logo
  1. Bosh sahifa
  2. Diplom ishlar
  3. Umumiy
  4. JISMONIY MADANIYAT YO‘NALISHI TALABALARINING KASBIY-PEDAGOGIK TAYYORGARLIK JAROYONIDA ELEKTRON DARSLIKLARIDAN FOYDALANISH SAMARADORLIGI

JISMONIY MADANIYAT YO‘NALISHI TALABALARINING KASBIY-PEDAGOGIK TAYYORGARLIK JAROYONIDA ELEKTRON DARSLIKLARIDAN FOYDALANISH SAMARADORLIGI

Yuklangan vaqt:

12.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

5709.0126953125 KB
Ko'chirib olish
JISMONIY MADANIYAT YO‘NALISHI TALABALARINING KASBIY- PEDAGOGIK TAYYORGARLIK JAROYONIDA ELEKTRON DARSLIKLARIDAN FOYDALANISH SAMARADORLIGI MUNDARIJA Kirish……………………………………………………………………….. 4 I bob . Jismoniy madaniyat yo‘nalishi talabalarining kasbiy-pedagogik tayyorgarlik jaroyonida elektron darsliklaridan foydalanish ning o ’ ziga xos xususiyatlari . 7 1 . 1 .Elektron darsliklarning ta’rifi va tuzilishi 7 1.2. O‘quv qoidalarining dasturiy anjomlari, ularning didaktik imkoniyatlari va ularni o‘qishga yo ‘naltirishning asosiy yo‘llari …………………………. 14 1.3. Kompyuterlashtirilgan ta’lim texn o logiyasi ……………………………. 19 1.4. Jismoniy tarbiya sohasida e lektron darsliklar asosida o‘q uv jarayonini tashkil q ilish …………………………………………………………………. 21 1. 5 . Ta’limda elektron resurslar …………………………………………….. 35 1. 6 . Zamonaviy kompyuter texnologiyalarining sport fanlarining o‘sishidagi o‘ r ni va ularning qisqacha tavsifi . …………………………………………. 38 1. 7 . Zamonaviy axborot texnologiyalarini qo‘llagan holda jismoniy madaniyat va sport bo‘yicha mutaxa s sislarni tayyorlash …………………... 39 Bob bo‘yicha xulosa 42 II bob.Tadqiqodning vazifalari, uslublari va tashkil etilishi… ………… 43 2.1. Tadqiqotning vazifalari ……………………………………………….. 43 2.2. Tadqiqot usublari …………………………………………………….. 43 2.2.1. Ilmiy uslubiy adabiyotlarning ma ’ lumotlarini nazariy tahlili va ularni umumlashtirish ………………………….………………………….……… 44 2.2.2. Talabalarning jismoniy madaniyat bo‘yicha amaliy bilimlarini anketalashtirish yordamida natijalarni tahlil qilish ………………………… 44 2.2.3. Pedagogik kuzatuvlar ……………………………………………….. 44 2.2.4. Pedgogik tajriba (eksperiment) …………………………………….. 44 Bob bo’yicha xulosa 45 III bob . Jismoniy madaniyat yo‘nalishi talabalarining kasbiy- pedagogik tayyorgarlik jaroyonida elektron darsliklaridan foydalanish samaradorligi yuzasidan tadqiqot natijalari va ularning tahlili…… 46 3.1. Elektron darsliklar talabalarni kasbiy pedagogik tayyorgarligini shakllantirishdagi innovatsion vositadir ……………………………………. 46 3.2 . Jismoniy tarbiya darslarida axborot texnologiyalaridan foydalanish uslublari… ………………………………………………………………….. 48 3.3. Elektron o‘quv qo‘llanmaning pedagogik stsenariy fragmentlarining ishlanishini tahlil qilish… ……………………………….. 52 3.4 Mutaxassisligi bo‘yicha elektron darslikni ishlatish natijalari …………. 53 1 3.5. Elektron qo‘llanmalarning o‘quv jarayonida qo‘llanishi ………………. 54 Bob bo’yicha xulosa 64 Umumiy xulosa 65 Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 66 Ilovalar 71 Kirish Ishning dolzarbligi . Bugungi kunda tez o‘zgaruvchan hamda axborot- kommunikatsiya texnologiyalari rivojlangan davrda raqobatbardosh kadrlarga bo‘lgan ehtiyoj kuchayib, talaba-yoshlarda axborot kommunikatsiya texnologiyalari va internetdan mustaqil foydalanishlari hamda xorijiy tillarda muloqat qilish ko‘nikmasini shakllantirish uzluksiz ta ’ lim tizimining asosiy vazifalaridan biriga aylandi. [15] Shu sababli “Ta’lim to‘g‘risidagi” va “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi to‘g‘risidagi” qonunlar asosida o‘sib kelayotgan yosh avlodni yuksak ma’naviyatli va chuqur bilimli, zamonaviy texnologiyalarni o‘zlashtirishga qodir, intelektual rivojlangan hamda faol fuqoralik pozitsiyasiga ega bo‘lgan shaxs qilib tarbiyalash O‘zbekiston davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishlaridan biri sifatida izchillik bilan amalga oshirilmoqda. Toshkentda birinchi Prezidentimiz Islom Karimov tashabbusi bilan tashkil etilgan “Yuksak bilimli va intellektual rivojlangan avlodni tarbiyalash – mamlakatni barqaror taraqqiy ettirish va modernizatsiya qilishning eng muhim sharti” mavzusidagi nufuzli xalqaro konferentsiya, aytish mumkinki, mamlakatimizda olib borilayotgan ijtimoiy soha, xususan, ta’lim tizimidagi islohotlarning dunyo miqyosidagi yana bir e’tirofi bo‘ldi . Bugungi kunda biz insoniyat hayotining barcha jab h alariga axborot texnologiyalarini yoppasiga kirib kelayotganining guvo h i bo‘lyapmiz. Yetakchi e kspertlarning fikricha, keyingi ming yillikda ushbu tenden ts iya yanada yaqqolroq bo‘ladi, ko‘pchilik ishga layoqatli a h olinig ish faoliyati e sa, axborot texnologiyasi va axborotni qayta ishlash jarayoni bilan bevosita bog‘liq bo‘ladi. 2 Shak-shubxasiz, axborot uslubiyati va jixozlarini tushunuvchi mutaxassislarga talab kuchayadi. Aholini axborotlashtirish, ta’limni axborotlashtirish bilan uzviy bog‘liq; umumiy va kasbiy ta’limni axborotlashtirish, turli sohadagi raqobatdosh mutaxassislarni tayyorlashda yetakchi omil hisoblanadi. Faqat yetarlicha texnologik tayyorgarlikka va “axborot madaniyatiga ” ega yosh mutaxassis atrof muxitda aniq harakatlanish, muomila jarayonlarda to‘g‘ri yo‘l topish turli muammolarni ratsional usul bilan hal qila oladi. Biroq, zamonaviy axborot texnologiyalarining yuqori potentsialiga qaramay, ular xali, jismoniy tarbiya ta’lim sohasida keng ko‘lamda amalda qo‘llanilmayapti. Muammoning o‘rganilganlik darajasi. Hozirgi kunda jismoniy tarbiya sohasida ko‘plab ilmiy tadqiqot ishlari amalga oshirilgan bo‘lsada, biroq jismoniy madaniyat yo‘ nalishi talabalarining kasbiy - pedagogik tayyorgarlik faoliyati jarayonida e le k tron darsliklardan foydalanish yetarlicha o‘rganilmagan. [46] Tadqiqot maqsadi . Jismoniy madaniyat yo‘nalishi talabalarining kasbiy pedagogik tayyorgarligi jarayonida umumkasbiy va mutaxassislik fanlarini o‘qitishda elektron o‘quv qo‘llanmalarini samaradorligini aniqlash. Tadqiqotning vazifalari. 1. Tadqiqot muammosi o‘rganish bo‘yicha maxsus o‘quv-uslubiy adabiyotlarni tahlilini o‘tkazish. 2. Jismoniy madaniyat fakulteti jismoniy madaniyat yo‘nalishi talabalarining kasbiy pedagogik tayyorgarlik jarayonini o ‘rganish 3. Talabalarda kasbiy-pedagogik bilim, malaka va ko‘nikmalarini shakllantirishda elektron o‘quv qo‘llanmalarini samaradorlik dinamikasini aniqlash. 4.Jismoniy madaniyat ta’limi tizimini takomillashtirishga yo‘naltirilgan elektron o‘quv adabiyotlarini tajriba sinov vositalari yordamida asoslash. 3 Tadqiqot obyekti. Sharof Rashidov nomidagi Samarqand davlat universiteti jismoniy madaniyat yo‘nalishi talabalarining ta’lim jarayoni . Tadqiqot pridmeti. Axborot kammunikatsiya texnologiyalari vositalarini ishlab chiq ish va ularni takomillashtirish , didaktik imkoniyatlarini ta’lim sohasida samaradorligini oshirish . Tadqiqotning ilmiy yangiligi. Magistrlik dissertatsiyasini ilmiy yangili gi shundan iboratki, talabalarning kasbiy pedagogik tayyorlargik jarayonida umumkasbiy va mutaxassislik fanlaridan zamonoviy axborot-kompyuter vositalarini , didaktik imkoniyatlar tahlil qilindi , hamda yaratilgan elektron qo‘llanmalarni ta ’ lim jarayonida samaradorlik darajasi aniqlandi va tadbiq qilindi. [46] Tadqiqotning amaliy ahamiyati. Jismoniy madaniyat ta ’ lim yo‘nalishi talabalarining kasbiy faoliyatini takomillashtirishda elektron darsliklarning ahamiyati o‘rganildi. Zamonaviy talablarga javob beradigan elektron o‘quv qo‘llanmalarini talim jarayoniga tadbik qilinishi va t ajribalar natijasida elektron qo‘llanmalar oddiy qo‘llanmalarga nisbatan samaradorligi yuqori e kanligi o‘z isbotini topdi.[15] Tadqiqot farazi . Taxminimizcha, elektron o‘quv qo‘llanmaning fragmenti va uni jismoniy madaniyat ta ’ lim yo‘nalishi talabalarning o‘quv jarayonida qo‘llanilishi, umumkasbiy va mutaxassislik fanlar i da berilgan materiallarni yanada samaraliroq o‘rganish imkonini beradi va shu bilan o‘quv jarayoninig sifatini odatiy ishlatiladigan uslublarga qaraganda o‘stiriladi. Tadqiqot natijalarining e’lon qilinganligi. Dissertatsiya yuzasidan muallifning respublika miqyosida bitta, universitet miqyosida bitta maqolasi e’lon qilingan. 4 Dissertasiya ishining tuzilishi va hajmi. Ish kirish 3 ta bob, xulosa va adabiyotlar ro‘yxatidan iborat. Ish 74 betdan iborat matnda bayon qilingan. Adabiyotlar ro‘yhati 51 ta manbani va 6 tasi internet saytini o‘z ichiga oladi. I BOB. JISMONIY MADANIYAT YO‘NALISHI TALABALARINING KASBIY-PEDAGOGIK TAYYORGARLIK JAROYONIDA ELEKTRON DARSLIKLARIDAN FOYDALANISH NING O’ZIGA XOS XUSUSIYATLARI. 1.1. T a’lim jarayonida elektron darsliklarning tutgan o’rni Ilm-fan jadal taraqqiy etayotgan davrda zamonaviy axborot- kommunikasiya tizimlari vositalari keng joriy etilgan jamiyatda turli fan sohalarida bilimlarning tez yangilanib borishi, ta’lim oluvchilar oldiga ularni jadal egallash bilan bir qatorda, muntazam va mustaqil ravishda bilim izlash vazifasini qo’ymoqda.[49]O‘quv adabiyotlarining yangi avlodini yaratish, ularni tayyorlash borasidagi choralarni ishlab chiqishni talab qiladi. Elektron darslikning o‘quv jarayonida o‘quv-materiallaridan foydalanish uchun keng imkoniyatlar yaratadigan o‘quv vositasi sifatida alohida o‘rni bor. Tajribadan ma’lumki, inson eshitish a’zolariga nisbatan ko‘rish a’zolari yordamida olingan ma’lumotlarni 5 marotaba ortiq eslab qolishi mumkin. Eshitish a’zolaridan farqli ravishda ko‘rish a’zolaridan olinayotgan ma’lumotlar qayta kodlashtirilmay, to‘g‘ridan-to ’g‘ri xotiraga o‘tadi va uzoq saqlanadi. Elektron darslik an’anaviy darslikka qaraganda o‘quv materiallarini namoyish qilish uchun keng 5 imkoniyatlar yaratadi. Elektron darslik o‘quvchilarning ko‘proq mustaqil ishlashlari uchun mo‘ljallangan didaktik funksiyalarni bajarish bilan bir qatorda, o‘quv jarayoniga qo‘yilgan barcha talablarga javob berishi kerak. Shunday qilib, Elektron darsliklarni ta’lim jarayoniga tatbiq etishda ularning pedagogik tomonlaridan tashqari, psixologik va gigiyenik tomonlarini ham e’tiborga olish o‘quvchilarning intellektual qobilyatlarini va ularning bu jarayonda faol ishtirok etishini ta’minlaydi. [46] An’anaviy darslikdan elektron darslikning afzalligi uning “intellektual” kuchga ega bo‘lishi bilan bir qatorda ma’lumotlarni o‘z vaqtida va kerakli joyda taqdim etish imkoniyatga ega ekanligidadir. Elektron darslik ma’lum bir predmet bo‘yicha barcha tegishli o‘quv materiallarini o‘zida ifoda etgan bo‘lishi kerak, uning intellektual darajada bo‘lishi esa o‘z navbatida oddiy darslikka nisbatan bir qator afzalliklarni tug‘diradi. Masalan, ma’lumotlarni tez izlab topish, mavzularni o‘zlashtirish darajasini multimedia va grafika elementlari yordamida amalga oshirish va xokazo. Har bir elektron darslik alohida ko rinishda bo lishi va ma’lum bir standart talabiga javob berishiʻ ʻ lozim. Elektron darslik kompyuterli o quv uslubini qo llashga va fanga oid ʻ ʻ o quv materialining har tomonlama samarador o zlashtirilishiga asoslangan ʻ ʻ o quv adabiyoti bo lib, to rt toifaga bo linishi mumkin. 1-toifa: o quv ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ materialini faqat verbal (matn) ko rinishida taqdim etadigan; 2-toifa: o quv ʻ ʻ materialini verbal (matn) ikki o lchamli grafik shaklida taqdim etadigan; 3-toifa: ʻ “ multimedia”(multimedia ko p uslubli) darsligi,ya’ni ma’lumot uch o lchamli ʻ ʻ grafik ko rinishda, ovozli, video, animasiya va qisman verbal (matn) shaklida ʻ taqdim etiladigan multimediali elektron darslik; 4-toifa: material ovozli va uch o lchamli fazoviy ko rinishda bo lib qolmasdan, taktik (his qilinuvchi, ʻ ʻ ʻ seziladigan) xususiyatli ma’lumotlar vositasida bayon qilinib, o rganuvchini ʻ “ekran olamida”stereo nusxasi tasvirlangan real olamga kirish va undagi obyektlarga nisbatan xarakatlanish tasavvurini yaratadigan elektron darslik. Barcha toifadagi elektron darsliklar o quv jarayonining samaradorligini ʻ oshirishda va talabalarning mustaqil bilim olishlari hamda masofadan o qitishni ʻ 6 tashkil qilish uchun katta imkoniyatlar yaratadi. Elektron darslikning xususiyatlariga quyidagilar kiradi: -o quv materialini multimedia, ya’niʻ ma’lumot berishning vizual, gipermatn, ovoz shakllaridan foydalangan holda taqdim etilishi; -turli o quv adabiyotlari – darslik, lug at, masalalar to plami va ʻ ʻ ʻ amaliy – laboratoriya mashg ulotlari uchun tegishli barcha o quv ʻ ʻ qo llanmalarining bir joyda jamlanishi; -o rganuvchi va o rgatuvchi o rtasida ʻ ʻ ʻ ʻ o zaro bevosita aloqa o rnatilishi; -o qituvchining o quv jarayonini boshqarish ʻ ʻ ʻ ʻ va nazorat qilish vazifalarining ma’lum qismini kompyuterli o quv vositalari ʻ zimmasiga yuklash imkoniyati; -o quvchi tomonidan qabul qilinadigan- ʻ maslahat, tushuntirish, ma’lumotni izlash bo yicha savol-javob [ ʻ 46] va bilimni o zlashtirish darajasini nazorat qilishni tezkor uslubiga o tish imkoniyati; - ʻ ʻ kompyuter vizualizasiyasi orqali o rganilayotgan obyektning kompyuterdagi ʻ imitasiya modellaridan foydalanish; -o quv materialiga nisbatan yengil ʻ o zgartirishlar kiritilishi va takomillashtirish imkoniyatlarining yaratilishi; - ʻ o quv materiali yaratish va adadlashning arzonligi; -o quvchi faolligining ʻ ʻ oshirilishi; -ta’limda masofadan o qitish uslubini tashkil qilish imkoniyati; - ʻ an’anaviy o quv adabiyotlari ( masalan, qog ozli) bilan birgalikda kompleks ʻ ʻ holda foydalanish imkoniyati va buning afzalligi. Elektron darslikka qo yiladigan didaktik, pedagogik va psixologik talablar. Didaktik talablarga ʻ ilmiylik, o zlashtirishning yengilligi, muammoni qo yish va har tomonlama ʻ ʻ asosli tarzda bilim olishlik, o qish jarayonida o quvchining faol va ongli ʻ ʻ ishtiroki, bilim olishning tizimli va bosqichma-bosqich amalga oshirilishi, bilimni mustahkam o zlashtirilishining ta’min etilishi, ta’lim tizimida bilimni ʻ o zlashtiruvchi, rivojlantiruvchi, mutaxassis-xodim va tarbiyalovchilar ʻ vazifalarining yaxlitligi, o rganuvchi uchun o qish mustaqil holda ʻ ʻ bo lishligining ta’minlanishi, o qitishning interaktivligi, o qitishning ʻ ʻ ʻ uyg unligini ta’minlash, o quv materialini taqdim etishda tizimli yondashishlar ʻ ʻ kiradi.[15] Psixologik talablar: Elektron darslik haqida gapirilganda, ularning psixologik, estetik, gigiyenik va tibbiy-psixologik tomonlarini ham e’tiborga 7 olish lozim bo ladi. Buning sababi, inson organizmi elektron ko rinishdagiʻ ʻ ma’lumotlarni qabul qilishning o ziga xos xususiyatlarini talab qiladi. Ammo ʻ shunday psixologik to siqlar bo lishi mumkinki, o quvchilar kompyuter ʻ ʻ ʻ ekranidagi ma’lumotlarni to g ridan –to g ri qabul qila olmasliklari mumkin. ʻ ʻ ʻ ʻ Elektron darslik yaratishning asosiy tamoyillari -elektron darslik yaratishning yaxlit-ilmiy uslubiy asoslari va texnikaviy talablarni ishlab chiqish; -elektron darslik yaratilishi zarur bo lgan birinchi galdagi ustuvor fanlarni aniqlash; - ʻ ta’lim muassasalarini zamonaviy kompyuter texnikasi bilan jihozlash, ularni internet/internet kompyuter tarmog iga kiritish; -ta’lim muassasalarida elektron ʻ darsliklar yaratish bo yicha jamoalar tashkil etish; -elektron darsliklar ʻ yaratuvchilarning mualliflik huquqlarini muhofazalash mexanizmini ishlab chiqish; -elektron darsliklar mualliflari, elektron darsliklarni o’quv jarayoniga tatbiq qiluvchi professor-o’qituvchilar, mutaxassis-xodimlarni moddiy rag’batlantirish mexanizmlarini yaratish; -elektron darslikni standartlash va sertifikasiyalashning tashkiliy-huquqiy asoslarini barpo etish; -eng yaxshi elektron darsliklarni yaratish va qo llash bo yicha tanlovlar uyushtirish, mavjud ʻ ʻ muammolar bo yicha ilmiy-amaliy seminar, konferensiya va boshqa anjumanlar ʻ uyushtirish; -oliy o quv yurtlarida va oliy o quv yurtlariaro elektron darsliklar ʻ ʻ jamg arma –kutubxonasini barpo qilish; -elektron darsliklarni yaratishda ʻ rivojlangan mamlakatlar tajribalaridan foydalanish; -butun dunyo virtual universitetlariga kirib borish va birgalikda faoliyat ko’rsatish. Elektron darslik yordamida amalga oshiriladigan elektron muloqotni tashkil etish tadbirlariga asosan amaliy mashg’ulot shaklida o’qitish jarayonini shakllantirish, nazorat qilish, tanlangan javoblarning ma’qulligini tekshirish, matematik hisob javoblarning to’g’riligini tekshirish, grafik ma’lumotlarning kiritilishini nazorat qilish, cheklanmagan shaklda analitik ifoda kiritilishining nazorati kabilar kiradi. Elektron darslikni yaratish jarayonida psixologo-pedagogik, texnik-texnologik, estetik va ergonomik talablar qo yiladi. Elektron darslik, o quv va uslubiy ʻ ʻ kullanma kabi an’anaviy ukuv nashlariga kuyilgan didaktik talablarga javob 8 berishi kerak. Didaktik talablar ta’lim berishning spesifik qonuniyatlariga va mos ravishda ta’lim berishning didaktik tamoyillariga mos kelishi kerak. quyida elektron darslikka bo lgan an’anaviy didaktik talablar keltirilgan:ʻ - o qitishda ilmiylikni, fan,texnika va texnologiyalarni so nggi yutuqlarni ʻ ʻ hisobga olish o quv materiali mazmuning yetarlicha