logo
  1. Bosh sahifa
  2. Diplom ishlar
  3. Umumiy
  4. Milliy qadriyatlar asosida talaba yoshlarning mafkuraviy immunitetini shakllantirish

Milliy qadriyatlar asosida talaba yoshlarning mafkuraviy immunitetini shakllantirish

Yuklangan vaqt:

12.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

79.78515625 KB
Ko'chirib olish
Milliy qadriyatlar asosida talaba yoshlarning mafkuraviy immunitetini shakllantirish MUNDARIJA Kirish ..........................................................................................3 1-BOB. MILLIY QADRIYATLAR ASOSIDA TALABALARNING MAFKURAVIY IMMUNITETINI SHAKLLANTIRISH NAZARIY MASALALARI. 1.1. Talaba yoshlarning mafkuraviy immunitetini shakllantirishni nazariy asoslari…………………………………………………………………………. 6 1.2. Mafkuraviy immunitet tushunchasining mazmun-mohiyati…………………. 14 1.3. Talabalarning mafkuraviy immunitetini shakllantirishda siyosiy-huquqiy yetuklik va g'oyaviy kurashchanlik............................................................................. 19 2-BOB. TALABA YOSHLARDA MILLIY G‘OYA VA MAFKURAVIY IMMUNITETNI SHAKLLANTIRISHDA PSIXOLOGIK PEDAGOGIK YONDASHUVLAR. 2.1 Yoshlarda mafkuraviy immunitetni shakllantirihda ta'lim-tarbiyaning o'rni.... 27 2.2 Yoshlarda mafkuraviy immunitetni shakllantirishning zamonaviy usullari………………………………………………………………………………. 38 Xulosa ........................................................................................................................47 Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati.........................................................................49 1 KIRISH Mavzuning dolzarbligi . Mamlakatimiz mustaqillikga erishgandan so'ng, ajdodlarimiz tomonidan yaratilgan milliy qadriyatlarni tiklash, unutilgan an`analarini keng ommalashtirish va ularni chuqur o'rganish uchun zarur sharoitlar yaratildi. Zero, O'zbekiston xalqining qadimgi urf-odat, an`ana va marosimlarga alohida e'tibor berishi ma'naviy tiklanish jarayoni jadal kechayotgan hozirgi kunning mahim dolzarb muammolardan biridir. Chunki, talabalarni yangicha ruhda tarbiyalash, ularning ongiga milliy mustaqillik g'oyalarni chuqurroq singdirish, ajdodlarimiz yaratgan qadriyatlar mohiyatini keng targ'ib qilishda, an`ana va marosimlar mohiyatini anglash, ularni, ayniqsa talabalarga chuqurroq tushuntirish, milliy istiqlol mafkurasini yoshlar orasiga yoyishning ta'sirchan vositalaridan biri xisoblanadi. Ma'lumki, milliy qadriyatlar azaldan inson ma'naviyatining tarkibiy qismi sifatida odamzodning yuksak ideallarini o'zida mujassam etgan. «Ayniqsa, ko'p asrlar mobaynida xalqimiz qalbidan chuqur joy olib, hayot ma'nosini anglash, milliy madaniyatimiz va turmush tarzimizni, dinimizni, urf-odat va an'analarimizni bezavol saqlashda muqaddas qadriyatlarimiz qudratli omil bo'lib kelganligini alohida ta'kidlash joiz». Milliy qadriyatlarni tiklash asosida talabalarning mafkuraviy immunitetini shakllantirish, ularni o'rganish va targ'ib qilish, yoshlar ma'naviy madaniyati rivojiga qanday yo'llar bilan ta'sir etishni tadqiq etish bugungi kunning muhim vazifalardan biridir. Mavzuning o'rganilish darajasining qiyosiy tahlili. Yoshlar ma'naviyati masalasi jamiyat taraqqiyotining ilk davrlaridan