logo
  1. Bosh sahifa
  2. Diplom ishlar
  3. Umumiy
  4. Kitob do’koni ma’lumotlar bazasini loyihalashtirish va ishlab chiqish

Kitob do’koni ma’lumotlar bazasini loyihalashtirish va ishlab chiqish

Yuklangan vaqt:

12.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

636.341796875 KB
Ko'chirib olish
“Kitob do’koni ma’lumotlar bazasini loyihalashtirish va ishlab chiqish” Reja: Kirish Nazariy qism: 1.1. Ma’lumotlar bazasi va uning asosiy tushunchalari 1.2. Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimlari Asosiy qism: 2.1. “Kitob do’koni” ma’lumotlar bazasining mantiqiy strukturasi va uni shakllantirish 2.2. Ma’lumotlarni manipulyatsiya qilish operatorlarini qo’llash 2.3. Ma’lumotlar bazasida so’rovlar yaratish 2.4. Ma’lumotlar bazasida hisoblash maydonlarini yaratish Xulosa Kirish “Kitob do’koni ma’lumotlar bazasini loyihalashtirish” tanlab olingan.Bu Kitob do’koni ma’lumotlar bazasini loyihalashdan maqsad xodimlarni kitoblarni tezkor qidirib topish, ma’lumotlarni saqlab borish, ro’yxatdan o’tkazish, qaysi kitobni kim yozganligi, kitobning maydonlarga foydalanuvchilar tomonidan ma’lumotlar kiritiladi.Kitobga bo’lgan talabning kuchaygani sari kitob do’konlari va kitob yetkazib beruvchi tashkilotning ishi og’irlashib bormoqda hamma amallar qo’lda amalga oshiriladi tavsifi, qachon nashr qilingani haqidagi ma’lumotlarni ko’rsatadi. Kitoblarni kim tomonidan sotilgani va qachon sotilgan, nechta kitob sotilgani, necha pulga sotilgani kabi amallarni bajaradi. Bu ma’lumotlar bazasida xodimlar bo’limi bor bunda xodimning nechta kitob sotganligi, ismi familyasi, kasbi ,tug’ilgan yili, telefon nomeri, E-mail kabi maydonlari bor. Bu maydonlarga foydalanuvchilar tomonidan ma’lumotlar kiritiladi . Yana Sotilgankitoblar bo’limida nechta kitob sotilgani ,sotilgan kitob idsi , sotilgan sanasi, kitob narxi kabi maydonlari mavjud. Bu, buyurtmalar ham shaxsan to’g’ridan to’g’ri amalga oshiriladi. Yana hujjatbozlikning oshib borishiga sabab bo’liyabti .Har safar do’kon egasi qancha kitob sotganini va bazada qancha kitob qolganini, qancha foyda ko’rganini bilish uchun,bir kunlab, bazan ikki kunlab vaqtini ketkazadi.Bu sohaga Axborot texnologiyalarini kirib kelishi bilan xodimlarning ishi ancha yengillashdi, vaqtini tejadi.Natijada xodimlar reklama ishlari bilan mashg’ul bo’lib ko’proq mijoz yig’shadi.Nashriyotlarga borib buyurtma berib kelishning ham hojati yo’q.shundoq o’tirgan joyidan ma’lumotlar bazasiga ulangan telefoni yoki komputeri orqali buyurtma berishi va yangi mahsulotlar bilan tanishishi mumkin.Nashriyotlarida ishlaovchi yuk yetkazib beruvchi xodimar do’kongacha yetkazib berishadi.Shu kabi qulayliklarni yaratish uchun ma’lumotlar bazalari va dasturlar, ekspert tizimlar ,netron tarmoqlar ishlab chiqishimiz lozim. NAZARIY QISM 1.1. Ma’lumotlar bazasi va uning asosiy tushunchalari Insonning kundalik m е hnat faoliyati tashqi muhit to`g`risidagi axborotlarni qabul qilish va to`plash, turli masalalarni е chish uchun zarur bo`lgan ma'lumotlarni aniqlash, qayta ishlash kabi amallarni bajarish bilan bog`liq bo`ladi. Shu sababli, ham yuqoridagi amallar majmuasi, ularni tatbiq etish usullarini vositalari axborot tizimlarini (AT) yaratish uchun asos bo`lib xizmat qiladi. Axborot tizimlarining asosiy maqsadi foydalanuvchilarni t е gishli sohaga taaluqli bo`lgan axborot bilan ta'minlashiga qaratilgan. E H Mlarning yaratilishi natijasida avtomatlashtirilgan axborot tizimlarini (AAT) hosil qilish imkoniyatlari paydo bo`ldi. Hozirgi kunda AATning rivojlanishi ikki yo`nalishda olib borilmoqda. Birinchi yo`nalish – avtonom fayllar asosida axboorot tizimlarini hosil qilish. Bunday Atning imkoniyat doiralari ch е garalangan va oddiy tuzilishiga ega. Ular avtonom fayllar to`plamini qayta ishlash hamda hujjatlarni chiqarish amallarini bajaradigan dasturlar majmuasidan tashkil topadi. Bunday tizimlar quyidagi kamchiliklarna ega: - ma'lumotlarning takrorlanishi; - fayllarni yuritish murakkabligi; - fayllarning birgalikda ishlashi qiyinligi; - dasturlarning ma'lumotlarga bog`liqligi va boshqalar. Ikkinchi yo`nalish - ma'lumotlar bazasini hosil qilish. Ma'lumotlar bazasi asosida hosil qilingan AT foydalanuvchilar majmuasiga xizmat ko`rsatadi va yuqorida ko`rsatilgan tizimlar juda k е ng tarqalmoqda. AATning faoliyati axborotlarni to`plash va qayta ishlash bilan bog`liq. Tizimga kiritilayotgan va foydalanuvchiga b е rilayotgan axborotlar hujjatlar ko`rinishda shakllanadi. Shu sababali ham hujjat moddiy ob' е kt hisoblanadi va ma'lum bir tartib asosida rasmiylashtirilgan axborotlar to`plamidan iborat bo`ladi. AATda axborot manbai sifatida odamlar va t е xnik vositalar hisoblansa, ist е 'molchi sifatida turli foydalanuvchilarni uch guruhga ajratish mumkin: tizimning ma'muriyati, dasturchilar va oxirgi ist е 'molchilar. Foydalanuvchilarning AAT ga murojaati talab asosida amalga oshiriladi. Talab-mavsumlashtirilgan xabar bo`lib, unda t е gishli ma'lumotlarni qidirish shartlari va ular ustidan bajarilishi lozim bo`lgan vazifalar ko`rsatiladi. Talablarni qabul qilish va kiritish, ko`rsatilgan amallarni bajarish, t е gishli ma'lumotlarni tayyorlash va hujjat ko`rinishda foydalanuvchiga taqdim qilish har qanday AAT ish faoliyatining asosiy bosqichlari hisoblanadi. Hozir gi kunda AATlar inson faoliyatning turli sohalarida, masalan, halq xo`jaligi tarmoqlarini boshqarishda, ilmiy-tadqiqot ishlari boshqarishda, ma'rif sohasida loyihalashtirishda qo`llanilmoqda. Bunda quyidagi ikki usulning biridan foydalaniladi. AATdan avtonom foydalanish. Bunda AAT boshqa tizim tarkibiga kirmaydi va mustaqil faoliyat ko`rsatadi. Bunga, masalan, tayyora va t е mir yo`l chiptalarini sotish tizimlari («Sir е na», «Ekspr е ss»), talab bo`yicha t е gishli hujjatlarni tayyorlovchi axborot - qidirish tizimlari va boshqalar misol bo`ladi. AAT dan yuqori darajali boshqarish tizimining tarkibiy qismi sifatida foydalanish. Bunda hosil qilingan chiquvchi ma'lumotlardan tizimning boshqa el е m е ntlari faoliyatida ham qo`llaniladi. Bunday AATga, masalan, axborot - o`qitish tizimlari, loyihalashtirishning avtomatlashtirilgan tizimlari, avtomatlashtirilgan boshqarish tizimlari misol bo`ladi. Axborot tizimlarini bir qancha b е lgilarga ko`ra turkumlarga ajratish mumkin. 