chuqurligini, ishonchliligini ʻ ta’minlaydi. O quv materialini elektron darslik yordamida o zlashtirish jarayoni ʻ ʻ o qitishning zamonaviy usullari bilan mos ravishda kurilishi kerak. Masalan ʻ tajriba, eksperiment, solishtirish, kuzatish, abstraktlash, umumlashtirish, yaxlitlashtirish, o xshashlik, taxlil va sintez, modellashtirish uslubi, shu bilan ʻ birga matematik modellashtirish,shuningdek tizimli taxlil uslubi. - o qitishning erishuvchanlik talablari- elektron darslik vositasida amalga ʻ oshiriladi va talabalar yoshga va individual xususiyatlariga xos o quv materialini ʻ o rganishning murakkablik va chuqurlik darajasini aniqlash zaruriyatini ʻ bildiradi. O quv materialini xaddan ziyod murakkablashtirish va ortiqcha ʻ yuklash mumkin emas, unda ta’lim oluvchi bu materialni egallashga ojizlik qiladi - o qitishning muammoviylinini ta’minlash talablari- ta’lim olish faoliyatining ʻ tavsifi va mavjudligi bilan shartlashtirilgan.Agar talaba ijozat so rashni talab ʻ qiluvchi o quv muammoli vaziyat bilan duch kelsa, uning fikrlash faolligi ʻ o sadi. Ushbu didaktik talabni bajarilish darajasi, an’anaviy darsliklar va ʻ qo llanmalarni qo llashdan ko ra,elektron darslik yordamida bajarish sezilarli ʻ ʻ ʻ darajada yuqori bo lishi mumkin. ʻ - o qitishning ko rgazmaliligini ta’minlash talablari, talabalar tomonidan ʻ ʻ o rganilayotgan obyektlar, ularning maketlari yoki modellarini sezgili qabul ʻ kilishi va shaxsan kuzatishini xisobga olish zaruriyatini bildiradi. - o qitishni ongliligini, ta’lim oluvchining mustakilligi va faoligini ta’minlash ʻ talablari- o quv faoliyatining yakuniy maqsad va vazifalariga erishishda uuvo q ʻ ʻ axborotini jalb kilish bo yicha talabalarning mustaqil xolatini elektron darslik ʻ vositalari bilan ta’minlashni kuzda tutadi. Bunda talaba uchun o quv faoliyati ʻ 9 yo naltirilgan mazmunini anglatadi. Elektron darslik asosida tizimli faoliyatʻ yondashuvi yotishi kerak. Shuning uchun elektron darslikda talaba faoliyatining anik modeli kuzatilishi kerak. - elektron darslikdan foydalanishda ukitishning tizimliligi va ketma-ketligi talablari- urganiladigan fan soxasida bilimlarning ma’lum tizimining talabalar tomonidan uzlashtirilishi ketma-ketligini ta’minlanishini bildiradi. Bilim, ko nikma va maxorat -ta’lim tizimida mantikiy tartibda shakllanishi va hayotda ʻ qo llanilishda uz o rnini topishi zarur. Buning uchun quyidagilar zarur: ʻ ʻ -o quv materialini tizimlashtirilgan va strukturlashtirilgan holda tavsiya kilish; ʻ -ukuv axborotining xar bir kismini tashkil kilishda shakllanayotgan bilim, ko nikma va maxoratlarning rivojlanishini ham hisobga olish; ʻ -o rganilayotgan materialning fanlararo bog likligini xisobga olish; ʻ ʻ -o quv materiali va ta’lim beruvchi ta’sirlarning uzatilish ketma-ketligini chuqur ʻ o ylab ko rish bilimlar olish jarayonini o‘kitish mantiki bilan aniklanadigan ʻ ʻ ketma-ketlikdako rish; ʻ - elektron darslik tavsiya kilgan axborotni, o qitishning mazmuni va uslubini ʻ ta’lim oluvchining shaxsiy tajribasi bilan bog lik usullar tanlash, mazmunli ʻ o yin holatlarini yaratish, amaliy tavsifdagi topshiriklarni tavsiya kilish, ʻ eksperimentlar, real jarayonlar va mavjudotlar modellarini tavsiya kilish yo li ʻ bilan amaliyot bilan bog lanish ta’minlash. ʻ - elektron darslikdan foydalanishda bilimlarni uzlashtirish mustaxkamligi talablari:- o quv materialini mustaxkam o zlashtirish uchun bu materialni chuqur ʻ ʻ fikrlash, uni xotirada saqlashga intilish katta ahamiyatga ega. - elektron darslikda ukitishda ta’lim, rivojlantiruvchi va tarbiyaviy funksiyalar birligi,talablari.Ta’lim vazifasidagi an’anaviy nashrlarga ko yiladigan didaktik ʻ talablardan tashkari, elektron darslikga uni yaratish va xarakatlanishida zamonaviy axborot va telekommunikasion texnologiyalarning ustunliklaridan foydalanish kabi spesifik didaktik talablar ko yiladi: ʻ Moslashuvchanlik talablari- elektron darslikning ta’lim oluvchi individual 10 imkoniyatlariga, ya’ni ukitish jarayonida ta’lim oluvchi bilimlari, kunikmalari va psixologik xususiyatlariga moslashishni bildiradi. Elektron darslik moslashuvchanligining uchta darajasi mavjud. Birinchi darajasi talabalarning materialni urganishning uziga kulay bulgan individual tempini tanlash imkoniyati xisoblanadi. Ikkinchi darajasi- ta’lim oluvchi holatining diagnostik tahlili hisobanadi , uning natijalari asosida, ta’lim berishning mazmuni va uslubi taklif etiladi. Uchinchi darajasi- ochiqcha yondashuvga asoslanadi, unda foydalanuvchilarning guruklanishi kuzda tutilmaydi va dastur mualliflari ta’lim oluvchilarning imkoni boricha ko prok kontingenti uchun, iloji boricha ko prokʻ ʻ variantlarini ishlab chiqishlari tavsiya etiladi. O qitishning interfaollik talablariga ukitish jarayonida talaba bilan elektron ʻ darslikning uzaro xamkorligini ta’minlash kiradi. Elektron darslik vositalari interfaol dialog va teskari alokani ta’minlashi kerak. Dialogni tashkil etishning muxim tashkil etuvchi kismi bulib, foydalanuvchi xarakatiga elektron darslikning reaksiyasi xisoblanadi. Teskari aloka nazoratni amalga oshiradi, keyingi ishlar buyicha tavsiyalar beradi, ma’lumotnoma va tushuntiruvchi axborotlarga doimiy kirishni amalga oshiradi. Teskari aloka o quv jarayoni ʻ natijalari bo yicha diagnostik hatolar bilan nazoratda bilim darajasini oshirish ʻ bo yicha tavsiyalar bilan ish tahlilini beradi. ʻ Elektron darslik takdim kilgan o quv axborotini kompyuterli vizuallashtirish ʻ imkoniyatlarini joriy kilish talablari. Zamonaviy vositalarining imkoniyatlarini elektron darslikda ukuv axborotini namoyish kilish sifatiga nisbatan tahlilini kuzda tutadi. Elektron darslik bilan ishlashda ta’lim oluvchining intellektual kobiliyatini rivojlantirish talablari. Fikrlash (algoritmlash, ko rgazma sifat, nazariy), ʻ murakkab vaziyatlarda optimal yoki variativ karorlar kabul kila olish maxorati, axborotga ishlov berish bo yicha maxoratlarni shakllantirishni ko zda tutadi. ʻ ʻ Elektron darslikda ukuv materialini namoyish kilishning tizimlilik va funksional bog likligi,talablari. ʻ 11 Elektron darslikda ta’lim berish didaktik siklining to liqligi va uzluksizliginiʻ ta’minlash talablari-elektron darslik didaktik siklning barcha zvenolari axborotli va kommunikasion texnika bilan ishlashning bitta seansi chegarasida bajarilish imkoniyatini berishi kerakligini bildiradi. Elektron darslikga bulgan didaktik talablar bilan uslubiy talablar uzviy boglikdir. Uslubiy talablar elektron darslikka muljallangan ukuv fanining uziga xosligi va xususiyatlarini mos ravishdagi fan spesifikasini, uning tushunish apparatini, uning konuniyatlarining izlanish usullari xususiyatlarini, axborotga ishlov berish zamonaviy usullarini joriy kilish imkoniyatlarini xisobga olishni kuzda,tutadi. Elektron darslik quyida keltirilgan uslubiy talablarni qoniqtirishi kerak: Real texnik tizim va kurilmalarning kup xilligi bilan va ularning xarakatlanishi murakkabligiga bog lik ravishda, elektron darslikga ukuv materialini takdim ʻ etishning tushunchali,obrazli va xarakatli komponentlarining o zaro xarakati va ʻ o zaro boglikligiga tayangan holda ko rilishi kerak. ʻ ʻ Elektron darslik o quv fanining ilmiy tushunchalar tizimi tasvirini yuqori tartibli ʻ tuzilma kurinishida ta’minlashi kerak bulib, uning xar bir darajasi ma’lum fanlar ichra darajasiga mos keladi, shuningdek bu tushunchalarning bir darajali xamda darajalararo mantikiy uzaro bog likligini xisobga olishni ta’minlashi kerak. ʻ Elektron darslik ta’lim oluvchiga algoritmik va evristik faoliyatini amalga oshirish uchun yetarli bulgan uzlashtirish darajasida talaba bilimlarining fanlar ichra darajasini boskichma-boskich oshirish maksadida turli xildagi nazorat kilinadigan shugullanish xarakatlari imkoniyatini yetkazib berishi kerak. Elektron darslikni ishlab chikish va foydalanishga kuyilgan didaktik talablarni xisobga olish bilan bir katorda, elektron darslikni yaratishning muvaffakiyatliligi va sifatiga ta’sir kiluvchi bir kator psixologik talablar xam kuyiladi. quyidagi psixologik talablar, elektron darslik bilan bir katorda barchaga kuyilgan talablar sirasiga kiradi ( Ta’lim jarayonida elektron darsliklarning tutgan o’rni G’.Yu.Eshmirzayev – JDPI ) 12 1.2.O‘quv qoidalarining dasturiy anjomlari, ularning didaktik imkoniyatlari va ularni o‘qishga yo‘naltirishning asosiy yo‘llari. Zamonaviy kompyuter texnologiyalari va axborotni inson turmush tarzining turli sohalariga uning ishini yaxshilash maqsadida kiritilishi, ushbu sohalarni amalga oshirishning yangi usullarining paydo bo‘lishiga olib keldi. Ushbu usullar, keng ko‘lamda kompyuter texnologiyasining ishlanishi, saqlanishi va axborotni ko‘rsatilishining umumiy imkoniyatlarini yangi axborot texnologiyalari tushunchasi ostida birlashtirildi. yangi axborot texnologiyalariga pedagogika sohasida keng imkoniyatlar ochilyapdi. Bunda o‘quv jarayonining axborotlashtirilgani, unda o‘quvchi va o‘qituvchi axborotni turli ko‘rinishlarining almashinuvi muhim o‘rin e gallaydi. Mutaxassislarning fikricha yangi axborot texnologiyalarini o‘quv - pedagogik jarayonda qo‘llanilishi, nazariy va amaliy pedagogikani yangi sifatli pag‘onaga olib keladi, o‘sib borayotgan pedagoglar o‘quv jarayonida o‘sib kelayotgan aholini xojatini qondirishga intilishadi. Yangi axborot texnologiyalarining imkoniyatlarini ishlatilishi hayotda yangi o‘qish turlarini amalga tadbiq e tyapdi. Shunday turlardan biri bu dasturiy qo‘llanmalarni o‘quv jarayonida qo‘llanilishi. Dasturiy qo‘llanmalar o‘quv qo‘llanmaning mazmuni va didaktik imkoniyatlarini ochib beruvchi asosiy tushunchalarni ko‘rib chiqamiz. O‘quv qo‘llanmaning dasturiy qismini Dasturiy qo‘llanma deb ataymiz, ozmi-ko‘pmi darajada uni o‘rganish texnologiyasi amalga oshirilgan, turli xil o‘quv jarayonlarini amalga oshirish uchun imkoniyatlar ta’minlanmoqda. O‘quv qo‘llanmaning dasturiy qismlari odatda, ta’lim - tarbiya jarayonida, ta’lim sohasidagi kadrlarni tayyorlash, o‘quvchi shaxsini o‘stirish va ta’lim jarayonini uzl u ksiz qilish maqsadida qayta tayyorlash va malakasini oshirish uchun ishlatilishga mo‘ljallangan . Dasturiy qo‘llanma o`quv qo‘llanmani ishlatish quyidagilarga mo‘ljallangan ; 13 - aniq bir ta ‘lim muamosini yechish, uni o‘rganishni va muammoga yo‘naltrilgan dasturiy qo‘llanma; - ayrim obyektli muhi m sohalarini amalga oshirish (masalan, testlarni tayyorlash tizimi, axborot-qidiruv tizimi, ma’lumotlar bazasi – obyektli mo‘ljallangan dasturiy qo‘llanma; - ayrim darslar muxitida ish jarayonini amalga oshirish (mukammal xolda texnalogiyaning joylashtirilgan elementlari bilan o‘qish) – darsga mo‘ljallanagan dasturiy qo‘llanma. Keltirilgan tahlil asosida ta’limda Dasturiy qo‘llanmalar o‘quv qo‘llanmani ko‘pligi sabab I.V.Robert shunday xulosaga keldi, dasturiy o‘quv qo‘llanma quyidagilarda ishlatiladi: --darsning bir qismini yoki butun dars jarayonini, bir qancha darslarni ta’minlovchi bo‘lak dastur sifatida; -- dars mavzusini, qismini yoki kampyuter yordami da bosqichni ta’minlovchi dasturlar yig‘indisi sifatida; [46] --ta’lim bosqichi, amaliy darslarni ma’lum dastur bilan ta’minlovchi amaliyot sifatida; -- kompyuter kursining “qismi”(komponenti) sifatida. Dasturiy o‘quv qo‘llanmasining imkoniyatlari alohida e’tiborga ega, ularning amalga oshishi ta’lim jarayonida, pedagogika tarixida bo‘lmagan o‘zgarishlarga olib boradi, shuningdek uslublarning yaralishi, o‘quvchining shaxsini rivojlantirishga yo‘naltiriladi . Ushbu imkoniyatlarni sanab o‘tamiz : --Foydalanuvchi va Dasturiy qo‘llanmalar va o‘quv qo‘llanma orasida tezkor muloqot; --Katta hajimdagi axborotlarni arxiv shaklda saqlash ularni uzatish imkoni bilan hamda foydalanuvchi uchun markaziy ma’lumot bankini oson topish va foydalanish; 14 --Axborot qidiruv jarayonini aniqlanishini avtomotlashtirish shuninigdek o‘quv tajribasini ko‘p marotaba, fragmentlarni yoki tajribani o‘zini takrorlangan imkoniyatlari bilan natijalarni o‘rganib chiqish; -- Axborot - uslubiy (metodik) jarayonni avtom a tlashtirish ta’lim sohasini boshqarishni tajribaga solish va natijalarni o‘zlashtirilishini boshqarish. [46] Dasturiy qo‘llanmalar o‘quv qo‘llanmaning yuqorida ko‘rsatilgan imkoniyatlarini amalga oshirish, quy i dagi ish jarayonini tartibga solish imkonini beradi: -- O‘rganilayotgan obyektlar, hodisa, jarayon, hamda real bo‘layotgan axborotlarni turli shakldagi uzatishlarni ro‘yxatga olish, yig‘ish, saqlash; -- Interaktiv diolog (suxbat) foydalanuvchi bilan dastur (dasturiy-appat) tizimi o‘rtasidagi aloqa, diologlardan farqli o‘laroq matn shaklidagi buyruq va javoblar almashinuvi , yanada rivojlangan diologlarni amalga oshirish, masalan ixtiyoriy shaklda savol berish imkoniyati, “kalit” so‘zini ishlatib cheklangan simvol tergan holda. Bunda o‘quv materialida bor bo‘lgan variantlarni tanlash imkonini beradi, ish rejimi asosida; -- Real obyektlarni boshqarish (masalan, ishlab chiqarish buyumi yoki mexonizmini bildiruvchi, o‘quv robotlari); -- Turli xil shuningdek real bo‘lib turgan obyekt, hodisa, jarayonlar m o delini aks ettirib turgan ekranda boshqarish; -- O‘quv jarayoni natijalarini avtom a tik boshqarish (o‘z-o‘zini boshqarish) boshqaruv natijalari asosida to‘g‘rilash, mashg‘ulotni tekshirish (test asosida). Yuqorida ko‘rsatilgan ish turlari, o‘quvchi (o‘quvchilar), o‘qituvchi va ta’limga yo‘naltirilgan dasturiy qism orasidagi muloqot asosida bo‘lgani sabab, shuninigdek ta’lim maqsadiga yo‘naltirilganligi uchun, uni axborot – ta’lim yo‘nalishi deb ataymiz. Yuqoridagilarni inobatga olgan xolda, Dasturiy qo‘llanmalar o‘quv qo‘llanmasini ishlatishdan pedagogik maqsadlarni belgilaymiz: 15 1. O‘rganuvchi shaxsini rivojlantirish axborot ommasi orasida individni qulay hayotga tayyorlash: -- Fikrlashni rivojlantirish (masalan, ko‘rib – borliqdagi, ko‘rib-obrazli, intuitsiyali, ijodiy, fikrning nazariy turlari); --Effekt tarbiya si (m asalan, kompyuter grafikasi, texnalogiya, mul’timediya imkoniyatlarini ishlatgan xolda); -- Kommunikativ imkoniyatlarni o‘stirish; -- Qiyin vaziyatlarda optimal qaror tanlash yoki yechim variantlarni taklif qila olishini yaratish (m asalan, kompyuter o‘yinlari, voqeylikda qoror qabul qilishga mo‘ljallash asosida); -- Tajribaviy-qidiruv amaliyotini am a lga o sh irish imkoniyatini rivojlantirish (m asalan , kompyuter modellash imkoniyati yoki EXM asosida ishlovchi moslamani ishlatgan holda); -- Axborot madaniyatini yaratish, axborotlarni ishlash imkoniyatini shakllantirish (m asalan , integratsiyalangan xizmat to‘plamlari, turli grafika va ohang redaktorlari asosida). Zamonaviy axborotlashtirilgan ommoga ixtisoslashga n , maishiy buyurtmani shakllantirish; -- Axborot va xisoblash texnikasi sohasida mutaxassislarni tayyorlash; -- Fo y dalanuvchini yangi axborot texnalogiya vositasida tayyorlash; -- Ta’lim - tarbiya jarayoninig hamma darajalarini intensivlashtirish; -- Dasturiy o‘quv qo‘llanmaning imkoniyatlaridan foydalangan holda ta’lim jarayonini va sifatini oshirish; -- Bilim sohasini faolla shtirishga mo‘ljallangan qo‘zg‘aluvchi (stimul) motivlarni ta’minlash (m asalan , ta’lim axborotni kompyuter vizualizatsiyalash, o‘yin holatlariga asoslanib, boshqarish imkoniyati, ta’lim sohasini tanlay olish); -- Zamonaviy axborot vositalarini i z lash orqali dars oralig‘i aloqalarini chuqurlashtirish, hamda audiovizuol, turli ta’lim sohasida masalalar yechgan xolda. 16 Dasturiy qo‘llanmalar o‘qituvchilarni ta’limga yo‘naltir i sh, yuqorida ko‘rsatilgan pedagogik maqsadlar, asosiy yo‘nalishlarani belgilaydi. Ularni sanab o‘tamiz. 1. Dasturiy qo‘llanmalarni ta’lim vositasi sifatida ishlatish, o‘rgatishni jarayonini takomil l ashtirayotgan, uning sifati va effektini oshiryapdi. Bunda quydagilar ta’minlanadi: -- Zamonaviy dasturiy – uslubiy (metodologik) imkoniyatlarini amalga oshirishni ta ‘minlash va boshqalari. Bilimlarni e ‘lon qilish, ta ‘lim holatlarini modellashtirish, (trenirovka) mashg‘ulotlarni amalga oshirish, ta ’ lim natijalarini nazorat qilish maqsadida; -- Ta’lim sohasini madaniyatini yaratish maqsadida dasturiy vositalarni yoki tizimlarni ishlatgan holda (masalan, matnlarni tayyorlash, elektron jadval, ma’lumotlar bazasi tizimi); -- Sun’iy intelekt tizimi imkoniyatlarini intelektual tizimda o‘qituvchilar jarayonida qo‘llanilishini amalga oshirish; 2. Dasturiy qo‘llanmalar o‘qituvchini atrof muhit va o‘z-o‘zini anglashda qurol sifatida foydalanish. 3. Dasturiy qo‘llanmalar o‘qituvchilarni o‘qiyotgan shahsni rivojlantirish vositasi sifatida ishlatish. 4. Dasturiy qo‘llanmalar o‘qituvchini o‘rganuvchi obyekt sifatida ishlatish (masalan, sport o‘yinlari bosqichini o‘zlashtirish chegarasida); 5. Dasturiy qo‘llanmalar o‘qituvchini axborot –uslubiy (metodik) ta’minlash va ta’lim-tarbiya jarayonini boshqarish, sifatida ishlatish, ta’lim muassasi, ta’lim muassasalar tizimi); 6. Dasturiy qo‘llanmalar o‘qituvchini aloqa vositasi sifatida ishlatish (masalan, sinxron telekamunikatsion aloqa bazasi asosida) yangi pedagogik texnologiyalarni tarqatish maqsadida. 