logo

Ko’p o’zgaruvchili funksiyalar

Yuklangan vaqt:

12.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

410.2197265625 KB
Reja:	 	
I bob. Ko’p o’zgaruvchili funksiyalar.	 	
1.1	 Rm fazo va uning muhim to’plamlari.	 	
1.2	 Rm fazoda ketma	-ketlik va uning limiti	 	
 	1.3 Ko’p o’zgaruvchili funksiya va uning limiti	 	
II bob. Ko’p o’zgaruvchili 	funksiyalarning uzluksizligi.	 	
 	2.1 Ko’p o’zgaruvchili funksiyalarning uzluksizligi.	 	
 	2.2 Uzluksiz funksiyalarning xossalari.	 	
 	2.3 Ko’p o’zgaruvchili funkiyaning tekis uzluksizligi. Kantor teoremasi.	 	
Xulosa.	 	
Foydalanilgan adabiyotlar.	 	
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
   	
I bob. Ko’p o’zgaruvchili funksiyalar	 	
1.1 	Rm fazo va uning muhim to’plamlari.	 	
Rm fazo 	m	 ta 	A1, A	2, A	3, ... A	m (m > 	1, butun son) to’plamlarning Dekart	 	
ko’paytmasi 	ikkita 	A 	va 	V 	to’plamlarning Dekart ko’paytmasiga o’xshash 	
ta’riflanadi. Agar 	A1 = A	2 = . . . =A	m = R 	bo’lsa, u holda 	 	
 	  	
To’plam 	Rm to’plam deb ataladi. 	Rm to’plamning (	x1, x	2, . . . x	m) shu to’plam 	
nuqtasi deyiladi va u odatda bitta harf bilan belgilanadi: 	x = (x	1, x	2, . . . x	m) Bunda 	
x1, x	2, . . . x	m sonlar 	x nuqtaning mos ravishda birinchi, ikkinchi, . . . 	m 	– 	
koordinatalari deyiladi.	 	
 	Agar 	 nuqtalar uchun 	x1 = y	1, x	2 	
= y	2, . . . x	m = y	m. Bo’lsa , u holda 	x = y 	deb ataladi. 	 	
 	Ta’rif	 Ushbu 	 	
  (1)	 	
Miqdor 	x va 	y nuqtalar orasidagi masofa (Evklid masofasi) deb ataladi. Bunday 	
aniqlangan masofa quyidagi xossalarga ega 	(bunda 	) 	
1)	 	 	
2)	 	 	
3)	 	 	
Bu xossalarni isbotlaylik.	 (1) munosabatdan 	p(x, y) 	miqdorning har doim 	 	
manfiy emasligini ko’ramiz. Agar 	p(x, y)	 = 0 bo’lsa, unda 	y1 – x1 = 0,  y	2 – x2 = 0, 	 	
. . . , y	m – xm = 0 	bo’lib, 	x1 = y	1, x	2 = y	2, . . . x	m = y	m ya’ni 	x = y 	bo’ladi. Aksincha    	
x = y 	, ya’ni 	x1 = y	1, x	2 = y	2, . . . x	m = y	m bo’lsa, u holda (1) dan 	p(x,y)	 – 0 bo’lishi 	
kelib chiqadi. Bu esa 1) 	– xossani isbotlaydi.	 	
(1)	 munosabatdan 	 	
 	
bo’ladi.	 	
 	Masofaning 3) 	– xossasi ushbu	 1 2 1 2 1 2	... ... {( , ,..., ), , ,..., }	m m m	A A A R R R x x x x R x R x R	          1 2 1 2	( , ,..., ) , ( , ... )	mm	
mm	x x x x R y y y y R    2 2 2 2	
1 1 2 2	
1	
( , ) ( ) ( ) ... ( ) ( )	m m m m	
n	
x y y x y x y x y x		

	
        	 ,,	m	x y z R ( , ) 0xy		 ( , ) 0x y x y		   ( , ) ( , )x y y x		 ( , ) ( , ) ( , )x z x y y z	  	   	
(2)	 	
tengsizlikka asoslanib isbotlanadi, bunda 	a1, a	2, . . . a	m; b	1, b	2, . . . b	m ixtiyoriy 	
haqiqiy sonlar. Avvalo shu tengsizlikning to’g’riligini ko’rsatayl	ik. Ravshanki, 	 	
uchun	 	
 	
 	Bundan, 	x ga nisbatan kvadrat uchhadning manfiy emasligi 	 	
 	
kelib chiqadi. Demak, bu kvadrat uchhad ikkita turli haqiqiy ildizga ega bo’lmaydi. 
Binobarin, uning diskrminanti 	 	
 	
bo’lishi kerak. Bundan esa	 	
 	
bo’lib,	 	
 	
bo’ladi. Keyingi tengsizlikdan esa 	 	
 	
bo’lishi kelib chiqadi. Odatda (2) tengsizlik Koshi 	– Bunyakovskiy tengsizligi deb 	
ataladi.	 	
 	Ixtiyoriy 	  nuqtalarni olib, ular 	
orasidagi masofani (1) formuladan foydalanib topamiz:	 2 2 2 2 2 2	
1 1 2 2 1 1 2 2	( , ) ( ) ( ) ... ( ) ( ) ( ) ... ( )	m m m m	x y y x y x y x x y x y x y		              2 2 2	
11	
1 1 1
()	
m m m
m m m	
a b a b	
  	
