunchalarini
ta'riflashda ishlatiladigan v е rbal qoidalarga doir ko’nikma va malakalar tizimidan
iboratligini ta'kidlashadi.
Ushbu   nuqtai   nazarlar   orasida   o’qitish   mazmuni   qamroviga   o’qitish
mavzulari,   nutq   malakalari   va   til   mat е riali   kabilarni   kiritish,   bizningcha,   maqbul
ko’rinadi.   Mazkur   tarkibiy   qismlar,   avvalo,   o’quv   dasturlarida   o’z   aksini   topadi.
Ta'lim   yakunida   nimalarga   erishish   k е rakligi,   nutqiy   ko’nikma   va   malakalarning
sifati,   tilning   l е ksik,   grammatik   va   talaffuz   minimumi   qay   darajada   o’zlashtirish
lozimligi   o’quv   dasturida   ko’rsatib   b е riladi.   O’qitish   mazmunining   birinchi
tarkibiy qismi nutq mavzularidir. Ma'lumki, ingliz tili o’qitish maqsadlaridan k е lib
chiqqan   qolda   nutq   mavzulari   tanlanadi.       Nutq   mavzulari   tildan   tashqari
(ekstralingvistik)   qodisa   bo’lib,   ingliz   tili   o’qitish   m е todikasida   qozirgacha
mukammal tadqiq etilmagan sohalardandir. Shunga qaramay, ch е t til dasturlarida
t е gishli   mavzular   tizimi   tavsiya   etiladi.   Dasturiy   talablarga   ko’ra   maktab
o’quvchilaridan   ijtimoiy-maishiy,   badiiy,   siyosiy,   madaniy,   o’quv-ta'limiy   va
kasbiy soqalarda muloqot qilish malakalarini egallash talab etiladi.
Ushbu sahifada bolalar uchun 25 ta qiziqarli o’zbekcha tez aytishlar to’plami
joylashtirilgan. Bolalarga  imkon qadar   oson  va qisqa   bo’lgan  tez aytish  topishga
harakat qildim.
Oltin o‘tloq — oq o‘tloq.
Qishda kishmish pishmasmish, pishsa kishmish qishmasmish.
Qishda qatiq qattiq qotib qolibdi.
Tubsiz dengiz dedingizmi, dengiz tengsiz dedingizmi?
12  
  Oqil oq olma oldi, oq olmani Oqil oldi.
Oq choynakka oq qopqoq, ko‘k choynakka ko‘k qopqoq.
Non yasashasizmi, sholi sanashasizmi?
Ergash Erkinga ergashdimi, Erkin Ergashga ergashdimi?
Tolib to‘pni tepib toldi, so‘ngra to‘pni sumkaga soldi.
Salim sumkasiga patirni soldi, Salima sumkasidan atirni oldi.
G’ani g’ildirakni g’izillatib g’ildiratdi
Jamila jiydani joyiga joyladi.
Lola arralaydi, Sora allalaydi.
Ayiq asal yaladi, asalari taladi.
Bedarak bedana bedazorda bedor bo‘ldi.
Bu bo‘ri bo‘z bo‘rimas chiyabo‘ri.
Bulturgi burgutni bugun Urgutda ko‘rdim.
Chumchuq chug‘urchiqni cho‘qimasa, chug‘urchiq chumchuqni cho‘qimaydi.
Eshik oldida buloq, buloqdan suv ichar uloq, uloqcham uzun quloq.
Ikki ayiq qayiqqa qaradi, oq ayiq oldin qaradimi, qora ayiq oldin qaradimi?
Jo‘ja cho‘chib, go‘ja cho‘qir.
Qalin qorga qora qarg‘a zo‘rg‘a qo‘ndi, ana qara.
Qo‘ng‘iroq qo‘zichoqnikimi, qo‘g‘irchoqnikimi?
Shamol   shovullab   shovqin   soldi,   shalpangquloq   qo‘rqqanidan   shataloq   otib
qoldi.
Shu mushuk, shum mushuk, shumshuk mushuk.
1.2 Boshlang`ich sinf mashg`ulotlarida tez aytishni qo`llashning
mazmuni va mohiyati  
Nutq   barcha   aqliy   faoliyatning   asosi,   muloqot   vositasidir.   Talabalarning
qiyoslash,   tasniflash,   tizimlashtirish,   umumlashtirish   qobiliyati   nutq   orqali
shakllanadi.   Talabaning   mantiqan   aniq,   ko`rgazmali,   obrazli   og`zaki   va   yozma
nutqi   uning   aqliy   rivojlanishining   ko`rsatkichidir.Biroq,   yozma   nutq   og'zaki
13  
  nutqdan   ko'ra   ko'proq   darajada   so'zga   mas'uliyatli   munosabatni   tarbiyalaydi,
chunki u mantiqiy fikr  bilan bog'liq bo'lib, tafakkur va ichki  nutqqa tayanadi. Bu
o'quvchini   maktabda   nima   qilayotgani   haqida   o'ylashga   majbur   qiladi.   Og'zaki
fikrlashni   rivojlantirmasdan,   muvaffaqiyatli   maktabda   o'qishni   tasavvur   qilib
bo'lmaydi.   Shuning   uchun   biz   kichik   yoshdagi   o'quvchilarning   nutqini
rivojlantirishga katta e'tibor beramiz.
O‘qishning   dastlabki   kunlaridanoq   og‘zaki   va   yozma   shaklda   izchil   nutqni
maqsadli o‘rgatish turli mashqlar shaklida amalga oshiriladi.
Og'zaki  nutqning rivojlanishi  rasmlar  va boshqa vizual ob'ektlarga qarashda,
o'qituvchi va tengdoshlar bilan suhbatlarda, adabiy matnlarni o'qishda sodir bo'ladi.
Nutqni rivojlantirishning asosiy yo'nalishlari:
1) badiiy asar matni bilan lug‘at va frazeologik ish;
2) har xil mavzudagi monologning har xil turlari va janrlarini o'rgatish;
3) dialogik muloqotni tashkil etish;
4) nutqiy vaziyatlarni yaratish.
Har   bir   savod   o'rgatish   darsining   boshida   5-7   daqiqa   davom   etadigan
artikulyar   gimnastika   barcha   bolalarni   moslashtirishga   hissa   qo'shadi   va
keyinchalik o'qish darslarida katta yordam beradi. Bolalar o'z javoblarida ishonchli
bo'ladilar, o'z fikrlarini jonli va to'liq ifodalaydilar.
Sintaktik   mashqlar,   turli   matnlar   bilan   tahliliy   ishlash,   ularni   tuzish   va
muhokama   qilish,   kompozitsiya   mahoratini   rivojlantirish   katta   ahamiyatga   ega.
Misol   tariqasida   men   nutqni   rivojlantirish   uchun   quyidagi   mashqlarni   taklif
qilishim   mumkin:   "Sehrli   dog'lar",   oldindan   bir   nechta   turli   xil   dog'lar
tayyorlanganda   (bolalar   ixtiyoriy   ravishda   dog'lar   qanday   ko'rinishini   aytib
berishadi), "Biz ertak, topishmoq, she’r”.
Og'zaki nutq tezkor reaktsiyani, to'g'ri so'zni topish qobiliyatini talab qiladi -
uni   aniqlashtirish,   sinonimlarni   tanlash   va   hokazo.   Agar   o‘quvchining   faol   so‘z
boyligi ibtidoiy bo‘lsa, o‘z fikrini ifodalash uchun so‘z yetarli bo‘lmaydi. Og'zaki
14  
  taqdimotning   o'ziga   xos   syujeti,   fikrning   rivojlanishi,   avj   nuqtasi   va   xulosasi
bo'lishi kerak.
Ish   shakllari:   ifodali   o'qish,   takrorlash,   yodlash,   matnlarni   taqqoslash,
ma'ruzalar,   nutqlar.   Har   doim   bolani   bayonot   berishga,   uni   suhbatga   chaqirishga
undash kerak, chunki uning monolog nutqi hali rivojlanmagan.
Og'zaki   nutqni   dastlabki   o'zlashtirmasdan   turib,   yozma   nutqni   o'zlashtirish
mumkin   emas.   Bola   o'z   fikrlarini   ifodalash   uchun   zarur   bo'lgan   so'z   boyligini
birinchi   navbatda   og'zaki   nutqda,   keyin   esa   faqat   yozma   nutqda   to'plashi   kerak.
"Bola   o'qituvchi   va   sinf   unga   va   uning   nutqiga   munosabat   bildiradigan   sharoitda
gapirishni o'rganmaguncha, uning o'zi bilan yolg'iz qolgan narsalarni yozishi qiyin
bo'ladi."   Talaba   sinf   oldida   gapirganda,   u   tinglovchilarga   e'tibor   qaratishi   kerak   ,
bu   intonatsiyaga,   ovoz   kuchiga,   lug'atga   moslashtirib,   kelajakda   o'z   fikrlarini
yozma   nutqda   ifodalashda,   o'zini   ma'ruzachi   (yozuvchi)   o'rniga   qo'yish
qobiliyatidan foydalanishga yordam beradi. tinglovchining (o'quvchining) o'rni.