17 7. Dasturiy qo‘llanmalar o‘qituvchini jarayonlarni avtomatik nazorat qiluvchi vosita sifatida ishlatilishi, ta’lim faoliyati natijalarini to‘g‘rilash, kompyuter pedagogik tekshirish va psixodiognostika. 8. Dasturiy qo‘llanmalar o‘qituvchini (loboratoriya, demanstratsion) tajribalar natijalarini ishlash jarayonini avtomatizatsiya vositasi sifatida ishlatish, boshqaruvni esa ta’lim buyumi sifatida. 9. Dasturiy qo‘llanmalar o‘qituvchini intelektual mashg‘ulot rivojlantiruvchi o‘yinlar sifatida ishlatish. Yuqoridagilarni ko ‘rib chiqqan holda, ishni ta ‘kidlaymiz, Dasturiy qo‘llanmalar o‘qituvchilar ishlatishdan ko‘zlangan, ularni ta’lim axborotini vizual vositasi, dars dunyosiga ta’sir va aks sifatida belgilash darkor. [5,11,22] 1.3 Kompyuterlashtirilgan ta’lim texnologiyasi Kompyuterlashtirilgan ta ‘lim texnologiyasi talabalar faoliyatining yakuniy natijalarini hisoblangan holda ko‘riladi, lekin unga maqsadga yo‘naltirilgan, aniq va natijali ta’lim jarayoni harakteri beriladi. Kompyuter texnalogiyasini ta’limda qo‘llanilishi – bo‘lim faoliyatini boshqaruvchi jarayonning xilma-xilligi bilan ta’kidlanadi. Kompyuter texnalogiyasi yordamida bilim faoliyatini boshqaruv nazariyasini ishlab chiqishda oson bo‘lgan nuqtai nazarda qolmaslik kerak, keyin pisixologik jarayonlarni texnika vositasini o‘zi boshqaradigan fikrda, odamni uqtirish-shulardan biri. Kompyuter texnalogiyasi o‘qituvchi va talaba o‘rtasidagi vosita holos, ta’lim faoliyatini boshqarish esa modeldan tashqari, o‘qituvchi tomonidan ta’lim (kursi) bosqichi va ta’lim jarayonida tanlangan holda kechadi. Boshqaruvchi ta’sirga o‘qituvchi tomonidan harakter tanlanishi ta’lim maqsadi va bor bo‘lgan cheklanishlarga bog‘liq. Turli ta’lim jarayonlari orasida vositalarini rotsional taqsimlash muhim ahamiyatga ega va shu asnoda talabalarni ”Ta’lim muhitida” o‘zini tutishlariga optimal yechim berish, ularning negativ reaksiyalariga qaramay Kompyuter texnalogiyasi texnik 18 o‘qitish sifatida bor bo‘lgan ta’lim jarayonida rivojlanmoqda, shuning uchun ushbu jarayonlar bilan boshqaruvchi ta’sir nuqtai nazardan ko‘proq yoki kamroq jihatdan kelishuvchan bo‘lishi lozim, lekin ayni paytda yaratilayotgan yoki yaratilgan Kompyuter texnalogiyasi nafaqat o‘rgatish uslubida balki butun texnologik ta’lim jarayoniga faol ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Boshqaruvchi ta’sirning yangi turlarni amalga oshirish, Kompyuter texnalogiyasining ishlatish asnosida, sezilarli darajada osonlashtiradi, o‘qitishni individuallashtirish va ta’limni tez nazorat qilish imkomniyati tufayli, yangi materiallar sifatida ham, hohlagan bir o‘tilgan sifatida ham. Bor bo‘lgan ta’lim jarayonini tashkillashtirish shartlarida, uni keyingi rivojlanishi asosida qabul qilinganligi va mutaxassislarni tayyorlashning sifatini oshirish, Kompyuter texnalogiyasining ishlatishdan ko‘zlangan maqsadlar imkoniyatlar zaruriyatlarni belgilash kerak. Kompyuter texnalogiyasiga zaruriyat, ishlatilayotgan uslub, amal holatlar ko‘zlangan pedogagik maqsadlarga imkoni boricha minimal vaqtda erishilmaganday tug‘iladi. Kompyuter texnalogiyasining ishlatish imkoniyati,7 talaba va o‘qituvchi tomonidan bajarilayotgan vazifalar, yetarli darajada formallashgan bo‘lsa va texnik vositalar yordamida aniq o‘qilsa, ko‘zlangan natijalar sifatining bajarilish talablari asosida paydo bo‘ladi. Kompyuterlashtirishning maqsad ko‘zlanmalari pedagogik metodik va iqtisodiy natijalarning erishilgan darajasi, odatiy ta’lim sohasi shakliga nisbatan aniqlanadi. Kompyuter texnalogiyasining boshqa ta’lim tizimidan farqi shundaki boshqariluvchi sub’ektning yetarli va aniq faolligida talaba o‘rgatayotgan dasturdan axborot qabul qilib, yangi axborotni javob, savol va yordam haqida iltimos tarzida kiritadi. Ta’limni boshqarish o‘z ichiga 2-ta bir-biriga uzviy bog‘liq jarayonni bog‘lab oladi: Talaba faoliyatini ta’minlash va uni nazorat qilish ushbu jarayonlar uzviy bog‘lanadi: nazorat natijalari boshqaruv omilga ta’sir ko‘rsatadi, ya’ni keyingi amalga oshirish faoliyatida. O‘z navbatida aniq 19 bir faoliyatni amalga oshirish, aniq bir nazorat turini va ushbu faoliyatni ro‘yxatga olishning aniq usulini talab qiladi. Ushbu jarayonlarning birlashtirish va bir biriga o‘tish imkoniyati mavjud. Shunday yoki shunga o‘xshash yondashuv, nafaqat oliy o‘quv yurtlarida, balki o‘rta maktablar dasturini ishlatishda xam tavsiya qilinadi . [7,18,20,39,44] 1.4. Jismoniy tarbiya sohasida elektron darsliklar asosida o‘quv jarayonini tashkil qilish. Ilm-fan jadal taraqqiy etayotgan zamonaviy axborot-kommunikatsiya tizimlari vositalari keng joriy etilgan jamiyatda turli fan sohalarida bilimlarning tez yangilanib borishi, ta’lim oluvchilar oldiga ularni jadal egallash bilan bir qatorda, muntazam va mustaqil ravishda bilim izlash vazifasini qo‘ymoqda. O‘quv adabiyotlarining yangi avlodini yaratish, ularni tayyorlash borasidagi ilmiy-uslubiy, tashkiliy ( shu jumladan, lotin alifbosiga o‘tish) va moliyaviy masalalarni hal qilish, uzluksiz ta’lim tizimida (Kadrlar tayyorlash milliy dasturi) maqsadlariga erishishni ta’minlashga qaratilgan choralarni ishlab chiqishni talab qiladi.[49] Konsepsiyaning maqsadi uzluksiz ta’lim tizimining barcha ta’lim turlari uchun o‘quv adabiyotlarining yangi avlodini yaratish tamoyillari va ularni tayyorlash mexanizmlarini belgilashdan iboratdir. Ushbu kontseptsiyaning asosiy vazifalariga o‘quv adabiyotlarining yangi avlodini yaratish uchun ilmiy-g‘oyaviy, uslubiy-didaktik, psixologik-pedagogik, sanitariya-gigienik talablarni ishlab chiqish, o‘quv adabiyotlaridan to‘g‘ri va ratsional foydalanish maqsadida ularning mavjud shakllari va turlariga aniq23 tariflar berish hamda mamlakatimiz miqyosida zamonaviy 23o‘quv adabiyotlarini tayyorlash bo‘yicha dasturlarni amalga oshirish uchun strategik masalalar ko‘lamini aniqlash kiritilgan.[49] Uzluksiz ta’lim tizimi uchun o‘quv adabiyotlarining yangi avlodini yaratish kontseptsiyasida kadrlar tayyorlash milliy modeliga muvofiq uzluksiz jismoniy 20 tarbiya ta’lim tizimida o‘quv adabiyotlari ta’lim turlari uchun tasdiqlangan davlat ta’lim standartlari (yoki davlat talablari) va fanlar bo ‘yicha uzviy bog‘langan o‘quv dasturlari asosida tayyorlanadi. Bunda jismoniy tarbiya o‘quv adabiyotlari mazkur ta’lim turida o‘qitiladigan boshqa fanlar bilan bog‘liqligini, boshqa ta’lim turlarida ushbu fanning o‘quv dasturlaridagi uzviylikni ta’minlashi lozim. O‘quv adabiyotlarini belgilangan tartibda har tomonlama ekspertizadan o‘tkazilishi nazarda tutilgan. Ma’lumki, uzluksiz ta’lim tizimining barcha turlarida fundamental bilimlar bo‘yicha o‘quv adabiyotlari asosan an’anaviy bosma shaklda tayyorlanadi.[49] Kontseptsiyada elektron o‘quv adabiyotlari esa bilim oluvchilarning tasavvurini kengaytirishga, dastlabki bilimlarini rivojlantirishga va chuqurlashtirishga, qo‘shimcha ma’lumotlar bilan ta’minlashga mo‘ljallangan bo‘lib, ular ko‘proq chuqurlashtirib o‘qitiladigan fanlar bo‘yicha yaratilishi maqsadga muvofiq deb ko‘rsatilgan. Bizning nazarimizda, uzluksiz ta’lim tizimida fan va texnologiyalarning jadal rivojlanganligi e’tiborga olgan holda, mazmuni tez o‘zgaruvchan, chuqurlashib o‘qitiladigan, kasbiy va maxsus fanlar bo‘yicha elektron o‘quv adabiyotlarini tayyorlash maqsadga muvofiq.[49] Uzluksiz ta’lim tizimi uchun o‘quv adabiyotlarining yangi avlodini yaratish konsepsiyasida ularning ta’rifi va shakllari ko‘rsatilgan. O‘quv adabiyotlari - muayyan ta’lim turi (yo‘nalishi yoki mutaxassisligi) o‘quv rejasida qayd etilgan fanlar bo‘yicha tegishli o‘quv dasturlari asosida zarur bilimlar majmuasi keltirilgan, o‘zlashtirish uslublari va didaktikasi yoritilgan (shu jumladan, xorijiy tarjimalar) manba bo‘lib, ikki xil shaklda tayyorlanadi. [ 46] 1. An’anaviy (bosma) o‘quv adabiyotlari -ta’lim oluvchilarning yoshi va psixo-fiziologik xususiyatlari, ma’lumotlar hajmi, shriftlari, qog‘oz sifati, muqova turi va boshqa ko‘rsatgichlarni hisobga olgan holda qog‘ozda chop etiladigan manba. 21 2.Elektron o‘quv adabiyotlari – zamonaviy axborot texnologiyalari asosida ma’lumotlarni jamlash, tasvirlash, yangilash, saqlash, bilimlarni muloqot usulida taqdim etish va nazorat qilish imkoniyatlariga ega bo‘lgan manba. Elektron darslikning o‘quv jarayonida o‘quv-materiallaridan foydalanish uchun keng imkoniyatlar yaratadigan o‘quv vositasi sifatida alohida o‘rni bor. Tajribadan ma’lumki, inson eshitish a’zolariga nisbatan ko‘rish a’zolari yordamida olingan ma’lumotlarni 5 marotaba ortiq eslab qolishi mumkin. Eshitish a’zolaridan farqli ravishda ko‘rish a’zolaridan olinayotgan ma’lumotlar qayta kodlashtirilmay, to‘g‘ridan-to‘g‘ri xotiraga o‘tadi va uzoq saqlanadi. Elektron darslikning an’anaviy darslikka qaraganda o‘quv materiallarini namoyish qilish uchun keng imkoniyatlar yaratadi. Elektron darslik o‘quvchilarning ko‘proq mustaqil ishlashlari uchun mo‘ljallangan didaktik funktsiyalarni bajarish bilan bir qatorda, o‘quv jarayoniga qo‘yilgan barcha talablarga javob berishi kerak. Shunday qilib, Elektron darsliklarni ta’lim jarayoniga tadbiq etishda ularning pedagogik tomonlaridan tashqari, psixologik va gigienik tomonlarini ham e’tiborga olish o‘quvchilarning intellektual qobilyatlarini va ularning bu jarayonda faol ishtirok etishini ta’minlaydi. [ 46] Xulosa qilib aytganda, elektron darsliklar pedagog xodimlar va o‘quvchi- talabalar uchun keng miqyosda imkoniyatlar yaratadi. Elektron darsliklar asosida o‘quv jarayonini tashkil qilish o‘quv materiallarini fanning so‘nggi yutuqlari asosida tezkor tarzda yangilab borish va shunga o‘xshash bir qator afzalliklar tug‘diradiki, bular haqida uchinchi bobda to‘xtalamiz. Ana’naviy darslikdan elektron darslikning afzalligi uning “intellektual” kuchga ega bo‘lishi bilan bir qatorda ma’lumotlarni o‘z vaqtida va kerakli joyda taqdim etish imkoniyatga ega ekanligidadir. Elektron darslik ma’lum bir predmet bo‘yicha barcha tegishli o‘quv materiallarini o‘zida ifoda etgan bo‘lishi kerak, Uning intellektual darajada bo‘lishi esa o‘z navbatida oddiy darslikka 22 nisbatan bir qator afzalliklarni tug‘diradi. Masalan, ma’lumotlarni tez izlab topish, mavzularni o‘zlashtirish darajasini multimedia va grafika elementlari yordamida amalga oshirish va xokazo. Har bir elektron darslik alohida ko‘rinishda bo‘lishi va ma ’ lum bir standart talabiga javob berishi lozim. Elektron darslik kompyuterli o‘quv uslubini qo‘llashga va fanga oid o‘quv materialining har tomonlama samarador o‘zlashtirilishiga asoslangan o‘quv adabiyoti bo‘lib, to‘rt toifaga bo‘linishi mumkin. 1-toifa: o‘quv materialini faqat verbal (matn) ko‘rinishida taqdim etadigan; 2-toifa: o‘quv materialini verbal (matn) ikki o‘lchamli grafik shaklida taqdim etadigan; 3-toifa: “ multimedia”(multimedia-ko‘p uslubli) darsligi,ya’ni ma’lumot uch o‘lchamli grafik ko‘rinishda, ovozli, video, animatsiya va qisman verbal (matn) shaklida taqdim etiladigan multimediali elektron darslik; 4-toifa: material ovozli va uch o‘lchamli fazoviy ko‘rinishda bo‘lib qolmasdan, taktik (his qilinuvchi, seziladigan) xususiyatli ma’lumotlar vositasida bayon qilinib, o‘rganuvchini “ekran olamida” stereo nusxasi tasvirlangan real olamga kirish va undagi obyektlarga nisbatan xarakatlanish tasavvurini yaratadigan elektron darslik. Barcha toifadagi elektron darsliklar o‘quv jarayonining samaradorligini oshirishda va talabalarning mustaqil bilim olishlari hamda masofadan o‘qitishni tashkil qilish uchun katta imkoniyatlar yaratadi. Elektron darslikdan foydalanishdan asosiy maqsad yangi axborot - ta’lim uslubini shakllantirish, zamonaviy axborot-pedagogik, axborot va kompyuter texnologiyalarini qo‘llash orqali ta’lim jarayonining samaradorligi, sifati va unumdorligini oshirish, uzluksiz ta’lim tizimida zamonaviy o‘quv manbalari elektron-o‘quv darsliklarini keng qo‘llash, ularning ma’lum ma’noda 23 kutubxonalarini tashkil etish, ta’limning masofadan o‘qitish usullarini amalda joriy etish va umumjahon elektron o‘quv tizimiga kirishdan iborat. Elektron darslikning xususiyatlariga quyidagilar kiradi: -o‘quv materialini multimedia, ya ’ ni ma ’ lumot berishning vizual, gipermatn, ovoz shakllaridan foydalangan holda taqdim etilishi; -turli o‘quv adabiyotlari – darslik, lug‘at, masalalar to‘plami va amaliy – laboratoriya mashg‘ulotlari uchun tegishli barcha o‘quv qo‘llanmalarining bir joyda jamlanishi; -o‘rganuvchi va o‘rgatuvchi o‘rtasida o‘zaro bevosita aloqa o‘rnatilishi; -o‘qituvchining o‘quv jarayonini boshqarish va nazorat qilish vazifalarining ma’lum qismini kompyuterli o‘quv vositalari zimmasiga yuklash imkoniyati; -o‘quvchi tomonidan qabul qilinadigan-maslahat, tushuntirish, ma’lumotni izlash bo‘yicha savol-javob va bilimni o‘zlashtirishi darajasini nazorat qilishni tezkor uslubiga o‘tish imkoniyati; -kompyuter vizualizatsiyasi orqali o‘rganilayotgan obyektning kompyutyerdagi imitatsiya modellaridan foydalanish; o‘quv materialiga nisbatan yengil o‘zgartirishlar kiritilishi va takomillashtirish imkoniyatlarining yaratilishi; -o‘quvchi faolligining oshirilishi; -ta’limda masofadan o‘qitish uslubini tashkil qilish imkoniyati; -an’anaviy o’quv adabiyotlari ( masalan, qog‘ozli) bilan birgalikda kompleks holda foydalanish imkoniyati va buning afzalligi. Elektron darslikka qo‘yiladigan didaktik, pedagogik va psixologik talablar. Didaktik talablarga: Ilmiylik, o‘zlashtirishning y a ngilligi, muammoni qo‘yish va har tomonlama asosli tarzda bilim olishlik, o‘qish jarayonida o‘quvchining faol va ongli ishtiroki, bilim olishning tizimli va bosqichma-bosqich amalga oshirilishi, bilimni mustahkam o‘zlashtirilishining ta’min etilishi, ta’lim tizimida bilimni 24 o‘zlashtiruvchi, rivojlantiruvchi, mutaxassis-xodim va tarbiyalovchilar vazifalarining yaxlitligi, o‘rganuvchi uchun o‘qish mustaqil holda bo‘lishligining ta’minlanishi, o‘qitishning interaktivligi, o‘qitishning uyg‘unligini ta’minlash, o‘quv materialini taqdim etishda tizimli yondashishlar kiradi. Psixologik talablar : Elektron darslik haqida gapirilganda, ularning psixologik, estetik, gigienik va tibbiy-psixologik tomonlarini ham e’tiborga olish lozim bo‘ladi. Buning sababi, inson organizmi elektron ko‘rinishdagi ma’lumotlarni qabul qilishning o‘ziga xos xususiyatlarini talab qiladi. Ammo shunday psixologik to‘siqlar bo‘lishi mumkinki, o‘quvchilar kompyuter ekranidagi ma’lumotlarni to‘g‘ridan - to‘g‘ri qabul qila olmasliklari mumkin. Ma’lumotlarni qabul qilishda uning faqat mazmuni emas, balki o‘lchami, harflarning ko‘rinishi, rangi va tasvirning xarakati kabi faktorlar ham muhim ro‘l o‘ynashi mumkin. Shuning uchun Elektron darslikning matni o‘zining xususiyatlariga ega bo‘lishi kerak. O‘quvchilarning ma’lumotlarni qabul qilishi uchun Elektron darslikdagi o‘ziga xos xususiyatlar, ya’ni o‘chib-yonish, rangni ajratib ko‘rsatish, tagiga chizib qo‘yish, ovoz kabi vositalar ta’sir etishi mumkin. Bu muammolarni yechish uchun berilayotgan ma’lumotlarning sifatini oshirish va bundan tashqari, Elektron darslikda bir qator imkoniyatlar yaratish lozimki, ular yordamida ko‘pgina parametrlarni o‘zgartirish mumkin bo‘lsin. Masalan, ovozni o‘chirib qo‘yish, pasaytirish, ko‘tarish, ranglarni o‘zgartirish va xokazo. Elektron darsliklarning samaradorligiga erishish kompyuter bilan o‘zaro muloqotning psixologik tomonlarini hisobga olish asosida amalga oshirilib, ularga: -elektron darsliklardagi o‘quv materialini taqdim etish ni anglash (kognitiv) jarayonining verbal-mantiqiy, sensor ifodalanish darajasiga mos kelishi kerak , 25 -perspektiv (his qilish, sezish) va ifodalanish darajasiga mos kelishi kerak. Shuningdek, anglash bilan bog‘liq psixologik jarayonlarga axborotni qabul qilish (asosan, ko‘rish hamda eshitish, his qilish), e’tibor qilish (uning turg‘unligi, jamlanishi, bir narsadan ikkinchisiga o‘tishi, taqsimlash va e’tibor darajasi), fikrlash (nazariy tushuncha, amaliy-ko‘rgazmali va amaliy-xarakatli), tasavvur qilish, xotira (oniy, qisqa va uzoq muddatli, qisqa muddatli, qisqa muddatli xotirada ma’lumotni joylashtirish hodisasi) va boshqalar; -elektron darslik undan foydalanuvchi uchun qulay, fanni o‘zlashtirishga ijodiy yondashish va sihat-salomatligi uchun maqbul mehnat sharoitlarini yaratish kabi asosiy talablar kiradi. Ta’lim tizimiga axborot texnologiyalarini qo‘llashda mavjud gipermatn, gipermedia, grafika, animatsiya va ovoz dasturlarining mavjudligi katta samara bermoqda. Chet ellar va Respublikamizda to‘plangan tajribalar tahlil qilinganda axborot texnologiyalarining pedagogik dasturiy vositalari o‘qitishda yangi vositalar sifatida o‘quv jarayonini jadallashtirish uchun keng imkoniyatlarga ega bo‘lib, an’anaviy o‘qitish vositalaridan tubdan farqlanadi. Elektron darslikning