  	   2	
1
( ) 0	
m
i	
ax b	
	
	 2 2 2	
1 1 1	
( ) (2 ) 0
m m m	
i i i	
i i i	
a x a b x b	
  	
  	   2 2 2	
1 1 1	
[ ] 0	
m m m	
i i i i	
i i i	
a b a b	
  	
     33	
1 1 1
m m m	
i i i i	
i i i	
a b a b	
  	
	   1 2 2	
1 1 1
( ) ( ) ( )	
m m m	
i i i i i i	
i i i	
z x y x z y	
  	
    	   2 2 2	
1 1 1
()	
m m m	
i i i i	
i i i	
a b a b	
  	
  	   1 2 1 2	( , ,..., ) , ( , ... )	mm	
mm	x x x x R y y y y R      
   	 	 	 	(3)	 	
 	 	 	 	 	 	
 	Endi Koshi 	– Bunyakovskiy tengsizligi (2) da 	 	
, 	, 	 	
deb olsak, unda	 	
 	  	
bo’lib,	 	
 	
bo’ladi. Yuqoridagi (3) munosabatlarni e’tiborga olib, topamiz:	 	
 	
 	Bu 	esa 3) 	– xossani isbotlaydi.	 	
 	
1.2 	Rm fazoda ketma	-ketlik va uning limiti	 	
Ushbu 	 	
 	
akslantirishning tasvirlaridan tuzilgan 	 	
 	
to’plam 	Rm fazoda ketma	-ketlik	 deyiladi va	 3* kabi belgilanadi. Har bir 	
 ni ketma	-ketlik hadlari	 hadlari deyiladi.	 	
 	Rm fazoda biror {	x(n)	}:	 	
 	
Ketma	-ketlik va 	a = (a	1, a	2, . . . a	m) nuqta berilgan bo’lsin.	 2	
1	
( , ) ( )	
m	
ii	
i	
x y y x		
	
	 2	
1	
( , ) ( )	
m	
ii	
i	
z y z y		
	
	 2	
1	
( , ) ( )	
m	
ii	
i	
x z x z		
	
	 11	ia y x	 11	ib z x	 11	ic z y	 1 1 1 1a b z x	   ( 1, 2,..., )im 1 2 2	
1 1 1
( ) ( ) ( )	
m m m	
i i i i i i	
i i i	
z x y x z y	
  	
    	   ( , ) ( , ) ( , )x z x y y z	  	 :	m	f N R	 (1) ( 2) ( )	; ;...; ;...	n	x x x ( ) ( ) ( ) ( )	
12	( , ,..., )( 1, 2,...)	n n n n	
m	x x x x n	 (1) ( 2) ( )	; ;...; ;...	n	x x x   	Ta’rif	 Agar 	 olinganda ham shunday 	 topilsaki, ixtiyoriy	       	 	
n > n	0 uchun 	 	
 	
tengsizlik bajarilsa, a nuqta 	{x(n)	}ketma	-ketlikning limiti deyiladi va	  	
 yoki 	 da 	 	
kabi belgilanadi.	 	
 	Agar 	{x(n)	}ketma	-ketlik limitga ega bo’lsa, u yaqinlashuvchi ketma	-ketlik 	
deyiladi.	 	
 	1-misol	 Rm fazoda ushbu 	 	
 	
ketma	-ketlikning limiti 	a = 	(0, 0, . . . 0) ekanini ko’rsating.	 	
 	 sonni  olaylik. Shu 	 ga ko’ra 	 ni topamiz. Unda 	
 uchun 	 	
 
 
 	
bo’ladi. Demak, 	 	
 	
Ta’rifga ko’ra 	 	
 	
bo’ladi.	 	
 	Teorema	 Rm fazoda 	 ketma	-ketlikning 	a = (a	1, a	2, 	
. . . a	m) ni intilishi:	 0		 0nN	 ()	( , )	n	xa		 ()	lim	n	
n	xa		 n	 ()n	xa	 ()	1 1 1	{ } { , ,..., }	n	x	
n n n	
 0		  0	]1	m	n	
	
 0	nn	 ()	1 1 1	( , ) (( , ,..., ), (0, 0,..., 0))	n	xa	
n n n	
	 2 2 2	1 1 1( 0) ( 0) ... ( 0)
n n n	
        2	0	[ ] 1	
m m m m	
nn	n	m	
	
	
    	
 ()	( , )	n	xa		 ()	1 1 1	lim lim ( , ,..., ) (0, 0,..., 0)	n	
nn	xa	
n n n	 	   ( ) ( ) ( ) ( )	
12	{ } { , ,..., }	n n n n	
m	x x x x	   	
uchun bir yo’la	 	
 
 	
. . . . . . . . . 	 
 	
bo’lishi zarur va yetarli. Demak, 	 	
 	
Bu teorema 	Rm fazoda ketma	-ketlikning limiti sonli ketma	-ketlikning limitiga 	
kelishini ifodalaydi.	 	
 	