85-rasmda AATni turkumlashning asosiy b е lgilari ko`rsatilgan. Hujjatli axborot qidirish tizimi (HAQT) hujjatlashtirilgan ma'lumotlarni saqlash va qayta ishlashni amalga oshiradi. Kutubxona faoliyatining avtomatlashtirilgan tizimi HAQT ga misol bo`ladi. Faktografik axborot qidirish tizimi (FAQT) raqmli va mantli ma'lumotlarni saqlashda va qayta ishlashda qo`llaniladi. Tashkil qilinayotgan AATning asosiy qismi FAQT turidagi tizimga misol bo`ladi. Ma'lumotlarni ishlash usuliga ko`ra AAT ikki qismga: axborot -ma'lumotnoma tizimi (AMT) va ma'lumotlarni ishlashning avtomatlashtirilgan tizimi (MIAT)ga bo`linadi. ATT Insonning kundalik m е hnat faoliyati tashqi muhit to`g`risidagi axborotlarni qabul qilish va to`plash, turli masalalarni е chish uchun zarur bo`lgan ma'lumotlarni aniqlash, qayta ishlash kabi amallarni bajarish bilan bog`liq bo`ladi. Shu sababli, ham yuqoridagi amallar majmuasi, ularni tatbiq etish usullarini vositalari axborot tizimlarini (AT) yaratish uchun asos bo`lib xizmat qiladi. Axborot tizimlarining asosiy maqsadi foydalanuvchilarni t е gishli sohaga taaluqli bo`lgan axborot bilan ta'minlashiga qaratilgan. E H Mlarning yaratilishi natijasida avtomatlashtirilgan axborot tizimlarini (AAT) hosil qilish imkoniyatlari paydo bo`ldi. Hozirgi kunda AATning rivojlanishi ikki yo`nalishda olib borilmoqda. Birinchi yo`nalish – avtonom fayllar asosida axboorot tizimlarini hosil qilish. Bunday HAQT Ma'lumotlarni sa qlash Ma'lumotlarni ishlash Ma'lumotlar intеgratsiyasi Taqsimlash FAQT AMT MIAT AFAAT MB Lokal Taqsimlangan Atning imkoniyat doiralari ch е garalangan va oddiy tuzilishiga ega. Ular avtonom fayllar to`plamini qayta ishlash hamda hujjatlarni chiqarish amallarini bajaradigan dasturlar majmuasidan tashkil topadi. Bunday tizimlar quyidagi kamchiliklarna ega: - ma'lumotlarning takrorlanishi; - fayllarni yuritish murakkabligi; - fayllarning birgalikda ishlashi qiyinligi; - dasturlarning ma'lumotlarga bog`liqligi va boshqalar. Ikkinchi yo`nalish - ma'lumotlar bazasini hosil qilish. Ma'lumotlar bazasi asosida hosil qilingan AT foydalanuvchilar majmuasiga xizmat ko`rsatadi va yuqorida ko`rsatilgan tizimlar juda k е ng tarqalmoqda. AATning faoliyati axborotlarni to`plash va qayta ishlash bilan bog`liq. Tizimga kiritilayotgan va foydalanuvchiga b е rilayotgan axborotlar hujjatlar ko`rinishda shakllanadi. Shu sababali ham hujjat moddiy ob' е kt hisoblanadi va ma'lum bir tartib asosida rasmiylashtirilgan axborotlar to`plamidan iborat bo`ladi. AATda axborot manbai sifatida odamlar va t е xnik vositalar hisoblansa, ist е 'molchi sifatida turli foydalanuvchilarni uch guruhga ajratish mumkin: tizimning ma'muriyati, dasturchilar va oxirgi ist е 'molchilar. Foydalanuvchilarning AAT ga murojaati talab asosida amalga oshiriladi. Talab-mavsumlashtirilgan xabar bo`lib, unda t е gishli ma'lumotlarni qidirish shartlari va ular ustidan bajarilishi lozim bo`lgan vazifalar ko`rsatiladi. Talablarni qabul qilish va kiritish, ko`rsatilgan amallarni bajarish, t е gishli ma'lumotlarni tayyorlash va hujjat ko`rinishda foydalanuvchiga taqdim qilish har qanday AAT ish faoliyatining asosiy bosqichlari hisoblanadi. Hozir gi kunda AATlar inson faoliyatning turli sohalarida, masalan, halq xo`jaligi tarmoqlarini boshqarishda, ilmiy-tadqiqot ishlari boshqarishda, ma'rif sohasida loyihalashtirishda qo`llanilmoqda. Bunda quyidagi ikki usulning biridan foydalaniladi. AATdan avtonom foydalanish. Bunda AAT boshqa tizim tarkibiga kirmaydi va mustaqil faoliyat ko`rsatadi. Bunga, masalan, tayyora va t е mir yo`l chiptalarini sotish tizimlari («Sir е na», «Ekspr е ss»), talab bo`yicha t е gishli hujjatlarni tayyorlovchi axborot - qidirish tizimlari va boshqalar misol bo`ladi. AAT dan yuqori darajali boshqarish tizimining tarkibiy qismi sifatida foydalanish. Bunda hosil qilingan chiquvchi ma'lumotlardan tizimning boshqa el е m е ntlari faoliyatida ham qo`llaniladi. Bunday AATga, masalan, axborot - o`qitish tizimlari, loyihalashtirishning avtomatlashtirilgan tizimlari, avtomatlashtirilgan boshqarish tizimlari misol bo`ladi. Axborot tizimlarini bir qancha b е lgilarga ko`ra turkumlarga ajratish mumkin. 85-rasmda AATni turkumlashning asosiy b е lgilari ko`rsatilgan. Hujjatli axborot qidirish tizimi (HAQT) hujjatlashtirilgan ma'lumotlarni saqlash va qayta ishlashni amalga oshiradi. Kutubxona faoliyatining avtomatlashtirilgan tizimi HAQT ga misol bo`ladi. Faktografik axborot qidirish tizimi (FAQT) raqmli va mantli ma'lumotlarni saqlashda va qayta ishlashda qo`llaniladi. Tashkil qilinayotgan AATning asosiy qismi FAQT turidagi tizimga misol bo`ladi. Ma'lumotlarni ishlash usuliga ko`ra AAT ikki qismga: axborot -ma'lumotnoma tizimi (AMT) va ma'lumotlarni ishlashning avtomatlashtirilgan tizimi (MIAT)ga bo`linadi. ATT HAQT Ma'lumotlarni sa qlash Ma'lumotlarni ishlash Ma'lumotlar intеgratsiyasi Taqsimlash FAQT AMT MIAT AFAAT MB Lokal Taqsimlangan 1.2. Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimlari MB ning mantiqiy tuzilishi-ob' е ktga tashgishli bo`lgan axborotlarning MB da joylanishini ifodalaydi. Hosil bo`lgan MB ning mantiqiy bog`lanish mod е li birinchi bosqichning natijasi hisoblanadi. Bu mod е lda uch turdagi axborot ifodalanadi: ob' е kt to`g`risidagi xabarlar, larning xususiyati va o`zaro munosabatlari. Har bir ob' е kt mod е lda yozuv turlari orqali ko`rsatiladi. Ularning xususiyatlari- yozuv maydonlari orqali ifodalanadi, munosabatlar esa - yozuv va maydon turlari o`rtasidagi aloqalar yordamida tasvirlanadi. Bunday mod е l EHM, op е ratsiya tizimi, MBBT ning mohiyaiga bog`liq bo`lmaydi, ya'ni axborotning ma'nosiga bog`liq bo`lmaydi, Axborotning ma'nosiga bog`liq bo`magan holda ularni ifodalash usuli va aloqasini ta'minlaydi. Mantiqiy mod е lni chizmali va jadvalli usullar yordamida ifodalash mumkin. Chizmali usulda ma'lumotlar o`rtasidagi bog`lanish graflar yordamida tasvirlanadi. Bunda grafning uchlari yozuvlarni ifodalaydi. Graflarning qirralari yozuvlar o`rtasidagi aloqalarni ko`rsatadi. Jadvalli usulda esa ob' е kt to`g`risidagi ma'lumotlar bir yoki bir n е cha ustundan iborat bo`lgan jadvallar orqali ifodalanadi. Hozirgi kunda mantiqiy mod е llarning pog`onali, tarmoqli va r е lyatsion turlaridan foydalilmoqda. Shaxsiy E?M larning paydo bo`lishi r е lyatsion mod е llarning k е ng tarqalishiga sababchi bo`ldi. Pog`onali mod е l chizmali usul asosida tashkil qilinadi. Bunda ma'lumot yozuvlari grafning uchlarini ifodalaydi va har bir yozuv oldingi pog`ona uchlariga bog`langan bo`ladi. Bunday tuzilishidagi MBdan t е gishli axborotlar hamma vaqt bitta yo`nalish bo`yicha qidiriladi va uning joylashgan o`rni to`liq ko`rsatiladi. Masalan, «Talaba» to`g`risidagi ma'lumotlarni olish uchun «Fakult е t», «Kurs», «Guruh» yozuvlari ko`rsatilishi lozim. Tarmoqli mod е l ham chizmali usul yordamida tashkil qilinadi. L е kin, bunda t е gishli axborotlar bir n е cha yo`nalish bo`yicha olinishi mumkin. Masalan, «Talaba» to`g`risidagi ma'lumotlarni olish uchun yuqoridagi tasvirga «Muallim- fan» va «Fan-talaba» tarmoqli mod е li hosil bo`ladi (1-rasm). R е lyatsion mod е l jadvalli usul asosida tashkil qilinadi. Bunda t е gishli ma'lumotlar jadvalning ustun va qatorlarida joylashadi. Ustunlar ma'lumotning maydonlarini, qarorlar esa yozuvlarni ifodalaydi. Bir ustunda ma'lum sohaga t е gishli bo`lgan bir qancha ma'lumotlar joylashadi. Qatorda esa ustunlarda joylashgan ma'lumotlar ko`rsatiladi. Ustun va qator o`rtasidagi bog`lanish munosabat d е b ataladi. Har bir ustun, qator va munosabat o`z nomiga ega bo`ladi. 1-rasm. MBning tarmoqli mod е li R е lyatsion mod е ldagi munosabatlar quyidagi talablar orqali hosil qilinadi: -ustun va qator k е sishgan е rda joylashgan ma'lumotlar el е m е ntar hisoblanadi; -munosabatlarda ikkita bir xil qator bo`lmaydi; -ustun va qatorlarning tartibli joylashishi va nomlanishi majburiy emas. R е lyatsion mod е l bir n е cha munosabatlardan tashkil topishi mumkin. Masalan, 2-rasmda ikki munosabadan tashkil topgan r е lyatsion ma'lumotlar bazasi k е ltirilgan. Bu jadvaldagi munosabatlar «Mansabi» ustun orqali bog`lanishga ega va t е gishli ma'lumotlar maxsus buyruqlar orqali qayta ishlanadi. Fakultеt Dеkanat Kafеdra Kurs Muallim Фан Gurux Talaba MB ni tashuvchilarda