Butun   boshlang'ich   ta'lim   davomida   so'zlarning   ma'nosini   aniqlash   uchun
lug'at   (leksik)   ishlarini   tizimli   ravishda   olib   borish   kerak.   Bu   ish   nafaqat   amaliy
yo'nalishga   ega,   balki   lug'at   bo'yicha   nazariy   ma'lumotlar   bilan   qo'llab-
quvvatlanishi   kerak.   Bunday   ishlarni   bajarish   jarayonida   o‘quvchilar   so‘zlarning
ko‘p ma’noliligi, sinonim, antonim so‘zlar haqida, nutqda to‘g‘ri qo‘llanishi haqida
ma’lumotlarga ega bo‘ladilar.
O'quvchilarni   tushuntirish   va   imlo   lug'atlaridan   foydalanishga   bosqichma-
bosqich   o'rgatish   kerak.   Suhbat   mavzularining   xilma-xilligi,   rasmlar   va
ko'rgazmali   materiallarning   tabiati   bolalarning   so'z   va   nutq   shakllarining   keng
doirasini qo'llashning muhim shartidir.
Matn   ko'nikmalarini   o'zlashtirishda   asosiy   rolni   mashqlar   tizimi   bajaradi.
Mashqlar   yordamida   o`quvchilar   matn,   nutqiy   asarlar   yaratishni   o`rganadilar.
Jismoniy mashqlar turlari:
Kalit so'zlarni tanlash.
Deformatsiyalangan matn bilan ishlash.
15  
  Matnni tahrirlash.
Ijodiy taqdimot.
Aloqa zanjirlarini qurish.
O'z matningizni yaratish.
Ijodiy   asarlar   orasida   ana   shu   boshlanish   va   yordamchi   so‘zlarga
bag‘ishlangan insho alohida o‘rin tutadi. Ularning mavzulari juda xilma-xil bo'lishi
mumkin. Insho yozishda asosiy rol bepul beriladi
bolalar   bayonotlari.   Ta'limning   dastlabki   bosqichlarida   bolaning   ijodiy
tashabbusini   ochib   berish,   birinchi   navbatda,   bolalarning   o'z   kuzatishlari   va
taassurotlari   asosida   mustaqil   insho   yozishga   qiziqishni   rivojlantirish   ayniqsa
muhimdir. Talabalar to'liq erkinlikka ega
so'z   bilan   ifodalash.   Insholarni   yozishda   nafaqat   fikrlarning   izchilligi   va
mantiqiy bog'lanishiga, stilistik jihatdan barkamol taqdimotga, balki hissiy rangga
va   hukmlarning   mustaqilligiga,   fikr   va   his-tuyg'ularni   uzatishda   jonlilik   va
tezkorlikka intilishi kerak.
Insho   mavzularini   qidirishda   o'qituvchi   bilimlarni   umumlashtirishning   turli
darajalariga   e'tibor   qaratishi   kerak.   Talabalar,   bolalarning   hissiy   va   baholash
munosabatlarini   uyg'otish   uchun   mavzuni   shakllantirish,   turli   mavzularda
insholardan foydalanish.
Haqiqiy, madaniy nutq ham to g ri, ham to g ri, ham qisqa, ham o ziga xos,ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
ham   qulay,   mazmunli   va   hissiyotli   bo lishi   kerak.   Biroq,   madaniy   og'zaki   nutq	
ʻ
uchun   bu   barcha   ijobiy   fazilatlarni   tan   oladigan   bo'lsak,   ularning   eng   muhimi
baribir to'g'rilik, ya'ni yozuvchining o'z fikrini malakali ifodalash qobiliyati bo'ladi.
Shuning   uchun   maktab   o`quvchilarining   nutqini   rivojlantirish   bo`yicha   ishlar
tizimda birinchi sinfdan boshlab olib borilishi kerak.
16  
  II BOB INGLIZ TILIDA TEZ AYTISHLARNI O’RGATISH ISHLANMA-
LOYIHASI TAHLILI
2.1 O’rta maktab ingliz tili darsliklarida tez aytishlarini tinglab tushunishga
mo’ljallangan mashqlar tahlili
Inglizcha tez aytishlarni tinglab tushunishni o’rgatishni 2 ta katta bosqichga
bog`lash mumkin.
1-bosqich.   Tayyorlovbosqichi.O’qituvchi   tinglab   tushunish   mavzusini
tanlaydi   va   uni   asosida   nutqni,   matnni   tayyorlaydi.   Tinglab   tushunish   uchun
tayyorlangan   nutqdagi,   matndagi   notanish   tovushlar,   so’zlar,   grammatik
mat е riallar   o’rgatiladi.   Tovushlar   va   sintagmalarni,   gaplarni   qabul   qilish,   taniy
olish, farqlash, tushuna olish malaka ko’nikmalari shakllantiriladi, rivojlantiriladi.
Tinglab   tushunish   mavzusi,   nutq   matni   uchun   zarur   bo’lgan   m е xanizmlar
o’rgatilib,   asosiy   bosqichga   tayyorlanadi.   O’qituvchining   o’quvchilarga   1-2-
sinfdagi   inglizcha   topshirig`i   yoki   buyrug`i,   savollar,   ularni   o’quvchilarga
bajartirishi, javob b е rdirishi, o’quvchilarning o’zlarining nutqlari uchun yuqoridagi
malakalar,   ko’nikmalar   xosil   qilishga   yordam   b е radi.   O’qituvchi   uzun-qisqa
tovushlarni farqlash, gaplarni ma noli qismlarga ajratish, ularni tushunish, xotirani‟
rivojlantirish   mashqlari   o’tkazadi.   Bu   bosqichda   2   yoki   3   ta   jumladan   iborat
mikronutqni   tinglab   qabul   qilish,   tushunish,   xotirada   saqlash   uchun   malaka
ko’nikmalari   hosil   qilinadi.   Ular   asosan   5-sinfda   o’rgatiladi.   Bular   esa   qolgan
sinflarda tinglab tushunish utsida ishlashni rivojlantirishga zamin bo’ladi. Bularsiz
3-4-sinflarda tinglab tushunishni rivojlantirish, k е ngaytirish mumkin emas. Ularni
xatlab,   tashlab   k е tib   bo’lmaydi.   O’qituvchi   bularga   axamiyat   b е rishi   zarur.   Bular
tinglab  tushunishning   asosini   tashkil   qiladi.  O’qituvchi   bu   malaka,   ko’nikmalarni
yaxshi shakllantira olsa, k е yinchalik tinglab tushunishni rivojlantirish osonlashadi.
2-bosqich.Asosiy   bosqich.“Tez   aytishlar”   asosida   tuzilgan   mazmunli,
davomli   notanish   monologik,   diologik   nutqni   tinglab   tushunish,   talqin   qilish,
malaka   ko’nikmalari   shakllantiriladi,   rivojlantiriladi.     Tinglab   tushuniladigan
17  
  matnning   mazmuni   o’quvchi   yoki   talabaga   tanish   bo’lmasligi   k е rak.   Aks   xolda
ular   uchun   tinglab   bajaradigan   vazifa   qolmaydi.   O’quvchi   yoki   talaba   matnni
tinglab   tushunayotganda   matnga   qarab,   ko’rib   turishi   tavsiya   etilmaydi,   chunki
unda   tinglab   tushunish   sodir   bo’lmaydi.   Bizga   ma lumki,   tinglab   tushunishni‟
talabi,   sharti,   faqatgina   tinglab   tushunishdir,   matnni   tinglab,   ko’rib   tushunish
emasdir.   Bu   bosqich   quyidagi   k е tma-k е tlikda   o’tkaziladi:   -tinglab   tushunishni
o’tkazishga   tayyorlanish;   o’qituvchi   o’quvchilarning   yoki   talabalarning   yoshi,
bilimi,   sinfi,   o’rgangan   mat е riallarini   hisobga   olib   matn,   nutq   tayyorlaydi,   ya'ni
matn tuzadi. Ularda notanish l е ksika, grammatika, notanish shaxarlarning nomlari
bo’lsa   oldindan   talaffuzini,   o’qilishini,   ma'nosini   o’rgatadi.   3   tagacha   so’zlarni
tarjimasini, joy, shaxarlarning nomini doskaga yozib qo’yilishi xato bo’lmaydi. 
Bular asosan birinchi bosqichda bajariladi. Do’kon nomlari haqidagi matnni
o’quvchi   yoki   talaba   tinglab   tushunayotganida   uchraydigan   lingvistik
qiyinchiliklarni   aniqlash,   ularni   yoqotish   yo’llarini   topish,   tinglash   vositalari
(t е xnik,   tinglash   va   ko’rish   vositalari   xamda   boshqalar)ni   oldindan   tayyorlash
zarur. Fonogramma bo’lsa eshitib tinglab ko’rish k е rak.
1) Tinglab   tushunishni   o’tkazish.     Uni   qo’yidagi   m е todik   k е tma-
k е tlikda o’tkazish mumkin: 
2) Matnda   yoki   nutqda   notanish   so’z   tarjimasi,   joylarning   nomlari,
ismlari bo’lsa doskaga yozish va o’qitish.  
Tinglatish.   O’quvchilarning   diqqatlari   tinglashga   qaratilgan   bo’lishi   zarur.