1.3 Ko’p o’zgaruvchili funksiya va uning limiti.	 	
 	Rm fazoda biror 	M	 to’plamni qaraylik: 	. 	
 	Ta’rif 	Agar M to’plamdagi har bir x = (x	1, x	2, . . . x	m) nuqtaga biror qoida 	
yoki qonunga ko’ra bitta haqiqiy son 	 mos qo’yilgan bo’lsa, M to’plamda 	
ko’p o’zgaruvchili (m ta o’zgaruvchili) funksiya berilgan deyiladi va uni 	 	
 	
kabi belgilanadi.	 Bunda 	M 	– funksiyaning aniqlanish to’plami 	x1, x	2, . . . x	m – 	
funksiya argumentlari, 	y esa 	x1, x	2, . .	 . x	m o’zgaruvchilarning funksiyasi deyiladi.	 	
 	Masalan, 	f – Rm – fazodagi har bir 	x = (x	1, x	2, . . . x	m) nuqtaga shu nuqta 	
koordinatalari kvadratlarining yeg’indisini mos qo’yuvchi qoida, ya’ni 	 	
 	
bo’lsin. Bu holda 	 funksiyaga ega bo’lamiz. 	
Bu funkiyaning aniqlanish to’plami 	M = R	m bo’ladi.	 lim	n	
n	xa		 11	lim	n	
n	xa		 22	lim	n	
n	xa		 lim	n
mm	n	xa		 11
22	
lim
lim	
lim	
.....
lim	
n	
n	
n	
n	n	
n	
n
mm	n	
xa
xa	
xa	
xa	

	
	
	
		

				

		 m	MR	 ()y y R	 12	: ( , ,..., )	m	f x x x y	 12	( , ,..., )	m	y f x x x 2 2 2	
1 2 1 2	: ( , ,..., ) ...	mm	f x x x x x x x	       	Rm+1	 fazoning nuqtalaridan iborat ushbu 	 	
 	
to’plam 	y = f(x	1, x	2, . . . x	m) funksiya grafigi deyiladi.	 	
 	Maalan, ikki 	o’zgaruvchili	 	
 	
funksiyalarning grafigi 	Rm fazoda giperbolik hamda aylanma paraboloidlar bo’ladi.	 	
 	Misol	. Ushbu 	 	
 	
funksiyaning aniqlanish to’plamini aniqlang.	 	
 	Ravshanki, 	x va 	y argumentlarning qiymatlariga ko’ra 	z ning ma’noga ega 	
bo’lishi uchun, 	x va 	y lar ushbu	 	
 	
munosabatda bo’lishi lozim. Bu tengsizliklarni tekislikning 	x + y +	1 = 0 va          	  	
x + y 	– 1 = 0 to’g’ri chiziqlar orasidagi nuqtalar 	koordinatalari qanoatlantiradi. 	
Berilgan funksiyaning aniqlanish to’plami bo’ladi.	 	
 	Misol	 Ushbu	 	
 	
funksiyaning aniqlanish to’plamini toping. Bu funksiya 	x va 	y larning 	 	
 	
bo’ladigan qiymatlaridan 	aniqlangan. Keyingi tenglikdan topamiz:	 	
 
 	
Shunday qilib, berilgan funksiyaning aniqlanish to’plami 	 
 	
bo’ladi.	 	
 
 
 1 2 1 2	{( , ,..., , ( , ,..., ))}	mm	x x x f x x x 22	,	z x y z x y    arcsin( )	z x y 11	xy	    2 2 2 2	( 1 )(sin sin )	z x y x y		     22	sin sin 0	xy		 2	sin 0 ( )	x x p p butunson		    2	sin 0 ( )	y y q q butunson		    2	{( , ) : , }	M p q R p Z q Z	      
 	
II bob. Ko’p o’zgaruvchili funksiyalarning uzluksizligi.	 	
2.1 	Ko’p o’zgaruvchili funksiyalarning uzluksizligi	 	
 	Rm fazodagi 	M 	to’plamda 	 funksiya berilgan bo’lib, 	
 nuqta 	 shu to’plamning limit nuqtasi bo’lsin. 	 	
 	Ta’rif	 Agar 	 	
 da, ya’ni 	 	
 	 	       	. . .	 	
 	 	       	 	