boshlab, insoniyat oldida turgan muhim yo'nalishlardan bo'lgan. Zero, qadimgi dunyo faylasuflaridan tortib, hozirgi davr tadqiqotchilarigacha umuman insoniyat tarbiyasi, xususan, yoshlar kamoloti haqida tadqiqotlar o'tkazib, bu masalaga salmoqli hissa qo'shib kelmoqdalar. Qadimgi xitoy mutafakkuri Konfutsiy, yunon faylasuflari Demokrit, Platon, Gerodot, Aristotel va boshqalar shaxs kamoloti jamiyat taraqqiyoti uchun muhim masala deb qaraganlar. Jumladan, Aristotel nuqtai nazariga ko'ra jamiyat taraqqiyoti uchun ijtimoiy-iqtisodiy 2 o'zgarishlar qanchalik ahamiyatli bo'lsa, fuqarolarning tarbiyasi ham undan kam emas. Markaziy Osiyolik allomalar Ibn Sino, A.R.Beruniy, A.N.Forobiy, Marg'iloniy, Imom Buxoriy, Abu Abdurahmon Nasoiy, Hakim Termiziy, Ahmad Yassaviy, Pahlavon Mahmud, A.Navoiy, XX asr boshlarida Munavvar Qori Abdurashidxon o'g'li, M.Behbudiy, A.Fitrat, A.Avloniy, S.Ayniy va boshqa ma'naviyat va ma'rifat sohiblari yoshlar ongiga ma'rifat, madaniyat, milliy urf-odat, milliylik xususiyatlarini singdirishga harakat qilganlar. Bitiruv loyihaviy ishning maqsadi . Talabalarning ma'naviy madaniyatini shakllantirishda milliy va umuminsoniy qadriyatlarning o'rnini, mafkuraviy immunitetlarini shakllantirish va rivojlantirish masalalarini ijtimoiy pedagogik xususyatlari. Bitiruv loyihaviy ishning vazifalari: - Milliy qadriyatlar tushunchasi va uning inson kamolotidagi g'oyaviy, tarbiyaviy ahamiyati tahlil etish; - Talabalarning ma'naviy madaniyatning shakllanishiga ma'naviy-madaniy merosning o'rnini ilmiy asoslash; - Ma'naviy madaniyatning shakllanishida milliy urf-odatlar va qadriyatlarning o'rni aniqlash; - Shaxs ma'naviy madaniyatini shakllantirishda milliy va milliy qadriyatlarning uyg'unligi ko'rsatish; - Talabalarda milliy va ma'naviy qadriyatlar asosida mafkuraviy immunitetini kuchaytirish xususiyatlari. Bitiruv loyihaviy ishning ob'ekti : Talabalarning ma'naviy madaniyatini, qadriyatlarni shakllantirish, mafkuraviy immunitetini kuchaytirish, ijtimoiy, ma'naviy, g'oyaviy-mafkuraviy jihatdan tahlil qilish Bitiruv loyihaviy ishning predmeti : milliy va umuminsoniy qadriyatlarning talabalar ma'naviy madaniyatiga ta'sirining umumiy va o'ziga xos xususiyatlarini aniqlashdan iboratdir. 3 Bitiruv loyihaviy ishda ko'tarilgan masalalarni yoritishda ilmiy bilishning ob'ektivlik, vorisiylik, tarixiylik va mantiqiylik, qiyosiy va tizimli tahlil kabi metodlariga tayanildi. Shuningdek, birinchi prezident Islom Karimovning muammoga oid fikrlari, nazariy xulosalari, mamlakatimiz olimlarining monografiyalari materiallari, ma'naviy madaniyatga aloqador ilmiy tadqiqotlar nazariy asos sifatida xizmat qildi. Bitiruv loyihaviy ishning yangiligi: -Talabalar ma'naviy madaniyati shakllanishining ijtimoiy-tarixiy, falsafiy, milliy va axloqiy ildizlari ilmiy asoslanganligi; -“shaxs ma'naviyati”, “milliy va umum insoniy qadriyatlar”, “islomiy qadriyatlar” haqidagi fikr va qarashlar o'rganilib, qiyosiy tahlil qilindi; -Talabalarning qadriyatlar bo'yicha olgan bilimlarini rivojlantirish asosida mafkuraviy immunitetini shakllantirishi yoritilgan, -milliy mentallitetimiz asosida talabalar ma'naviy madaniyatini shakllantirishda manfaat, ehtiyoj