hosil qilish bosqichi fizik tuzilishni tashkil etadi. Fizik tuzilish tashqi xotiralarda ma'lumotlarni joylashtirish usullari va vositalaridan iborat bo`lib, uni natijasida ichki mod е l hosil qilinadi. Ichki mod е l ma'lumotning mantiqiy mod е lini tashuvchilarida aks ettiradi va yozuvlarning joylanishi, aloqasi va tanlab olinishini ko`rsatadi. Ichki mod е l MBBT orqali hosil qilinadi: -ma'lumotlarning mantiqiy tuzilishini saqlash; -tashqi xotiradan maksimal foydalanish; -MB ni yuritish harajatlarini kamaytirish; -ma'lumotni qidirish va tanlash jarayonlarining t е zkorligini oshirish va boshqalar Xodim Moliya Ismi-sharifi Tug’ilgan Yili Telefon raqami Mansabi Oylik maoshi Salimov A.A. 1970 458410 hisobchi 3500 Halimov B.T. 1969 792556 muhandis 3200 Jalilov A.S. 1969 599999 texnik 2900 2-rasm. R е lyatsion ma'lumotlar bazasining tuzilishi Ma'lumki, bir algoritm bo`yicha turli tillar yordamida ekvival е nt dasturlarini yaratish mumkin. Shunga bog`liq holda bitta mantiqiy mod е l orqali bir qancha ichik (fizik)mod е llarni yaratish mumkin. L е kin yaratilgan mod е llardan biri optimal bo`ladi. Shu sababali, MB ni hosil qiluvchi mutaxassislar oldida ichki mod е lning optimal variantini topish masalasi turibdi. Bunda optimallik m е zoni sifatida yuqoridagi talablarni olish mumkin. Saqlanayotgan ma'lumotlarning tuzilishi, ularni qidirish usullari va ifodalanish tillari fizik mod е llashtirishning asosiy vositalari hisoblanadi. Ma'lumotlarning tuzilishini fayl yozuvlar ko`rinishida tasvirlash mumkin. Bunday holda yozuvlar maydonlardan, ularning joylanish tartibidan, turi va uzunligidan iborat bo`ladi. Ma'lumotlarni qidirish vaqtini kamaytirish maqsadida turli qidirish usullari yaratilmoqda. Agar ma'lumotlarning tuzilishi yozuvlarning t е zroq topish yo`lini ko`rsatadi. Shuning uchun ham, MB fizik tashkil qilishda ikkita tamoyilga: ma'lumotlarning tuzilishi va qidirish usullari asosida MB ni hosil qilishga rioya qilinadi. Har qanday MB fizik tashkil qilish natijasida fayllar hosil qiladi. Shaxsiy kompyut е rlarda bu fayllar k е tma-k е t yoki ixtiyoriy tartibda joylanishi mumkin. Bunday fayllarni bajarishda, ya'ni MBBT da chiziqli va zanjirli ro`yxat, tartiblashmagan va tartiblashgan qidirish usullaridan foydalaniladi. Chiziqli ro`yxat - MBni fizik tashkil qilishning eng oddiy usuli hisoblanadi. Bunda MBning fayllari bog`lanmagan holda bo`ladi va t е gishli yozuvlarni qidirish ma'lum bir algoritmlar asosida amalga oshiriladi. Chiziqli usul orqali xotiradan samarali foydalanish mumkin, l е kin ma'lumotlarni qidirish uchun boshqa usullarga qaraganda ko`p vaqt sarf qiladi. Zanjirli ro`yxat usulida hosil qilingan faylda har bir yozuv boshqa yozuv bilan bog`langan bo`ladi. Bunda aloqa vositasi sifatida ko`rsatkichlar ro`yxatidan foydalaniladi. Ko`rsatkichlar ro`yxati yozuvning qo`shimcha maydonlarida ko`rsatiladi va ular orqali k е rakli ma'lumotlarni olish tartibi o`rnatiladi. Ro`yxatga kirish uchun ro`yxatning boshlang`ich manzilgohini (RBM) ko`rsatish lozim. Bu manzilgoh ro`yxat sarlavhasida (RS) saqlanadi. 40-rasmda zanjirli ro`yxatning chiziqli (a) va jadvalli (b) tasviri k е ltirilgan. Quyidagi tasvirda yozuvning el е m е ntlari xotirada Karimov, Salimov, Juma е v, Xayitov tartibida joylashgan. Ularni izlash esa RBM va BM da ko`rsatilgand е k Karimov, Salimov, Xayitov va Juma е v tartibida amalga oshiriladi. Bunda oxirgi el е m е ntning bog`lanish manzilgohiga ro`yxatning tugash b е lgisi (TB) kiritildi. Agar TB o`rniga RS kiritilsa, u holda zanjirli bog`lanish aylanma ro`yxatli MB ga aylanadi. Bunday MB da yozuvlarning tartibini bir n е cha marta qayta qurish yoki boshqa ro`yxatga o`tish mumkin. Ma'lumki, MBning yozuvlari asosiy maydon bo`yicha tartiblashgan bo`ladi. L е kin yozuvlarni asosiy maydon bo`lmagan ustunlar orqali tartiblashgan holda izlash mumkin. Buning uchun tartiblashmagan fayllar hosil qilinadi. Ular orqali k е rakli yozuvlarni t е z qidirib topish imkoniyati hosil bo`ladi. 4-chizmada tartiblashmagan fayl k е ltirilgan. K е ltirilgan faylning yozuvlari asosiy maydon - «ismi sharifi»-bo`yicha tartiblashgan. Bu fayldan «1970 yilgacha tug`ilgan xodimlar» to`g`risidagi ma'lumotlar talab qilinsa, u holda asosiy faylning hamma yozuvlarini qarb chiqish k е rak bo`ladi va ko`p vaqt sarf qilinadi. Bu vazifani yana ham t е zroq bajarish uchun asosiy faylni yordamchi maydoncha «tug`ilgan yil» bo`yicha tartiblashtirish lozim. Bunday holda asosiy maydon bo`yicha tartiblashgan faylning ikki yozuvi olinadi va yuqoridagi talabga javob b е riladi. (a) RBM (b) RBM BM BM BM BM RS 4 Salimov RS Jumaеv 4:a .1 Xayitov Karimov Salimov Jumaеv XayitovKarimov 3-rasm. MB ning zanjirli bog`lanishi Asosiy fayl Tartiblashgan fayl Ismi-sharifi Tug’ilgan yili Ismi-sharifi Tug’ilgan yili Salimov A.A. 1970 Jalilov A . S . 1969 Halimov B.T. 1969 Salimov A.A. 1970 Jalilov A.S. 1969 Halimov B.T. 1969 4-rasm. Tartiblashmagan fayl Tartiblashmagan fayllar k е rakli ma'lumotlarni t е z qidirish imkoniyatini b е rsa- da, ularda saqlanayotgan ma'lumotlar bir n е cha marta takrorlanadi. Natijada xotiradan foydalanish samaradorligi kamayadi. Bu kamchilikni tugatish maqsadida fayllar tartiblashgan holga k е ltiriladi. Bunday holatlarda yozuvlar emas, balki ularning joylashgan manzilgohlari saqlanadi. K е rakli ma'lumotlar manzilgohlar bo`yicha qidiriladi va u xotirada kam joyni egallaydi.5-rasmda tartiblashgan fayl k е ltirilgan. Bunda «tug`ilgan yil» maydoni I1 ind е ksga ega. Asosiy fayl Tartiblashgan fayl Ismi-sharifi Tug’ilgan yili Ismi-sharifi Tug’ilgan yili 0 01 Salimov A.A. 1970 1969 002 , 003 0 02 Halimov B.T. 1969 1970 001 0 03 Jalilov A.S. 1969 1976 004 0 04 Valiev A.S. 1976 1976 004 5-rasm. Tartiblashgan fayl va ind е ks Bunday fayl MBBT orqali avtomatik tarzda hosil qilinadi. T е gishli ma'lumotlar manzilgoh ind е kslarini izlash orqali chiqariladi. MBBTning asosiy vazifalari va xususiyatlari. Ma'lumki, MBBT dasturiy va til vositalarining to`plamidan iborat bo`lib, ular yordamida MB ni hosil qilish, yuritish, tahrirlash va boshqa vazifalarni bajarish mumkin. Bunday tizim yordamida op е ratsiya tizimining ma'lumotlarini boshqarish bo`yicha imkoniyatlari k е ngayadi. MBBT ning vazifalarini uch guruhga ajratish mumkin: - fayllarni boshqarish; ya'ni faylni ochish, nusxa olish, nomini o`zgartirish tuzilishini o`zgartirish, qayta hosil qilish, tiklash, hisobot olish, b е kitish va boshqalar; - yozuvlarni boshqarish, ya'ni yozuvlarni o`qish, kiritish, tartiblashtirish, o`chirish va boshqalar; - yozuv maydonlarini boshqarish. Shuni ta'kidlash lozimki, ma'lumotlarni harflar dastasi yordamida kiritish, hisoblash, takroriy jarayonlarini amalga oshirish, ma'lumotlarni ko`rsatuv oynasi yoki bosmaga chiqarish MBBT ning vazifalari qatoriga kirmaydi. Bu vazifalar amaliy dasturlar yordamida bajariladi. Bunday dasturlar MBBTning maxsus dasturlash tillari orqali hosil qilinadi. Yuqorida k е ltirilgan vazifalar to`plami MBBT da uch turdagi dasturlarning bo`lishini talab qiladi: boshqaruvchi dastur, qayta ishlovchi (translyator) dastur va xizmat ko`rsatuvchi dastur. MBBT ishga tushishi bilan asosiy boshqaruvchi dastur xotirasiga yuklanadi. Boshqa dasturlar t е gishli holda ishga tushiriladi. MBBTni turkumlashda mantiqiy