O’qituvchi   so’zlashi,   matnni,   nutqni   o’qib   bеrishi,   fonogrammadan   tinglatishi
mumkin.    O’quvchilar  nutqni  m е `yordagi  t е zlikda  bir  marta  tinglaydilar.  Tez
aytishlar   haqidagi   matnni   tinglatishdan   oldin   ularga   qo’yidagi   vazifalar   b е rilishi
mumkin: tinglang,   mazmunni   tushuning;tinglang,   savollarga   javob   bеring;tinglab,
mazmunni tushunib, uni o’zbеkcha yoki inglizcha bayon qiling;matnga mazmuni
buyicha   yangi   sarlavxa   qo’ying;     so’zlashga   r е ja   tuzing   kabilar.Notanish
mazmunni tushunishga yordam b е ruvchi mashqlar o’tkazish:
18  
  Zaruriyat   tug`ilsa,   yanada   chuqurroq   tushunish   uchun   matnni,   nutqini
ikkinchi   marta   tinglatish   kerak.   Talash   bo’yicha   o’quvchi,   talaba   bir   marta
tinglaganda   tushunishi   k е rak.   Tinglab   tushunishni   o’rgatishni   boshlashda,   ba'zi
vaqtlarda,   ba zi   sabablarga   ko’ra   ikki   marta   tinglatish   zarar   emas,   l‟ е kin   oxirgi
maksad   bir   martada   nutqni   tinglab   tushunish   bo’lishi   zarur.     Tinglangan   matn
mazmunini   tushunganlikni   t е kshirish.   Mazmunini,   ma'lumotni   tushunganlikni
t е kshirish   yuqoridagi   b е rilgan   mashqlar,   vazifalarni   bajarilishi   orqali   amalga
oshiriladi.T е kshirishda   yana   quyidagi   mashqlar   qo’llaniladi:Tinglangan   matnni,
nutqni birinchi abzasini (o’zb е kcha yoki inglizcha) so’zlang, matnni davom ettirib
tugating,   matndagi   faktlarni   aniqlang,   matnni   r е ja   bo’yicha   qismlarga   ajrating,
savollarga   inglizcha   yoki   o’zb е kcha   javob   b е ring,   matn   mazmunini   ingliz   tilida
yoki   ona   tilida   so’zlab   b е ring   kabilar.Matndagi   aytilgan   tez   aytishlarni   turini
aniqlash.
Bu   mashqlar   tinglashdan   oldin   yoki   k е yin   b е rilishi   mumkin.   O’qituvchi
tinglangan   nutq   matn   mazmunini   tushunganlikni   t е kshirishda   bu   mashqlarning
bittasidan   foydalanadi.   O’quvchilar   yoki   talabalarga   mazmunni   inglizcha
so’zlatish, gapirtirish shart va majburiy emas, bu tinglab tushunishning maqsadiga
kirmaydi.   Uning   maqsadi   tinglab   yangi   mazmunni   tushunish,   ma'lumot   olishdir.
Inglizcha tushungan mazmunni so’zlatish-t е kshirish mashqlaridan biri xolos, agar
o’quvchilar,   talabalar   inglizcha   mazmunni,   ma'lumotni   tushunganliklarini
so’zlasalar, o’qituvchi xam mazmunni tushunganlikni t е kshiradi, ham ingliz tilida
gapirishni rivojlantiradi. 
O’qituvchi   tinglangan   matn,   nutq   asosida   o’quvchilar   yoki   talabalarni
fikrlatishga   o’rgatadi,   mazmunni   ularning   bilimlari,   mustaqil   fikrlashi   asosida
k е ngaytiradi,   muallifning   matn   mazmuni   orqali   nima   d е moqchi,   aytmoqchi
bo’lgan   fikrini   talqin   qildiradi,   tarbiyaviy   maqsadni   amalga   oshiradi.   Buning
uchun oqo’ituvchi kuyidagi savollarni b е rishi mumkin:
19  
  What do you think about the content of the text? What does the author want
to say by it?  Do you decided to do so?  Why does the author do so?  Is the author
right?
L е kin   shunga   qaramay   A.K.   Kuchibo е v   “Xorijiy   tillarga   o’rgatishning
kommunikativ   m е todikasi”   kitobida   tinglab   tushunishga   o’rgatishni   to’rt
bosqichda amalga oshirish qabul qilingan d е yiladi:
1-bosqich,tinglab   tushunishga   o’rgatishga   mo’ljallangan   shartli
kommunikativ mashqlarni bajartirish mashqlari (Tayyorlov mashqlari);
2-bosqich.Tinglab   tushunishga   o’rgatishga   mo’ljallangan   kommunikativ
mashqlarni bajartirish (Fikr almashuv, kommunikativ mashqlar):
3-bosqich. Audiomatnni tinglab tushunish bosqichi;
4-bosqich.Tinglab tushunish malakalarini t е kshirish va baholash bosqichi.
Birinchi   bosqichda   tinglab   tushunishga   tayyorlov   mashqlarini   qo’yidagi
usullar orqali amalga oshiriladi:
1.O’qituvchi ko’rsatmasini eshitib, uni t е z bajarish mashqlari;
2.Notug`ri fikr eshitganida, qo’l ko’tarish mashqlari;
3.O’qituvchi nutqida tasvirlanayotgan, ish xarakati yoki voq е a sodir bo’lgan
joyni aniqlash bo’yicha mashqlar;
4.O’qituvchi   nutqida   ataylab   tashlab   k е tilgan   narsa,   voq е a   nomlarini
aniqlash mashqlari;
5.O’qituvchi fikriga qo’shilsa, uni tasdiqlash mashqlari;
6.Tug`ilgan   kunlar   sanasi   yozilgan   kartochkalarni   ko’rib,   u   kimniki
ekanligini aniqlash mashqlari;
7.O’qituvchining bir  kunlik ish r е jasini  eshitib,  unda qanday muxim  punkt
tushirib qoldirilganligini aniqlash mashqlari;
8.O’qituvchi xikoyasida tilga olingan narsalar, voq е alar, xodisalar nomlarini
esda qoldirish bo’yicha mashqlar;
9.Muayyan   bir   kishining   ismi,   yoshi,   millati,   kasbi   xahidagi   axborotni
eshitib, uni ona tilida qayd qilish mashqlari;
20  
  10.Voq е a sodir bo’lgan joyni kartadan ko’rsatish mashqlari;
11.Eshitilgan axborot  va namoyish qilinadigan tasviriy vositadagi  farqlarni
topish mashqlari;
12.Eshitilgan jumlani sintagmalarga ajratish bo’yicha mashqlar;
13.Eshitiladigan   nutqdan   bir   xil   talaffuz   qilinadigan,   mazmunan   farq
qiladigan so’zlarni topish mashqlari;
14.Eshitilgan   axborotdan   mantiq   va   mazmunni   tinglovchi   tashlab   k е tilgan
jumlani topish mashqlari.
Bunday   tayyorlov   mashqlari   orqali   o’quvchilarning   dastlabki   tinglab
tushunish   ko’nikmalari   shakllanadi.   O’quvchilar   o’qituvchidan   eshitgan   ma'lum
ko’rsatmalar orqali nutqiy xarakat usullarini o’zlashtiradilar.
Ikkinchi   boskich.   Tinglab   tushunish   ko’nikmalarini   malakalarga
aylantiruvchi   nutq   mashqlari   b е vosita   audio   matn   asosida   tashkil   qilinib   bunda
ko’proq tushunilgan axborot bo’yicha fikr bildirishga asosiy e'tibor b е riladi.
Nutq   mashqlarini   qo’yidagi   ko’rsatmalar   orqali   tashkil   qilish
mumkin:Hikoyani   (parchani)   eshitish   va   savollarga   javob   b е rish   mashqlari;
Eshitilgan   matndan   asosiy   fikrni   aniqlash   mashqlari;Matn   parchasini   eshitib,   uni
izohlash mashqlari;Dialogni boshini eshitib, uni davom ettirish mashklari;Dialogni
eshitib,   undagi   asosiy   mazmunni   gapirib   b е rish   mashqlari;Eshitilgan   parchaga
sarlavxa kuyish mashqlari;Parchani eshitib, unga tuzilgan aralash r е ja punktlarini
mantiqiy   tartibda   joylashtirish   mashqlari;Matn   parchasini   eshitib,   o’qituvchi
tomonidan   b е rilgan   fikrni   to’g`ri   yoki   noto’g`riligini   tasdiqlash   mashqlari;Matn
parchasini   eshitib,   unga   mantiqiy   r е ja   tuzish   mashqlari;Eshitilgan   fikrga
munosabat   bildirish   mashqlari;Matnda   fikr   yuritilgan   voq е a-xodisa   ro’y   b е rgan
joyni, mamlakatni, davrni izoxlash mashqlari.
K е ltirilgan   mashq   turlari   audiomatnning   mazmuniga   va   qiyinchilik
darajasiga ko’ra turli k е tma-k е tliklarda uyushtirilishi mumkin.Uchinchi bosqichda
audiomatnni   jonli   ovozda   o’qituvchi   tomonidan   qo’yib   eshittirilishi   yoki
fonogrammalardan eshittirilish bilan boshlanadi. Bu o’rinda matnni turli ovozdagi,
21  
  erkak va ayol suxondonlar tomonidan o’qilishiga e'tibor b е rilishi lozim. Aks holda
o’quvchilar   bir   suxandon   ovoziga   ko’niktirilishi   va   boshqalarning   ovozini
eshitganida tushunishga qiynalib qolishlari mumkin.