hamda islomiy qadriyatlarning o'zaro ta'siri asoslab berilgan. Tadqiqot ishining tarkibiy tuzilishi: kirish, ikki bob, beshta paragraf , xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat. 4 1-BOB. MILLIY QADRIYATLAR ASOSIDA TALABALARNING MAFKURAVIY IMMUNITETINI SHAKLLANTIRISH NAZARIY MASALALARI 1.1. Talaba yoshlarning mafkuraviy immunitetini shakllantirishni nazariy asoslari. Mamlakatimiz mustaqillikka erishganidan so'ng fuqarolarni yangi yo'ldan boshlab borish, ularning qarashlari va orzu-umidlarini, maqsadlarini bir yo'nalishga burib, kuchlarni uyg'unlashtirish uchun yagona g'oyaviy qurol zarur edi. Shu bilan birga istiqlolning dastlabki yillarida uzoq davr hukmronlik qilgan kommunistik mafkuradan voz kechish, undan xalos bo'lish lozim edi. Istiqlolning dastlabki kunlaridanoq Yurtboshimiz xalqimiz ongiga mustaqillik g'oyalarini singdirish, fuqarolarda yangicha tafakkur va dunyoqarashni singdirishga alohida e'tibor bera boshladi. 1992 yil 2 iyulda O'zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining X-sessiyasida I.Karimov shunday degan edi: “Bugungi kunda xalqni yakdil qiladigan ishlar va g'oyalar oz emas. Ularning ichida eng ulug'i, eng olijanobi- O'zbekiston Respublikasining mustaqilligini ta'minlash. Ana shu maqsad, ana shu g'oya atrofida birlashsak, aslo xor bo'lmaymiz” . 90-yillarning boshlarida mamlakatda vujudga kelgan iqtisodiy, siyosiy, ijtimoiy qiyinchiliklar ma'lum muddat xalqimiz ruhiyatiga salbiy ta'sir qildi. Mamlakatimiz siyosiy rahbariyati oldida bir tomondan o'sha qiyinchiliklarni bartaraf etish, boshqa tomondan kishilar ruhiyatini ko'tarish, mavjud bo'htonlarni yo'qotish vazifasi turardi. 1993 yilning 23 aprelida I.Karimov bir guruh adiblar bilan uchrashdi. 1993 yil 6 mayda Oliy Kengashning XII – sessiyasida esa mafkurasiz, aniq yo'nalishga ega bo'lgan g'oyalarsiz taraqqiyot bo'lmasligi alohida ta'kidlandi va istiqlol, milliy istiqlol mafkurasini yaratish vazifasi qo'yildi. Xo'sh mafkurasizlik nimaga olib keladi: 5 Birinchidan , e'tiqodsizlikka olib keladi. E'tiqodsizlik esa har kimning o'zicha yashashiga, ko'ngil tusaganicha kun ko'rishga, xayoliga kelgan ish bilan shug'ullanishga olib keladi. Bu yakka-yakka shaxslarning hatti-harakatidan butun jamiyat ma'naviy-ruhiy qiyofasining qay tarzda shakllanishiga sabab bo'ladi. Ikkinchidan , mafkurasizlik odamlar ongida manqurtlik, qalbida, fe'l-atvorida andishasizlik va nihoyat o'zligini anglamaslik xislatlarini chuqurlashtiradi. Jamiyatda esa parokandalikni, beqarorlikni keltirib chiqaradi. Boshqacha qilib aytganda, ya'ni mafkuraning asl mazmun - mohiyati – yangicha tafakkurga, e'tiqodga ega, erkin fikrlaydigan, siyosiy-huquqiy savodxonligi yuqori, ma'naviy jihatdan baquvvat, sog'lom, mutelik, jur'atsizlik tuyg'usidan mutlaqo xoli, mustaqil insonni tarbiyalashdir. Yuqoridagilardan kelib chiqqan holda quyidagini ta'kidlash mumkin: milliy ong ta'sirida milliy g'oyalar yaraladi. Ushbu g'oyalar asosida milliy mafkuara shakllanadi. Mamlakatimizda milliy g'oya va milliy mafkuraning shakllanishi puxta o'ylab chiqilgan reja asosida, ilmiy asoslangan tarzda amalga oshirildi. 