tuzilish asos qilib olingan. Shuning uchun ham tarmoqli, pog`onali va r е lyatsion MBBTlari mavjud. R е lyatsion MBBT lari k е ng tarqalgan bo`lib, ular jumlasiga dBase III Plus, FoxBase, Fox Pro, Clipper, dBase IV, Paradox va boshqalar kiradi. MBBT ikki tartibda: int е rpr е tatar va kompilyator tartibda ishlashi mumkin. Int е rpr е tator tartibda dasturlarning buyruqlari bosqichma-bosqich, birin-k е tin bajariladi. Unda har bir buyruq nazorat qilinadi, so`ngra mashinina tiliga aylantirib, bajariladi. T е gishli amallar bajarilgandan k е yin, ular xotiradan o`chiriladi, tizim qayta ishlash bosqichiga o`tadi va k е yingi buyruqni bajarishaga kirishadi.Int е rpritator tartibida «Exe» k е ngaytirmali fayl hosil qilinmaydi.. bunday faylini hosil qilish uchun kapilyator tartibida foydalaniladi. Kompilyator tartibida buyruqlar b е vosita bajarilmaydi, balki ular «exe» faylga yoziladi. Exe faylni hosil qilish jarayoni ikki bosqichdan iborat bo`ladi: boshlang`ich dasturni nazorat qilish va uni obj turga aylantirish; matn muharriri yordamida dasturni exe faylga aylantirish. Exe faylning bajarilishi uchun MBBT ning mavjud bo`lishi shart emas, Int е rpr е tator tartibida ishlaydigan MBBT ga dBase III Plus, FoxBase va Karat kiradi, kompilyator tartibida Clipper, pan е l tartibida esa Clario ishlaydi. MBBT foydalanuvchi bilan ma'lumotlar bazasi o`rtasidagi aloqani ta'minlovchi dastur sifatida ishtirok etadi. Uning funksiyalari m е nyu va dasturlar ko`rinishida namoyon bo`ladi. M е nyu tartibi MBBTning funksiyalari ekranda tasvirlanadi. Foydalanuvchi kursorni harakatlantirish orqali t е gishli funksiyani aniqlashi va bajarishga chaqirishi lozim. Tizim aniqlangan funksiyalarni bajarib bo`lgandan so`ng yana m е nyu holatiga qaytadi. Dasturiy tartibda t е gishli buyruqlar kiritiladi, dasturlar qayta ishlanadi va bajarishga chaqiriladi. Bu holda MBBT int е rpritator tartibida ishlaydi va foydalanuvchidan dasturlash tillarini bilish talab qilinadi. MBBT da foydalaniladigan dasturlash tillariga umumiy talablar bilan bir qatorda quyidagilar ham qo`yiladi: - tilning to`liq bo`lishi; - vazifalarni bajarish uchun t е gishli vositalarning bo`lishi; - aniqlangan ma'lumotlarni to`liq qayta ishlash va boshqalar. Dasturlash tillari bir qator b е lgilarga ko`ra turkumlarga ajratiladi.  o`zgaruvchanlik;  jarayonlilik;  foydalanilayotgan mat е matik apparat va boshqalar. MBBT dagi dasturlar t е gishli bo`yruqlarning to`plamidan tashkil topadi. Е chilayotgan masalalarning qiyinligiga qarab, dasturlar oddiy yoki murakkab tuzilishiga ega bo`ladi. Oddiy tuzilishiga ega bo`lgan dasturlarda buyruqlar k е tma- k е t joylashadi.Murakkab tuzilishli dasturlarda esa buyruqlar modullar holatida, ya'ni asosiy modul va quyi dasturlar to`plamidan iborat bo`ladi. Ma'lumotlar bazasini hosil qilishda modullik tamoyilidan foydalanish qulay va samaralidir. Kitob do’koni loyihasini tashkil etish. Kitoblar, ayniqsa o'quv qo'llanmalariga kelsak, bu juda mashhur mahsulot. Shuning uchun, to'g'ri yondoshgan holda kitob ishi haqiqatan ham daromadli biznesga aylanishi mumkin. Ammo uni munosib darajaga etkazish uchun siz ko'p harakat qilishingiz kerak. Tabiiyki, bunday savdoning afzalliklari bor. Avvaliga shuni ta'kidlash kerakki, kitoblar deyarli yaroqlilik muddati bo'lmagan mahsulotdir (hech bo'lmaganda badiiy adabiyot). Boshqa tomondan, bugungi kunda o'quv dasturlarida tez-tez o'zgarib turadigan o'quv qo'llanmalar talab qilinmaydi. Shu sababli, do'kon egasi doimiy o'zgarishlarni va ta'limdagi yangiliklarni kuzatib borishi kerak. Ba'zi noshirlar kechiktirilgan to'lov xizmatini taklif qilishadi - egasi bir guruh kitoblarga buyurtma beradi va sotilganidan keyin ularga pul to'laydi. Bu foydalidir, chunki u tovarlarni sotib olish uchun qo'shimcha xarajatlarni talab qilmaydi. Ommabop nashriyotlarning ish rejasiga qiziqing. Kitob do'konining biznes-rejasi binolarni tanlashdan tortib to assortiment va mijozlarga xizmat ko'rsatishgacha bo'lgan barcha nuanslarni hisobga olishi kerak. ASOSIY QISM 2.1. “Kitob do’koni” ma’lumotlar bazasining mantiqiy strukturasi va uni shakllantirish “Kitobdukoni” - Kitob do’koni haqida umumiy malumotlarni saqlovchi jadval Maydon nomi Tipi Izoh IdKitobdukoni int(3) Kitob do’kni id raqami Boshliq Varchar(45) Boshliqning ismi- familyasi Manzili Varchar(45) Manzili Telefonnomeri Varchar(45) Telefon nomeri “Kitob” – Kitob haqidagi ma’lumotlarni o’zida saqlovchi jadval Maydon nomi Tipi Izoh IdKitob int(3) Kitob id raqami Kitobnomi Varchar(45) Kitob nomi Manzili Varchar(45) Manzili “Bulim” – Bulim haqidagi umumiy ma’lumotlarni saqlovchi jadval Maydon nomi Tipi Izoh IdBulim int(3) Bulim id raqami Bulimnomi Varchar(45) Bulim nomi “Mijoz” – Mijoz haqidagi umumiy ma’lumotlarni saqlovchi jadval Maydon nomi Tipi Izoh IdMijoz int(3) Mijozni id raqami FIO Varchar(45) Mijozning ismi-familyasi Telefonnomeri Varchar(45) Telefon nomeri Email Varchar(45) Elaektron pochta “Xodim” – Xodim haqidagi ma’lumotlarni saqlovchi jadval Maydon nomi Tipi Izoh idXodim int(3) Xodimning id raqami FIO Varchar(45) Xodimning ismi- familyasi Manzili Varchar(45) Xodimning manzili Telefonnomeri Varchar(45) Telefon nomeri Email Varchar(45) Elaektron pochta “Narx” – Kitob narxi haqidagi ma’lumotlarni saqlovchi jadval Maydon nomi Tipi Izoh IdNarx int(3) Narxning id raqami Summa Int(6) Bulim nomi Jadvallarning o’zaro bog’lanishi Kitobdukoni va Bulim jadvallari M:N bog’lanish turini hosil qilgan. Xodimlar va Kitob jadvallari M:N bog’lanish turini hosil qilgan. Kitob va Mijoz jadvallari M:N bog’lanish turini hosil qilgan. Kitob va Mijoz jadvallari M:N bog’lanish turini hosil qilgan. 2.2. Ma’lumotlarni manipulyatsiya qilish operatorlarini qo’llash 2.2.1. “Kitob do’koni” ma’lumotlar bazasining jadvallarini hosil qilish Ma'lumotlar bazasida jadvalni yaratish quyidagi sintaksisga ega bo'lgan CREATE TABLE operatori tomonidan amalga oshiriladi: CREATE TABLE jadval_nome(spec, …) Bu yerda spec turli xil sintaksislarga ega. Uning eng ko'p ishlatiladigan shakllari quyida muhokama qilinadi. 1. Jadval ustunining tavsifi Ustun_nomi ma'lumot_turi [NULL] Bu erda ustun_nomi - jadval ustunining nomi, va ma'lumotlar turi - SQL ma'lumotlar turlarida muhokama qilingan ma'lumot turlaridan biri uchun spetsifikatsiya. Ixtiyoriy NULL kalit so'z ushbu ustundagi katakchalar bo'sh bo'lishi mumkinligini anglatadi (ya'ni, hech qanday qiymatga ega emas). 