da  	  funksiyaning limiti mavjud bo’lib, 	 	
  	
ya’ni 	 	
 	
bo’lsa, funksiya 	 nuqtada uzluksiz deb ataladi.	 	
 	Ta’rif	 (Geyne ta’rifi) 	Agar M to’plamning nuqtalaridan tuzilgan, a ga 	
 intiluvchi har qanday 	{x(n)	} 	ketma	-ketlik olinganda ham mos 	{f(x	(n)	)} 	
ketma	-ketlik hamma vaqt 	f(a) ga intilsa, f(x) funksiya a nuqtada uzluksiz deb 	
ataladi.	 	
 	Ta’rif	 (Koshi ta’rifi) 	Agar 	 son uchun shunday 	 topilsaki, 	
 tengsizlikni qanoatlantiruvchi barcha 	 nuqtalarda 	 	
 	
tengsizlik bajarilsa, f(x) funksiya a nuqtada uzluksiz deb ataladi.	 	
 	 	funksiya argumentlarining orttirmalari 	 	
 	
ga mos ushbu 	 	
 12	( ) ( , ,..., )	m	f x f x x x	 12	( , ,..., )	m	a a a a	 aM xa 11xa	 mmxa	 12	( ) ( , ,..., )	m	f x f x x x	 lim ( ) ( )xa	f x f a		 11	1 2 1 2	
...........
lim ( , ,..., ) ( , ,..., )
mm	
mm	xa
xa	
f x x x f a a a	
	
 12	( , ,..., )	m	a a a a	 aM 0		 0		 ( , )xa		 xM ( ) ( )f x f a		 12	( ) ( , ,..., )	m	f x f x x x	 12, ,...,	m	x x x   1 2 1 2	( ) ( ) ( , ,..., ) ( , ,..., )	mm	f x f a f x x x f a a a	      	
ayirma f(x) funksiyaning a nuqtadagi to’liq orttirmasi deyiladi va 	 kabi 	
belgilanadi:	 	
 	
. . . . . . . . . . . 	 	
 	
ayirmalar 	24* 	funksiyaning a nuqtadagi hususiy orttirmalari deyiladi.	 	
 	Ta’rif	 Agar	 	
 	
bo’lsa, f(x) funksiya a nuqtada uzluksiz deyiladi.	 	
 	Ta’rif	 Agar f(x) funksiya M to’plamning har bir nuqtasida uzluksiz 	bo’lsa, 	
funksiya shu to’plamda uzluksiz deyiladi.	 	
 	Shuni ta’kidlash lozimki, yuqorida keltirilgan ta’riflar ko’p o’zgaruchili 	
funksiyaning barcha o’zgaruvchilari bo’yicha uzluksizligini ifodalaydi.	 	
 	
2.2 Uzluksizlik funksiyalarning xossalari	 	
 	Biz quyida 	ko’p o’zgaruvchili uzluksiz funksiyalarning xossalarini 	
keltiramiz. Bunda bir o’zgaruvchili uzluksiz funksiyalarning xossalari to’g’risidagi 
ma’lumotlardan to’la foydalana boramiz.	 	
 	Ko’p o’zgaruvchili uzluksiz funksiyalar ham bir o’zgaruvchili uzluksiz 	
fun	ksiyalarning xossalari kabi xossalarga ega.	 	
 	f(x) 	funksiya 	 to’plamda berilgan bo’lsin, 	M 	 to’plamdan biror 	
x0 nuqta olib, bu nuqtaning shu to’plamga tegishli bo’lhan yetarli kichik atrofini 	
qaraylik. 	f(x) 	funksiya 	x0 nuqtada uzluksiz bo’lsin. Bunday 	f(x) 	funksiyaning 	x0 	
nuqtaning yetarli kichik atrofidagi xossalarini (lokal xossalarini) o’rganamiz:	 	
1.	 Agar 	f(x) 	funksiya 	 nuqtada uzluksiz  bo’lsa, u holda 	x0 nuqtaning 	
yetarli 	 	
kichik atrofida 	funksiya chegaralangan bo’ladi.	 1 1 2 2 1 2	( , ,..., ) ( , ,..., )	m m m	f a x a x a x f a a a	        ()fa 1 1 1 2 1 2	( ) ( , ,..., ) ( , ,..., )	mm	x f a f a x a a f a a a     1 2 1 2	( ) ( , ,..., ) ( , ,..., )	m m m mx f a f a a a x f a a a     ()	m	M M R	 0xM	   	Isbot	 Funksiy	a uzluksizligi ta’rifiga ko’ra 	 bo’lib, undan 	
f(x) 	funksiyani 	x0 nuqtada chekli limitga ega ekanligi kelib chiqadi. Chekli limitga 	
ega bo’lgan funksiyaning xossalaridan esa, 	f(x) 	funksiyani 	x0 nuqtaning yetarli 	
kichik atrofida chegaralanganligini topamiz.	 	
2.	 Agar 	f(x)	 funksiyani 	x0 nuqtada u	zluksiz bo’lib, 	 bo’lsa,	 	
x0 nuqtaning 	 yetarli kichik atrofidagi 	x nuqtalarda 	 bo’ladi.	 	
 	Isbot	 f(x) 	funksiya 	x0 nuqtada u	zluksizligi ta’rifiga ko’ra,  	 olinganda 	
ham shunday 	 topiladiki, barcha 	 nuqtalar uchun 	 	
 	
bo’ladi.	 	
 	Bu yerda 	 (agar 	 bo’lsa, 	) deb olsak, 	
fikrimizning tasdig’iga ega bo’lamiz. 	 	
 	Demak, 	f(x) 	funksiya 	x0 nuqtada uzluksiz va 	 bo’lsa, 	x0 nuqtaning 	
yetarli kichik atrofidagi 	x nuqtalarda funksiya qiymatlarining ishorasi 	f(x	0) ning 	
ishorasi bilan bir xil bo’lar ekan:	 	
 	