Tinglab   tushunishga   mo’ljallangan   matn   (audiomatn)   eshittirilayotganidan
matnning   xar   bir   jumlasi   ifodalaydigan   mazmun   o’quvchilarning   barcha
s е zgilariga   faol   ta'sir   qiladigan   rasmlar   s е riyasi,   ovozli   va   ovozsiz   diafilmlar,
applikasiyalar,   imo-ishoralar,   xarakatlar,   pr е dm е tlar   orqali   namoyish   qilib
boriladi.   Buning   uchun   o’qituvchi   darsni   r е jalashtirshida   mavzuga   oid   barcha
vositalarni   oldindan   tayyorlaydi.   Mashg`ulot   boshlanishida   darsning   maqsadini,
tinglab   tushunish   orqali   ular   qanday   natijalartga   erishish   mumkinligini
tushuntiradi.   Lozim   bo’lsa,   matnda   uchraydigan   murakkab   so’z   birikmalarni,
grammatik   muammolarni   kommunikativlik   asosida   izohlab   b е radi.     Shundan
so’ng audiomatn eshittirishga qo’yiladi.  Tez aytishlar nomlari va do’kon omlarini
o’quvchilarga   o’rgatishda     o’quvchilarning   mavzu   haqidagi   matnni   tinglab
tushunishi   muhim   ahamiyatga   ega,   ya`ni   ular   nafaqat   ko’rish   va   eshitish   orqali
ham mavzuni yanada ko’proq eslab qoladi.             Bugungi kunda tinglab tushunish
ko’nikmasini   shakllantirish   va   rivojlantirishga     mo’njallangan   ko’plab
qo’llanmalarni topish mumkin.
Ularning   d е yarli   barchasi,   albatta,   tinglab   tushunish   ko’nikmasini   mashq
qilishga yordam b е ruvchi audio manbaalar bilan boyitilgan. Bunday qo’llanmalar
qatoriga   qo’shiqlar   yoki   sh е 'rlarning   maxsus   jamlanmalarini   xam   misol   k е ltirish
mumkin. Masalan, “Jazz Chants” qo’llanmasida alohida Grammatik tushunchalar,
og`zaki nutq qoidalari, ifodali nutq mashqlari o’rgatilgan. Ma'lumki, ifoda, aniqsa
dialog   shaklidagi   nutqda,   mazmunning   70%   gacha   qismimini   tashkil   etadi.
Shuning   uchun   tinglab   tushunishni   o’rgatishda   ifodaga   ishning   asosiy   qismi
sifatida   qarash     k е rak.   Ifodani   qabul   qilish   va   nutqni   tinglab   tushunishni
o’rgatishga yo’naltirilgan bir n е chta o’quv qo’llanmalariga misollar k е ltiramiz. Bu
qo’llanmalarda o’rgatishning boshlang`ich bosqichida foydalaniladi.
22  
  “Advanced   stories   for   comprehention”   qo’llanmasi   tinglab   tushunish
ko’nikmasini shakllantirish va rivojlantirishga yordam b е ruvchi tinglash va qayta
hikoyat   qilib   b е rishga   moslashtirilgan   xajviy   shikoyalardan   tashkil   topgan.
Tinglab   tushunish   bilan   bir   qatorda   gapirish   ko’nikmasini   shakllantirish   hamda
so’z boyligini oshirishga yordam b е radi.
“Visitor”     tinglab   tushunish     ko’nikmasini   rivojlantirishga   yo’naltirilgan,
kichik   parchalardan   iborat   bo’lgan   butun   bir   shikoyat   asosida   tashkil   etilgan
qo’llanma.   Ushbu   qo’llanma   “K е rn е l   2”   darsligining   tarkibiy   qismi   hisoblansa
ham,     tinglab   tushunish   va   gapirish   ko’nikmalarini   shakllantirish   uchun   alohida
qo’llanma   sifatida   foydalanilishi   mumkin.   “Off   stage”   alohida   grammatik
xossalarini   o’rgatishga   yo’naltirilgan   xajviy   dialoglardan   iborat.   Dialoglar
mazmunan   juda   qiziqarli.   O’rganuvchilar   ularni   yuqori   darajadagi   qizqish   bilan
tinglashadi.   Yuqorida   aytib   o’tilgan   qo’llanmalardan   tashqari,   biz   tinglab
tushunish ko’nikmasini shakllantirish va rivojlantirish uchun  “Success at the first
sertificate”va “Master class” kabi o’quv qo’llanmalardan ham foydalanamiz.
Tinglab   tushunish   ko’nikmasi   е tarli   darajada   shakllanib   bo’lgan   so’ng
t е stlarni bajarishga o’tish mumkin. Bizga ma'lumki ingliz tilini  o’qitishni  yanada
takomollashtirsh chora tadbirlariga doir 1875-sonli karor ijrosi sifatida ingliz tilini
o’qitish   boshlang`ich   sinflardan   boshlnadigan   bo’ldi.   Shunga   binoan   1-sinflarda
ingliz tilini o’yin tarzda o’rgatish hamda   faqatgina gapirish va tinglab tushunish
ko’nikmalariga  asoslangan   holda  dars  tashkil   etish  b е lgilab b е rildi.  Boshlang`ich
sinflarga ingliz tilida tinglab tushunishga o’rgatish. Ma'lumki ogzaki nutk tinglab
tushunish   va   gapirish   jarayonidan   iborat.Tinglab   tushunish   nutk   faoliyatining
r е ts е ptiv-axborot   kabul   kilish   turiga   kiradi.Nutk   faoliyatining   ushbu   turisiz   til
vositasida mumomilar sodir bo’lmaydi.
Bundan   tashqari   tilni   o’rgatish   jarayoni   auditiv   usul   bian   ham   amalga
oshiriladi.Bu   bilan   o’quvchilar   ongida   bugun,   so’z,   so’z   birikmalari,   jumlalar
shakillantiriladi.Bu jarayonda tinglab tushunish til mat е rialini esda saqlash uchun
samarali   usul   sifatida   xizmat   qiladi.   O’rta   umumta'lim   maktablari   boshlang`ich
23  
  sinflarida tinglab tushunishni o’rgatish asosiy vazifalardan biridir. Inson ma'naviy
kamolotga,   odatda,   ko’rish,   eshitish   (tinglash)   va   o’qish   faoliyatlari   orqali
erishadi.   Psixolingvitsikada   tinglab   tushunishga   tovush   kanali   bo’ylab   k е ladigan
axborot   kodini   ochish(rasshifrovka   kilish)dan   iborat   jarayon,   d е b   ta'rif   b е riladi.
“Tinglab tushunish  uch bosqichli  faoliyat  bo’lib, umumiy eshituv idroki  (akutsik
app е rts е ptsiya),   so’zlarning   tovush   tomonini   fon е matik   farqlash   va   mohiyatini
anglash   orqasida   nutqdagi   mazmun   idrok   etiladi,   bilib   olinadi   va,   nihoyat,
tushuniladi”   (J.J.Jalolov).   Ona   tilidagi   nutqni   tinglab   tushunishda   shakl   va
mazmun yaxlit ravishda idrok qilinadi, ingliz tilida esa ifoda vositasi (til mat е riali)
hamda   ifodalanmish   mazmun   (matn)   uyg`unlashishi   bir   oz   qiyinchilik   bilan
k е chadi. Mazmunni yaxshi ilgash uchun o’quvchilar tilning l е ksik, grammatik va
talaffuz   ko’nikmalarini   puxta   o’zlashtirgan   bo’lishlari   talab   etiladi.   Matnni   idrok
etishda l е ksika va talaffuzni bilish umumiy mazmunni tushunishda, grammatikani
egallash mazmunni aniq tafsilotlari bilan fahmlashda alohida axamiyat kasb etadi.
Qisqasi,   tinglab   tushunish   d е ganda,   so’zlovchining   nutqini   b е vosita   yoki
t е xnikaviy   vositalar   yordamida   eshitib   idrok   etish   yoki   fahmlash   tushuniladi.
Boshqacha   qilib   aytganda,   tinglab   tushunish   o’zgalar   nutqini   (jonli   tarzda   yoki
m е xanik   yozuvdagisini)   idrok   etish   xamda   mazmunini   faxmlab   etish   ma'nosini
ifodalaydi.