muqovasi imkoniyat darajasida chiroyli bo ‘lishi maqsadga muvofiqdir. Buning uchun uni grafika va multemedia, animatsiya kabi elementlar bilan boyitish zarur. Elektron darslikning muqovasida darslikning nomi, yuqori tashkilot haqida ma’lumot (masalan vazirlik), mualliflik huquqi, yaratilgan vaqti, Elektron darslikni yaratilgan tashkilotning nomi, mualliflari haqida qisqacha ma’lumot olish imkoniyati mavjud. Bu ma’lumotlarning ma’lum bir qismi (mualliflar haqida ma’lumot, Elektron darslikni yaratgan tashkilot, mualliflik huquqi) kabilar maxsus tugmalar yordamida amalga oshiriladi. Mundarija Elektron darslikning juda muhim tar k ibiy elementi hisoblanadi. Mundarija bir tomondan yetarli darajada mavzular ketma-ketligini saqlab, kerakli mavzularga tezkor ravishda murojaat qilishni ta’minlay oladigan 26 darajada, ya’ni gipermurojaatlar bilan boyitilgan bo‘lishi va ekranning bir qismida joyashishi kerak. Bundan tashqari, mundarijada tegishli amallarni bajarish uchun imkoniyat yaratilgan bo ‘lishi kerak. Bularga bilimni nazorat qilish mexanizmi, Elektron darslikning ma’lum matni bo‘yicha izlash amalini bajarish, asosiy va qo‘shimcha adabiyotlar ro‘yxati, darslikning ixtiyoriy qismiga o‘tish, darslik bilan ishlashni tugatish, darslikning muqovasiga qaytish imkoniyatining bo‘lishi undan foydalanishini osonlashtiradi. Bilimni nazorat qilish mexanizmiga Elektron darslikda aholida o‘rin ajratilgan. Bilimni nazorat qilish mexanizmida Elektron darslikning hamma mavzulari bo‘yicha nazorat qilishni ta’minlash nazarda tutilgan. Buning uchun Elektron darslik ma’lumotlar bazasidagi barcha mavzularga oid savollarning hammasi talablarga qulay ko‘rinishda taqdim etilishi zarur, Elektron darslikda berilgan matn bo‘yicha uni izlab topish funktsiyasining bo‘lishi Elektron darslikning imkoniyatlarini yanada kengaytiradi. Bu funktsiyaga qo‘yiladigan qo‘shimcha talablardan biri uning satriga yetarli darajada uzun matnni kirish imkoniyatning bo‘lishini ta’minlashdan iborat. Elektron darslikda atamalar lug‘ a tining bo‘lishi undan samarali foydalanish darajasini oshiradi. Shuning uchun atamalar va ular bilan bog‘liq ta ’ riflarni alohida ro‘yxat bilan berib, ularni gipermurojatlar bilan bog‘lash qulaydir. Bu yerda atamalar lug‘atidan asosiy matnga qaytish tugmalari bo‘lishi kerak. Elektron darslik bilan ishlashni boshqarish tizimida matn bilan ishlashni ta’minlaydigan va ekranga qo‘yiladigan bir qator tugmalar mavjudki, ular mundarijadan mavzuga o‘tish, sahifadan-sahifaga, oldinga, orqaga siljitish, mundarijaga qaytish, yordam olish, ekranga rasmlarni, animatsiyalarni va har xil ko‘rinishdagi jadval, grafiklarni chaqiradigan gipermurojat tugmalaridan iboratdir. O‘qitishning interaktivligini ta’minlash, o‘quv fanlarini o‘qitishning o‘ziga xos tomonlarini inobatga olgan holda, ma’lum bir tartibda bajarilishi 27 kerak. Elektron darslik o‘rganuvchiga takroriy o‘quv - mashq amallarini bajarish va nazorat qilishning turli xil imkoniyatlarini yaratishi lozim. Interaktiv o‘quv muloqotning asosiy tashkil qiluvchisi o‘qitish ta’siri, unga mos holda, o‘rganuvchi faoliyatining turi, mazkur faoliyat bajarilishining nazorat va uning natijasiga ko‘ra o‘qitish jarayoniga tegishli o‘zgartirishlar kiritish aks ta’sirini amalga oshirish kerak bo‘ladi. Elektron darslik yordamida amalga oshiriladigan elektron muloqotni tashkil etish tadbirlariga asosan amaliy mashg‘ulot shaklida o‘qitish jarayonini shakllantirish, nazorat qilish, tanlangan javoblarning ma’qulligini tekshirish, matematik hisob javoblarning to‘g‘riligini tekshirish, grafik ma’lumotlarning kiritilishini nazorat qilish, cheklanmagan shaklda analitik ifoda kiritilishining nazorati kabilar kiradi. Elektron darslik yaratishning asosiy tamoyillari . Elektron darslik yaratishning yaxlit-ilmiy uslubiy asoslari va texnikaviy talablarni ishlab chiqish; Elektron darslik yaratilishi zarur bo‘lgan birinchi galdagi ustuvor fanlarni aniqlash; Ta ’ lim muassasalarini zamonaviy kompyuter texnikasi bilan jihozlash, ularni Internet kompyuter tarmog‘iga kiritish; Ta ’ lim muassasalarida elektron darsliklar yaratish bo‘yicha jamoalar tashkil etish; Elektron darsliklar yaratuvchilarning mualliflik huquqlarini muhofazalash mexanizmini ishlab chiqish; Elektron darsliklar mualliflari, elektron darsliklarni o‘quv jarayoniga tadbiq qiluvchi professor-o‘qituvchilar, mutaxassis-xodimlarni moddiy rag‘batlantirish mexanizmlarini yaratish; Elektron darslikni standartlash va sertifikatsiyalashning tashkiliy-huquqiy asoslarini barpo etish; 28 Eng yaxshi elektron darsliklarni yaratish va qo‘llash bo‘yicha tanlovlar uyushtirish, mavjud muammolar bo‘yicha ilmiy-amaliy seminar, konferentsiya va boshqa anjumanlar uyushtirish; Oliy o‘quv yurtlarida va oliy o‘quv yurtlari aro elektron darsliklar jamg‘arma kutubxonasini barpo qilish; Elektron darsliklarni yaratishda rivojlangan mamlakatlar tajribalaridan foydalanish; Butun dunyo virtual universitetlariga kirib borish va birgalikda faoliyat ko‘rsatish. Axborot asrida insoniyat tarixida sanoat va fan olamida olamshumul yutuqlar qo‘lga kiritildi. Dunyoda axborot eng qimmat narsaga aylandi. Kompyuter ixtiro qilinishi insonlar bajaradigan yumushlarni yengillashishiga olib keldi. Fan, ta ’ lim sohalarida o‘qitish o‘rganishning zamonaviy vositalari joriy qilindi. Ushbu vositalarni biri va deyarli eng ko‘p qo‘llaniladigani bu elektron darsliklardir. Hozirda deyarli barcha sohaga barcha sohaning elektron qo‘llanmalari mavjud. Lekin hammasini ham foydali deya olmaymiz. Ma ’ lumot undan insonlar foydalangandagina foydali bo‘lishi mumkin. Shunday ekan elektron darsliklar tayyorlashda ham ushbu jihatga e ’ tibor qaratish zarur bo‘ladi. Elektron dasrliklar yaratuvchi dasturlarning nomlari har xil, lekin ularni boshqarilish tamoyillari deyarli bir xil bo‘ladi. Ularning ba’zilari qo‘shimcha imkoniyatlari mavjudligi va ularda darslik tayyorlash qulayligi bilan farqlanadi. Dastlab elektron darsliklar o‘ta sodda ko‘rinishga ega bo‘lgan bo‘lsa endilikda turli inson ruhiyatiga ta’sir etadigan tasviriy vositalar bilan boyimoqda. Bunday vositalarga turli animatsiya va video fayllarni kiritish mumkin. Dastlab bu imkoniyatlar mavjud bo‘lmagan. Vaqt o‘tishi bilan Flash, 3D Max dasturlarini ishlab chiqilishi elektron darsliklar tayyorlashni yanada mazmundorroq va foydalanuvchiga mazmuni tushunarliroq bo‘lishiga olib keldi. Bularning barchasi axborotlarni elektron usulda tezkor almashish va o‘zlashtirish imkonini beradi. 29 Elektron darsliklar iqtisodiy tejamkorlikka olib keladi. Buning uchun tayyorlangan ma’lumotlar foydalanuvchiga kerakli bo‘lishligi ahamiyatlidir. Dunyoda axborot ko‘payib ketganidan keraklilarini tanlab olish muammo bo‘lib bormoqda. Ana shu holatlardan qochish maqsadida ko‘plab nufuzli muassalar o‘zlarining elektron darsliklarini imkon qadar asosiy va talaba o‘zlashtirishi muhim bo‘lgan ma’lumotlar bilan boyitmoqda. Albatta bu jarayonda elektron darsliklar yaratuvchi dasturlarning o‘rni ahamiyatlidir. Vaqt o‘tishi bilan bunday dasturlarning imkoniyatlari k e ngaygan ko‘rinishdagilari amaliyotda qo‘llanilmoqda. Bunday dasturlar bozorida arzon bo‘lgan, foydalanish uchun qulay va sifatli elektron darslik tayyorlovchi dasturlar turli ko‘rinishlarni olmoqda. Elektron o‘quv qo‘llanma arxitekturasi kompyuterlashtirilgan axborottexnologiyalarini e gallashga qaratilgan sa’ixarakatdir. Taqdim etilgan ma’lumotlar yangi shaklda, elektron o‘quv qo‘llanmada tasvirlanadi. Elektron o‘quv qo‘llanmaning birinchi shakli matnli ko‘rinishida ishlab chiqildi. Hozirda e sa uning ko‘rinishi mukammal holga yetib keldi. Elektron o‘quv qo‘llanmaga hozirda matn, ovoz, musiqa, video va boshqa axborot texnologiyalari imkoniyatlari qo‘shib borilmoqda. U televizion va radio uzatish imkoniyatiga e ga. Multimedia o‘quvchi va o‘qituvchilarning e kran dizayniga bo‘lgan bog‘liqligini kamaytirdi. Hozirgi kunda ma’lumotlar foydalanuvchilarga yangi imkoniyatlar bilan yetkazib berilmoqda. Shu bilan bir qatorda turli muammolar, bog‘liqliklar, masalan, axborot manbalari yetishmaydigan, maxsus bilimlarning egallashning qiyinligi masalasi ko‘ndalang turadi. Bu muammoning yechimini zamonaviy elektron o‘quv qo‘llanmalar ko‘rsatib berdi. Zamonaviy axborot texnologiyalari taraqqiyoti strategiyasi ma’lumotdan bilimga o‘tish yo‘nalishini belgilaydi. Kompyuter dasturlari bilimlarni tashish vazifasini bajaradi degan fikr, faqat ma’lumot yoki uning shakli, belgilangan butunlik bilan ta‘minlanadi.Darhaqiqat, birinchi elektron o‘quv qo‘llanmada algoritmlash amalga oshirilib, muallif butun o‘qitishni shakllantirishga erishdi. Bu elektron o‘quv qo‘llanma evolyutsiyasiga multimedianing taraqqiyoti sabab bo‘ldi. 30 Ammo aynan u foydalanuvchilar axborot resurslarining kelajagini belgilaydi. Eng yaxshi elektron o‘quv qo‘llanmalarda chuqur ma’no, yana metodik va pand- nasihat darajasi strategiya va algoritmiga ega. [47] Asosiy shakllar . Elektron o‘quv qo‘llanma yaratish muallifning talanti va ustaligiga bog‘liq bo‘lib, har qanday murakkab tizimlarni yaratish imkoniyatini beradi. U albatta yaxshi jihozlangan va elementlari tartibli joylashgan bo‘lishi kerak. Test . Tashqaridan qaraganda u oddiy elektron o‘quv qo‘llanmaga o‘xshaydi. Asosiy qiyinchilikni savollarni yig‘ish va shakllantirish, savollarga javoblarni moslashtirishni tashkil etadi. Yaxshi testdan bilim obyektiv kartinasini, fikrlash va fan, belgilangan predmet sohasini egallashda foydalaniladi. Xuddi to‘g‘ri qo‘yilgan tashxis salomatlikning birinchi qadami sanalganidek, obyektiv testdan o‘tkazish bilim cho‘qqisiga erishishning optimal yo‘lini belgilaydi[17] Entsiklopediya - b u elektron o‘quv qo‘llanmaning ombor ko‘rinishidir. Tuzilish sathida entsiklopediya atamasi ma’lumot, elektron o‘quv qo‘llanmada markazlashtirilishi tushunchasini beradi. Elektron nashr - bu grafik, matn, raqamli, musiqali, video, foto va boshqa axborotlarni va yana foydalanuvchilar uchun bosma xujjatlar yig‘indisi. Elektron nashrdan elektron tashuvchilar-magnitli (magnit tasma, magnit disk), optik (CD-ROM,DVD, CD-R) va yana kompyuter tarmoqlaridan foydanish mumkin. Elektron o‘quv nashr – ilmiy malakaviy bilimlar maydonida tizimlashtirilgan materiallarda tashkil topgan bo‘lib, bu maydonda o‘quvchi, studentlarning bilimlarini faol ravishda o‘stirib borish ta’minlanadi. Elektron o‘quv qo‘llanma yuqori darajada foydalanish va badiiy ko‘rgazmaga mo‘ljallangan bo‘lib, to‘liq axborot, metodik ko‘rsatmalar sifati, texnik foydalanish sifati, aniqlik, mantiqiylikka ega. O‘quv qo‘llanma - o‘quv nashri, o‘quv tartiblari tizimi yoki uning bo‘limi, qismi.[47] 31 Elektron o‘quv qo ‘llanma- asosiy elektron o‘quv qo‘llanma yuqori metodik va ilmiy darajada yaratiladi. U elektron ko‘rinishda bo‘lib, bunda ilmiy texnika rivoji va yuqori sifat mavjud.[17] Gipermatn bu- matn elektron shaklda va belgilangan tizimlar aloqasining ko‘rinishi. U daraxt ko‘rinishida bo‘ladi.[47] Kompyuterlashtirilgan tushuntirish -tushuntirish turi, aniqlik va ravshanlikdan fodalanish, savollarga induktiv aqllilik va shakllantirilgan tushunchalar yo‘li bilan ”ha” yoki “yo‘q” tipidagi javoblardir. Kompyuterlashtirilgan yechim - yechim metodi, oddiy va yagona yo‘l bilan bajariladi, kompyutersiz qabul qilib bo‘lmaydi va shuning bilan yuqori tezlik va hisoblash talab qilinadi. Vizuallik -rasm, garfi va harakatlarning aniq shaklidagi ko‘rinishi. Elektron o‘quv qo‘llanmaga ta’rif . Zamonaviy ta’lim taraqqiyoti shunday imkoniyatlarda yaratilgan kompyuter paketlaridan tashkil topishi mumkin, uyda shaxsiy kompyuterlarda, mustaqil ishlash uchun jihozlangan oliygohlarda, kompyuter sinflarida, yotoqxonalarda, maxsuslashtirilgan malakaviy auditoriyalarda foydalanishimiz mumkin. Elektron o‘quv qo‘llanma — o‘quv adabiyotining yangi janri. Elektron o‘quv qo‘llanma (xatto eng zo‘r) kitob shakliga almashtirish shart ham, kerak ham emas. Ekranlashtirilgan o‘quv adabiyotining bu janri mutloqo yangidir. Kitobni xuddi film tomosha qilgandek tushunish mumkin. Bu janrni yangilash ham oson, ham qulay bo‘lib, qidirish tizimiga ega. U o‘zida boy ma’lumotlar video, kartinka, ma’lumotnomalar, matnlar joy olgan. Elektron o‘quv qo‘llanma maksimal darajada tushunish va tushuntirilishga ega bo‘lishi, inson miyasi, ongiga nafaqat eshitish balki ko‘rish orqali yetib borishi, kompyuter tushuntirishidan foydalanish kerak.Tashkil qiluvchi matnlar hajmi chegaralangan bo‘lishi kerak.[17] Hozirgi kunda jismoniy madaniyat mashqlari sog‘lomlashtirishga qaratilayotgani aktuol prinspga aylanmoqda. Odam salomatligi zamonamizning 32 glabol muammolari qatoriga kiradi, unda bir-biriga qarama-qarshiliklar aniq ko‘zga tashlanadi: svilizasiyaning (tamaddun) chiqindilari zamonaviy odam salomatligiga salbiy ta’sirini ko‘rsatmay qolmaydi . Jismoniy madaniyat – sog‘lomlashtirish faoliyatining natijasini sezilarli o‘stirishga imkon beruvchi, eng ko‘p imkoniyatga ega yo‘nalishlardan biri – har bir insonni o‘z salomatligini mustaxkamlashga qiziqishi va sog‘lomlashtiruvchi jismoniy madaniyat sohasida ishlovchi mutaxassislarning vazifasi –sog‘lom turmush tarzini yaratishga qiziqishni uyg‘otish. Ushbu vazifani yechishda ,katta yordamni elektron hisoblash texnikasi beradi va bermoqda. O‘qituvchilar, sport vrachlari talabalarning jismoniy tayyorgarligini baholashda turli muammolar bilan to‘qnashadilar: test natijalarini o‘lchamlari bir turda emasligi, test dasturlarining turli-tumanligi, asos darajasining pastligi, talabalarda ham o‘qituvchilarda ham, o‘quvchilarning tekshirishlarining o‘tkazishga yetarlicha tayyorlanmaganligi va boshqalar: Shifokor va o‘qituvchilarni asbob, bilim bilan qurollantirish asosiy masala bo‘lib qolmoqda, ular jismoniy madaniyat vositalari va uslublarini, turli yoshdagi insonlarning sog‘lomlashtirish va reabilitatsiyalash uchun imkon yaratadi. ”Fitnes” mutaxassis-ekspertlarning bilimlari asosida sog‘lik haqida obyektiv ma’lumotlar olish imkonini beradi, jismoniy tayyorgarlik, hayotni ta’minlovchi asosiy tizimni ishlashga tayyorgarligi, qisqa vaqt ichida to‘liq xulosali va ilmiy asoslangan tavsiyalar berish. Dasturda katta hajmdagi testlarni bajarish tavsiya qilinadi, biroq, faqat jismoniy tayyorgallikni ko‘rsatmalari bo‘lishi shart, jismoniy va funksional tayyorgarlik esa xohlagan bir test asosida olish mumkin. ”Gratsiya” dasturning ishlab chiqiluvchilari, sheyping va aerobika mashqlarini bajarishdagi muommalarni ajratishdi, aniqlashdi va guruhlarga bo‘lishdi. Ularni yechishda turli yo‘llar tavsiya qilindi. 33 Jismoniy holatni va tayyorgallikni baholovchi blok, ushbu ko‘rsatgichlarning dinamikasini ta’lim mashg‘ulot jarayoniga to‘g‘ri keluvchi o‘zgartirishlarni kiritishni naz o r at qilish imkonini beradi. ”Gratsiya” dasturi birinchi navbatda jismoniy ma’daniyat bilan shug‘ullanuvchilarning individual holati asosida uslubiy (metodik) vazifalarini yechishga qaratilgan va talabalarni mustaqil shug‘ullanishga yo‘naltiradi. Aerobika va shey p ing mashg‘ulotlariga jalb qilishning bir yo‘nalishi- kichik, bir yoki bir qancha oliy o‘quv yurtlari orasida, tanlov-bellashuvlarni shakllantirish va o‘tkazish. Bularni inobatga olgan holda kompyuter dasturlari (KD) ishlangan, u (konkurs) bellashuvlarni yetarlicha yuqori saviyada o‘tkazish imkonini beradi. Bellashuv dasturi o‘z ichiga 4 bo‘limni oladi. 1. Qomatni baholash (asosiy o‘lchamlar baholanadi og‘irlik, bel qismi, chanoq) 2. Jismoniy ko‘rsatgichlarni baholash (kuch,egiluvchanlik) 3. Raqs dasturlarining bajarilishini baholash. 