2000 yilda “Milliy istiqlol g'oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar” risolasi e'lon qilindi. Unda insoniyat tarixi g'oyalar tarixidan iboratligi ta'kidlangan holda “G'oya-inson tafakkuri mahsuli, milliy g'oya esa millat tafakkuri mahsulidir. Milliy g'oya – inson va jamiyat hayotiga ma'no-mazmun baxsh etadigan, uni ezgu maqsad sari yetaklaydigan fikrlar majmuidir”, deb qayd etildi. Mafkura esa muayyan ijtimoiy guruh, ijtimoiy qatlam, millat, davlat, xalq va jamiyat ehtiyojlari, maqsad- muddaolari, manfaatlari, orzu-intilishlari hamda ularni amalga oshirish tamoyillarini o'zida mujassam etadigan g'oyalar tizimidir. Takidlash lozimki, milliy g'oya mustaqillik g'oyasi bilan hamohang. Xo'sh mustaqillik g'oyasi nima? Mustaqillik g'oyasi – mustamlakachilik asoratida bo'lgan millat va xalqlarning, ularga mansub bo'lgan ilg'or kishilarni ozodlikka, o'z erkini qo'lga kiritishga undaydigan g'oya. Ana shu g'oya asosida ular ezgulik va ozodlik uchun kurashga otlanadilar, shu yo'lda jon fido qiladilar. Mustaqillik mafkurasi esa jamiyat a'zolarining, ijtimoiy guruhlari, siyosiy 6 partiyalar, jamoat tashkilotlari, millatlar, elatlar, ommaviy harakatlar, milliy tashkilotlar, boshqa ijtimoiy sub'ektlarning umumiy manfaat va muddaolarini o'zida aks ettiruvchi va mujassamlashtiruvchi, ularning hatti-harakatlarini, faoliyatini, fikr- zikrini yagona bir maqsadga – mustaqillikka erishish holida uni mustahkamlashga yo'naltiruvchi g'oyalar majmuidir. Mustaqillik g'oyasi va mustaqillik mafkurasining uyg'unligi pirovard natijada mamlakatimizda ijtimoiy taraqqiyotga, demokratik, huquqiy, insonparvar jamiyat barpo etishga imkon yaratdi. Shu bilan birga muhim metodologik masalalardan yana biri – milliy istiqlol mafkurasining bosh g'oyasini aniqlash masalasidir. Shu ma'noda ta'kidlash lozimki, O'zbekiston xalqining milliy taraqqiyot yo'lidagi bosh g'oyasi – Ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot barpo etishdir. Ayni paytda milliy istiqlol mafkurasining asosiy g'oyalari mavjud bo'lib, ular 7 tadan iborat: Vatan ravnaqi, yurt tinchligi, xalq farovonligi, komil inson, ijtimoiy hamkorlik, millatlararo totuvlik, dinlararo bag'rikenglik (tolerantlik). Milliy mafkuramizning bosh g'oyasi va asosiy g'oyalari mamlakatimizda istiqomat qilayotgan barcha 136 millat, elat vakillariga tegishli. Ushbu g'oyalar biror- bir millatning maqsad –muddaolariga, manfaatlariga zid emas, aksincha, umumiy yaxlitlikka imkon beradi. Mamlakatimizda mustaqillikning ilk kunlaridanoq rivojlanishning faqat iqtisodiy jihatlarigagina emas, shu bilan ma'naviy omillariga ham e'tibor berish vazifasi ko'ndalang bo'lib turardi. Buning qator sabablari bor edi. Eng avvalo xalqimiz ongidan sovet mustabid tizimi davrida shakllangan “sovet madaniyati” tushunchasini chiqarib tashlash lozim edi. Mazkur holat sovet davrida milliy madaniyatlarga nisbatan davlatning rasmiy siyosatini shakllantirishga da'vat etardi. Natijada “shaklan milliy, mazmunan sotsialistik, ruhan baynalmilal” madaniyatni barpo etish kun tartibiga qo'yildi. Unga asosan, sobiq kompartiya milliy respublikalarga o'z milliy madaniyatini “rivojlantirish” ga mone'lik qilmadi. Ammo “rivojlantirish” faqat shaklda aks etishi, mazmunan esa u sotsialistik ruhni targ'ib etishi lozimligi