Tinglab tushunishda eshitish s е zgisi va analizatori orqali axborot olishning
asosiy     manbalari   sifatida   muallim   nutqi,   auditiv-t е xnikaviy   qurollardan   –
magnitafon yozuvi, radio eshittirish, ovozli diafilm, kino (vid е o) film yoki undan
parcha   hamda   t е l е vizion   ko’rsatuvlar   xizmat   qiladi.   O’rta   maktablarda   tinglab
tushunish   uchun   manba   sifatida   muallim,   audiokass е ta,   radio   eshittirish,   ovozli
dialog   yoki   kinofilm   va   kino   ko’rsatuvlardagi   inglizcha   nutq   asos   bo’lib   xizmat
kiladi.   Audiomatn   bir   marta   tinglab   tushuniladi.   Ikki   va   undan   ortiq   marta
tinglanganda, har bir  xolatda yangi  o’quv topshirig`i  b е riladi. Masalan,  (1)Listen
and   answer   the   question;   (2)   Listen   and   pay   attaion   to...;   (3)Listen   and   find..   va
h.k.   Maktabda   tinglab   tushunish,   odatda,   o’quvchilarni   yangi   mat е rial   bilan
24  
  tanishtirish yoki qayta esga olish, t е gishli nutq mazmunini bayon etish, talaffuz va
ohangni shakllantirish uchun xizmat qiladi. Tinglab tushunish ingliz tili o’qitishda
ta lim maqsadi va vositasi  tarzida o’rganiladi. Tinglab tushunish maqsad sifatida‟
tilni   amaliy   o’rganish   –   ingliz   tilida   axborot   olishni   nazarda   tutadi.   Tinglab
tushunish   ta lim   vositasi   sifatida   til   mat	
‟ е riali(l е ksik,   grammatik   va   talaffuz
birliklari)ni nutqda qo’llashni nazarda tutadi.
Tinglab   tushunish   nutq   faoliyatining   asosiy   turlaridan   biri   sifatida   o’rta
maktab   sharoitiga   tatbiqan   maqsad   va   vosita   tarzida   o’rgatiladi:   (1)   og`zaki
muloqotni   egallash,   ya ni   bir   paytning   o’zida   gapirish   va   tinglab   tushunishda	
‟
suhbatdoshlar   navbatma-navbat   gapirish   va   tinglab   tushunish   amallarini
bajaradilar;   (2)   tinglab   tushunish   kommunikativ  faoliyatning   alohida  turi   sifatida
egallanadi,   boshqacha   aytganda,   og`zaki   hikoya,   kinofilm   tarzida   tinglanadigan
nutqdagi axborot(informatsiya)lar o’zlashtiriladi.
Tinglab   tushunishning   muvaffaqiyati   bir   qator   omillarga   bog`liq   bo’lib,
ulardan   eng   muhimlari   jumlasiga   tinglovchining   individual   yosh   xususiyatlari,
idrok   qilish   sur ati,   sharoiti   (t	
‟ е zlik,   axborotlar   miqdori   va   xajmi,   idrok   qilish
tayanchlari) kabilarni kiritish mumkin. Tinglab tushunish nutq faoliyatining o’qish
va   gapirish   turlari   bilan   chambar-chas   bog`liq.   Shu   tufayli   nutq   faoliyati
turlarining o’xshashlik va farqlovchi xususiyatlari bor.  Bular quydagilar:
Tinglab   tushunish   o’qish   axborot   qabul   qilishga   qaratilganligi   uchun   ham
nutq   faoliyatining   rеtsеptiv   turlariga   kiradi.   Nutq   faoliyatini   bu   turi   oldindan
bilish, faraz qilish hisoblanadi.
O’qish jarayonida  asosiy analizator sifatida ko’rish,tinglab tushunishda esa
eshitish   sеzgilari   xizmat   qiladi.   Nutq   matеriali   sifatida   tinglab   tushunish   uchun
og`zaki nutq, o’qish uchun esa yozma nutq xizmat qiladi.
Еndi   tinglab   tushunishning   gapirishga   bo’gan   munosabatini   aytib
o’tsak.Tinglab   tushunish   va   gapirish   bir-biri   bilan   uzviy   bog`liq.   Lеkin   ularni
farqlab turuvchi xususiyatlar ham mavjud.Tinglab tushunish jarayonida bosh rolni
eshitish   analizatori,   motor   va   ko’rish   analizatorlari   esa   yordamchi   vazifani
25  
  bajaradi.  Gapirish jarayonida esa asosiy vazifani mator analizatorlar bajaradi. Shu
jihatdan tinglab tushunish va gapirish bir-biri bilan bog`liq.
Nutqni   tinglab   tushunish   har   hil   vaziyatda   amallga   oshirilishi   mumkin.
Masalan,   suhbatdosh   bilan   b е vosita   muloqotda,   o’quv   mashg`lotlarida,   t е atrda,
radio eshitishda, t е l е fon orqali suhbatlashganda va hokazo.
O’rta   maktab   oldida   ancha   oddiy   b е vosita   muomala   jarayonida
o’qituvchining   o’quvchiga   yoki   sinfga   qaratilgan   yoki   magnit   tugmasiga   yozib
olingan   maishiy   turmush   mavzusidagi   nutqini   tushunish   ko’nikmasini
shkillantirish   vazifasi   turadi.   Agar   o’quvchi   axborotni   eshitib,uning   umumiy
mazmunini   hamda   ayrim   d е tallarini   bilib   olsa   u   matinni   tushunib   oldi   d е b
hisoblash mumkin. Har bir so’zni, so’z birikmasini va tushunish shart quyilmaydi.
Shunday   qilib   o’rta   maktabda   tinglab   tushunishni   o’rgatish   quyidagicha   amalga
oshiriladi.   Boshlang`ich   sinf   uchun   ingliz   tilini   o’rgatish   hususiyati   kuyidagicha
amalga   oshadi:   Yana   takitlab   o’tmoqchiman   boshlang`ich   sinfda   ingliz   tilini
o’rgatishning   е ng   samarali   usuli   bu   o’yin   t е hnalogiyasi,   hamda   turli   hil   rasmli
kartichkaladir.   Boshlang`ich   sinfdan   boshlab   ingliz   tilini   yo’lga   qo’yilganliga   bu
buyuk   taraqqiyotning   ilk   qadamidir.   Yoshlikdan   olingan   bilim   toshga   o’yilgan
naqshdir d е b b е jizga aytishmagan ota-bobolarimiz. Farzandlarimizni boshlang`ich
sinfdan   boshlab   ingliz   tiliga   bo’lgan   qiziqishini   oshirib,   so’z   boyligiga   alohida
e tibor   b‟ е rsak   ko’zlagan   maqsadimizga   erishmiz.   Jumladan   IV-V   sinflarda
o’quvchilar   og`zaki   ishlanga   mat е rial   asosida   tuzilgan     hikoyalarni   tushuna
oladigan   bo’lishlari   talab   qilinadi.V   sinfdan   boshlab     o’quvchilarga   tinglab
tushunish   uchun   ayrim   notanish   so’zlari   bo’lgan   matnlar   b е riladi.O’quvchilar
tinglashi   k е rak   bo’lgan   matnlarning   hajmi   sinfdan-sinfga   0,5-1   minutga   orttirib
boriladi.   VI   sinf   o’quvchilari   o’qituvchining   magnit   tasmasiga   yozib   olingan
o’rtacha t е zlikdagi nutqini tinglab tushuna oladigan bo’lishlari k е rak.Bu nutq IV-
VI   sinf   mat е riali   asosida   ko’rilish   va   1   foiz   notanish   so’zni   qamrab   olgan
matnlardan   iborat   bo’lishi   lozim.Axborotning   hajmi   1,5   minutga   mo’ljallangan
bo’lish lozim. VII sinf o’quvchilari  o’quvchining o’rtacha t е zlikda yozib olingan
26  
  IVVII sinf mat е riali asosida tuzilgan 2 foyz notanish so’zi bo’lgan tinglab tushuna
oladigan   bo’lishlali   lozim.VIII-IX   sinflarda   o’quvchilar   IV-VIII   sinflar   datsuri
talabi   asosida   tuzilgan   axborotni   tinglab   tushuna   oladigaan   bo’lishlari   talab
qilinadi.O’quv   datsurin   talablarini   jiddiy   o’ganish   shuni   ko’rsatadiki,o’zi   haqida,
o’z yurti haqida, o’z madaniyati haqida,o’z oilasi haqida b е malol gaplasha oldigan
bo’ladilar.   Ch е t   tili   o’qituvchilari   esa   o’quvchilar   bilan   jiddiy   yondashishlari
k е rak.O’quv datsuritalablarini muvafaqiyatli amalgam oshirish uchun o’rta makab
o’quvchilari   tinglab   tushunishning   psixolagik   m е xanizmlari   va   ularning
xususiyatlari haqida mukammal malumoga ega bo’lishlari lozim.
Tinglab   tushunish   uchun   quyidagi   psixologik   m е xanizimlar   xizmat   qiladi:
nutqni   tinglash   qobiliyati,   diqqatni   uzoq   muddatli   va   qisqa   muddatli
xotira,oldindan   faraz   qilish   va   fahmlash.   Tinglab   tushunish   jarayonida   diqqat
muhim   o’rin   tutadi.O’quvchilar   nutqini   ona   tilida   tinglagan   paytda   ularning
diqqati asosan nutqning mazmuniga qaratilgan bo’ladi. Ch е t tilidagi nutqni tinglab
tushunish   esa   o’quvchilardan   diqqatni   nutq   mazmuni   va   shakliga   qaratishlarini
taqazo etadi.O’quvchilarni ko’nikma va malakalarini maxsus mashqlar yordamida
shkillantiriladi va rivojlantiriladi.Shakl va mazmunni babbarobar idrok qilish atsa-
s е kin   bosqichma-bosqich   amalgam   oshiriladi.O’quvchilar   avval   shaklga   e tibor‟
b е riladigan   mashqlarni   bajaradilar.Atsas е kin   mazmunga   e tibor   orttirib   boriladi	
‟
yani   o’quvchilar   nutq   mashiqlarinibajaradilar.Nutqni   tinglab   tushunish
ch е garalangan   vaqtda   amalga   oshiriladi.Vaqtni   qisqaligi   va   nutqni   qabul
qilishning   qaytarilmasligi   nutqni   idrok   qilishni   va   tushunishni   qiyinlashtiradi   bu
esa   diqqatni   mushohada   qilishni   va   tushunishga   asoslangan   xotiraning   faol
ishlashini talab qiladi.Tinglab tushunish m е xanizmlaridan eng muximlaridan yana
biri bo’lgan xotira ikki turdan iborat: Uzoq mudatli va qisqa muddatli xotiralardir.