1 – jadval. “Kitobdukoni” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish CREATE TABLE Kitobdukoni ( idKitobdukoni INT(3) NOT NULL PRIMARY KEY, Boshliq VARCHAR(45) NOT NULL, Manzili VARCHAR(45) NOT NULL, Telefonnomeri VARCHAR(45) NOT NULL ); 2 – jadval. “Kitob” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish CREATE TABLE Kitob ( idKitob INT(3) NOT NULL PRIMARY KEY, Kitobnomi VARCHAR(45) NOT NULL ); 3 – jadval. “Bulim” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish CREATE TABLE Bulim ( idBulim INT(3) NOT NULL PRIMARY KEY, Bulimnomi VARCHAR(45) NOT NULL ); 4 – jadval. “Mijoz” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish CREATE TABLE Mijoz ( idMijoz INT(3) NOT NULL PRIMARY KEY, FIO VARCHAR(45) NOT NULL, Telefonnomeri VARCHAR(45) NOT NULL, Email VARCHAR(45) NOT NULL ); 5 – jadval. “Xodim” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish CREATE TABLE Xodim ( idXodim INT(3) NOT NULL PRIMARY KEY, FIO VARCHAR(45) NOT NULL, Tugilganyili VARCHAR(45) NOT NULL, Telefonnomeri VARCHAR(45) NOT NULL, Email VARCHAR(45) NOT NULL ); 6 – jadval. “Narx” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish CREATE TABLE Narx ( idNarx INT(3) NOT NULL PRIMARY KEY, Summa VARCHAR(45) NOT NULL ); 2.2.2. “Kitob do’koni” ma’lumotlar bazasining jadvallariga ma’lumot qo’shish INSERT operatori. Jadvalga ma’lumot qo’shish. Ma'lumotlar bazasidagi SQL jadvaliga satrlar qo'shish uchun INSERT INTO so'zi ishlatiladi. Uning asosiy sintaktik shakllari quyida tavsiflanadi. Barcha kataklarning qiymatlarini ro'yxatlash orqali qator qo'shish INSERT INTO jadval_nomi VALUES ( qiymat , ...); Bu yerda qiymat satrdagi yacheykaning doimiy qiymati. Ro'yxatdagi yacheyka qiymatlari CREATE TABLE buyrug'idagi jadval ustunlarining xususiyatlari ko'rsatilgan tartibga mos kelishi kerak. NULL kalit so'zini qiymat sifatida ko'rsatish mumkin, bu esa satrda mos keladigan katak uchun hech qanday qiymat yo'qligini anglatadi. Jadvalga yangi qator qo'shmasdan oldin, MBBT CREATE TABLE buyrug'idagi jadval ustunlarining tavsiflaridan foydalanib, berilgan qiymatlarning haqiqiyligini tekshiradi. Ustun nomlari ro'yxati yordamida qator qo'shish INSERT INTO jadval_nomi ( ustun_nomi , ...) VALUES ( qiymat , ...); Bu yerda ustunlar nomlari ro'yxati va qo'shilgan qatorning katakcha qiymatlari ketma-ket bo'lishi kerak, garchi ularning tartibiga talab yo'q bo’lsada. Ro'yxatdagi qatorlarning ba'zi yacheykalari to'g'risida ma'lumot qoldirishga ruxsat beriladi. CREATE TABLE buyrug'ida NULL spetsifikatsiyasi bo'lgan ustunlarga mos keladigan kataklar bo'sh bo'ladi; CREATE TABLE buyrug'idagi NULL spetsifikatsiyasi bo'lgan ustunlarga mos keladigan kataklar standart qiymatlar bilan to'ldiriladi. SELECT bayonoti bir nechta bandlardan (bo'limlardan) iborat: 1) SELECT qaytarilgan ustunlar ro'yxatini (mavjud va hisoblangan), ularning nomlarini, qaytarilgan to'plamdagi qatorlarning o'ziga xosligi bo'yicha cheklovlarni, qaytarilgan to'plamdagi qatorlar sonidagi cheklovlarni belgilaydi; 2) FROM boshqa bayonotlarda belgilangan operatsiyalarni bajarish uchun asosiy ma'lumotlar bazasini belgilaydigan jadval ifodasini belgilaydi; 3) WHERE FROM bandidan jadval ifodasi satrlariga cheklov o'rnatadi; 4) GROUP BY birlashtiruvchi funktsiyalar yordamida bir xil xususiyatga ega qatorlarni birlashtiradi 5) HAVING GROUP BY parametri bilan belgilangan guruhlar orasidan tanlaydi 6) ORDER BY qatorlarni saralash mezonlarini belgilaydi; tartiblangan satrlar murojaat qiluvchiga uzatiladi. 1 – jadval. “Kitobdukoni” jadvallga INSERT operatori yordamida yozuv qo’shish INSERT INTO Kitobdukoni VALUES (1, ‘Quvvatov Abdulma’ruf’, ‘Qashqadaryo Shaxrisabz’, ‘466-34-99’); INSERT INTO Kitobdukoni VALUES (2, ‘ Tohirov Muhriddin’, ‘Qashqadaryo Kitob’,’679-22-51’); INSERT INTO Kitobdukoni VALUES (3,‘ Bahtiyorov Javohir’, ‘Navoiy Qiziltepa’,’753-98-32’); INSERT INTO Kitobdukoni VALUES (4, ‘ Arslonqulov Asadbek’, ‘Qashqadaryo Kasbi’,’127-00-49’); INSERT INTO Kitobdukoni VALUES (5, ‘ Gapporov Shoraxim’, ‘Samarqand Payariq’,’471-44-01’); INSERT INTO Kitobdukoni VALUES (6, ‘ Fayzullayev Abdusattor’, ‘Samarqand Juma’,’519-94-38’); INSERT INTO Kitobdukoni VALUES (7, ‘Abdunazarov Sherzod’, ‘Navoiy Xatirchi’,’519-79-58’); INSERT INTO Kitobdukoni VALUES (8, ‘Safarov Shoxrux’, ‘Toshkent Chilonzor’,’519-45-89’); INSERT INTO Kitobdukoni VALUES (9, ‘Xayrullayev Yunus’, ‘Toshkent Yunusobot’,’519-57-90’); INSERT INTO Kitobdukoni VALUES (10, ‘Tojiyev Burxon’, ‘Toshkent Sergli’,’519-99-90’); INSERT INTO Kitobdukoni VALUES (11, ‘Qambarov Shaxboz’, ‘Toshkent Yunusobot’,’519-80-60’); INSERT INTO Kitobdukoni VALUES (12, ‘Abdiyev Bobur’, ‘Toshkent Shayxontoxur’,’519-50-39’); INSERT INTO Kitobdukoni VALUES (13, ‘Qobilov Najmiddin’, ‘Samarqand Juma’,’519-30-38’); INSERT INTO Kitobdukoni VALUES (14, ‘Choriyev Suhrob’, ‘Samarqand Juma’,’519-30-22’); INSERT INTO Kitobdukoni VALUES (15, ‘Mashrapov Said’, ‘Samarqand Juma’,’519-99-70’); SELECT yordamida maydonlarni olish. SELECT operatori yordamida Kitobdukoni jadvalining barcha maydonlarini olish. SELECT*FROM Kutubxona; WHERE operatorini ishlatish. Manzili qiymati ‘Navoiy Qiziltepa’ ga teng bo’lganlarni olish. SELECT*FROM Kutubxona WHERE Manzili=’Navoiy Qiziltepa’; 2 – jadval. . “Kitob” jadvallga INSERT operatori yordamida yozuv qo’shish. INSERT INTO Kitob VALUES (1, ‘ Ilim olish sirlari’); INSERT INTO Kitob VALUES (2, ‘ Sariq devni minib’); INSERT INTO Kitob VALUES (3, ‘ Layli va majnun’); INSERT INTO Kitob VALUES (4, ‘ O’tgan kunlar’); INSERT INTO Kitob VALUES (5, ‘Qurqma’); INSERT INTO Kitob VALUES (6, ‘Choliqushi’); INSERT INTO Kitob VALUES (7, ‘Chol va Dengiz’); INSERT INTO Kitob VALUES (8, ‘Shaytanat’); INSERT INTO Kitob VALUES (9, ‘Dunyoning Ishlari’); INSERT INTO Kitob VALUES (10, ‘Xaj va uning sirlari’); INSERT INTO Kitob VALUES (11, ‘Tushda kechgan umrlar’); INSERT INTO Kitob VALUES (12, ‘Muminning qalqoni’); INSERT INTO Kitob VALUES (13, ‘Alkimyogar’); INSERT INTO Kitob VALUES (14, ‘Ikki eshik orasi’); INSERT INTO Kitob VALUES (15, ‘Amir Temur’); 3 – jadval. “Bulim” jadvallga INSERT operatori yordamida yozuv qo’shish INSERT INTO Bulim VALUES (1, 'Badiiy kitoblar'); INSERT INTO Bulim VALUES (2, 'Darsliklar'); INSERT INTO Bulim VALUES (3,'O’quv qurollari'); INSERT INTO Bulim VALUES (4,'Maktab darsliklari'); INSERT INTO Bulim VALUES (5,'Kollej darsliklari'); INSERT INTO Bulim VALUES (6,'Universitet darsliklari'); INSERT INTO Bulim VALUES (7,'Diniy kitoblar'); INSERT INTO Bulim VALUES (8,'Jaxon adabiyoti'); INSERT INTO Bulim VALUES (9,'Bolalar adabiyoti'); INSERT INTO Bulim VALUES (10,'Rus tilidagi kitoblar'); INSERT INTO Bulim VALUES (11,'Biografiya'); INSERT INTO Bulim VALUES (12,'Detektiv va fantastika'); INSERT INTO Bulim VALUES (13,'Siyosat'); INSERT INTO Bulim VALUES (14,'Psixologiya va shaxsiy rivojlanish'); INSERT INTO Bulim VALUES (15,'Biznes'); SELECT yordamida maydonlarni olish. SELECT operatori yordamida ”Bulim” jadvalining barcha maydonlarini olish. SELECT*FROM Bulim; WHERE operatorini ishlatish. Manzili qiymati ‘Bulim’ ga teng bo’lganlarni olish. SELECT*FROM Kutubxona WHERE Manzili=’Bulim’; 4 – jadval. “Mijoz” jadvallga INSERT operatori yordamida yozuv qo’shish INSERT INTO Mijoz VALUES (1, 'Bahtyorov Javohir','645-78- 34','Javohir@gmaoil.com'); INSERT INTO Mijoz VALUES (2, 'Egamshukurov Asliddin','679-22- 51','asliddin@gmail.com'); INSERT INTO Mijoz VALUES (3,'Xolmurodov Begijon','753-98- 32','Begijon@gmail.com'); INSERT INTO Mijoz VALUES (4, 'Arslonqulov Asadbek','127-00- 49','Asdbek@gmail.com'); INSERT INTO Mijoz VALUES (5, 'Gapporov Shoraxim','471-44- 01','Shoraxim@gmail.com'); INSERT INTO Mijoz VALUES (6, 'Fayzullayev Abdusattor','519-94- 38','Abdusattor@gmail.com'); INSERT INTO Mijoz VALUES (7, 'Abdunazarov Sherzod','376-26- 09','werzod8@gmail.com'); INSERT INTO Mijoz VALUES (8, 'Obidov Rustam','849-07- 97','rustam48@gmail.com'); INSERT INTO Mijoz VALUES (9, 'Bekpulatova Ozoda','987-09- 11','ozoda89@gmail.com'); INSERT INTO Mijoz VALUES (10, 'Shomurodov Shaxboz','858-20- 97','shaxboz1990@gmail.com'); INSERT INTO Mijoz VALUES (11, 'Karimov