3.	 Agar 	f(x) 	funksiya 	x0 nuqtada uzluksiz bo’lsa, 	x0 nuqtaning yetarli kichik 	 	
atrofidagi	 	 nuqtalar uchun 	 	
 	
tengsizlik o’rinli bo’ladi. 	 	
 	Isbot	 f(x) 	funksiyaning 	x0 nuqtada uzluksizligiga asosan 	 olinganda 	
ham, 	 ga ko’ra shunday 	 topiladiki, barcha 	 nuqtalar uchun 	 	
 	
bo’ladi. Jumladan 	 nuqtalar uchun ham 	 	
  0	
0	lim ( ) ( )xx	f x f x		 00	( ) 0( ( ) 0)f x f x	 00	( ) 0( ( ) 0)f x f x	 0		 0		 0	()	x U x M			I 00	( ) ( ) ( )f x f x f x	    0	( ) 0fx		 0	( ) 0fx	 0	()fx		 0	( ) 0fx	 0	( ) ( )	signf x signf x	 ,	x M x M  ( ) ( )f x f x		 	 0		 2
 0		 0	()	x U x		 0	( ) ( )	
2	
f x f x		 00	( ), ( )	x U x x U x		  0	( ) ( )	
2	
f x f x			  tengsizlik o’rinli bo’ladi. 	Keyingi tengsizliklardan esa 	 bo’lishi 	
kelib chiqadi.	 	
 	
2.3	 Ko’p o’zgaruvchili funksiyaning tekis uzluksizgi. 	Kantor teoremasi.	 	
f(x)	 funksiya 	 to'plamda berilgan bo'lsin.	 	
Ta'rif.	 Agar 	 son uchun 	 topilsaki, 	M	 to'plamning 	 	
tengsizlik	ni qanoatlantiruvchi ixtiyoriy 	 va 	 (	) nuqtalarida	 	
 	
tengsizlik bajarilsa, 	f(x) funksiya 	M	 to'pla	mda tekis uzluksiz funksiya deb 	ataladi.	 	
Funksiyaning t	ekis uzluksizligi ta'rifidagi 	 son 	 gagina bog'liq 	
bo'ladi. Ravshanki, agar 	f(x)	 funksiya 	  to'plamda tekis uzluksiz bo'lsa, u 	
shu to'plamda uzluksiz bo'ladi. 	 	
M	isol.	 Ushbu	  	
 	
funksiyaning 	 to'plamda tekis uzluksiz 	bo’	lish	i 	
ko'rsatilsin.	 	
 sonni	 olib, unga ko'ra topiladigan 	 sonni 	 deb olsak, u 	
holda	 	
 
 	
tengsizlikni qanoatlantiruvchi	18*	 	 nuqtalar uchun 	 	
 	
  	
 	
bo'ladi.	 Demak, berilgan funksiya 	 to'plamda tekis uzluksiz. 	 0	( ) ( )	
2	
f x f x			 m	MR	 0		 0		 ( , )xx		 	 x x ,	x M x M  ( ) ( )f x f x		 	 0		 0		 m	MR	 22	
1 2 1 2	( , )f x x x x	 2 2 2	
1 2 1 2	{( , ) : 1}	D x x R x x	    0		 0		 3
4	
	 1 2 1 2	( , ) (( , ), ( , )x x p x x x x		     	 22	
1 1 2 2	( ) ( )x x x x		   	     1 2 1 2	( , ) , ( , )x x D x x D   	    2 2 2 2	
1 2 1 1 2 1 2	( , ) ( , ) [( ) ( ) ] [( ) ( ) ]f x x f x x x x x x	       	      22	
1 1 1 2 2 2 2 1 2 2	( )( ) ( )( ) 2 ( ) ( )x x x x x x x x x x x x                     22	
1 2 2	2 ( ) ( ) 4	x x x x		   	      2	DR	  Teorema.	 (Kantor  teoremusi). 	Agar  f(x)  fun	ksiya  chegaralangan  yopiq  M	 	
 to'plamda uzluksiz bo'lsa, funksiya shu to'plamda tekis uzluksiz bo'ladi.	  	
Isbot.	 Teskarisini  faraz  qilaylik,  ya'ni 	f(x)	 funksiya  chegaralangan  yopiq 	M	 	
to'plamda  uzluksiz  bo'lsinu,  ammo  tekis	 uzluksizlik  ta'rifidagi  shart  bajarilmasin. 	
Bu  holda  biror	 	  son  va  ixtiyoriy   	  son  uchun 	M	 to'plamda 	 	
tengsizlikni  qanoatlantir	uvchi  shunday   	 va 	 (	) nuqtalari 	
topiladiki,	 	
 	