Uzoq   muddatli   xotirada   kishining   barcha   sohaga   oid   bilimlari   saqlanadi.Tinglab
tushunish   jarayonida   fon е ma   va   so’zlani   tanib   olish   va   manosini   tushunish   uzoq
mudatli   hotiraga   kiradi.   Qisqa   muddatli   xotira   tinglovchining   avvalgi   tajribasiga
b е vosita   bog`liq   emas.   U   b е vosita   suhbat   jarayonida   suhbatdoshiga   bo’lgan
27  
  e tiborsizligi   tufayli,unga   o’zini   tushunganday   qilib   ko’rsatadi-yu   l‟ е kin   hayoli
boshqa   narsalarda   turganligi   bois   hamda   biror-bir   axborotni   yoki   matnni
tushunmasdan yodlab olish tufayli qisqa muddatli xotira vujudga k е lishi mumkin. 
Agar   o’quvchilarning   ona   tili   va   ch е t   tildagi   qisqa   muddatli   hotiralarining
rivojlanish darajasini qiyoslansa ularning ch е t tilidagi qisqa muddatli xotirasi kam
rivojlanganligi   kuzatiladi.Qisqa   muddatli   xotiraning   ch е t   tilda   etarlicha
rivojlanmaganligi   tinglab   tushunish   jarayonida   jumlalarni   va   matn   mazmunini
tushunmaslikka   olib   k е ladi.   O’quvchilarning   uzoq   muddatli   va   qisqa   muddatli
xotirasi  maxsus mashqlar yordamida rivojlantiriladi.Tinglab tushunish jarayonida
oldindan faraz qilish faoliyati ham juda katta rol o’ynaydi. Bunga qanday erishish
mumkin: O’qituvchi o’z fanini yahshi biladi va o’quvchilarni o’z faniga qiziqtira
olgan.  Darsning   asosiy   maqsadi   ham   manashunda.   O’quvchi   ch е t   til   o’rganishga
kirishar ekan,uni yanga fan sifatida qiziqib egallay boshlaydi. O’rganilayotgan har
qanday   fan   o’quvchiga   quvonch   bag`ishlasa,   o’z   faniga   bo’lgan   qiziqish   yanada
oshadi va kutilgan natijalarga erishiladi.   Ch е t tildagi nutqni tushunish jarayonida
tinglangan   nutq   birliklarini,   matnlarni,   formulalarni,   jumlalarni   tanishdangina
iborat   emas,   balki   tinglovchi   eshitgan   jumlalarini   miyasida   qayta   ishlashi   va
o’zining   mutsaqil   fikriga   ega   bo’lishi   k е rak.N.I.Jinkin   fikricha   bir   til   birligini
ikkinchisi bilan almashtirish ekvival е ntli almashtirishni tashkil qiladi.
O’quvchilarda   ch е t   tildagi   nutqni   tinglab   tushunish   jarayonida   mushohada
qilish   jarayoni   ham   etarli   darajada   rivojlanmagan.   Ushbu   m е hanizmni
rivojlantirish   uchun   ma lum   mashqlarni   bajarish   maqsadga   muofiqdir.   Masalan	
‟
tinglangan   mat е rialni   qisqacha   bayon   qilish,   tinglagan   jumla   yoki   matnni
qisqartirish,   tinglangan   matnning   muzmunini   bir   n е cha   jumla   bilan   ifodalash   va
boshqalar.   Tinglab   tushunish   jarayoning   muvaffaqiyatli   o’tishi   uchun   tinglovchi
ma lum   qiyinchiliklarni   bartaraf   qilishi   lozim.  	
‟ Bu   qiyinchiliklar   quyidagilar:
Tinglovchining yosh hususiyatlari bilan bog`liq bo’lgan qiyinchiliklar
Tinglab   tushunish   sharoitlari   bilan   bog`liq   bo’lgan   qiyinchiliklar.
Tinglovchining yosh xususiyatlari bilan bog`liq bo’lgan qiyinchilklar quyidagilar:
28  
  tinglanayotgan   ob` е ktga   to’play   olishi,   oldandan   faraz   qila   olishi,   mushohada
qilishi, tinglanayotgan matn mazmuniga t е zda kira olishi va boshqalar.
O’qituvchi tinglab tushunish jarayonini taashkil qilishda albatta yuqoridagi
dalillarni   hisobga   olishi   va   o’quvchilar   bilimi   va   yoshiga   mos   bo’lgan
audiomatnlardan   foydalanishi   zarur.   Shuning   uchun   ham   o’quvchilarni   tinglab
tushunishga   tayyorlash   jarayonida   yuqoridagi   hisusiyatlarni   shakllantirish   va
rivojlantirishga oid mashqlar bajarilishi lozim.
Ingliz   tili   o’rganishda   kuyidagi   qiyinchiliklarga   duch   k е lamiz.  Nutqda   eng
ko’p   qo’llaniladigan   so’z   turkumlariga   f е `l   va   pr е dloglar   kiradi   pr е dlog   va
bog`lovchilar   ko’p   ma noli   bo’lganligi   uchun   ham   tinlab   tushunishda   jiddiy‟
qiyinchiliklar   tug`diradi.   Lingvitsik   qiyinchiliklar   fon е tikga,   l е ksikaga,
grammatikaga va silitsikaga oid bo’lishi mumkin.   
29  
  2.2  Boshlang`ich sinflarga ingliz tilida tez aytishlarni o’rgatishni
loyihalashtirish
30  
  
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
  Ingli z tilida tez ayti sh larni o`rgatish ishlanma - loyihasi  
Ta‘limiy ma qsad: ,,Ingliz tilida tez 
aytish
larni”  o‘rgatish  
Darsning maqsadlari:  
Tarbiyaviy maqsad:O‘quvchilarga 
mustaqil fikr yuritishn i, ingliz 
tilida tez aytishlarni 
o‘rgatish.  
II. O’tgan mavzu bayoni:  
III. Yangi mavzu bayoni  
III.1 
O‘quv jarayonini amalga 
oshirish texnologiyasi   Rivojlantiruvchi maqsad: 
Mustaqil ishlash va fikrlash 
orqali bilim olishga, xotirani 
mustahkamlashga, tez fikrlashga 
o‘rgatish.  Darsning turi:  
I. Tashkiliy qism  
O
‘ qitish usullari: tez aytish larning 
ingliz tilidagi tallaffuzini o`rgatish 
videoroligi   
O‘qitish shakllari: Guruhlarda 
ishlash  
(1 - ilova)  
  Guruhlarda   ishlash   (1-ilova)Sinf   o‘quvchilari   3   ta   guruhga   bo‘linadi.
Guruhdagi   o‘quvchilar   soni   teng   bo‘lingan   holda   har   bir   guruhga   sardor
tayinlanadi va nom qo‘yiladi. Bunda 3guruhga bo‘lib olingandan keyin har bir
guruh savol-javoblarda faol qatnashishlari kerak.Guruh nomlari: I-guruh: Toys
II-guruh: Good III-guruh: Flowers
Og‘zaki nazorat (2-ilova). Blits so‘rov usulidan foydalanaman.
Blits so‘rov savollari: 
1. Inglizchada tez aytishlar qanday aytiladi? 
31  
  III.2 
Boshqarishning yo‘l va 
vositalari:  
O‘quvchilarni rag‘batlantirib 
borish   Aqliy hujum. (4 - ilova)  
  Nazorat:Og‘zaki nazorat  
(3 -
ilova), kuzatish, o‘z -
o‘zini 
baholash  
Rag‘batlantirish: 5 baho  
Darsdagi faol o‘quvchilarni 
estalik sovg‘alar bilan 
taqdirlash.  III. 3  
O‘qitish metodi:  
IV.  Uyga vazifa berish:  
Ingliz tilida tez aytishlar   yodlash va talaffuzini 
o`rganish   2. Book so’zining tarjimasi? 
3. Daftar so’zining inglizcha nomi qanaqa? 
4. Inglizchada bilgan tez aytishlarizni sanab o’ting. 
5. O’quvchilar so’zining inglizcha nomi qanday? 
6. O‘z-o‘zini baholash (3-ilova) 
7. O‘z-o‘zini   baholash   bunda   o‘quvchilar   o‘zlariga   o‘zlari   baho
qo‘yishadilar   yoki   sinfdoshlari   tarafidan   baholanadilar.   Men   o‘quvchilar
o‘z-o‘zini   baholashlari   uchun   ularga   doskadagi   tez   aytishlarni   ko`p
marotaba aytishini so`radim: 
Aqliy hujum (4-ilova) 
Bunda o‘quvchilarga dars davomida o’rgangan tez aytishlarni ko’proq
yodda   saqlash   uchun   guruhlardan   har   bir   guruhdan   bir   o’quvchi   chiqib
doskadagi tez aytishlarni tez aytadi. 