4. Bilishni baholash (ovqatlanish,mashg‘lot va kun tartibi haqida savollar). Bellashuv natijasi, barcha dastur bo‘limlarini hisoblagan holda (tajriba orqali olingan koeffisientlar) yakunlanadi. Qatnashchilarni t axlil qilish , ular to‘plagan ballarning yig‘indisi bilan yakuniy dalolatnomaga asoslanadi. Kompyuter dasturlari tez va sifatli bellashuv o‘tkazish imkonini beradi. Mini-bellashuvlarni tashkil qilish va o‘tkazish albatta, darsga har doim qatnashish, mustaqil mashg‘lotlar o‘tkazish, ovqatlanish tartibini yaxshilashga mexnat va hordiqqa yechim bo‘ladi. [3,10,12,23] 1.5. Ta’limda elektron resurslar Zamonaviy o‘quv elektron nashrlarni tahlil e tish murakkab tuzilishga e ga bo‘lgan jarayon hisoblanib, kassifikatsiyaga muxtojligini ko‘rsatdi. Elektron o‘quv nashrlar klassifikatsiyasi asosida ham o‘quv, ham elektron hamda dasturiy 34 vositalar klassifikatsiyalarining umumiy metodlari yotadi: O‘quv nashrlari quyidagi turlarga bo ‘linadi: - o‘quv jarayonidagi ahamiyati va o‘rnini belgilovchi funksional xususiyatiga ko‘ra; - maqsadiga ko‘ra; - taqdim e tiluvchi axborot xarakteriga ko‘ra; - matnning tashkil e tilishiga ko‘ra; - ifoda e tilish shakliga ko‘ra . Elektron nashrlar quyidagi turlarga bo‘linadi: - bosma e kvivalentining mavjudligiga ko‘ra; - asosiy axborot tabiatiga ko‘ra; - maqsadiga ko‘ra; - tarqatilish texnologoyasiga ko‘ra; - elektron nashr va foydalanuvchi orasidagi muloqot xarakteriga ko‘ra; - davriyligiga ko‘ra; - strukturasiga ko‘ra . Hozirgi vaqtda o‘quv nashrlarining to‘rt xil turdagi nashrlarni o‘z ichiga oluvchi tipologik modeli mavjud bo‘lib, bularga:  Dasturiy-uslubiy (o‘quv rejasi va dasturlari);  O‘quv-uslbiy (uslubiy ko‘rsatmalar, yo‘riqnomalar);  O‘qituvchi (darsliklar,o‘quv qo‘llanmalari, ma’ruza matnlari);  Yordamchi (praktikumlar,masala va mashqlar to‘plamlari). Shu bilan birga bu guruxga nazorat qiluvchi elektron o‘quv nashrlari bo‘lmish - test dasturlar va berilganlar bazalarini kiritish mumkin. Tuzilishiga ko‘ra elektron nashrlar bir tomli (bitta axborot tashuvchida joylashtirilgan) va ko‘p tomli (har bittasi alohida axborot tashuvchiga joylashtirilgan nomerlangan ikki yoki undan ortiq mustaqil elektron nashrlar) . Shunigdek bir xil formatda chiqariluvchi bir necha tomlarning majmuasidan 35 iborat seriyali nashrlar ham mavjud. Materialni bayon etish shakliga ko‘ra elektron o‘quv nashrlar konveksion (ta’limning axborot berish funksiyasi), dasturiy (dasturlash vositalari yordamida yaratilgan), muammoli (muammoli o‘qitish nazariyasiga asoslangan va mantiqiy fikrlashni rivojlantiuvchi) va universal (sanab o‘tilgan modellarning alohida elementlarini saqlovchi) turlarga bo‘linadi. Maqsadiga ko‘ra elektron o‘quv nashrlar beshta asosiy guruxga bo‘linadi: maktab o‘quvchilari uchun, bakalavrlar uchun, mutaxassislar uchun, magistrlar uchun, boshqalar uchun. Bosma ekvivalentining mavjudligiga qarab ikki guruhga bo‘linadi:[9] - bosma o‘quv nashrning elektron analogi – mos o‘quv bosma nashrning elektron nusxasi; - mustaqil elektron o‘quv nashr – bosma ekvivalentga ega bo‘lmagan o‘quv nashr; Asosiy axborot tabiatiga ko‘ra - elektron nashrlar quyidagi turlarga bo‘linadi: - matnli (belgili) – asosan matnli ma’lumotni saqlaydi; - tasviriy elektron nashr – asosan grafik tasvirlardan iborat ma’lumotlarni saqlaydi; - ovozli elektron nashr – ovozli axborotlarning raqamli ifodasini saqlaydi; -dasturiy mahsulot – mustaqil bajariluvchi kod; - multimediyali elektron nashr- turli tabiatdagi axborotning o‘zaro bog‘langan majmuasi. Tarqatilish texnologiyasiga ko‘ra : - loqal elektron nashr- ma’lum tirajda ishlab chiqariluvchi va loqal tarzda ishlatiluvchi axborot tashuvchida joylashtirilgan elektron nashr; - tarmoq elektron nashri – chegaralanmagan foydalanuvchilar ommasi uchun mo‘ljallangan telekommunukatsion tarmoq orqali tarqatiluvchi elektron nashr; - kombinatsiyalashgan elektron nashr- ham loqal , ham tarmoq orqali tarqatiluvchi elektron nashr. Foydalanuvchi va elektron nashr orasidagi muloqot xarakteriga ko‘ra: 36 - mazmun va undan foydalanish uslubi foydalanuvchi tomonidan o‘zgartirilmaydigan elektron nashrlar; - mazmun va foydalanish uslubi tanlanishi mumkin bo‘lgan elektron nashrlar. Yaratilish texnologiyasiga ko‘ra elektron nashrlar pedagogik, o‘rgatuvchi, nazorat qiluvchi, namoyish qiluvchi, yordamchi, shuningdek, trenajerlar, modellashttirish, o‘quv jarayonini boshqarish, o‘quv maqsadidagi dasturlar yaratish, kasb tanlash va rivojlanishda nuqsoni bo‘lgan bolalarni o‘qitish uchun mo‘ljallangan turlarga bo‘linadi. Elektron o‘quv nashrlarining mazmuni zamonaviy o‘qitish texnologiyalariga mos bo‘lishi, o‘quv jarayonida kompyuter texnikasidan aktiv foydalanish zarurati hisobga olinishi kerak.[9] 1.6. Zamonaviy kompyuter texnologiyalarining sport fanlarining o‘sishidagi o‘rni va ularning qisqacha tavsifi. Kompyuter dasturi -matematik modellarni ishlash, o‘quv diognostika majmualari uchun avtamatlashgan tajribaviy izlanishlar uchun ishlatilishi mumkin . Samarqand davlat universiteti professor-o ‘qituvchilari o ‘zlarining o ‘quv va boshqaruv jarayoni uchun Kompyuter dasturi ishlab chiqarishdi: “matematik statistik taxlil ”, ” AT-universitet ”, “Talabalar bilimini nazorat qilish” va boshqalar. Kompyuter dasturi ning umumiy majmui Sam DU da ishlangan. Shunday qilib talabalar bilimini baxolashning tezkor adaptatsion jarayonni qaytaruvchi model ishlandi, Kompyuter dasturi bir va q tning o‘zida bir qancha kichik dasturlarni o‘z ichiga olgan bo‘lib, boshqaruv paralel ravishda olib boriladi . 37 Universitetda axborot metodik tizim yaratildi. U integrativ tartibda ishlaydi. Kompyuter dasturlarida 3 ta asosiy vazifani bajaradi : 1- O‘quv jarayonini yechishini nazorat qiladi va boshqaradi. 2- Metodik va axborot xujjatlarini ko‘satmalar asosida yaratadi va kiritadi. 3- Axborotlarni qidiradi va o‘qiydi. Mutaxassislar guruhi tomonidan yaqin masofaga yuguruvchilarni (Trenirovka) mashqlarini operativ rejalashtiruvchi tizim ishlab chiqildi, uning muddati, umumiy tayyorgarligi 2 oygacha va bellashuvdan oldingi tayyorgarlik bosqichi . Pedagogik diognostikalar natijalari, ko‘rsatilgan ba x olar bilan ayrim ko‘rsatgichlarni dinamika yoki turli spor tchi lar orasida, gimnastika asosida ishlagan natijalarni qulay saqlash muammosi yetakchi OTM lar da ko‘rib chiqilgan. U axborotli dastur, ammo baxolash elementlari bilan birga olingan. Jismoniy madaniyatning boshqa sohasiga G.I.Par va S.Ya.Chimaevlarning ishi bag‘ishlangan, ularning asosida jismoniy madaniyat sog‘lomlashtirish majmui sog‘liqni qayta tiklash jarayonini kompyuter modellashtirish tizimi asoslanadi va qurilishga oid kasb ishchilarini qayta tiklanish jarayonini o‘tkazish, individual yondashuvni ishlatish inson organizmining hususiyatlarini hisobga olish imkonini beradi. Kompyuter dasturi sport faoliyatida, jismoniy tarbiya o‘quv jarayoniga nisbatan oldin ishlatila boshlandi. Kompyuterlar sport turlari kabi sportchilarni tayyorlash jarayoniga mustaxkam kirib olishdi. 1.7.Zamonaviy axborot texnalogiyalarini qo‘llagan h olda jismoniy madaniyat va sport bo‘yicha mutaxassislarni tayyorlash. Ta’limning muammolaridan - biri bu jismoniy madaniyat fakulteti o‘qituvchilarining axborot madaniyati, ularni zamonaviy axborot texnalogiyalarni jismoniy madaniyat va sport bo‘yicha mutaxassislar tayyorlash va ularni malakasini oshirish tizimida qo‘llashga tayyorgarligi hisoblanadi.[48] 38 Kompyuter kelajak mutahassislar qo‘lida qurol bo‘lmaydi toki, jismoniy madaniyat OTM lari va jismoniy madaniyat fakulteti o‘qituvchilari ushbu quroldan yetuk foydalana olmaguncha. Shuning uchun kompyutyerdan foydalana olish maxorati, ta’lim berishda va jismoniy madaniyat va sport mutaxassislarining kasbiy faoliyatida eng kerakli sifatlardan biri bo’lib bormoqda va agar ta’limni kompyuterlashtirish jarayonini xohlagan bir sport - pedagogik fanlarni uslubiy o‘qitishda eng zamonaviy tendensiya deb qaraydigan bo‘lsak, unda zamonaviy axborot texnologiya metodalogiyasi ta’lim jarayonida foydalana olish kasbidan qat’iy nazar har bir o ‘qituvchining ajralmas sifatiga aylanishi lozim.[48] O‘qituvchi qismlarining axborot madaniyatinin shakllantirish asosida har bir o‘rganilayotgan fandan kompyuter yordami fikri bo‘lishi kerak: buni infarmatika kursini yakka o‘rganish bilan almashtirish kerak emas. Informatika fani bilan birgalikda, hamma mutahasislar uchun, yangi avlod ta ‘lim sohasida davlat standarti asosida, majburiy bo ‘lib qoldi, Samarqand davlat universiteti jismoniy madaniyat fakultetining o‘quv rejasida bo‘lg‘usi mutaxassislarni tayyorlashda asosiy o‘rin tutadigan bir qancha ko‘rinishi lozim. Bularda eng asosiylari biomexanika, sport metralogiyasi, ilmiy-metodik faoliyat asoslari va boshqalar. Bugungi kunda deyarli oliy o‘quv yurtlarining har bir o‘qituvchilari Windows operativ tizimini bilishi va unda ishlay olishi, Word redaktorlik tizimida ishlay olishi va shunga o‘xshash bazasini boshqarish kabi dasturlaridan foydalana olishi kerak va albatta Internet yordamida bilim va ko‘nikmalar haqida axborot qidirish va almashish asoslarini bilishi lozim. Zamonaviy axborot texnalogiyalari asosida ishlangan didaktik materyallarni ta’lim jarayoniga kiritsh va yaratish bo‘yicha muhim ishlar boshlanmoqda. Malakani oshirish va tayyorlash tizimida yagona ko‘p modulli elektron darsliklar va so‘rovnomalar, axborotlar banki va bilimlar b a zasi tizimini yaratish va ishlatish juda muhim, bir hillik asosida elektron kutubxonalarni rivojlantirish va ular orasi da telekamunikatsiya vositalari yordamida aloqani ta’minlash lozim. Malaka oshirish va to‘xtovsiz ta’lim olish tizimida uslubiy 39 zamonaviy axborot texnologiyalari, ta’lim mashq jarayonida, ilmiy izlanishlar olib borishda, aniq qo‘llanilishga mo‘ljallangan qilib ishlanishi lozim, ayrim sport pedagogik fanlarning xususiyatlarini inobatga olgan holda. Masalan texnologiyaning 1 - qismi nazariy va amaliy mashg‘ulotlar turiga asoslangan bo‘ladi. Bu elektron darslik va ensiklopediyalar, multimedia texnologiyasi asosida ishlangan, o‘rgatuvchi va nazorat qiluvchi dasturlar va boshq alar. Internet texnologiyalari asosida ilmiy- uslubiy axborotlarni qidirish, izlash va ko‘rsatish uchunchisi web –varaqni va slayd (taqdimot) tuzishga mo‘ljallangan bo‘ladi va shu kabi. Asosiy e’tiborga axborot texnologiyalari, uydagi kompyutyerda mustaqil vazifalarni bajarganda, masofadan o‘qitishni amalga oshirganda, ilmiy izlanishlar olib borganda sazovor bo‘ladi. Bugungi kunda jismoniy madaniyat ta’lim sohasida oldinlab borayotgan axborot yaratish judayam muhim, u jismoniy madaniyat fakultetida tuzilgan bilim va ma’lumotlar bazasidan, qayerda almashishdan qat’iy nazar barcha mutaxas s i s larga ulardan foydalana olish imkonini beradi. Bu yerda avvalo himoyalangan diss e rtatsiyalar, yangi darsliklar, oliy o‘quv yurtlari orasidagi ilmiy moqolalar termasi va ilmiy - amaliy konfirensiyalar tezis dokl a dlari bo‘yicha ma’lumotlar baz a sini turli sport - pedagogi k fanlar bo‘yicha elektron darsliklar ishlatish bo‘yicha istiqbolli dasturlar va aholini sog‘lomlashtirish ishlari , talabalarning bitiruv malakaviy ishlari, o‘quv mashg‘ulotlar jarayonida tuzilgan va ha kozolarni kiritish mumkin. Biroq, ushbu masalarning yechimini topish bizning nazarimizda jismoniy madaniyat fakultetining past texnikasi o‘rniga zamonaviy axborot texnologiyalari bilan ta’minlanadi deb bilamiz. Ushbu rejada, o‘z vaqtida, bir qancha fond lar yordami bilan ajoyib internet markazlari tuzilgan, universitetlarning holati yaxshi o‘rin e gallaydi va ularda allaqachon bir qancha malakalar to‘plangan . Jismoniy madaniyat fakultetining moddiy texnik bazasini yaratish muam m osi asosiy hisoblanadi va uning echimi, jismoniy madaniyat fakultetida, 40 ichki tizimga bag‘ishlangan va dunyo internet tizimiga chiqa oladigan zamonaviy kompyuter sinflarini yaratish va ishlatish lozim . Bugungi kunda ko‘pchilik oliy o‘quv yurtlarida bunday baza yo‘q, shuning uchun ularda nafaqat internetda o‘z saytlari yo‘q balki elektron pochtalari ham, bu ular orasida axborot almashinuvini qiyinlashtiradi. Axborotlashtirilgan jamiyatni tuzish sharoitlarida jismoniy madaniyat va sport bo‘yicha mutaxasislarning malakasini oshirish va to‘xtovsiz ta’limi muhim o‘rin egallaydi. Shuning uchun zamonaviy bosqichda eng asosiy vazifalardan biri kadrlarni qayta tayyorlash, ularning malakasini oshirish va to‘xtovsiz ta’lim bo‘lib birmoqda. Zamonaviy axborot texnalogiyalarining paydo bo‘lishi ushbu eng muhim vazifani bajarishning shakli va uslubini rivojlantirish va o‘zgartirish imkonini beradi. Biroq shuni ta‘kidlab o‘tish kerakki, bugungi kunda axborot texnalogiyalari yetarlicha samar a liroq mustaqil ishlash imkonini ochib bermoqda. Bunda intrenet texnologiyasi katta yordam ko‘rsatishi mumkin. Ta’lim jarayonida va ilmiy izlanishlar olib borishda bu eng kuchli zamonaviy qurol vositasi va barchani qamrab oladigan axborot muhit va nihoyat axborot ayriboshlashda yangi tashkiliy - uslubiy infrastruktura xisoblanadi . Internet - texnalogiya imkoniyatlari va vositalaridan samarali foydalanish, ularni o‘rganishga t e ng – ta’lim jarayoni ni ng hamma ishtirokchilari uchun eng muhim kasbiy extiyoj: ta’lim muassasasi raxbari , professor va o‘qituvchilar, labarant va uslubiyotchilar, eng muhim i talabalar, magistrlar va barcha o‘z malakasini mustaqil oshirishni xohlovchilar. Axborotni ayriboshlashda yetarlicha qiziqish uyg‘otishni bu e kr a nda pochta (manzil) (e-mail); telekonferen ts iya tizimi Jismoniy madaniyat mutaxas s islari uchun internetda musiqali va video fa y llar qidirish, yig‘ish va k e yinchalik ishlatish imkoni bor .[16,25,] I BOB. BO‘YICHA XULOSALAR 41 O‘quv qoidalarining dasturiy asoslari, dasturiy qo‘llanmalarning ishlatilishi va uning imkoniyatlari haqida ma’lumotlar keltirilgan. Kompyuterlashtirilgan ta’lim texnologiyalari, ularning qo‘llanilishi va samarasi, jismoniy madaniyat sohasida elektron darsliklarni tashkil qilish haqida ma‘lumotlar, elektron darsliklarni hozirgi kunda hayotimizdagi ahamiyati, kompyuter texnologiyalarining dolzarbligi yoritilgan. Unda har bir tushuncha batafsil ochib berilgan. Bundan tashqari kompyuter texnologiyalarining jismoniy madaniyat sohasida foydalanilishi kabi masalalarga alohida to‘xtalib o‘tilgan. II.BOB.TADQIQODNING VAZIFALARI, USLUBLARI VA TASHKIL ETILISHI . 2.1. Tadqiqotning vazifalari . Ilmiy farazga muvofiq va qo‘yilgan maqsadni amalga oshirish uchun ushbu tadqiqot oldiga quy i dagi vazifalar qo‘ yilgan edi : 1. Tadqiqot muammosi o‘rganish bo‘yicha maxsus o‘quv-uslubiy adabiyotlarni tahlilini o‘tkazish. 42 2. Jismoniy madaniyat fakulteti jismoniy madaniyat yo‘nalishi talabalarining kasbiy pedagogik tayyorgarlik jarayonini o‘rganish 3. Talabalarda kasbiy-pedagogik bilim, malaka va ko‘nikmalarini shakllantirishda elektron o‘quv qo‘llanmalarini samaradorlik dinamikasini aniqlash. 4.Jismoniy madaniyat ta’limi tizimini takomillashtirishga yo‘naltirilgan elektron o‘quv adabiyotlarini tajriba sinov vositalari yordamida asoslash. 2.2. Tadqiqotning uslublari 1. Ilmiy-uslubiy adabiyotlarning ma ’ lumotlarnining nazariy tahlil qilish va umumlashtirish. 2. Talabalarning kasbiy-pedagogik tayyorgarligini anketalashtirish yordamida tahlil qilish. 3. Jismoniy madaniyat fakulteti talabalarining umumkasbiy va mutaxassislik fanlarini o‘zlashtirish darajasini aniqlash uchun pedagogik kuzatuvlar. 4. Jismoniy madaniyat fakulteti talabalarining AKT lar yordamida kasbiy- pedagogik bilimlari, malaka va ko‘nikmalarining pedagogik tajribalarini tahlili. 2.2.1. Ilmiy uslubiy adabiyotlarning ma ’ lumotlarining nazariy tahlili va ularni umumlashtirish . Ushbu uslub tadqiqotning hamma vazifalarini xal qilish uchun universal hisoblanadi. Tadqiqotni vazifalari qo‘yilayotganda va olingan natijalar muhokama qilinayotganda ushbu uslub asosiylaridan biri bo‘lib xizmat qildi. Shu bilan birga, mazkur uslub maqsadni qo‘yishga va tadqiqotning ishchi 43 farazini ifodalashga hamda ayrim nazariy xulosalarni asoslashga yaqindan yordam berdi. 2.2.2. Talabalarning jismoniy madaniyat bo‘yicha amaliy bilimlarini anketalashtirish yordamida natijalarni tahlil qilish. Tadqiq qilinayotgan masalaning holati bilan tanishish maqsadida amaliyotda jismoniy madaniyat fakultetining 1 20 nafar talabasi o‘rtasida anketalashtirish o‘tkazildi. Ushbu uslub tadqiq qilinayotgan masalaning dolzarblik darajasini aniqlashga yordam bergani uchun eng qulay va maqsadga muvofiqdir. Anketaga talabalarning mutaxassilik fanlarini o‘zlashtirish darajasini aniqlash bo‘yicha savollar kiritilgan. 2.2.3. Pedagogik kuzatuvlar Pedagogik kuzatuv metodini o‘tkazishda asosan talabalarning kasbiy- pedagogik tayyorgarlik jarayonini tadqiq qilish maqsad qilib qo‘yildi.[15] Shuningdek pedagogik amaliyot davrida turli xil sport turi bilan shug‘ullangan talabalarning kasbiy bilim malakalarini shakllanishini o‘rganishdan iborat edi, natijada 2 ta guruhga shakllantirildi. Talabalarni kasbiy-pedagigik tayyorgarlik davrida elektron darsliklar va innovatsion texnologiyalardan foydalanish darajasi aniqlandi. 2.2.4. Pedagogik tajriba (eksperiment) Tadqiqotlar uch bosqichda o‘tkazilgan bo‘lib bular: 1-bosqichda – tadqiqot muammosini zamonaviy holatini baholash uchun maxsus ilmiy-uslubiy adabiyotni o‘rganish va tahlil qilish; - tadqiqotning maqsadi va vazifalarini aniqlash ; [ 46] - ilmiy farazni shakllantirish ; - shuningdek, tadqiqot usullarini sinab ko‘rish ; - anketalashtirish yordamida ilg‘or amaliy tajribani umumlashtirish; - tajriba dasturini ishlab chiqi sh . 2-bosqichda – talabalarning umumkasbiy va mutaxassislik fanlarini 44 o‘zlashtirishlari ustidan pedagogik kuzatuvlar o‘tkazish. Pedagogik ku- zatuvlarning natijasida jismoniy madaniyat ta’limi tizimida AKT lar yordamida takomillashtirilgan dastur ishlab chiqilgan bo‘lib o‘quv pedagogik jarayoniga joriy etildi. 