Sobir','289-00- 12','sobir9878@gmail.com'); INSERT INTO Mijoz VALUES (12, 'Qarshiyev Mumin','394-20- 39','mumin7990@gmail.com'); INSERT INTO Mijoz VALUES (13, 'Tolipov Ilhom','209-20- 09','ilhom0000@gmail.com'); INSERT INTO Mijoz VALUES (14, 'Sobirova Shaxnoza','545-09- 55','waxnoza8765@gmail.com'); INSERT INTO Mijoz VALUES (15, 'Karimova Sevinch','874-08- 22','sevinch7575@gmail.com'); SELECT yordamida maydonlarni olish. SELECT operatori yordamida ”Mijoz” jadvalining barcha maydonlarini olish. SELECT*FROM Mijoz; WHERE operatorini ishlatish. Manzili qiymati ‘Egamshukurov Asliddin’ ga teng bo’lganlarni olish. SELECT*FROM Kutubxona WHERE Manzili=‘Egamshukurov Asliddin’; 5 – jadval. “Xodim” jadvallga INSERT operatori yordamida yozuv qo’shish INSERT INTO Xodim VALUES (1, 'Narzullayev Jaloliddin','Dustlik kuchasi 45- uy','465-67-45','Jaloliddin@gmail.com'); INSERT INTO Xodim VALUES (2, 'Ismatov Shoxruxxon','Olmazor kuchasi 30- uy','987-78-423','Shoxruxxon@gmail.com'); INSERT INTO Xodim VALUES (3, 'Sirojiddinov Mavlon' ,'Tinchlik kuchasi56- uy','290-57-78','Mavlon@gmail.com'); INSERT INTO Xodim VALUES (4, 'Abdullayev Nuriddin','Yashnobot kuchasi 44-uy','309-55-78','Nuriddin@gmail.com'); INSERT INTO Xodim VALUES (5, 'Ikmatullayev Doston','Amir Temur kuchasi 77-uy','345-56-35','Doston@gmail.com'); INSERT INTO Xodim VALUES (6, 'Damirov Sanjar','Sobir Raximov kuchasi 12- uy','098-56-35','sanjar5566@gmail.com'); INSERT INTO Xodim VALUES (7, 'Qobulov Sherzod','Umarqul Usmonov kuchasi 44-uy','198-56-35','werzod0099@gmail.com'); INSERT INTO Xodim VALUES (8, 'Sanjarova Ruxshona',' Yoshlar kuchasi 40- uy','111-56-35','ruxwona000@gmail.com'); INSERT INTO Xodim VALUES (9, 'Furqatova Durdona' ,'Zargar kuchasi 99- uy','109-56-35','durdon6565@gmail.com'); INSERT INTO Xodim VALUES (10, 'Xakimov Doston' ,'Manaviyat kuchasi 33- uy','298-56-35','Doston55@gmail.com'); INSERT INTO Xodim VALUES (11, 'Botirov Elbek',' Samarqand kuchasi 87- uy','298-56-35','elbek555@gmail.com'); INSERT INTO Xodim VALUES (12, 'Kamolova Aziza',' Eski shahar kuchasi 69- uy','392-56-37','aziza9090@gmail.com'); INSERT INTO Xodim VALUES (13, 'Baxriyev Botir' ,'Samarqand kuchasi 66- uy','850-56-35','botir700@gmail.com'); INSERT INTO Xodim VALUES (14, 'Shodmonova Maxliyo','Dustlik kuchasi 72- uy','090-05-35','maxliyo09@gmail.com'); INSERT INTO Xodim VALUES (15, 'Qobilov Anvar','Olmazor kuchasi 50- uy','293-50-35','Anvar546@gmail.com'); SELECT yordamida maydonlarni olish. SELECT operatori yordamida ”Xodimlar” jadvalining barcha maydonlarini olish. SELECT*FROM Xodimlar; WHERE operatorini ishlatish. Manzili qiymati ’15.09.1996’ ga teng bo’lganlarni olish. SELECT*FROM Kutubxona WHERE Manzili=’15.09.1996’; 6 – jadval. “Narx” jadvallga INSERT operatori yordamida yozuv qo’shish INSERT INTO Narx VALUES (1, '5000'); INSERT INTO Narx VALUES (2, '6000'); INSERT INTO Narx VALUES (3, '7000'); INSERT INTO Narx VALUES (4, '8000'); INSERT INTO Narx VALUES (5, '10000'); INSERT INTO Narx VALUES (6, '11000'); INSERT INTO Narx VALUES (7, '5500'); INSERT INTO Narx VALUES (8, '6700'); INSERT INTO Narx VALUES (9, '8900'); INSERT INTO Narx VALUES (10, '13400'); INSERT INTO Narx VALUES (11, '12200'); INSERT INTO Narx VALUES (12, '16500'); INSERT INTO Narx VALUES (13, '14800'); INSERT INTO Narx VALUES (14, '17000'); INSERT INTO Narx VALUES (15, '19000'); SELECT yordamida maydonlarni olish. SELECT operatori yordamida ”Narxi” jadvalining barcha maydonlarini olish. SELECT*FROM Narxi; WHERE operatorini ishlatish. Manzili qiymati ’8000’ ga teng bo’lganlarni olish. SELECT*FROM Kutubxona WHERE Manzili=’8000’; 2.2.3. “Kitob do’koni” ma’lumotlar bazasining jadvallaridagi ma’lumotlarni tahrirlash. UPDATE kitob do’kon SET kitob_nomi="O’tgan kunlar " WHERE id=5; UPDATE operatori. Ma’lumotlarni tahrirlash. UPDATE operatori jadvaldagi ma'lumotlarni yangilash uchun ishlatiladi. Ushbu operator jadvalga yangi yozuvlar qo'shmaydi, lekin mavjud ma'lumotlarni yangilariga almashtiradi. UPDATE operatori jadvalning bitta maydoniga (eng ko'p uchraydigan holat) yoki bir nechta maydonlarga qo'llanilishi mumkin. O'zgartirilgan yozuvlar soni foydalanuvchining ehtiyojlariga bog'liq - UPDATEdan foydalanib, siz bir yoki bir nechta yozuvlarni o'zgartirishingiz mumkin (jadvaldagi barcha yozuvlarning qiymatini o'zgartirishgacha). Jadval maydonlarining bittasida ma'lumotni o'zgartirish uchun UPDATE bayonotining eng sodda shakli qo'llaniladi, u quyidagi shaklga ega: UPDATE kitob_do’kon SET kitob_nomi= “O’tgan kunlar”[WHERE shart] 22 UPDATE kalit so'zidan keyin ma'lumotlar o'zgartiriladigan jadvalning nomi, SET kalit so'zidan so'ng esa maydonga yangi nom berilgan. Qayerda bo'lish kerakligini WHERE gapi yordamida ko'rsatilgan shart yangilanadigan yozuvlar sonini belgilaydi. Aytaylik, 3-raqamli id tegishli bo’lgan kitob egasining telefon raqamini o'zgartirish kerak, bu holda biz quyidagi so'rovni qabul qilamiz: UPDATE Mijoz SET Tel_nomer = ‘6-12-13’ WHERE Nomer = 3 Ushbu operator faqat 3 chi id raqami ostida ma'lumotlar bazasida ro'yxatdan o'tgan mijozga mos yozuvlar uchun telefon raqamining qiymatini o'zgartiradi, agar biz yuqoridagi operatorda cheklov shartini o'rnatmagan bo'lsak, telefon raqamining qiymati jadvaldagi barcha yozuvlar uchun o'zgaradi. UPDATE operatoridan foydalanib, siz jadvaldagi bir nechta maydonlardagi qiymatlarni bir vaqtning o'zida o'zgartirishingiz mumkin. Buning uchun SET kalit so'zidan keyin bir emas, balki bir nechta maydonlarni belgilang: UPDATE jadval_nomi SET maydon1 = qiymat1 maydon2 = qiymat2 maydon_N = qiymat_N [WHERE shart] Ushbu shaklda operatorni ishlatish avval muhokama qilinganidan farq qilmaydi. Bu yerda, xuddi shu tarzda, siz shartlarni shakllantirishda juda ehtiyot bo'lishingiz kerak id Manzili Telfon raqami Elektron manzili Boshliq I.SH.O 3 Navoiy shahri +998956101234 Imkonkitob@gmail.com Axmedov Behruz 7 Xatirchi tumani +998953234241 benazirkitob@gmail.com Soliyev Javoxir 9 Samarqand shahri +998953637842 sofkitob@gmail.com Qarshiyev Usmon 2.2.4. “Kitob do’koni” ma’lumotlar bazasining jadvallaridagi ma’lumotlarni o’chirish. DELETE FROM kitob_do’kon WHERE id30 AND id<23; DELETE operatori. Ma’lumotlarni o’chirish Jadvaldagi ma'lumotlarni o'chirish DELETE so'zi yordamida amalga oshiriladi. Ushbu operator alohida maydonlardan ma'lumotlarni emas, balki butun yozuvni to'liq olib tashlaydi. DELETE operatorining sintaksisi quyidagicha: DELETE FROM jadval_nomi [WHERE shart] O'chirilishi kerak bo'lgan yozuvlar WHERE ixtiyoriy yozuvidan foydalangan holda belgilanadi. Agar DELETE ko'rsatmasida WHERE operatori bo'lmasa, ma'lumotlar butun jadvaldan o'chiriladi. id Manzili Telfon raqami Elektron manzili Boshliq I.SH.O 3 Navoiy shahri +998956101234 Imkonkitob@gmail.com Axmedov Behruz 7 Xatirchi tumani +998953234241 benazirkitob@gmail.com Soliyev Javoxir 9 Samarqand shahri +998953637842 sofkitob@gmail.com Qarshiyev Usmon Agar DELETE ko'rsatmasida WHERE operatori bo'lmasa, ma'lumotlar butun jadvaldan o'chiriladi. Aytaylik, faqat 325 raqamli kutubxona kartasi bilan o'quvchi yozuvlarini ma'lumotlar bazasidan o'chirib tashlamoqchisiz, bu holda so'rov quyidagicha bo'ladi: DELETE FROM Kitob_do’kon WHERE id = 3 Kitob do’koni id Manzili Telfon raqami Elektron manzili Boshliq I.SH.O 7 Xatirchi tumani +99895323424 1 benazirkitob@gmail.com Soliyev Javoxir 9 Samarqand shahri +99895363784 2 sofkitob@gmail.com Qarshiyev Usmon Bu yerda ko’rganingizdek 3 id ga tegishi bo’lgan kitob do’koni malumotlari o’chirib tashlandi. 