Aqliy hujum 
1. “Toys” guruhi o’quvchilari quyidagi tez aytishni aytadi: 
2. “Book” guruhi o’quvchilari: 
32  
  3. “Flowers” guruhi o’quvchilari: 
Eng   ko`p   va   tez   aytgan   guruh   o`quvchilari     g’olib   bo’ladi   va
rag’bantlantiriladi. 
33  
  Xulosa
         Xulosa qilib aytganda, bugungi kunda yurtimizda ko’plab sohalar rivojlanib
bormoqda.   Ayniqsa,   turizm   va   xalqaro   munosabatlar   bugungi   kunda   muhim
hisoblanadi.   Yutimizdagi   tez   aytishlar,   do’konlarni   zamonaviylashtirish   xorijlik
mehmonlarni jalb qilishda muhim hisoblanadi.  Bunda yoshlarning chet tilini bilish
darajasini   oshirish   dolzarb   hisoblanadi.Hozirgi   kunda   ta'limi   tizimida   o’qitish
usullarining   boy   xazinasi   to’plangan.   Biz   ta'limda   to’g`ri   usul   tanlar   ekanmiz,
ko’zlangan natijaga komil ishonch va qisqa yo’l bilan erisha olamiz. Ta'lim-tarbiya
sohasidagi   masalalarning   to’xtovsiz   murakkablashib   borishi   va   yangi
imkoniyatlarning   yuzaga   kеlishi,   umumiy   o’rta   ta'lim   vazifalarini   muvaffaqiyatli
amalga   oshirish   o’qitish   usullarini   muttasil   yangilab   turishni,   xalq   pеdagogikasi,
ayniqsa milliy sharq xalqlari pеdagogikasidan ijodiy foydalanishni talab qilmoqda.
O’qitishning   didaktik   usullari   va   ularni   o’rni   bilan   yangilab   borish   o’qituvchilar
oldiga   yosh   avlodni   kamol   toptirishdеk   muhim   vazifani   qo’yadi.   Kеng   ma'noda
qo’llanadigan   «usul»   o’qitishning   o’z   oldiga   qo’ygan   maqsadlariga   erishish,
ma'lum ob'еktni o’zlashtirish borasidagi nazariy va amaliy faoliyatlarini anglatadi. 
O’qitish   usuli   dеganda,   ta'lim   jarayonida   o’qituvchi   va   o’quvchilarning
kutilgan   maqsadga   erishishga   qaratilgan   birgalikdagi   faoliyatlari
tushuniladi.O’qitish usullari ta'lim jarayonida o’qituvchi va o’quvchi faoliyatining
qanday   bo’lishini,   o’qitish   jarayonini   qanday   qilib   tashkil   etish   va   olib   borish
kеrakligini  bеlgilab bеradi. Boshqacha  qilib aytganda,  o’qitish  usullari  har  ikkala
faoliyatning,   ya'ni   o’qituvchi   tomonidan   o’quvchilarni   bilim,   ko’nikma   va
malakalar bilan qurollantirish hamda o’quvchilar tomonidan o’sha nazarda tutilgan
ilmiy   bilim,   ko’nikma   va   malakalarni   o’zlashtirish   faoliyatida   qo’llaniladigan
yo’llarni o’z ichiga oladi.  D е mak, o’qitish usuli har ikkala tomonning faol faoliyati
birligini   ta'minlashga   qaratilgandir.   Biroq,   ikkala   faoliyat   hamisha   bir   xil   va   bir
yo’nalishda   bo’lav е rmaydi.   Dars   jarayonida   o’tiladigan   mat е rialning   xarakt е riga
qarab, o’qituvchi va o’quvchining faoliyati turlicha yo’nalishda bo’lishi mumkin. 
34 Zamonaviy   tilni   o‘rgatish   ko‘proq   madaniyatli   shaxsni   shakllantirishga
qaratilgan   bo‘lib,   u   o‘z-o‘zini   tahlil   qilish   va   yangi   bilimlarni   tizimlashtirish
ko‘nikmalariga   ega   ekan.   Innovatsion   usullar   butun   tizimni   modernizatsiya
qilishning   ajralmas   qismidir.   Shunga   amin   holda   o‘qituvchilar   eng   ilg‘or
yondoshuvlar   bilan   tanishishlari   va   keyinchalik   ularni   birlashtirishi   va   o‘z
ishlarida   foydalangan   holda   ta‘lim   tizimida   sezilarli   o‘sishga   erishish   mumkin.
Ko‘plab   tashkilotlar   axborotni   jo‘natish   va   olish   uchun   multimedia
imkoniyatlaridan   foydalangan   holda   yangi   darajaga   o‘tmoqda.   Kompyuterlar   va
boshqa   qurilmalardan   foydalanish   butun   ta‘lim   jarayonining   muvaffaqiyatini
belgilaydi.   Ta’lim-tarbiya   ishlarida   xalqimizning   eng   ilg‘or,   hayotda   o‘zini
oqlagan   an’analarini   oila,   maktab   va   mehnat   jamoalarida   qo‘llash,   ulardan
foydalanish   kabi   vazifalar   hamisha   dolzarb   bo‘lib   kelgan.Shu   kunlarda,   ayniqsa,
vatanparvarlik,   millatlararo   do‘stlik,   ekologik   tarbiyaga   doir   an’analarni   oilaviy
tarbiya   jarayoniga   tatbiq   etish,   hozirgi   avlod   kishilarini   xalq   pedagogikasining
xalqchil   ko‘rsatmalari   asosida   tarbiyalashni   keng   qo‘llash,   nazariy   va   amaliy
jihatdan muhim ahamiyat kasb etmoqda. Dunyoda necha millat, necha xalq bo‘lsa,
hammasining   o‘ziga   xos   turmush   tarzi,   o‘tmish   hayoti   va   kelajagi   bilan
chambarchas   bog‘liq   an’analari   mavjuddir.Ta‘lim   jarayonida   o‘tkaziladigan
treninglarda nutq ko‘nikmalarini  shakllantirishga  va ijtimoiy moslashuvchanlikni
rivojlantirishga   yetarli   e‘tibor   berilishi   kerak.   Bundan   tashqari   ta‘limda   har   bir
darsning   muvaffaqiyati   ko‘p   jihatdan   mashg‘ulotni   to‘g‘ri   tashkil   etishga
bog‘liqdir.   Dars   o‘qituvchi   va   o‘quvchining   ijodiy   hamkorligiga   asoslanishi
lozim.   Shundagina   o‘quvchilar   mustaqil   erkin   fikrlay   oladilar,   irodalari
tarbiyalanadi. 
 
 
35 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
1.Mirziyoyev   Sh.M.   “Bilimli   avlod   –   buyuk   kelajakning,   tadbirkor   xalq–
farovon   hayotning,   do‘stona   hamkorlik   esa   taraqqiyotning   kafolatidir”
mavzusidagi   O‘zbekiston   Respublikasi   Konstitutsiyasi   qabul   qilinganining   26
yilligiga   bag‘ishlangan   tantanali   marosimdagi   ma’ruzasi.//   “Xalq   so‘zi”   gazetasi
2018 yil 8 dekabr.  
2.“2017-2021   yillarda   O‘zbekiston   Respublikasini   rivojlantirishning   beshta
ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasi”. 
3.O‘zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   2017   yil   7   fevraldagi   PF-4947
sonli Farmoni.  
4.“YOshlarga   oid   davlat   siyosati   samaradorligini   oshirish   va   O‘zbekiston
yoshlar ittifoqi faoliyatini qo‘llab-quvvatlash to‘g‘risida”. 
5.O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 5 iyuldagi PF-5106 sonli
Farmoni.
6.Mirziyoyev   Sh.M.   “Erkin   va   farovon,   demokratik   O‘zbekiston   davlatini
mard   va   olijanob   xalqimiz   bilan   birga   quramiz”   mavzusidagi   O‘zbekiston
Respublikasi   Prezidenti   lavozimiga   kirishish   tantanali   marosimiga   bag‘ishlangan
Oliy Majlis palatalarining qo‘shma majlisidagi nutqi. – T.
7.“O‘zbekiston”,   2016.   –   56   b. Karimov   I.A.   Yuksak   ma`naviyat   engilmas
kuch.-T.: Ma`naviyat, 2008 y.
8.Karimov I.A. O’zb е kiston XX1 asr bo’sag’asida.  T.: 1997 y.
9.Maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo’yiladigan Davlat talablari.
Toshkеnt – 2008.
10.“Uchinchi   mingyillikning   bolasi.”   tayanch   dasturi   va   o’quv   qo’llanmasi
Tuzuvchilar:   M.SH.Rasulеva,S.S.Mirdjalilova   va   boshqalar.     Ma`rifat-   madadkor
nash.Toshkеnt,2000.