3-bosqich asosiy pedagogik tajribaga bag‘ishlangan. Nazorat guruhlarida seminar odatiy tarzda o‘tkazi l di: og‘zaki (so‘rov) savol- javob. Tajriba guruhida seminar elektron darslikni qo‘llab o‘tkazildi. Keyinchalik jismoniy madaniyat yo‘nalishining nazariy uslubiy qismini o‘rganish jarayonida elektron daralikning qo‘llanilishi samarasi aniqlandi. II BOB. BO‘YICHA XULOSALAR Anketaga talabalarning kasbiy tayyorgarligining darajasini, bu tayyorgarlikning o‘quv jarayoni sifatini oshirish uchun ahamiyatini aniqlash bo‘yicha savollar kiritilgan edi. O‘tkazilgan anketalashtirish natijasida ahamiyat qaratilishi kerak bo‘lgan quyidagi jihatlar aniqlandi: - Talabalarning elektron darslik to‘g‘risidagi haqidagi fikrlarini o‘rganib, elektron darsliklarning dars jarayonida kam qo‘llanilishi, agarda elektron darsliklar ta’lim jarayonida ko‘proq qo‘llanilganda ta’lim sifati oshishiga olib kelishini aniqladik. Anketa so‘rovlarining natijalarining tahlili shuni ko‘rsatdiki, ushbu masalaning xolatini o‘rganish amaliyotda dolzarb yo‘nalishdir va u bundan keyin ham tadqiqotlarning talab ettirilishini talab qiladi. III BOB . JISMONIY MADANIYAT YO‘NALISHI TALABALARINING KASBIY-PEDAGOGIK TAYYORGARLIK JAROYONIDA ELEKTRON DARSLIKLARIDAN FOYDALANISH SAMARADORLIGI YUZASIDAN TADQIQOT NATIJALARI VA ULARNING TAHLILI 45 3.1. Elektron darsliklar talabalarni kasbiy pedagogik tayyorgarligini shakllantirishdagi innovatsion vositadir . Jismoniy madaniyat yo‘nalishi bo‘yicha oliy ta ’ limning davlat ta ’ lim standartlarida belgilab qo‘yilganki, mutaxassislarning faoliyati o‘quvchilarni o‘qitish va tarbiyalash ta ’ lim jaroyoni ning subyekti sifatiga yo‘naltirilgan bo‘lib, zamonaviy o‘qituvchiga nisbatan bir qancha talablar qo‘yilgan. Shulardan, sog‘lom hayot tarzini yuritish zarurati bo‘yicha ilmiy tasavvur e’tiqodga ega bo‘lishi; o‘z-o‘zini jismoniy chiniqtirishi, axborot yig‘ish, saqlash, qayta ishlash va undan foydalanish usullarini egallagan bo‘lishi, o‘z kasbiy faoliyatida asosli mustaqil qarorlarni qabul qila olishi; tegishli bakalavriat yo‘nalishi bo‘yicha raqobatbardosh umumkasbiy tayyorgarlikka ega bo‘lishi; yangi bilimlarni mustaqil egallay bilishi. O‘z ustida ishlashi va o‘z mehnatini ilmiy asosda tashkil qila olishi [48] lozimligi belgilab o‘tilgan. Xozirgi paytda yuqorida ko‘rsatib o‘tilgandagi kabi o‘qituvchi shaxsi va faoliyatiga qo‘yilgan talablarga oliy o‘quv yurtini bitkazuvchisi kasbiy pedagogik vazifalarini bajarishga tayyor yoki tayyor emasligi bo‘yicha bir qancha qarama-qarshi fikrlar mavjuddir. Ta’lim tizimini modernizatsiya qilish, ta’lim hizmatlari soxasini kengaytirish, o‘qitish va tarbiya jarayoniga yangi texnologiyalarni joriy qilish orqali ta‘lim mazmuni muammolarini yechishni amalga oshiradi. Ushbu muammoni ijobiy xal etishning shartlaridan biri o‘qituvchining pedagogik faoliyatni amalga oshirishda ijodiy va amaliy tayyorgarligini birlashtiruvchi yuqori malakali va bilimga ega bo‘lishi zarur. O‘qituvchining kasbiy yuqori bilimga ega bo‘lishi pedagogning kundalik faoliyatida turli xil tarzda namoyon bo‘ladi. Erkin va faol fikrlovchi, o‘quv- tarbiyaviy jarayonini modellashtira oladigan, mustaqil ravishda o‘quv va tarbiyaviy jarayonga yangi g‘oya va texnologiyalarni tadbiq qila oladigan, kasbiy chuqur bilimga ega bo‘lgan o‘qituvchini tayyorlash muhim muammo hisoblanadi. Birinchidan, kasbiy chuqur bilimga ega o‘qituvchi maktab ta’lim jarayonida o‘quvchilarni ijodiy qobiliyatlarini shakllanishiga ta’sir ko‘rsatadi; 46 ikkinchidan, o‘zining kasbiy faoliyatida yuqori natijalarga erishishi mumkin; uchinchidan, o‘qituvchining kasbiy bilim imkoniyatlarini amalga oshirishga yordam beradi. O‘zbekiston ta’lim tizimini modernizatsiya qilishning muhim yo‘nalishlaridan biri axborot kommunikatsiyalarini tadbiq qilishdan iborat. Axborot kommunikativ texnologiyalaridan foydalanish jamiyatning ko‘pdan beri qo‘yib kelayotgan talablaridan biridir, jahonning rivojlangan ta‘lim jarayonini tahlil qilar ekanmiz, biz xam ushbu uslubni joriy qilishimiz foydadan xoli bo‘lmaydi. Ushbu uslub bizda bir necha yillardan beri foydalanib kelmoqda, ammo uni yanada takomillashtirish zamon talabi hisoblanadi. Ta’lim jarayonini modernizatsiya qilishning muhim muammoli bosqichi bu jismoniy madaniyat yo‘nalishi bo‘yicha bo‘lg‘usi o‘qituvchilarni tayyorlash jarayonida axborot komunikatsiya vositalaridan kam foydalanishdir.[48] Biz tomonimizdan aniqlanishicha maktabda o‘qituvchilar kundalik faoliyatida kompyutyerdan quyidagi sabablarga ko‘ra kam foydalanishadi; - o‘qitishning an ’ anaviy usullarini almashtirishga xo h ish bo‘lmaganidan; - maktab axborot kommunikativ jarayonni bilmasligidan; - kompyuter savodxonligi yo‘qligidan; - elektron dasturlarni sifatidan qoniqish xosil qilmasligidan; - taklif qilinayotgan innovatsion texnologiyalar metodik jihatdan o‘rganish qiyinligidan; - te x nik vositalarni y etishmasligi va darslarda infarmatsion texnologiyalardan foydalanish imkoniyati yo‘qligidan va boshqalar. [ 46] Olingan natijalarni taxlili ularni guruhlarga ajratish va ular orasidan tashkiliy-pedagogik, psixologik va metodik, zamonaviy darslarda kompyuter texnikalarini yo‘qligi va informatsion texnologiyalarni amalga oshirish sabablarini aniklash imkoniyati yaratdi.Shuningdek olingan natijalar talabalar pedagogik faoliyatida yangi informatsion texnologiyalarni qo‘llash imkoniyatini 47 berdi, bu esa tayyorgarlik mazmuniga o‘zgartirish kiritish zaruriyati borligini ifodalaydi.[28,43,45] 3.2.Jismoniy tarbiya darslarida axborot texnologiyalaridan foydalanish uslublari. Jismoniy madaniyat soxasida tadqiqotlarning hajmi muntazam ortib, ularning mavzulari ham tobora kengayib bormoqda. Ilmiy tadqiqotlarning samaradorligi va sifatini oshirishda ularni yana ham jadallashtirish katta ahamiyatga egadir. Shu bilan birga, mutaxasis fanining turli muammolari bo‘yicha tadqiqot natijalarini tezlik bilan jismoniy tarbiya amaliyotiga tadbiq etish zarur. Bularning barchasi jismoniy tarbiya mutaxassislarining ilmiy - texnik axborot bilan, ta’kidlash joizki, faqat jismoniy tarbiya va sportning xilma- xil jihatlari bo‘yicha emas, balki u bilan to‘g‘ridan to‘g‘ri yoki bilvosita bog‘liq fanlar (fiziologiya, tibbiyot, pedagogika, psixologiya, biomexanika va boshqalar) bo‘yicha ham axborot bilan ta’minlanishini kuchaytirishni shart qilib qo‘yadi. Bunda mutaxassisning zarur ilmiy-texnik axborotlarni yetarlicha to‘liq va tezkorlik bilan olayotganiga qattiq ishonchi bo‘lishi lozim. Hozirgi paytda ilmiy tadqiqotlar doirasida tashkiliy, nazariy va tajriba faoliyati bilan bir qatorda axborot faoliyati ham ajralib chiqib, mustaqil yo‘nalish bo‘lib shakllandi. Uning rivoji informatika deb atalmish ilmiy axborotning tuzilishi va xususiyatlarini, ilmiy-axborot faoliyatini, uning nazariyasi tarixi, usuliyati va tashkil etilishini o‘rganadigan yangi ilmiy fanning paydo bo‘lishiga olib keldi. Informatikaning vazifalari orasida ilmiy axborotni taqdim etish, yig‘ish, tahliliy-sintetik qayta ishlash, saqlash, izlash hamda tarqatishning eng maqbul yo‘llarini ishlab chiqishni alohida ayirib ko‘rsatish mumkin. Jismoniy tarbiya va sport sohasida foydalaniladigan ilmiy-texnik axborot har xil manbalarda bo‘lishi mumkin. Ushbu manbalarni bilish, ulardan zarur ma ’ lumotlarni topa olish boshqaruv samaradorligini belgilaydigan omillardan hisoblanadi. 48 Jismoniy harakatning taraqqiyoti ko‘p jihatdan mazkur sohada ilmiy-texnik axborotni tashkil etish darajasiga, boshqaruv apparatini o‘z vaqtida axborot bilan to‘la ta‘minlashga bog‘liqdir. Jismoniy tarbiya harakatini boshqarish axborotsiz samarali tarzda amalga oshirilishi mumkin emas. Uning tashkil etilishi qanchalik mukammal bo‘lsa, boshqaruv shuncha sifatli bo‘ladi. Jismoniy tarbiya harakatining turli tizimchalari orasida, butun tizim bilan uning atrofini o‘rab turgan muhit orasida axborotning muntazam almashinib turishi boshqaruvning zarur halqasi sanaladi. Axborot jarayonlarining mavjudligi tizimning o‘z butunligini saqlab qolishi va takomillashib borishi garovidir. Ilmiy-texnik axborotning aniq tashkil etilgan tizimi mavjud bo‘lmasa, murabbiylar sport fanining oldingi saflarida vaziyat qandayligini yaxshi tasavvur eta olmaydilar, ayrim tadqiqotlar amaliyotda qo‘llanilmaydi, shuning uchun mutaxassislar ilgarigidek faqat o‘z shaxsiy tajribalariga tayanib ishlayveradilar, ba’zan olimlar qanday muammolar ustida tadqiqot olib borayotganlarini, qanday yo‘nalishlarni tanlayotganlarini, qanday ilmiy asarlar chop etilayotganligini ham bilmaydilar. Trenerlar, jismoniy tarbiya va sport sohasi olimlari hamda mutaxassislarining axborot ta’minotini yaxshilash masalalarini an’anaviy kutubxona-bibliografiya usullari bilan hal etish mumkin emas. Ilmiy-texnik axborot oqimining muntazam ko‘payib borishi, ilmiy tadqiqot mavzularining kengayishi va shu bilan bog‘liq holda axborot ehtiyojlarining o‘sib, murakkablashib ketishi mazkur soha mutaxassislarini axborot bilan ta’minlashning yangi zamonaviy usul hamda vositalarini zudlik bilan joriy qilishni talab etadi. Ilmiy-texnik axborotni taqdim etish, saqlash, unga ishlov berishning elektron shakllariga o‘tish obyektiv reallikka aylanib, uni iste’molchiga yetkazishning eng samarali vositasiga aylanmoqda. Internet orqali axborot topish yoki SD tashuvchilarda ma’lumotlar zaxirasidan foydalanish an’anaviy qog‘oz texnologiyalari bilan qiyoslaganda, ish samaradorligini yuz va ming marotaba oshirib yuboradi. 49 Boshqaruvning eng muhim funktsiyalaridan biri jismoniy tarbiya tashkilotlari faoliyatining eng muhim yo‘nalishlari bo‘yicha boshqaruv qarorlarini ishlab chiqish hisoblanadi. U yoki bu qarorni qabul qilish uchun boshqaruv subyekti yechilishi zarur bo‘lgan muammoning turli jihatlariga oid axborotga ega bo‘lmog‘i kerak. Axborot boshqaruv qarorlarini tayyorlash va qabul qilish uchun dastlabki material bo‘lib xizmat qiladi. Qaror qabul qilish uchun foydalaniladigan axborot ishonchli, tezkor, eng maqbul bo‘lishi va yana bir qancha sifatlarni o‘zida jamlashi lozim. Axborotning ta’sirchanligini, jismoniy tarbiya harakatini ilmiy boshqarishning muhim omili sifatidagi ahamiyatini oshirish bu axborot nechog‘lik yuksak bilim va mahorat bilan yig‘ilishi, qayta ishlangani, tahlil etilgani va iste’molchiga taqdim etilgani bilan bog‘liq. Shu munosabat bilan axborotchilik faoliyati informatika, kibernetika va boshqa fanlarning zamonaviy yutuqlariga, yangi kompyuter texnologiyalaridan foydalanish asosiga qurilgan bo ‘lishi shart. Jismoniy tarbiya harakati boshqaruvining axborot ta’minoti bilan bir qatorda, bugungi kun sharoitida jismoniy tarbiya va sportning turli muammolari bo‘yicha ilmiy- tadqiqot ishlari uchun zarur ilmiy-texnik axborotlar nihoyatda muhim ahamiyat kasb etadi. Jismoniy tarbiya va sport bo‘yicha pedagogik, psixologik, tibbiy-biologik va boshqa tadqiqotlar xozirgi paytda juda rivojlanib bormoqda. Jismoniy tarbiya sohasida ishlayotgan mutaxassis zamonaviy axborot bilan to‘la ta’minlanishi uchun axborot xizmati qanday bosqichda ekanligini bilishi kerak. Shunday qilib mutaxassislarning axborotga bo‘lgan talablari bosqichdan bosqichga o‘tish jarayonida o‘zgarib turadi. Internetni jismoniy jihatdan bir-biri bilan har xil aloqa chiziqlari orqali bog‘langan va axborot izlash, saqlash hamda uzatish uchun mo‘ljallangan bir necha million kompyuterlar ko‘rinishida tasavvur etish mumkin. Internet- bu dohiyona birikma bir tomondan juda kuchli axborot uskunasi, ikkinchi tomondan, o‘ta ishonchli va tezkor aloqa vositasi, uchinchidan, kelajak 50 axborot texnologiyalari rivoji uchun asos hisoblanadi. Internet, shuningdek, ijod uchun, yosh olimlarning tadqiqotlari uchun keng maydon hisoblanadi. Istalgan har bir inson o‘z g‘oyalarini Internetda amalga oshira oladi. Ko‘p mutaxassislarning harakatlari tufayli Internet hozir gurkirab rivojlanmoqda, eng yangi istiqbolli texnologiyalar ishlab chiqilmoqda, yangi tarmoq ilovalari yaratilyapti. Internetning olimlarni qiziqtiradigan eng muhim jihati ilmiy-texnik axborotni izlab topishni osonlashtirganligidir. Lekin Internetda axborotni izlash uchun ham ko‘p narsalarni bilish kerak. Axborot izlash vositalarining 2 guruhi mavjud: - Internetning izlash xizmati - zahiralarni (sayt va sahifalarni) izlashning universal vositalari bo‘lib, ular biror mavzu yo‘nalishi bilan chegaralanmagan; - cheklangan izlash tizimi muayyan sohaga oid axborotni izlash uchun mo‘ljallangan bo‘lib, tizimga kutubxonalarning elektron kataloglari, ma’lumotlarning hujjatli zaxiralari kiradi. Izlash tizimining birinchi turini ko‘pincha indeksli tizimlar deb ataydilar va bunda kalit so‘z yordamida Internet sahifalarining hamma manzillarini izlab topish mumkin; yo‘llovchi ko ‘rsatmalar va manzillarning birligi izlash to‘g‘risidagi hisobot shaklida foydalanuvchiga jo‘natiladi. Izlash tizimlarining ikkinchi xili katalog tuzuvchilardir. Bunday tizimlar ierarxiya belgilari bo‘yicha tartibga keltirilgan mavzu bo‘limlari asosida Veb - sahifalarning manzillarini qidiradi. Bugungi kunda izlash tizimlarining bu ikki turi bir-biriga yaqinlashib, ular orasidagi chegaralar tobora shartli tus olib bormoqda. Har ikki tizim endi talabnomaga javoban Internetda topilgan sahifaning katalogini beradigan bo‘ldi. Izlash samarali bo‘lishi uchun eng avvalo uning maqsadini aniqlashtirish kerak. Keyin izlash uchun zarur kalit so‘zlar ko‘rsatiladi. Kalit so‘zlarni tayin qilib olish juda muhim. Agar kalit so‘z sifatida, masalan, «Jismoniy madaniyat va sport» kabi keng tushuncha tanlab olinsa, u holda topilgan sahifalar hajmi shu 51 qadar katta bo‘ladiki, ularning hammasini ko‘rib chiqish juda ko‘p mehnat talab qiladi. To‘g‘ri tanlangan kalit so‘zlar izlash sohasini toraytiradi, shu tariqa zarur axborotni topish uchun ketadigan vaqt va harakatlarni tejaydi. Internetda o‘nlab, yuzlab axborot bog‘lamlariga yo‘llovchi ko‘rsatmalari bo‘lgan ko‘p milionlab axborot materiallarini saqlovchi o‘nlab izlash tizimlari mavjud. Jismoniy tarbiya mutaxassislari uchun Internet, birinchi navbatda, butun dunyodagi hamkasabalari bilan muloqot qilish vositasidir. Sport allaqachonlar milliy sarhadlardan oshib o‘tgan, ammo faqat Internetgina ishonchli, tezkor, qulay muloqot vositasi - elektron pochtadan foydalanish imkonini berdi. Aynan Internet elektron pochtasi ilm olamida keng ommalashgan. Elektron pochta (E- mail) axborot matnlarini Internet tarmog‘i orqali jo‘natish vositasi sifatida paydo bo‘ldi. Elektron pochta tushunchasi odatdagi pochtani eslatadi. Chindan ham, E-mail jo‘natar ekansiz, oddiy xatdagidek, u qayerga va kimga yuborilayotganini, o‘z manzilingizni ko‘rsatasiz. Siz xatni bir necha manzilga yuborishingiz, unga fayl, multimedia axboroti, video hamda tovushli parchalar va h.k. ni qo‘shib yuborishingiz ham mumkin.[35,37,48] 3.3. Elektron o‘quv qo‘llanmaning pedagogik stsenariy fragmentlarining ishlanishini tahlil qilish. Magistrlik dissertatsiyasining mavzusiga mos ravishda jismoniy madaniyat ta’lim yo’nalishi talabalarining kasbiy pedagogik tayyorgarlik jarayonida muhim fanlardan biri bo‘lgan ”Sport va xarakatli o‘yinlar va uni o‘qitish metodikasi ” fanining Gandbol sport turi yo‘nalish sifatida olindi. Ushbu elektron qo‘llanma o‘quv–uslubiy materiallarning elektron tashuvchisi hisoblanadi. Elektron o‘quv qo‘llanmani ishlatishda asosiy vositalar; kompyuter, proektor, internet, maxsus dastur va boshqa yordamchi dasturlar bo‘ldi. Vazifani 52 bajarishda bir tomondan axborot kompyuter texnalogiyasining umumiy imkoniyatlari boshqa tomondan gipermatn tuzish qoidalari inobatga olindi. Ushbu dasturiy vosita, kompyuterning didaktik tamoyillari asosida ishlab chiqilgan va ushbu mavzuni mustaqil ravishda o‘rganish samarasini sezilarli oshiradi, shuningdek shunga o‘xshash didaktik qo‘llanmalar yaratishda asosiy vazifani bajarishi mumkin. Ushbu qo‘llanma asosiy hususiyati terminlar lug’ati hisoblanadi - nazariy bloklar bilan bog‘liq tirik tizim.[50,51] 3.4. Mutaxassisligi bo‘yicha elektron darslikni ishlatish natijalari Izlanishlar tuzilmasi quyidagi bandlardan iborat: 1. Talabalarni 2 guruhga 12 tadan qilib bo‘lish: tajriba va nazorat. 2. Ma ‘ruzalarni barcha talabalar uchun odatiy uslubda o‘qituvchi o‘qishi. 3. Seminarlarga tayyorgarlik. Nazorat guruhi seminarlarga oddiy uslubiy (metodik) adabiyotlarni qo‘llagan holda tayyorlandi. Tajriba guruhi seminarlarga elektron darslik yordamida tayyorlandi. Talabalar kompyuter xonalariga kirib, mustaqil ravishda elektron qo‘llanma materialaridan foydalanishlari mumkin edi. Nazorat va tajriba guruhlari oldindagi mashg‘ulotlarga bir xil vaqtda tayyorlanishdi. 