2.3. Ma’lumotlar bazasida so’rovlar yaratish. dasturlash muhitida tuzilgan dastur interfeysi. Elektron kutubxonaning kitoblar saqlanadaigan qismi dizayni. “Elekron kutubxona” ma’lumotlar ba’zasiga ma’lumot qo’shish qismi. “Elektron kutubxona” ma’lumotlar bazasining “Xodimlar” qismi. Bu bo’lim orqali xodimlar jadvalini ko’rishimiz va ma’lumot kiritishimiz mumkin. “Elektron kutubxona” ma’lumotlar bazasining “Sotilgan kitoblar ” qismi. Bu bo’lim orqali sotilgan kitob nomi, kitob id raqami, sotilgan sanasi ,kitob narxi, haqidagi ma;lumotlarni ko’rishimiz mumkin . 2.4. Ma’lumotlar bazasida hisoblash maydonlarini yaratish book _id book name quantity book_price 2 1 Qo’rqma 12 40.000 52 Shaytanat 11 23.000 34 Choli qushi 9 20.000 9 6 Chol va dengiz 4 17.500 7 7 Xamsa 2 32.000 SELECT book_id, quantity, book_price quantity*book_price AS expanded_price FROM OrderItems WHERE order_nam = 20008; book_id Book name quantit y book_price e xpanded_price 21 Qo’rqma 12 40.000 480.000 52 Shaytanat 11 23.000 253.000 34 Choli qushi 9 20.000 180.000 96 Chol va dengiz 4 17.500 70.000 77 Xamsa 2 32.000 64.000 SQL Xulosa Men bu ishimda sotilgan kitoblar ,xodimlar va mijozlar jadvalini SQL tili va CSS dasturlash tili orqali yagona ma’lumotlar ba’zasiga bog’ladim, SELECT ,UPDATE, INSERT, DELETE operatorlaridan foydalandim.Bu ma’lumotlar bazasini loyihalash natijasida foydalanuvchilarga kitoblarni oson izlab topish, ro’yxatdan tezkor o’tish,kitoblarni qulay holatda saqlash, turlari bo’yicha izlash kabi amallarni bajara olaman undan foydalanib kelajakda “Kitob yetkazib berish” va “Online kitob do’koni” loyihasida ishlatish mumkin.“Kitob do’koni ma’lumotlar bazasini loyihalashtirish” tanlab olingan.Bu Kitob do’koni ma’lumotlar bazasini loyihalashdan maqsad xodimlarni kitoblarni tezkor qidirib topish, ma’lumotlarni saqlab borish, ro’yxatdan o’tkazish, qaysi kitobni kim yozganligi, kitobning tavsifi, qachon nashr qilingani haqidagi ma’lumotlarni ko’rsatadi. Kitoblarni kim tomonidan sotilgani va qachon sotilgan, nechta kitob sotilgani, necha pulga sotilgani kabi amallarni bajaradi. Bu ma’lumotlar bazasida xodimlar bo’limi bor bunda xodimning nechta kitob sotganligi, ismi familyasi, kasbi ,tug’ilgan yili, telefon nomeri, E-mail kabi maydonlari bor. Bu maydonlarga foydalanuvchilar tomonidan ma’lumotlar kiritiladi . Yana Sotilgankitoblar bo’limida nechta kitob sotilgani ,sotilgan kitob idsi , sotilgan sanasi, kitob narxi kabi maydonlari mavjud. Bu maydonlarga foydalanuvchilar tomonidan ma’lumotlar kiritiladi.Kitobga bo’lgan talabning kuchaygani sari kitob do’konlari va kitob yetkazib beruvchi tashkilotning ishi og’irlashib bormoqda hamma amallar qo’lda amalga oshiriladi, buyurtmalar ham shaxsan to’g’ridan to’g’ri amalga oshiriladi. Yana hujjatbozlikning oshib borishiga sabab bo’liyabti .Har safar do’kon egasi qancha kitob sotganini va bazada qancha kitob qolganini, qancha foyda ko’rganini bilish uchun,bir kunlab, bazan ikki kunlab vaqtini ketkazadi.Bu sohaga Axborot texnologiyalarini kirib kelishi bilan xodimlarning ishi ancha yengillashdi, vaqtini tejadi.Natijada xodimlar reklama ishlari bilan mashg’ul bo’lib ko’proq mijoz yig’shadi.Nashriyotlarga borib buyurtma berib kelishning ham hojati yo’q.shundoq o’tirgan joyidan ma’lumotlar bazasiga ulangan telefoni yoki komputeri orqali buyurtma berishi va yangi mahsulotlar bilan tanishishi mumkin.Nashriyotlarida ishlaovchi yuk yetkazib beruvchi xodimar do’kongacha yetkazib berishadi.Shu kabi qulayliklarni yaratish uchun ma’lumotlar bazalari va dasturlar, ekspert tizimlar ,netron tarmoqlar ishlab chiqishimiz lozim. Foydalanilgan adabiyotlar: 1. SQL DASTURLASH: SQLNI O'RGANISH UCHUN MASHQLAR, MASLAHATLAR VA FOKUSLAR BILAN YAKUNIY QO'LLANMA. 2. SQL PROGRAMMING: THE ULTIMATE GUIDE WITH EXERCISES, TIPS AND TRICKS TO LEARN SQL 3. SQL COMPUTER PROGRAMMING FOR BEGINNERS: THE PRACTICAL STEP BY STEP GUIDE, TO MASTER THE FUNDAMENTALS OF SQL DATABASE PROGRAMMING MADE SIMPLE AND STRESS-FREE, THAT WILL GET YOU HIRED 4. DATABASE DEVELOPMENT FOR DUMMIES 5. DATABASE DEVELOPMENT FOR DUMMIES 6. DATABASE SYSTEMS: CONCEPTS, DESIGN AND APPLICATIONS 7. DATABASE SYSTEMS : A PRACTICAL APPROACH TO DESIGN, IMPLEMENTATION, AND MANAGEMEN 8. DATABASE MANAGEMENT SYSTEMS 9. Database Management System (DBMS) 10. Harris, M.H. History of Libraries in the Western World, 4th ed. (Scarecrow, 2011) Internet saytlar 1. http://en.wikipedia.org/wiki/Library_science 2. http://WWW.rocket-library.com/) 3. http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_libraries

“Kitob do’koni ma’lumotlar bazasini loyihalashtirish va ishlab chiqish” Reja: Kirish Nazariy qism: 1.1. Ma’lumotlar bazasi va uning asosiy tushunchalari 1.2. Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimlari Asosiy qism: 2.1. “Kitob do’koni” ma’lumotlar bazasining mantiqiy strukturasi va uni shakllantirish 2.2. Ma’lumotlarni manipulyatsiya qilish operatorlarini qo’llash 2.3. Ma’lumotlar bazasida so’rovlar yaratish 2.4. Ma’lumotlar bazasida hisoblash maydonlarini yaratish Xulosa

Kirish “Kitob do’koni ma’lumotlar bazasini loyihalashtirish” tanlab olingan.Bu Kitob do’koni ma’lumotlar bazasini loyihalashdan maqsad xodimlarni kitoblarni tezkor qidirib topish, ma’lumotlarni saqlab borish, ro’yxatdan o’tkazish, qaysi kitobni kim yozganligi, kitobning maydonlarga foydalanuvchilar tomonidan ma’lumotlar kiritiladi.Kitobga bo’lgan talabning kuchaygani sari kitob do’konlari va kitob yetkazib beruvchi tashkilotning ishi og’irlashib bormoqda hamma amallar qo’lda amalga oshiriladi tavsifi, qachon nashr qilingani haqidagi ma’lumotlarni ko’rsatadi. Kitoblarni kim tomonidan sotilgani va qachon sotilgan, nechta kitob sotilgani, necha pulga sotilgani kabi amallarni bajaradi. Bu ma’lumotlar bazasida xodimlar bo’limi bor bunda xodimning nechta kitob sotganligi, ismi familyasi, kasbi ,tug’ilgan yili, telefon nomeri, E-mail kabi maydonlari bor. Bu maydonlarga foydalanuvchilar tomonidan ma’lumotlar kiritiladi . Yana Sotilgankitoblar bo’limida nechta kitob sotilgani ,sotilgan kitob idsi , sotilgan sanasi, kitob narxi kabi maydonlari mavjud. Bu, buyurtmalar ham shaxsan to’g’ridan to’g’ri amalga oshiriladi. Yana hujjatbozlikning oshib borishiga sabab bo’liyabti .Har safar do’kon egasi qancha kitob sotganini va bazada qancha kitob qolganini, qancha foyda ko’rganini bilish uchun,bir kunlab, bazan ikki kunlab vaqtini ketkazadi.Bu sohaga Axborot texnologiyalarini kirib kelishi bilan xodimlarning ishi ancha yengillashdi, vaqtini tejadi.Natijada xodimlar reklama ishlari bilan mashg’ul bo’lib ko’proq mijoz yig’shadi.Nashriyotlarga borib buyurtma berib kelishning ham hojati yo’q.shundoq o’tirgan joyidan ma’lumotlar bazasiga ulangan telefoni yoki komputeri orqali buyurtma berishi va yangi mahsulotlar bilan tanishishi mumkin.Nashriyotlarida ishlaovchi yuk yetkazib beruvchi xodimar do’kongacha yetkazib berishadi.Shu kabi qulayliklarni yaratish uchun ma’lumotlar bazalari va dasturlar, ekspert tizimlar ,netron tarmoqlar ishlab chiqishimiz lozim.