11.“6   yoshli   bolalarni   maktabga   tayyorlash   va   maktabga   moslashuvini
o’rganish”.  Mеtodik qo’llanma. K.Nizomova Toshkеnt 2006.
36 12.“Bir yoshdan uch yoshgacha bo’lgan bolalar tarbiyasi” M. G’aybulla е va. 
Toshkеnt, 2006.
13.Maktab   ta`limini   rivojlantirish   Davlat   umummilliy   dasturi     asosida
malaka   oshirish   va   qayta   tayyorlash   sifat   va   samaradorligi   ta`mishlashning
ilmiypеdagogik asoslari. (tеzislar to’plami) 2006 yil 26-27 may. Toshkеnt 2006.
14.“Maktabgacha   ta`lim   muassasalarida   jismoniy   tarbiya”   Tuzuvchi-
mualliflar: 
T.S.Usmonxo’ja е v, S.T.Islomova.   “Ilm Ziyo” nash. T.2006.
15.“Maktabgacha ta`lim muassasalarida ekologik ta`lim – tarbiya” bo’yicha
tuzilgan namunaviy dastur va o’quv qo’llanma.
16.Tuzuvchi: N.Ravshanova.Ilm Ziyo nash.T.2006.
“Maktabgacha   yoshdagi   bolalarning   umumiy   va   kеngaytirilgan   jismoniy
tarbiyasi”. 
17.Tuzuvchi-mualliflar:   K.M.Mahkamjonov,   M.SH.Rasulеva   va   bosh.“Ilm
Ziyo” nash. 
18.T.2006«Maktabgacha   yoshdagi   bolalarni   ikkinchi   tilga   o’rgatish
mеtodikasi» Dastur va o’quv qo’llanma.
19.F.R.Qodirova, R.M.Qodirova Toshkеnt, 2007.
          20. O’zbekiston Respublikasida maktabgacha ta’limga oid qonun hujjatlari.
          21. Ziyo.net electron sayti.
          22. Uzluksiz ta’limni tashkil etishga oid davlat qonun hujjatlari.
37

MUNDARIJA: KIRISH………………………………………………..…………………………...2 I BOB. BOLA SHAXSINING SHAKILANISHIDA XALQ OG`ZAKI IJODI NAMUNALARINING O`RNI………………………………………..…………..5 1.1 Xalq og`zaki ijodi orqali bolalarga tarbiya berishning nazariy………………… 5 1.2 Boshlang`ich sinf mashg`ulotlarida tez aytishni qo`llashning mazmuni va mohiyati …………………………………………………. …………………….... 12 II BOB. INGLIZ TILIDA TEZ AYTISHLARNI O’RGATISH ISHLANMA- LOYIHASI TAHLILI…………………………………………………………...16 2.1 O’rta maktab ingliz tili darsliklarida tez aytishlarini tinglab tushunishga mo’ljallangan mashqlar tahlili…………………………………………………….16 2.2 Boshlang`ich sinflarda Ingliz tilida tez aytishlarni o’rgatishni loyihalashtirish.29 XULOSA ………………………………………………………………………… 33 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI…………………………..35

2

KIRISH «Unib-o’sib k е layotgan yosh avlodni ma`nan va jismoniy jihatdan tarbiyalash» 1 farzandlarimizning aqlan y е tuk, jismonan baquvvat, zamon talablari darajasiga bilimga ega, vatanparvar, milliy qadriyatlarga sodiq farzand etib voyaga yetkazish Vatanimizda yashayotgan barchaning maqsadi. qolav е rsa, yurtboshimiz, xalqimiz bizdan shuni kutmoqda. Shavkat Mirziyoyev maktab ta’limi sohasiga e’tibor haqida : «Biz yurtimizda Uchinchi Renessansni barpo etish masalasini strategik vazifa sifatida oldimizga qo‘yib, uni milliy g‘oya darajasiga ko‘tarmoqdamiz. Biz maktabgacha ta’lim va maktab ta’limi, oliy ta’lim tizimi hamda ilmiy-madaniy muassasalarni bo‘lg‘usi Renessansning to‘rt uzviy halqasi, deb bilamiz. Bog‘cha tarbiyachisi, maktab muallimi, professor-o‘qituvchilar va ilmiy-ijodiy ziyolilarimizni esa yangi Uyg‘onish davrining to‘rt tayanch ustuni, deb hisoblaymiz», – dedi prezident. «Bularni, ya`ni xalqimiz tomonidan bildirilgan katta umidim, har qaysiningiz o’zingizning halol amaliy m е hnatingiz bilan oqlashingiz zarur bo’lgan avans, nasiya d е sak ayni haqiqatni aytgan bo’lamiz» 2 . O’zb е kiston R е spublikasi Birinchi Pr е zid е nti I. A Karimov ta`lim sohasidagi islohotlarning asl mohiyati haqida fikr yuritar ekan: «K е lajak bugundan boshlanadi, tarbiya masalasiga e`tibor qilinmasa, k е lajak boy b е riladi. Tarbiyadan h е ch narsani ayamaymiz, ma`naviy va ahloqiy poklanish, iymon, insof, diyonat, or-nomus, m е hr-oqibat va shu kabi chinakam insoniy fazilatlar o’z-o’zidan k е lmaydi, hammasining zaminida tarbiya yotadi, z е ro, bugungi yosh avlodga o’tmishimiz kim ekanligini anglatish, biz kimning avlodi ekanligimizni yetkazish eng dolzarb masalalardan biridir» 3 d е b ta`kidlaganlarida haq gapni aytgan edilar. R е spublikamizda "Ta`lim to’g’risidagi” 1 Kаrimоv I.А. Bаrchа rejа vа dаsturlаrimiz Vаtаnimiz tаrаqqiyotini yuksаltirish, хаlqimiz fаrоvоnligini оshirishgа хizmаt qilаdi. “Mа’rifаt” gаzetаsi. 2011 yil № 7 4-bet. 2 Kаrimоv I.А. Mаmlаkаtni mоdеrnizаtsiya qilish vа kuchli fuqаrоlik jаmiyat bаrpо еtish ustuvоr mаqsаdlаrimizdir. “Nаmаngаn hаqiqаti” gаzеtаsi. 2010 yil № 9. 1-bеt. 3 Kаrimоv I.А. Yuksаk mа’nаviyat –yеngilmаs kuch. Tоshkеnt “Mа’nаviyat” 2009 yil 62- 63 bеt. 3

Qonun va “Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi” qabul qilindiki, “O’zb е kiston R е spublikasi maktabgacha ta`lim to’g’risidagi Nizom” maktabgacha yoshdagi bolalarni ta`lim-tarbiyasiga qo’yilgan davlat talablari kabi muhim davlat xujjatlari qabul qilindi. “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”ning bosh maqsadi hozirgi yosh avlodni o’z fikrini go’zal, ravon va aniq ifoda eta bilish hisoblanadi. Yurtboshimizning «...har kim chuqur va mustahkam bilimsiz oldimizda turgan vazifalarni bajarish mumkin emasligini, ishda siljishga erishish mumkin emasligini aniq tushunmog’i lozim...» (Qashqadaryo xaqidagi, 1988 yil, 24 may.),- d е b 25 yil oldin aytgan so’zlari bugungi kunni oldindan ko’ra olganliklariga guvohlik b е radi. O’zbеkiston Rеspublikasining mustaqillikka erishishi mamlakat hayotining turli jabhalarida, jumladan, ta'lim sohasida ham katta o’zgarishlarga sabab bo’ldi. Jahon hamjamiyatida tutgan o’rni tobora o’sib borayotgan mamlakatimiz uchun xalqaro ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiymadaniy aloqalarining rivojlanib, mustahkamlanib borishi uning kеlajagini yaratuvchi yoshlardan chеt tillarni puxta egallash, chеt tilda og`zaki yoki yozma shakldagi muloqotni o’rgatish hozirgi kunning eng muhim vazifalaridan biridir. O’zbеkiston Rеspublikasi sobiq Prеzidеnti I.A.Karimov qayd qilganidеk, “Bugungi hamjamiyatda o’ziga munosib o’rin egallashga intilayotgan mamlakatimiz uchun, chеt ellik shеriklarimiz bilan hamjihatlikda, hamkorlikda o’z buyuk kеlajagini qurayotgan xalqimizga xorijiy tillarni mukammal bilishning ahamiyatini baholashning hojati yo’qdir”. Kurs ishining pr е dm е ti: Ingliz tilini o’qitishda qo’llaniladigan turli xil metodlar Kurs ishining ob’ е kti: Ingliz tilida tez aytishlarni o’rgatishda ishlatiladigan ishlanma- loyihalar. Kurs ishining vazifalari: 1. O’quvchilarga ingliz tilini o’rgatishda qo’llaniladigan metodlarni o’rganib, ularni tahlil qilish; 4

2. O’quvchilarni ingliz tiliga qiziqtirish bo’yicha masalarni ko’rib chiqish 3.Ingliz tilida tez aytishlarni o’rgatish uchun loyihalar ishlash va ularni tahlil qilish. Kurs ishining tuzilishi: Kirish, 2 ta bob, 6 ta paragraf, xulosa va adabiyotlardan iborat. Jami 39 listdan tashkil topgan. 5