1. Seminar mashg‘uloti. Nazorat guruhida nazariy materiallarni o‘zlashtirishning tekshiruvi ikki yo‘nalishda amalga oshirildi: - o‘qituvchi talabalardan og‘zaki so‘rov tarzida; - o‘qituvchi talabalardan yozma ravishda. Talabalarning tayyorgarligini tekshirishga ketgan vaqti aniqlandi, shuning bilan birgalikda talabalarning ishlarini tekshirishga, hamda xatolar ustidan ishlashga ketgan qo‘shimcha vaqt ham inobatga olindi. Tajriba guruhida seminar mashg‘ulot: nazorat savol-javob elektron qo‘llanma yordamida o‘tkazildi. Barcha talabalar savol javob qilindi va 53 baholandi. Yo‘l qo ‘yilgan xato va kamchiliklar ham ushbu mashg‘ulotda ko‘rib chiqildi, bu o‘z navbatida o‘tilgan materiallarni o‘zlashtirishga va tashkiliy vaqtlarni qisqartirishga yordam beradi. Seminar mashg‘uloti 80 daqiqani tashkil qiladi. Nazorat guruhida, o‘rtacha, bir javobga 10 daqiqa ajratildi, tashkiliy vaqtlarni inobatga olgan holda, o‘qituvchi og‘zaki tarzda 8 nafar talabani javobini baholab ulguradi. Odatiy uslubda tekshirilgan nazorat guruhidan, elektron qo‘llanma yordamida tekshirilgan tajriba guruhi talabalarining so‘rov samarasi 1,5 marotaba katta. Ushbu natija dasturiy vositalarning quyidagi afzalligiga bog‘liq: 1. Eletron qo‘llanma deyarli tez qayta aloqa o‘rnatadi (interaktiv xususiyat). 2. Elektron qo‘llanma kerakli axborotni tez topishga yordam beradi, oddiy adabiyotlarda bu ancha qiyin (qidirish imkoniyati yuqori). 3. Elektron qo‘llanma vaqtni sezilarli darajada tejaydi. 4. Elektron qo‘llanma tez, lekin bir maromda aniq bir shaxsning aniq bir bo‘limda bilimini tekshirish imkonini beradi (aniq bir o‘quvchiga moslash). 5. Elektron qo‘llanma yo‘l qo‘yilgan xatoni tez aniqlab o‘zlashtirilmagan materialni takrorlash imkonini beradi. Umuman aytganda, Eletron qo‘llanma talabalarning o‘quv ma-teriallarini takrorlashga yoki unutilgan va notanish tushunchalarni qidirishga ketadigan vaqtini tejaydi. 3.5. Elektron qo‘llanmalarning o‘quv jarayonida qo‘llanishi “Gandbol” elektron qo‘llanmadagi jismoniy madaniyat yo‘nalishi bo‘yicha bilim olayotgan talabalarning bilim sifatini oshirishga qaratilgan. Ushbu elektron qo‘llanma boshqa odatiy qo‘llaniladigan darslik va qo‘llanmalardan quydagi afzalliklari bilan farqlanadi: - kerak bo‘limga, materialga, mavzuga tez o‘tish, soniyaning bir qismida o‘rganilayotgan matnning ko‘plab varaqalarini ochish; 54 - multimedia imkoniyatini qo‘llash, mashg‘ulotlarni ancha qiziqarli, tushunarli qilish imkonini beradi; - talabalarga mustaqil ishlarni amalga oshirish imkonini beradi (og‘zaki, so‘rovlar va xakozolar); - qo‘llanmada video materiallari dinamik sur ’ at bilan qurollantirilgani talabaga o‘rganilayotgan hodisani turli tomondan tajriba qilish, ko‘rish imkonini beradi. Pedagogik tajribaning natijasi: nazorat guruhida materiallarni mustaqil o‘rganishga o‘rtacha hisobda 4,1 soat ketib bunda o‘rtacha o‘zlashtirish bali 68 ballni tashkil qildi (3.5.1-jadval). 3.5. 1. -j adval O‘rganilayotgan ko‘rsatkichlar Guruhlar Nazorat Tajriba 4 ta mavzuni o‘zlashti - rishga ketadigan vaqt 4,1 soat 3,3 soat O‘rtacha ball 68 80 55 1-mavzu 2-mavzu 3-mavzu 4-mavzu0102030405060708090 68 66 66 7278 76 82 84 Nazorat guruhi Tajriba guruhi 3.5.1-rasm. Talabalarni alohida mavzularni o‘zlashtirsh ko‘rsat- kichlari dinamikasi. Ayni paytda, tajriba guruhiga o‘sha materiallarni o‘rganishga 3,3 soat ketib, o‘rtacha ball 80 ballni tashkil qildi, bu, o‘z navbatida, kompyuter vositalarini ta’lim jarayonida ishlatilishi yuqori samarasi haqida dalolat beradi. Tajriba tugagach tajriba guruhi talabalaridan anketa so‘rovi o‘tkazildi. Ularga elektron o‘quv qo‘llanmani ishlatish va kelgusida uni ta’lim jarayonida qo‘llash haqidagi fikrlarini aytish topshirildi. Tadqiqot Samarqand davlat universiteti Sport faoliyati va san’at fakultetida o‘tkazildi. Tadqiqotda Jismoniy madaniyat fakultetining 1-3 kurs talabalaridan jami 120 nafar talaba qatnashdi. Bunda biz talabalar ning jismoniy tarbiya darslarida elektron darsliklardan foydalanishini anketalashtirish yordamida ta h lil qil indi. Talabalarni elektron darsliklar to‘g‘risida qanday bilimga egaligini bilish maqsadida biz “Jismoniy madaniyat ta ‘lim yo ‘nalishi” 1-3 kurs talabalari bilan anketa so ‘rovnomalari o‘tkazdik. So ‘rovnomamizda jami 120 talaba qatnashdi. 56 Anketa savollarini tuzishda ilmiy manbalarda batafsil bayon qilingan uslubiy va metodologik tamoyillardan foydalandik. Bular quyidagi savollardan iborat: a) Shakl bo‘yicha (to‘g‘ridan –to‘g‘ri va bevosita savollar). Javoblari ochiq, yopiq, tuzoq savollar; b) Vazifasi bo‘yicha(nazorat savollari, filtirlovchi-saralovchi savollar); c) Mazmuni bo‘yicha (motiv sabablar haqidagi savollar, faktlar haqidagi savollar, demografik savollar va hokazo). Anketaga jami 12 ta savol shuningdek, ular demografik qism kiritilgan bo‘lib, olingan ma’lumotlarni har tomondan tahlil qilish mumkin bo‘lishi uchun talabalar, sport turlarini, sport malakalarini ko‘rsatar edi. Q o‘yilgan maqsadga erishish uchun eng qulay va maqsadga muvofiq ijtimoiy usul anketalashtirish tanlandi. Chunki u, masalalarning ancha keng doirasini ko‘rib chiqish, katta miqdordagi ishtirokchilarni qamrab olish imkonini beradi. Anketalashtirish usuli ham ayrim kamchiliklardan holi emas, ammo shunga qaramay mustaqil ta’limni qanday o‘zlashtirish qay darajadaligini biz tomonimizdan tadqiq qilinayotgan muammolarni hal qilishga yordam beruvchi zarur ma’lumotlarni olishga muvaffaq bo‘ldik. Anketa so‘rovi natijalari shuni ko‘rsatdiki, 100% talabalar o‘zlarini elektron darslik bo‘yicha zarur bilim, tajriba va ko‘nikmalarga ega deb xisoblaydilar. 1. “Elektron darsliklar haqida ma’lumotga egamisiz?”- degan savolga so‘rovnomada qatnashganlarning 95% “ha”, deb javob berishgan. 5%talabalar esa “yo‘q” deb javob berishgan. 57 95%5%Elektron darsliklar haqida ma’lumotga egamisiz? Ha Yo'q 2. Anketaning “O`qituvchilaringiz dars jarayonida axborot texnologiyalaridan foydalanadimi?” -degan savolga: 90% “ha”, deb javob berishgan. 10% talabalar esa “yo‘q” deb javob berishgan. 90%10%O`qituvchilaringiz dars jarayonida axborot texnologiyalaridan foydalanadimi? Ha Yo'q 3. “E lektron darsliklardan foydalanish ni bilasizmi?”(o‘z javobingizni yozing) degan yopiq savolimizga 80% talaba “elektron darslik haqida to‘liq ma’lumotga egaman ”, 15% talaba “elektron darsliklardan kam foydalanaman” deb javob bergan bo‘lsa, 5% talaba “hech qanday ma’lumotga ega emasman” deb javob berishgan. 58 80%15% 5%Elektron darsliklardan foydalanishni bilasizmi? elektron darslik haqida to‘liq ma’lumotga egaman elektron darsliklardan kam foydalanaman hech qanday ma’lumotga ega emasman 4. “Elektron darsliklar sizga qanday imkoniyat berdi?” degan savolimizga 50% talaba “vaqtni tejab, ko‘proq ma’lumotlar qabul qilishni”, 30% talaba “axborot texnologiyalaridan foydalanishni”, 15% talaba “bilim doiramni kengaytirdi” va 5% talaba “hech qanday imkoniyat bermadi” deb javob berishgan. 50% 30% 15% 5%Elektron darsliklar sizga qanday imkoniyat berdi? vaqtni tejab, ko‘proq ma’lumotlar qabul qilishni axborot texnologiyalaridan foydalanishni bilim doiramni kengaytirdi hech qanday imkoniyat bermadi 5. Guruhingizda axborot texnologiyalaridan foydalanish kimni rahbarligida amalga oshiriladi? Degan savolimizga 12% talaba “guruh rahbari yordamida”, 73% talaba “har bir talaba o‘zi mustaqil ravishda axborot texnologiyalaridan 59 foydalanadi” deb javob bergan bo‘lsa, 15% talaba “o‘qituvchi yordamida” deya javob berishgan. 73%12% 15%Guruhingizda axborot texnologiyalaridan foydalanish kimni rahbarligida amalga oshiriladi? har bir talaba o‘zi mustaqil ravishda axborot texnologiyalaridan foydalanadi guruh rahbari yordamida o‘qituvchi yordamida 6. O‘qituvchingiz axborot texnologiyalaridan foydalangan holda uyga vazifa beradimi? degan savolimizga 60% talaba “ha”, 30% talaba “yo‘q”, 10% talaba esa “ba’zan uyga vazifa beradi” deb javob berishgan. 60%30% 10%O‘qituvchingiz axborot texnologiyalaridan foydalangan holda uyga vazifa beradimi? ha yo‘q ba’zan uyga vazifa beradi 7. Qaysi fanlarda axborot texnologiyalaridan foydalanasiz? Bu savolimizga talabalarning 90% respident “barcha fanlardan” deya javob bergan bo‘lsa 10% 60 talaba faqat “mutaxassislik fanlarida” axborot texnologiyalardan foydalanishni aytishgan. 90%10%Qaysi fanlarda axborot texnologiyalaridan foydalanasiz? barcha fanlardan mutaxassislik fanlarida 8. Jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasi fanida axborot texnologiyalaridan foydalanasizmi? degan savolimizga 90% talabalar “ha” deya javob berishdi. 10% talabalar “yo’q” deya javob berishdi. 90%10%Jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasi fanida axborot texnologiyalaridan foydalanasizmi? ha yo'q 9. Oxirgi marta qaysi fandan elektron qo‘llanmadan foydalanib dars o‘tilgan? (o‘z javobingizni yozing). Degan savolimizga talabalarning 90% “Jismoniy 61 madaniyat nazariyasi va metodikasi” fanidan deb aytishgan bo‘lsa, 5% talaba “pedagogika,psixologiya” va 5% talaba esa afsuski hech qaysi fanda foydalanilmaganligini” aytishdi. 90%5% 5%Oxirgi marta qaysi fandan elektron qo‘llanmadan foydalanib dars o‘tilgan? Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi pedagogika,psixologiya hech qaysi fanda 10. Bitta prezentatsiya tayyorlash uchun nechta adabiyotdan foydalanasiz? Bu savolimizga talabalarning 70% juda “ko‘p kitobdan” va 10% talaba “5 kitobdan” deya javob berdi. Qolgan 20% talaba esa “1ta kitobdan” foydalanishini aytib o‘tishdi. 70%10% 20%Bitta prezentatsiya tayyorlash uchun nechta adabiyotdan foydalanasiz? ko‘p kitobdan 5 kitobdan 1ta kitobdan 11. Prezentatsiyani tayyorlashga qancha vaqt sarflaysiz? (o‘z javobingizni yozing). Degan savolga 80% talaba “30 daqiqa”, 10% talaba “50 daqiqa” deb javob bergan bo ‘lsalar, 10% talabagini “bir soat” deya javob berishgan. 62 80%10% 10%Prezentatsiyani tayyorlashga qancha vaqt sarflaysiz? 30 daqiqa 50 daqiqa bir soat 12. Elektron darsliklar jismoniy tarbiya darslarida kerak deb o‘ylaysizmi? degan savolga ekspertlarning 80% jismoniy tarbiya darslarida juda samarali deb, 15% samarasiz deb topdilar va 5% respedent esa javob berishga qiynaldi. 80%15% 5%Elektron darsliklar jismoniy tarbiya darslarida kerak deb o‘ylaysizmi? jismoniy tarbiya darslarida juda samarali samarasiz javob berishga qiynaldi O‘qitish jara y onining mazmuni va maqsadlarining, shuningdek usul va shakllarining tanqidiy muammolarini tajriba tariqasida tadqiq qilish va belgilash mavjud xolatni standart anketa usuli y ordamida mumkin bo‘lganiga qaraganda 63 an ch a chuqurroq va kengroq o‘rganishga muhtojdir. Aytish mumkinki standart anketalashtirish natijalari faqat eng umumiy mo‘ljallarni beradi xolos. Ammo anketa usulini maksimal darajada ishlatish va uning samaradorligini ko‘tarish uchun ushbu usulda anketaning yarim standart (erkin shakldagi ochiq savollar va qo‘shimcha mulohazalar deb ataluvchi) variantidan ham foydalandik. Bunday axborot o‘z qiymatiga ega – u javoblarni «yopiq» savollarga ancha erkinroq interpritatsiya qilish va qiyoslanuvchi aloqalarni topish imkonini beradi. Bundan tashqari shu ruknlarda yopiq savollar ishlatilgan xolatlar haqida gap ham bo‘lishi mumkin bo‘lmagan savollarni qo‘yish imkoni tug‘uldi. Mazkur ishda bizni bu axborotni uni hamma ikir-chikirlari bilan interpritatsiya qilish kabi to‘liq qamrab olish qiziqtirmaydi. Biz misollarni biroz sxematik xolatda, faqat bu usul o‘zini qanchalik oqlaganini yoki kelajakda o‘zini qanchalik oqlashi mumkinligini aniqlash uchungina keltiramiz. Erkin shakldagi qo‘shimcha mulohazalar respondentlarga masalalar (savollar) bo‘yicha fikrlarini va anketaga kiritilmagan muammolar o‘z fikrlari mulohazalari va takliflarini bildirish imkonini beradi. Tegishli axborot olish bilan birga ushbu uslubiyat anketa usulining afzalliklari va kamchiliklarini aniqlash va jismoniy madaniyat o‘qituvchilarining dars o‘tishga tayorgarlik jarayoni paytidagi umumiy maqsadga muvofiqligini baholash imkonini berdi. Usulning umumiy afzalliklari va kamchiliklarini aniqlash sotsiologiya sohasiga kiradi «uni qo‘llashning samaradorligi ko‘p darajada (jihatdan) tadqiqotning konkret obyektiga va bundan kelib chiqadigan o‘ziga mosliklarga bog‘liqdir. Anketa, unda ayrim uslubiy kamchiliklar bo‘lishiga qaramasdan, o‘zini bu turda ham oqladi. Birinchi navbatda anketaning tajribaviy qoidalarini va bundan kelib chiqadigan anketaning materiali bo‘yicha xulosali gipotezalarning bir biriga ko‘p jihatdan asosan mos kelishi aniqlandi va bunga ko‘plab misollar keltirilgan. Ikkinchi umumiy va eng e’tiborli, jiddiy xulosa shuki, anketa ma’lumotlari tufayli ushbu usul yordamida oxirigacha xal qilib bo‘lmaydigan 64 xar xil muammolar aniqlandi. Bu muammolarni bundan buyon tadqiq qilish uchun tadqiqotning boshqa usullarini ishlatish zarurligi ravshan bo‘lib qoldi. Uchinchidan, biz xulosalarning va konkret materiallarning ma’lum miqdorini o‘quv ishlari amaliyotida va o‘quv jaraonini tashkil qilishda to‘g‘ridan to‘g‘ri va alohida qo‘shimcha tadqiqot ishi o‘tkazmay ishlatish mumkinligini qayd etishimiz mumkin. Anketa so‘rov natijalarida shunisi aniqlandiki, 80 % talaba o‘z ta’limini kompyuter texnologiyalari yordamida o‘qishga xohishi borligi, chunki bunday turdagi tayyorgarlik, ular fikricha, ancha samaraliroq ekanligi aniqlandi. Qolgan 20% talaba, qo‘llanilayotgan axborot texnalogiyalari, chu- qurlashtirilgan tizimli bilim manbai bo‘la olmaydi, deb hisoblashadi. Ularning fikricha ko‘rsatilgan matn kompyuter manitorida juda qiyin aks ettiriladi va ularga materialni o‘rganishda diqqatni jamlash qiyin deb javob berishdi BOB BO‘YICHA XULOSA Mazkur dissertatsiyaning uchinchi bobida jismoniy tarbiya darslarida axborot texnologiyalaning qo‘llanilish uslublari, Gandbol bo‘yicha yaratilgan elektron qo‘llanmaning bo‘limlari haqida to‘liq ma’lumotlar keltirilgan. Bundan tashqari elektron darsliklarni qo‘llaganda darslarning samaradorligi oshirilganligi haqida ma ’ lumotlar keltirilgan. 65 UMUMIY XULOSALAR 1. O‘rganilayotgan muammolardan maxsus adabiyotlarning tahlili pedagogika sohasida informatsion axborot texnologiyalaridan foydalanishni keng imkoniyatlari borligini ko‘rsatdi. 2. Talabalarning kasbiy tayyorgarligi darajasini ko‘tarish uchun umumkasbiy va mutaxassislik fanlarini o‘tish davrida elektron o‘quv qo‘llanmalardan foydalanish bo‘lajak mutaxassislarning kasbiy faoliyatini shakllantirishni baholashning mezoni siftida foydalanish maqsadga muvofiq ekanligi tajriba sinovlar bilan isbotlandi. 3. Jismoniy madaniyat yo‘nalishi bo‘yicha ”sport va xarakatli o‘yinlar va uni o‘qitish metodikasi” fanining barcha sport turlaridan elektron qo‘llanma ishlab chiqish va ta’lim jarayoniga tadbiq qilish maqsadga muvofiq bo‘lar edi. 4. Tajriba guruhida elektron qo‘llanma qo‘llab, talabalarning bilimini tekshirish va baholash, odatiy uslubda tekshirilgan nazorat guruhi talabalarining bilimidan 1,5 marotaba samaraliroq ekani tajribada o‘z tasdiqini topdi. Elektron o‘quv qo‘llanma materialini qidirishga, unutilgan yoki notanish tushunchalarni takrorlash va izlashga ketadigan talabaning vaqtini sezilarli darajada tejaydi, talabalar bilimini tez aniqlash, yo‘l qo‘yilgan xatolarni tez topish imkonini beradi. 66 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI 1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining SH.M.Mirziyoevning 2017 yil 3 iyundagi “Jismoniy tarbiya va ommaviy sportni yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” gi PQ-3031 sonli qarori «O‘zbekiston ovozi» gazetasi, 2017 yil 4 iyun. 2. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti SH.M.Mirziyoevning 2018 yil 5 martdagi “Jismoniy tarbiya va sport sohasida davlat boshqaruvi tizimini tubdan takomillashtirish chora -tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-5368- sonli qarorlarida. “ Ommaviy sport tadbirlarini yanada kuchaytirish tadbirlari to‘g‘risida” gi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining 2003 yil 4 noyabr qarori.// Xalq so‘zi 2003 yil 5 noyabr. 3. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 9 martdagi, ”O‘zbekiston sportchilarini 2020 yilda Tokio shahri (YAponiya) da bo‘lib o‘tadigan XXXII yozgi Olimpiya XYI Paralimpiya o‘yinlariga tayyorgarlik ko‘rish to‘g‘risida” gi PQ -2821-sonli qarori. “Xalq so‘zi” gazetasi, 2017 yil 10 mart, 3,4-bet. 4. S h avkat Mirziyoev. Jizzax shahrida bo‘lib o‘tgan “Barkamol avlod” sport o‘yinlari qatnashchilariga yo‘ llangan tabrik. 2017 yil 25 may. Milliy taraqqiyot yo‘ limizni qat’iyat bilan davom ettirib, yangi bosqichga ko‘taramiz. 1-tom. Toshkent “O‘zbekiston” 2017 yil, 413-417-betlar. 5. O`zbekiston Respublikasining Vazirlar Mahkamasining «O`zbeksitonda jismoniy tarbiya va sportni yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida» gi qarori 1999 yil 27 may 6. O‘zbekiston Respublikasi «Bolalar sportini rivojlantirish jamg‘armasini tuzish to‘g‘risida» gi Farmoni 24 sentabr 2002 yil. 7. O‘zbekiston Respublikasi “Konistitutsiyasi”.- T.: O‘zbekiston., 1992y 8. R.Qudratov, E.R Andersov «Yengil atletika» Toshkent 1998 yil (o`quv qo’llanma) 9. Ta`limda elektron resurslar 67 10. A.N Normurodov «Yengil atletika» ToshDSHU. nash. 2002yil 11. I.Niyozov «Yengil atletika» Farg ona 2005 yil ʻ 12. F. Xo’jayev, T. Usmanxo jayev. Boshlang ich sinflarda jismoniy tarbiya, ʻ ʻ o quv qo llanma. T., "O qituvchi", 1996. ʻ ʻ ʻ 13. A. Abdullayev Jismoniy tarbiya vositalari. O quv qo llanma. Farg ona, ʻ ʻ ʻ 1999. 