bo'ladi.	 
Nolga intiluvchi musbat sonlar ketma	-ketligi 	 olaylik: 	 	
   	 	 	 	(1)	 	
Farazimizga ko'ra, yuqoridagi 	 	 son va ixtiyoriy 	 	
uchun 	M	 to'plamda shunday 	 va 	 	 nuqtalar topiladiki,	 	
 va 	 	
 va 	 	
. . . . . . 	 	
 va 	 	
bo'ladi.	 
Modomiki, 	M	 - chegaralangan to'plam va 	 ekan, unda 	
Boltsano	-Veyershtrass teoremasiga ko'ra ketma	-ketlikdan yaqinlashuvchi qismiy 	
ketma	-ketlik ajratish mumkin:	 	
  	 	 	 	 	(2)	 	
M	 yopiq to'plam bo'lganligi sababli 	 bo'ladi. Yuqoridagi ketma	-ketlikdan 	
ajratilgan qismiy ketma	-ketlikning limiti ham 	a ga teng bo'ladi. Haqiqatdan ham, 	
ushbu	 	
 	
tengsizlikdagi 	 lar uchun (	1) va (	2) munosabatlarga ko'ra 	 da 	 	
 m	MR	 0		 0		 ( , )xx		  x x ,	x M x M  ( ) ( )f x f x		 	 1 2 2, ,..., ,...	   0( 0 1, 2,...)	nn	n		   0		 0( 1, 2,...)	n	n		 ()n	a ()n	b ( 1, 2,...)n	 (1) (1)	
1	( , )ab		 (1) (1)	( ( )f a f b		 ( 2) ( 2)	
1	( , )ab		 ( 2) ( 2)	( ( )f a f b		 ( ) ( )	( , )	nn	
n	ab		 ( ) ( )	( ( )	nn	f a f b		 ()	( 1, 2,...)	n	a M n	 ()	0	lim	kn	
k	aa		 0aM	 ( ) ( ) ( ) ( ) ( )	0 0 0	( , ) ( , ) ( , ) ( , )	k k k k k	
k	
n n n n n	
n	b a b a a a a a	    	    kn ()	0	( , )	kn	aa	  bo'lishini e'tiborga olib, 	 da 	 ekanini topamiz. 	 	
Shunday qilib,	 	 da 	 	
.	 	
 	
Xulosa	 	
Men  ushbu  kurs  ishimda  ketma	-ketliklar,  ularning  limiti,  ko’p  o’zgaruvchili 	
funksiyalar va ularning uzluksizligi haqida fikr yuritdim. Sifatli ta‘lim olish uchun 
ta‘lim  vositalarining  ahamiyati  katta.Xalqimizda  ajoyib  naql  bor  ―Ish  quroling 
soz  bo‘lsa,  mas	haqqating  oz  bo‘lur.  Rivojlanib  borayotgan  texnikalashuv 	
sharoitida,  albatta  ta‘lim  vositalari  ham  yangilashib  borishi  tabiiy.  Kurs  ishida 
nomlari  keltirilgan  zamonaviy  ta‘lim  vositalaridan  kelajakda  akadamik  litsey 
maktab  va oily  o‘quv  yurtlarida foydalan	ilsa  maqsadga  muvofiq  bo‘ladi va  yaxshi 	
natijalarga erishish mumkin. Ta‘lim maqsadlari, uning mazmuni, o’qitish va ta‘lim 
berish  usullari,  nazorat  va  natijalarni  baholashni  o’zaro  bog’liklikda  loyihalash 
ko’pincha  an‘anaviy  o’quv  jarayonida  yetishmaydigan 	narsadir.  Jahon  pedagogika 	
fani ilmiy 	– texnika taraqqiyoti ta‘sirini boshdan kechirib, psixologiya, kibernetika, 	
tizimlar  nazariyasi,  boshqaruv  nazariyasi  va  boshqa  fanlar  yutuqlarini  birlashtirib, 
hozirgi  davrda  faol  yangilanish  (innovatsiya)  jarayonlari	 bosqichidaturar  ekan, 	
inson  imkoniyatlarini  samarali  rivojlantirish  amaliyotiga  boy  mahsul  bermoqda. 
Pedagogik  texnologiya  usullari  dastlab  o’qitishning  harakatini  namunaviy 
vaziyatdagi  belgilangan  qoida  bo’yicha  o’zlashtirish  talab  etiladigan  mahsuldor 
darajasi  uchun  ishlab  chiqilgan.  Mahsuldor  ta‘lim  har  qanday  ta‘limning  zaruriy 
tarkibiy  qismi  hisoblanib,  u  insoniyat  jamg’argan  tajribani  aniq  o’quv  fani 
doirasida  o’zlashtirish  bilan  bog’liq.  1997	-yilda  qabul  qilingan  O‘zbekiston 	
Respublikasining―Ta‘lim 	to‘g‘risidagi  qonuni  va  ―  Kadrlar  tayyorlash  milliy 	
dasturi  milliy  ta‘lim  taraqqiyoti  va  milliy  kadrlar  tayyorlash  tizimi  istiqbollarini 
belgilovchi xujjat sifatida bu sohadagi ishlarni rivojlantirishda yana bir tarixiy davr 
boshlanishiga zamin yaratdi. Ka	drlar tayyorlash Milliy dasturi asosiy vazifalaridan 	
biri  bu  ta‘lim  jarayonidagi  sifat  ko‘rsatkichlarini  yaxshilash,  ya‘ni  jahon k	 ()	0	( , )	kn	aa	 k	 ()	0	kn	aa	 ()	0	kn	ba	  andozalariga  mos,  raqobatbardosh,  yuqori  saviyaga  ega  bo‘lgan  mutaxassislar 
tayyorlashdir.Ushbu  murakkab  muammolarni  yechimini 	topib,  ularni  amalda  keng 	
qo‘llash oliy ta‘lim tizimi xodimlari oldiga juda katta vazifalar belgilaydi. 	 	
 	