NAZARIY QISM 1.1. Ma’lumotlar bazasi va uning asosiy tushunchalari Insonning kundalik m е hnat faoliyati tashqi muhit to`g`risidagi axborotlarni qabul qilish va to`plash, turli masalalarni е chish uchun zarur bo`lgan ma'lumotlarni aniqlash, qayta ishlash kabi amallarni bajarish bilan bog`liq bo`ladi. Shu sababli, ham yuqoridagi amallar majmuasi, ularni tatbiq etish usullarini vositalari axborot tizimlarini (AT) yaratish uchun asos bo`lib xizmat qiladi. Axborot tizimlarining asosiy maqsadi foydalanuvchilarni t е gishli sohaga taaluqli bo`lgan axborot bilan ta'minlashiga qaratilgan. E H Mlarning yaratilishi natijasida avtomatlashtirilgan axborot tizimlarini (AAT) hosil qilish imkoniyatlari paydo bo`ldi. Hozirgi kunda AATning rivojlanishi ikki yo`nalishda olib borilmoqda. Birinchi yo`nalish – avtonom fayllar asosida axboorot tizimlarini hosil qilish. Bunday Atning imkoniyat doiralari ch е garalangan va oddiy tuzilishiga ega. Ular avtonom fayllar to`plamini qayta ishlash hamda hujjatlarni chiqarish amallarini bajaradigan dasturlar majmuasidan tashkil topadi. Bunday tizimlar quyidagi kamchiliklarna ega: - ma'lumotlarning takrorlanishi; - fayllarni yuritish murakkabligi; - fayllarning birgalikda ishlashi qiyinligi; - dasturlarning ma'lumotlarga bog`liqligi va boshqalar. Ikkinchi yo`nalish - ma'lumotlar bazasini hosil qilish. Ma'lumotlar bazasi asosida hosil qilingan AT foydalanuvchilar majmuasiga xizmat ko`rsatadi va yuqorida ko`rsatilgan tizimlar juda k е ng tarqalmoqda. AATning faoliyati axborotlarni to`plash va qayta ishlash bilan bog`liq. Tizimga kiritilayotgan va foydalanuvchiga b е rilayotgan axborotlar hujjatlar

ko`rinishda shakllanadi. Shu sababali ham hujjat moddiy ob' е kt hisoblanadi va ma'lum bir tartib asosida rasmiylashtirilgan axborotlar to`plamidan iborat bo`ladi. AATda axborot manbai sifatida odamlar va t е xnik vositalar hisoblansa, ist е 'molchi sifatida turli foydalanuvchilarni uch guruhga ajratish mumkin: tizimning ma'muriyati, dasturchilar va oxirgi ist е 'molchilar. Foydalanuvchilarning AAT ga murojaati talab asosida amalga oshiriladi. Talab-mavsumlashtirilgan xabar bo`lib, unda t е gishli ma'lumotlarni qidirish shartlari va ular ustidan bajarilishi lozim bo`lgan vazifalar ko`rsatiladi. Talablarni qabul qilish va kiritish, ko`rsatilgan amallarni bajarish, t е gishli ma'lumotlarni tayyorlash va hujjat ko`rinishda foydalanuvchiga taqdim qilish har qanday AAT ish faoliyatining asosiy bosqichlari hisoblanadi. Hozir gi kunda AATlar inson faoliyatning turli sohalarida, masalan, halq xo`jaligi tarmoqlarini boshqarishda, ilmiy-tadqiqot ishlari boshqarishda, ma'rif sohasida loyihalashtirishda qo`llanilmoqda. Bunda quyidagi ikki usulning biridan foydalaniladi. AATdan avtonom foydalanish. Bunda AAT boshqa tizim tarkibiga kirmaydi va mustaqil faoliyat ko`rsatadi. Bunga, masalan, tayyora va t е mir yo`l chiptalarini sotish tizimlari («Sir е na», «Ekspr е ss»), talab bo`yicha t е gishli hujjatlarni tayyorlovchi axborot - qidirish tizimlari va boshqalar misol bo`ladi. AAT dan yuqori darajali boshqarish tizimining tarkibiy qismi sifatida foydalanish. Bunda hosil qilingan chiquvchi ma'lumotlardan tizimning boshqa el е m е ntlari faoliyatida ham qo`llaniladi. Bunday AATga, masalan, axborot - o`qitish tizimlari, loyihalashtirishning avtomatlashtirilgan tizimlari, avtomatlashtirilgan boshqarish tizimlari misol bo`ladi. Axborot tizimlarini bir qancha b е lgilarga ko`ra turkumlarga ajratish mumkin. 85-rasmda AATni turkumlashning asosiy b е lgilari ko`rsatilgan.

Hujjatli axborot qidirish tizimi (HAQT) hujjatlashtirilgan ma'lumotlarni saqlash va qayta ishlashni amalga oshiradi. Kutubxona faoliyatining avtomatlashtirilgan tizimi HAQT ga misol bo`ladi. Faktografik axborot qidirish tizimi (FAQT) raqmli va mantli ma'lumotlarni saqlashda va qayta ishlashda qo`llaniladi. Tashkil qilinayotgan AATning asosiy qismi FAQT turidagi tizimga misol bo`ladi. Ma'lumotlarni ishlash usuliga ko`ra AAT ikki qismga: axborot -ma'lumotnoma tizimi (AMT) va ma'lumotlarni ishlashning avtomatlashtirilgan tizimi (MIAT)ga bo`linadi. ATT Insonning kundalik m е hnat faoliyati tashqi muhit to`g`risidagi axborotlarni qabul qilish va to`plash, turli masalalarni е chish uchun zarur bo`lgan ma'lumotlarni aniqlash, qayta ishlash kabi amallarni bajarish bilan bog`liq bo`ladi. Shu sababli, ham yuqoridagi amallar majmuasi, ularni tatbiq etish usullarini vositalari axborot tizimlarini (AT) yaratish uchun asos bo`lib xizmat qiladi. Axborot tizimlarining asosiy maqsadi foydalanuvchilarni t е gishli sohaga taaluqli bo`lgan axborot bilan ta'minlashiga qaratilgan. E H Mlarning yaratilishi natijasida avtomatlashtirilgan axborot tizimlarini (AAT) hosil qilish imkoniyatlari paydo bo`ldi. Hozirgi kunda AATning rivojlanishi ikki yo`nalishda olib borilmoqda. Birinchi yo`nalish – avtonom fayllar asosida axboorot tizimlarini hosil qilish. Bunday HAQT Ma'lumotlarni sa qlash Ma'lumotlarni ishlash Ma'lumotlar intеgratsiyasi Taqsimlash FAQT AMT MIAT AFAAT MB Lokal Taqsimlangan

O'xshashlar

Universitet ma’lumotlar bazasini loyihalashtirish va ishlab chiqish
“MAKTAB” ma’lumotlar bazasini loyihalashtirish va ishlab chiqish
Avtosalon ma’lumotlar bazasini loyihalashtirish va ishlab chiqish
“Univerisitet” ma’lumotlar bazasini loyihalashtirish va ishlab chiqish
Shifoxona ma’lumotlar bazasini loyihalashtirish va ishlab chiqish