14. Tursunov U. Jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasi. O quv qo llanma. ʻ ʻ Qo qon. 1992 y. ʻ 15. Опыт интегрирования иновационных технологий в процесс обучения иностраному языку студентов , магистрантов и аспирантов на примере использования системы MOODLE. ( Jarayonga innovatsion texnologiyalarni integratsiyalash tajribasi talabalarga, bakalavrlarga va chet tilini o'rgatish magistratura talabalari MOODLE tizimidan foydalanish misolida.) 16. Usmanxo jayev. Boshlang ich sinflarda jismoniy tarbiya, .T., "O qituvchi", ʻ ʻ ʻ 1996. 17. O‘qitishda innavatsion texnologiyalardan foydalanish 18. Andris E.R., Qudratov R. Q. Yengil atletka o‘quv qo‘llanmasi. T .1998 y . 19. To‘xtaboev N.T. Magistr.dis. T; 2003y. 13-15 yoshli sportchilarni chidamliligini tarbiyalash. 8,23bet. 20. Usmonxo‘jaev G.S. “1001 o‘yin” T.Meditsina 1999 y. 21. Usmonxo‘jaev G.S. “Harakatli o‘yinlar” T.Meditsina 1999 y. 22. Qoraboev U. “O‘zbek xalq o‘yinlari” Toshkent 2001y 23. Azizxodjaeva N.N. Pedagogogicheskie texnologii pedagogicheskoe masterstvo-T. Fan va axborot texnologiyalari, 2006 . 24. Xo‘jaev P. Jismoniy tarbiya. Sinflar uchun darslik. -T.: 2008. 25. А хм етов С.М. Методика физической подготовлености школников в зависимости от уров н я их физического развития; Автореф. д ис. ... канд. пед, наук. - Краснодар, 1996. - 21 с. 68 26. Ahmedov F., Atamurodov SH., Boshlang‘ich sinflarda jismoniy madaniyat darslari. Uslubiy qo‘llanma. -T.: Turon zamin zi yo 2017, 140-b. 27. T .S.Usmonxo'jayev, «Sog’lom bola – El boyligi» T. Yangi asr avlodi 2005 y. 28. T.S.Usmonxo'jayev, O.Tursunov «Jismoniy tarbiya nazariyasi va uslubiyati» T. «O’qituvchi» 2004 y. 29. F.Q.Axmedov. Harakatli o’yinlarni tashkil qilish va o’rgatish yo’llari. T. 2009. 30. G’.Yu.Eshmirzayev Ta’lim jarayonida elektron darsliklarning tutgan o’rni– JDPI 31. E.Ermatov. Harakatli o’yinlarni o’rgatish uslubiyati. Uslubiy qo’llanma. Samarqand, 2010 y. 32. T.S.Usmonxo’jayev, M.M.Rahimov, A.N.Abdiyev. O’zbek xalq harakatli o’yinlari. Kasb-hunar kollejlari uchun o’quv qo’llanma. Toshkent, «O’qituvchi», 2004 y. 33. T.S.Usmonxo’jayev, I.I.Burnashev, H.A.Meliyev, B.B.Qipchoqov. 500 harakatli o’yinlar.O’quv-uslubiy qo’llanma. T., «Bekinmachoq-plyus», 2010 y. 34. Kerimov F. A. Sport fani: Muammolar va istiqbollar. // Pedagogik ta’lim/. (Ilmiy nazariy va metodik jurnal). №5 Toshkent 2003, 3-6 b. 35. Salomov R.S., Ruzioxunova M.M. «Jismoniy tarbiya nazariyasi va uslubiyati». Toshkent – 1995, 85-b. 36. T.S.Usmonxodjaev I.I.Burnashev, X.A.Meliev B. B.Kipchakov “500 harakatli o‘yinlar” Uslubiy qo‘llanma. 2011 y. 37. Salomov R.S., Sayitmetova Z.T. «Jismoniy tarbiya darslari va mashg‘ulotlarida individual pedagogik – psixologik tadbirlar», Toshkent 2001, Xalqaro ilmiy-amaliy anjuman materiallari. 98-100 b. 69 38. B. B.Kipchakov Quyi sinf o‘quvchilari jismoniy tarbiyasida yakkakurash elementlari bo‘lgan harakatli o‘yinlarni o‘tkazish usuliyati Uslubiy qo‘llanma. 2011. Toshkent. 39. Umumiy o‘rta ta’limning jismoniy tarbiya fanidan davlat ta’lim standarti va o‘quv dasturi . (1-9 sinf). Toshkent-2017 yil. 40. B. B.Kipchakov Jismoniy madaniyat darslarida yakkakurash elementlari bo‘lgan harakatli o‘yinlar . Monografiya. «ITA-PRESS» bosmaxonasi. Toshkent. 2015 y. 41. Abdullaev A., SH.Xonkeldiev. Jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasi. Darslik - T.: 2013 yil. 462 b. 42. Axmedov F., Atamurodov SH., Boshlang‘ich sinflarda jismoniy madaniyat darslari. Uslubiy qo‘llanma. T.: Turon zamin ziyo 2017. 43. Maxkamjonov K., Xo‘jaev F., Jismoniy tarbiya. 4-sinf o‘quvchilari uchun o‘quv qo‘llanma. T.: 2017. -173 b. 44. Xo‘jaev F. Jismoniy tarbiya 2-sinf o‘qituvchilari uchun metodik qo‘llanma. T.: “Tafakkur nashriyoti”, -2015.-165 b. 45. Hasanboev J., To‘raqulov X va boshqalar. Pedagogika fanidan izohli lug‘at. T.: “Fan va texnologiya”, 2009, 672 b 46. Информационые технологии: предмет изучения и инструмент образовательного процесса.( Axborot texnologiyalari: o'rganish predmeti va o'quv jarayonining quroli.) 47. Kampyuterning zamonaviy texnik va dasturiy ta’minoti 48. О Проблемах И Затруднениях Учителя Физической Культуры В Образовательной Организации. 49. Boshlang'ich sinf o'quvchilariga savod o'rgatish davrida axborot texnologiyalaridan foydalanish 50. T.S.Usmonxujayev, X.Meliyev «Milliy harakatli o’yinlar» T. «O’qituvchi» 2000 y. 70 51. Й.М.Машарипов, А.Т.Тошпулатова «Ўзбекистонда Жисмоний тарбия ва спортни янада ривожлантириш истиқболлари» O’ZDJTSU 2019 yil, 649-650-651-652 b 52. U.S.Dusanov, A.T.Toshpulatova “Ta’lim tizimida innovatsion islohatlar: Olimlar va yoshlar nigohida” Respublika ilmiy amaliy onlayn konferensiyasi.2020 yil O’zMU, FDU, UDU.164-165-166 b 53. Усманходжаев Т.С, Бердиева Х.К, Тошпулатова А.Т “Двигательная активность и народн ые игры – эффективные средства, методы и формы организации физического совершенствования подрастаюшего поколения ” журнале Euroasia - science №13(82) 2021г 54. Андреев А.А., Солдаткин В.И. Прикладная философия откритого образования: педагогический аспект. — М.: РИЦ «Алфа» МГОПУ им. М.А.Шолохова, 2002. 55. Бордовская Н.В. , Реан А.А. Педагогика. Учебник для вузов — СПб: Издателство «Питер», 2000. 56. Zakirova F. va boshqalar. Elektron ukuv-metodik majmualar va ta’lim resurslarini yaratish metodikasi. -Toshkent: OUMTV. – 2010. – 64 b. 57. Закирова Ф. Методическиэ аспекти создания и исползования веб- сайта преподавателя // Ж.Педагогик таълим- Тошкент, 2010.- №2.- С. 79-86. 58. Закирова Ф. ВЕБ 2.0. – иновация в образовании // Ж. ТАТУ хабарлари. 2012.- №2. С. 101-102. 59. Норе ов И.П., Зимин А.М. Информационниэ технологии в образовании. Учебноэ пособиэ.М.: Изд. МГТУ им. Н.Баумана.2002- 336с. 60. Георге Сиэменс. Конективисм: А Леарнинг Тҳеорй фор тҳе Дигитал Аге. Декембер 12, 2004. 61. www. tdpu. Uz www. pedagog. Uz 62. www. Ziyonet. Uz 63. www. yedu. Uz (52) 64. tdpu INTRANET. uz 71 ILOVALAR 72 73 Elektron qo‘llanma quyidagi bo‘limlardan tashkil topgan; 1-Gandbol o‘yini kelib chiqishi va rivojlanishi tarixi Elektron qo`llanmaning mazkur bo`limida gandbol o`yining kelib chiqishi, rivojlanish tarixi, to‘g‘risidagi ma’lumotlar, maydon o`lchamlari va gandbol o‘yining qoidalari haqida to`liq ma’lumotlar keltirib o`tilgan. 2-bo‘lim Gandbol o‘yini qoidalari Mazkur bob 3 bo`limdan tashkil topgan. Birinchi bo`limda gandbol o`yining qoidalari, o‘yin maydoni, darvoza o‘lchamlari va maydondagi chiziqlar 74 aks ettirilgan bo`lib shu orqali o`yin qoidalari haqidagi ma’lumotlarga ega bo`lish mumkin. 3-bo‘lim Xakamlik jestlari Qo`llanmaning keyingi bo`limida o`yin davomidagi hakamlikning qonun- qoidalari yoritib berilgan 75 4-bo‘lim Glossariy Mazkur bo`limda gandbol o`yini bilan bog`liq bo`lgan atamalarga batafsil ta`riflar keltirilgan. 5 - nazariy material lar Ushbu bo`lim to`pni yerga urib yurish, to`pni uzatish va qabul qilish, to`pni darvozaga yo`llash, himoya o`yini texnikasi, maydon o`lchamlari kabi mavzulardan tashkil topgan. 76 6-maydon o‘lchamlari 7-O‘rgatuvchi video materiallar Ushbu bo`limda yuqorida keltirib o`tilgan nazariy bilimlar video ro`liklar orqali ko`rsatib o`tilgan. Ro`liklar orqali qiziqtirgan savollarga javobni amaliy tarzda olish mumkin. 77 8-foydalanilgan adabiyotlar Mazkur bo`limda mualliflarning gandbol sport turiga oid kitoblar ro`yxati jadval asosida shaklantirilgan. 9 - test savollar 78

JISMONIY MADANIYAT YO‘NALISHI TALABALARINING KASBIY- PEDAGOGIK TAYYORGARLIK JAROYONIDA ELEKTRON DARSLIKLARIDAN FOYDALANISH SAMARADORLIGI MUNDARIJA Kirish……………………………………………………………………….. 4 I bob . Jismoniy madaniyat yo‘nalishi talabalarining kasbiy-pedagogik tayyorgarlik jaroyonida elektron darsliklaridan foydalanish ning o ’ ziga xos xususiyatlari . 7 1 . 1 .Elektron darsliklarning ta’rifi va tuzilishi 7 1.2. O‘quv qoidalarining dasturiy anjomlari, ularning didaktik imkoniyatlari va ularni o‘qishga yo ‘naltirishning asosiy yo‘llari …………………………. 14 1.3. Kompyuterlashtirilgan ta’lim texn o logiyasi ……………………………. 19 1.4. Jismoniy tarbiya sohasida e lektron darsliklar asosida o‘q uv jarayonini tashkil q ilish …………………………………………………………………. 21 1. 5 . Ta’limda elektron resurslar …………………………………………….. 35 1. 6 . Zamonaviy kompyuter texnologiyalarining sport fanlarining o‘sishidagi o‘ r ni va ularning qisqacha tavsifi . …………………………………………. 38 1. 7 . Zamonaviy axborot texnologiyalarini qo‘llagan holda jismoniy madaniyat va sport bo‘yicha mutaxa s sislarni tayyorlash …………………... 39 Bob bo‘yicha xulosa 42 II bob.Tadqiqodning vazifalari, uslublari va tashkil etilishi… ………… 43 2.1. Tadqiqotning vazifalari ……………………………………………….. 43 2.2. Tadqiqot usublari …………………………………………………….. 43 2.2.1. Ilmiy uslubiy adabiyotlarning ma ’ lumotlarini nazariy tahlili va ularni umumlashtirish ………………………….………………………….……… 44 2.2.2. Talabalarning jismoniy madaniyat bo‘yicha amaliy bilimlarini anketalashtirish yordamida natijalarni tahlil qilish ………………………… 44 2.2.3. Pedagogik kuzatuvlar ……………………………………………….. 44 2.2.4. Pedgogik tajriba (eksperiment) …………………………………….. 44 Bob bo’yicha xulosa 45 III bob . Jismoniy madaniyat yo‘nalishi talabalarining kasbiy- pedagogik tayyorgarlik jaroyonida elektron darsliklaridan foydalanish samaradorligi yuzasidan tadqiqot natijalari va ularning tahlili…… 46 3.1. Elektron darsliklar talabalarni kasbiy pedagogik tayyorgarligini shakllantirishdagi innovatsion vositadir ……………………………………. 46 3.2 . Jismoniy tarbiya darslarida axborot texnologiyalaridan foydalanish uslublari… ………………………………………………………………….. 48 3.3. Elektron o‘quv qo‘llanmaning pedagogik stsenariy fragmentlarining ishlanishini tahlil qilish… ……………………………….. 52 3.4 Mutaxassisligi bo‘yicha elektron darslikni ishlatish natijalari …………. 53 1

3.5. Elektron qo‘llanmalarning o‘quv jarayonida qo‘llanishi ………………. 54 Bob bo’yicha xulosa 64 Umumiy xulosa 65 Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 66 Ilovalar 71 Kirish Ishning dolzarbligi . Bugungi kunda tez o‘zgaruvchan hamda axborot- kommunikatsiya texnologiyalari rivojlangan davrda raqobatbardosh kadrlarga bo‘lgan ehtiyoj kuchayib, talaba-yoshlarda axborot kommunikatsiya texnologiyalari va internetdan mustaqil foydalanishlari hamda xorijiy tillarda muloqat qilish ko‘nikmasini shakllantirish uzluksiz ta ’ lim tizimining asosiy vazifalaridan biriga aylandi. [15] Shu sababli “Ta’lim to‘g‘risidagi” va “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi to‘g‘risidagi” qonunlar asosida o‘sib kelayotgan yosh avlodni yuksak ma’naviyatli va chuqur bilimli, zamonaviy texnologiyalarni o‘zlashtirishga qodir, intelektual rivojlangan hamda faol fuqoralik pozitsiyasiga ega bo‘lgan shaxs qilib tarbiyalash O‘zbekiston davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishlaridan biri sifatida izchillik bilan amalga oshirilmoqda. Toshkentda birinchi Prezidentimiz Islom Karimov tashabbusi bilan tashkil etilgan “Yuksak bilimli va intellektual rivojlangan avlodni tarbiyalash – mamlakatni barqaror taraqqiy ettirish va modernizatsiya qilishning eng muhim sharti” mavzusidagi nufuzli xalqaro konferentsiya, aytish mumkinki, mamlakatimizda olib borilayotgan ijtimoiy soha, xususan, ta’lim tizimidagi islohotlarning dunyo miqyosidagi yana bir e’tirofi bo‘ldi . Bugungi kunda biz insoniyat hayotining barcha jab h alariga axborot texnologiyalarini yoppasiga kirib kelayotganining guvo h i bo‘lyapmiz. Yetakchi e kspertlarning fikricha, keyingi ming yillikda ushbu tenden ts iya yanada yaqqolroq bo‘ladi, ko‘pchilik ishga layoqatli a h olinig ish faoliyati e sa, axborot texnologiyasi va axborotni qayta ishlash jarayoni bilan bevosita bog‘liq bo‘ladi. 2

Shak-shubxasiz, axborot uslubiyati va jixozlarini tushunuvchi mutaxassislarga talab kuchayadi. Aholini axborotlashtirish, ta’limni axborotlashtirish bilan uzviy bog‘liq; umumiy va kasbiy ta’limni axborotlashtirish, turli sohadagi raqobatdosh mutaxassislarni tayyorlashda yetakchi omil hisoblanadi. Faqat yetarlicha texnologik tayyorgarlikka va “axborot madaniyatiga ” ega yosh mutaxassis atrof muxitda aniq harakatlanish, muomila jarayonlarda to‘g‘ri yo‘l topish turli muammolarni ratsional usul bilan hal qila oladi. Biroq, zamonaviy axborot texnologiyalarining yuqori potentsialiga qaramay, ular xali, jismoniy tarbiya ta’lim sohasida keng ko‘lamda amalda qo‘llanilmayapti. Muammoning o‘rganilganlik darajasi. Hozirgi kunda jismoniy tarbiya sohasida ko‘plab ilmiy tadqiqot ishlari amalga oshirilgan bo‘lsada, biroq jismoniy madaniyat yo‘ nalishi talabalarining kasbiy - pedagogik tayyorgarlik faoliyati jarayonida e le k tron darsliklardan foydalanish yetarlicha o‘rganilmagan. [46] Tadqiqot maqsadi . Jismoniy madaniyat yo‘nalishi talabalarining kasbiy pedagogik tayyorgarligi jarayonida umumkasbiy va mutaxassislik fanlarini o‘qitishda elektron o‘quv qo‘llanmalarini samaradorligini aniqlash. Tadqiqotning vazifalari. 1. Tadqiqot muammosi o‘rganish bo‘yicha maxsus o‘quv-uslubiy adabiyotlarni tahlilini o‘tkazish. 2. Jismoniy madaniyat fakulteti jismoniy madaniyat yo‘nalishi talabalarining kasbiy pedagogik tayyorgarlik jarayonini o ‘rganish 3. Talabalarda kasbiy-pedagogik bilim, malaka va ko‘nikmalarini shakllantirishda elektron o‘quv qo‘llanmalarini samaradorlik dinamikasini aniqlash. 4.Jismoniy madaniyat ta’limi tizimini takomillashtirishga yo‘naltirilgan elektron o‘quv adabiyotlarini tajriba sinov vositalari yordamida asoslash. 3

Tadqiqot obyekti. Sharof Rashidov nomidagi Samarqand davlat universiteti jismoniy madaniyat yo‘nalishi talabalarining ta’lim jarayoni . Tadqiqot pridmeti. Axborot kammunikatsiya texnologiyalari vositalarini ishlab chiq ish va ularni takomillashtirish , didaktik imkoniyatlarini ta’lim sohasida samaradorligini oshirish . Tadqiqotning ilmiy yangiligi. Magistrlik dissertatsiyasini ilmiy yangili gi shundan iboratki, talabalarning kasbiy pedagogik tayyorlargik jarayonida umumkasbiy va mutaxassislik fanlaridan zamonoviy axborot-kompyuter vositalarini , didaktik imkoniyatlar tahlil qilindi , hamda yaratilgan elektron qo‘llanmalarni ta ’ lim jarayonida samaradorlik darajasi aniqlandi va tadbiq qilindi. [46] Tadqiqotning amaliy ahamiyati. Jismoniy madaniyat ta ’ lim yo‘nalishi talabalarining kasbiy faoliyatini takomillashtirishda elektron darsliklarning ahamiyati o‘rganildi. Zamonaviy talablarga javob beradigan elektron o‘quv qo‘llanmalarini talim jarayoniga tadbik qilinishi va t ajribalar natijasida elektron qo‘llanmalar oddiy qo‘llanmalarga nisbatan samaradorligi yuqori e kanligi o‘z isbotini topdi.[15] Tadqiqot farazi . Taxminimizcha, elektron o‘quv qo‘llanmaning fragmenti va uni jismoniy madaniyat ta ’ lim yo‘nalishi talabalarning o‘quv jarayonida qo‘llanilishi, umumkasbiy va mutaxassislik fanlar i da berilgan materiallarni yanada samaraliroq o‘rganish imkonini beradi va shu bilan o‘quv jarayoninig sifatini odatiy ishlatiladigan uslublarga qaraganda o‘stiriladi. Tadqiqot natijalarining e’lon qilinganligi. Dissertatsiya yuzasidan muallifning respublika miqyosida bitta, universitet miqyosida bitta maqolasi e’lon qilingan. 4

Dissertasiya ishining tuzilishi va hajmi. Ish kirish 3 ta bob, xulosa va adabiyotlar ro‘yxatidan iborat. Ish 74 betdan iborat matnda bayon qilingan. Adabiyotlar ro‘yhati 51 ta manbani va 6 tasi internet saytini o‘z ichiga oladi. I BOB. JISMONIY MADANIYAT YO‘NALISHI TALABALARINING KASBIY-PEDAGOGIK TAYYORGARLIK JAROYONIDA ELEKTRON DARSLIKLARIDAN FOYDALANISH NING O’ZIGA XOS XUSUSIYATLARI. 1.1. T a’lim jarayonida elektron darsliklarning tutgan o’rni Ilm-fan jadal taraqqiy etayotgan davrda zamonaviy axborot- kommunikasiya tizimlari vositalari keng joriy etilgan jamiyatda turli fan sohalarida bilimlarning tez yangilanib borishi, ta’lim oluvchilar oldiga ularni jadal egallash bilan bir qatorda, muntazam va mustaqil ravishda bilim izlash vazifasini qo’ymoqda.[49]O‘quv adabiyotlarining yangi avlodini yaratish, ularni tayyorlash borasidagi choralarni ishlab chiqishni talab qiladi. Elektron darslikning o‘quv jarayonida o‘quv-materiallaridan foydalanish uchun keng imkoniyatlar yaratadigan o‘quv vositasi sifatida alohida o‘rni bor. Tajribadan ma’lumki, inson eshitish a’zolariga nisbatan ko‘rish a’zolari yordamida olingan ma’lumotlarni 5 marotaba ortiq eslab qolishi mumkin. Eshitish a’zolaridan farqli ravishda ko‘rish a’zolaridan olinayotgan ma’lumotlar qayta kodlashtirilmay, to‘g‘ridan-to ’g‘ri xotiraga o‘tadi va uzoq saqlanadi. Elektron darslik an’anaviy darslikka qaraganda o‘quv materiallarini namoyish qilish uchun keng 5

O'xshashlar

Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi predmeti
O‘ZBEKISTONDA JISMONIY MADANIYAT VA SPORT MUTAXASSISLARINI TAYYORLASHNING TARIXIY, IJTIMOIY VA PEDAGOGIK AHAMIYATI
O’ZBEKISTONDA ZAMONAVIY VOLEYBOLNING DOLZARB MUOMMOLARI
TALABALARGA CHIZMACHILIK DARSINI O’QITISHDA ANIMATSION EFFEKTLARDAN FOYDALANISH METODIKASI
PEDAGOGIK MAHORATNING O‘QITUVChI FAOLIYaTIDAGI O‘RNI” MODULINI O‘QITIShGA TEXNOLOGIK YoNDAShUV