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati:	 	
1.	 G. M. Fixtengols, “Matematik analiz asoslari” I tom.”O’qituvchi” 
Toshkent 1970.	 	
2.	 A. Sa’dullayev, “Matematik analiz 	kursidan misol va masalalar to’plami” 	
1-qism.”O’zbekiston” 1993.	 	
3.	 T. A. Azlarov, X. Mansurov. “Matematik analiz asoslari”, 1	-qism. 	
“O’qituvchi” Toshkent 1986.	 	
4.	 B. P. Demidovich, “	Сборник задач и упражненый по 	
маткматическому анализу. Наука 1977.	 	
Internet say	tlari:	 	
5.	 www.bilimdon.uz	 	
6.	 uz.wikipedia.org	 	
7.	 www.study.uz	 	
8.	 www.metodist.uz

Reja: I bob. Ko’p o’zgaruvchili funksiyalar. 1.1 Rm fazo va uning muhim to’plamlari. 1.2 Rm fazoda ketma -ketlik va uning limiti 1.3 Ko’p o’zgaruvchili funksiya va uning limiti II bob. Ko’p o’zgaruvchili funksiyalarning uzluksizligi. 2.1 Ko’p o’zgaruvchili funksiyalarning uzluksizligi. 2.2 Uzluksiz funksiyalarning xossalari. 2.3 Ko’p o’zgaruvchili funkiyaning tekis uzluksizligi. Kantor teoremasi. Xulosa. Foydalanilgan adabiyotlar.

I bob. Ko’p o’zgaruvchili funksiyalar 1.1 Rm fazo va uning muhim to’plamlari. Rm fazo m ta A1, A 2, A 3, ... A m (m > 1, butun son) to’plamlarning Dekart ko’paytmasi ikkita A va V to’plamlarning Dekart ko’paytmasiga o’xshash ta’riflanadi. Agar A1 = A 2 = . . . =A m = R bo’lsa, u holda To’plam Rm to’plam deb ataladi. Rm to’plamning ( x1, x 2, . . . x m) shu to’plam nuqtasi deyiladi va u odatda bitta harf bilan belgilanadi: x = (x 1, x 2, . . . x m) Bunda x1, x 2, . . . x m sonlar x nuqtaning mos ravishda birinchi, ikkinchi, . . . m – koordinatalari deyiladi. Agar nuqtalar uchun x1 = y 1, x 2 = y 2, . . . x m = y m. Bo’lsa , u holda x = y deb ataladi. Ta’rif Ushbu (1) Miqdor x va y nuqtalar orasidagi masofa (Evklid masofasi) deb ataladi. Bunday aniqlangan masofa quyidagi xossalarga ega (bunda ) 1) 2) 3) Bu xossalarni isbotlaylik. (1) munosabatdan p(x, y) miqdorning har doim manfiy emasligini ko’ramiz. Agar p(x, y) = 0 bo’lsa, unda y1 – x1 = 0, y 2 – x2 = 0, . . . , y m – xm = 0 bo’lib, x1 = y 1, x 2 = y 2, . . . x m = y m ya’ni x = y bo’ladi. Aksincha x = y , ya’ni x1 = y 1, x 2 = y 2, . . . x m = y m bo’lsa, u holda (1) dan p(x,y) – 0 bo’lishi kelib chiqadi. Bu esa 1) – xossani isbotlaydi. (1) munosabatdan bo’ladi. Masofaning 3) – xossasi ushbu 1 2 1 2 1 2 ... ... {( , ,..., ), , ,..., } m m m A A A R R R x x x x R x R x R           1 2 1 2 ( , ,..., ) , ( , ... ) mm mm x x x x R y y y y R    2 2 2 2 1 1 2 2 1 ( , ) ( ) ( ) ... ( ) ( ) m m m m n x y y x y x y x y x              ,, m x y z R ( , ) 0xy   ( , ) 0x y x y     ( , ) ( , )x y y x   ( , ) ( , ) ( , )x z x y y z    

(2) tengsizlikka asoslanib isbotlanadi, bunda a1, a 2, . . . a m; b 1, b 2, . . . b m ixtiyoriy haqiqiy sonlar. Avvalo shu tengsizlikning to’g’riligini ko’rsatayl ik. Ravshanki, uchun Bundan, x ga nisbatan kvadrat uchhadning manfiy emasligi kelib chiqadi. Demak, bu kvadrat uchhad ikkita turli haqiqiy ildizga ega bo’lmaydi. Binobarin, uning diskrminanti bo’lishi kerak. Bundan esa bo’lib, bo’ladi. Keyingi tengsizlikdan esa bo’lishi kelib chiqadi. Odatda (2) tengsizlik Koshi – Bunyakovskiy tengsizligi deb ataladi. Ixtiyoriy nuqtalarni olib, ular orasidagi masofani (1) formuladan foydalanib topamiz: 2 2 2 2 2 2 1 1 2 2 1 1 2 2 ( , ) ( ) ( ) ... ( ) ( ) ( ) ... ( ) m m m m x y y x y x y x x y x y x y                2 2 2 11 1 1 1 () m m m m m m a b a b          2 1 ( ) 0 m i ax b    2 2 2 1 1 1 ( ) (2 ) 0 m m m i i i i i i a x a b x b          2 2 2 1 1 1 [ ] 0 m m m i i i i i i i a b a b         33 1 1 1 m m m i i i i i i i a b a b        1 2 2 1 1 1 ( ) ( ) ( ) m m m i i i i i i i i i z x y x z y            2 2 2 1 1 1 () m m m i i i i i i i a b a b          1 2 1 2 ( , ,..., ) , ( , ... ) mm mm x x x x R y y y y R   

(3) Endi Koshi – Bunyakovskiy tengsizligi (2) da , , deb olsak, unda bo’lib, bo’ladi. Yuqoridagi (3) munosabatlarni e’tiborga olib, topamiz: Bu esa 3) – xossani isbotlaydi. 1.2 Rm fazoda ketma -ketlik va uning limiti Ushbu akslantirishning tasvirlaridan tuzilgan to’plam Rm fazoda ketma -ketlik deyiladi va 3* kabi belgilanadi. Har bir ni ketma -ketlik hadlari hadlari deyiladi. Rm fazoda biror { x(n) }: Ketma -ketlik va a = (a 1, a 2, . . . a m) nuqta berilgan bo’lsin. 2 1 ( , ) ( ) m ii i x y y x     2 1 ( , ) ( ) m ii i z y z y     2 1 ( , ) ( ) m ii i x z x z     11 ia y x  11 ib z x  11 ic z y  1 1 1 1a b z x    ( 1, 2,..., )im 1 2 2 1 1 1 ( ) ( ) ( ) m m m i i i i i i i i i z x y x z y            ( , ) ( , ) ( , )x z x y y z     : m f N R  (1) ( 2) ( ) ; ;...; ;... n x x x ( ) ( ) ( ) ( ) 12 ( , ,..., )( 1, 2,...) n n n n m x x x x n  (1) ( 2) ( ) ; ;...; ;... n x x x

Ta’rif Agar olinganda ham shunday topilsaki, ixtiyoriy n > n 0 uchun tengsizlik bajarilsa, a nuqta {x(n) }ketma -ketlikning limiti deyiladi va yoki da kabi belgilanadi. Agar {x(n) }ketma -ketlik limitga ega bo’lsa, u yaqinlashuvchi ketma -ketlik deyiladi. 1-misol Rm fazoda ushbu ketma -ketlikning limiti a = (0, 0, . . . 0) ekanini ko’rsating. sonni olaylik. Shu ga ko’ra ni topamiz. Unda uchun bo’ladi. Demak, Ta’rifga ko’ra bo’ladi. Teorema Rm fazoda ketma -ketlikning a = (a 1, a 2, . . . a m) ni intilishi: 0   0nN  () ( , ) n xa   () lim n n xa   n  ()n xa  () 1 1 1 { } { , ,..., } n x n n n  0    0 ]1 m n   0 nn  () 1 1 1 ( , ) (( , ,..., ), (0, 0,..., 0)) n xa n n n   2 2 2 1 1 1( 0) ( 0) ... ( 0) n n n         2 0 [ ] 1 m m m m nn n m         () ( , ) n xa   () 1 1 1 lim lim ( , ,..., ) (0, 0,..., 0) n nn xa n n n      ( ) ( ) ( ) ( ) 12 { } { , ,..., } n n n n m x x x x 