talab etildi. Obrazli tarzda 7 aytganda, o'zbekning o'z milliy kiyimlarida, milliy choponlarda, o'z ona tilida qo'shiq kuylashiga ruxsat berildi. Ammo ushbu qo'shiq mazmun-mohiyatini sotsializm, kommunistik partiyaning “rahbarlik roli”, adolatli sotsialistik jamiyat” tashkil etishi talab qilindi. Tabiiyki, bu narsa milliy respublikalar, jumladan O'zbekistonda haqli noroziliklarni keltirib chiqardi, kishilarda madaniyatdan “begonalashuv” boshlandi. O'zbekiston madaniyatidagi transformatsiya jarayonlari ayniqsa 1980 yillarning o'rtalaridan boshlangan “qayta qurish” davrida kuchaydi. Madaniyatga “sinfiylik”, “partiyaviylik”, “g'oyaviylik” asosida baho berildi. Madaniyat va san'at mafkuraviy zug'um ostiga olindi, milliy ehtiyoj, milliy manfaatlar inkor etildi, “Navro'z” bayramining “Navbahor” deb nomlanishi, islom dinining ma'rifiy-axloqiy jihatlariga nopisandlik bilan qarashning sababi ham shunda edi. Rasmiy hokimiyat qadriyatlar innovatsiyasi tabiiy jarayon ekanligini qayd etdi. Ammo bu innovatsion o'zgarishlarning milliy o'sishga, jipslashishga hech qanday ijobiy ta'siri yo'q edi. O'zbekiston madaniyatining tom ma'noda rivojlanishiga mustaqillik tufayligina erishildi. Alohida ta'kidlash lozimki, mustaqillik eng avvalo xalqimizning qo'lidagi siyosiy kishanlarni yechib tashladi. Ma'naviy-ma'rifiy sohadagi qullik, o'z madaniy siyosatini o'zi belgilashi huquqidan mahrum bo'lish esa qaysi xalq, millat bo'lishidan qat'iy nazar uning ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy, ma'naviy-mafkuraviy taraqqiyotiga to'siqdir. “Moddiy islohotlar, iqtisodiy islohotlar, -degan edi O'zbekiston Respublikasi birinchi Prezidenti Islom Karimov, -o'z yo'liga. Ularni hal etish mumkin. Ammo, ma'naviy islohotlar-qullik, mutelik iskanjasidan ozod bo'lish, qadni baland tutish, ota-bobolarimizning udumlarini tiklab, ularga munosib voris bo'lish- bundan og'irroq va bundan sharafliroq vazifa yo'q bu dunyoda” . Ma'naviyatni rivojlantirish uchun eng avvalo uni yaxshi tasavvur etish lozim edi. “Ma'naviyat (arabcha “ma'naviyat”- ma'nolar majmui)- kishilarning faoliyati, huquqiy, estetik, badiiy, axloqiy, milliy tasavvurlari va tushunchalari majmui. “Ma'naviyat” so'zining negizida arabcha “ma'ni” so'zi yotadi. “Ma'naviy” so'zi 8 ma'niga aloqadorlikni bildirsa, “ma'naviyat” - “ma'naviy” so'zining ko'plikdagi shaklidir. Umuman, ma'naviyat juda ma'nodor, serqirra tushuncha bo'lib, uning dunyoda yagona qabul qilingan, umume'tirof etilgan ta'rifi yo'q. Shu bilan birga, ruschada ma'naviyat “duxovnost`” deb tarjima qilinsada, aslida “duxovnost`” ko'proq “ruhoniylik” ni anglatadi. O'zbek tilida qabul qilingan “ma'naviyat” so'zi esa, inson barkamolligi, ma'naviy olami, dunyoqarashi, tafakkuri, ongi kabi tushunchalar bilan uyg'unlikda o'rganiladi. “Ma'naviyat” ga juda ko'plab ta'riflar berilgan bo'lsada, ularning ichida eng mukammali Prezident I.Karimov tomonidan “Yuksak ma'naviyat – yengilmas kuch” asarida berilgan ta'rifdir. Unda “ma'naviyat – insonni ruhan poklanish, qalban ulg'ayishga chorlaydigan, odamning ichki dunyosi, irodasini baquvvat, iymon- e'tiqodini butun qiladigan, vijdonini uyg'otadigan beqiyos kuch, uning barcha qarashlarining mezonidir”. deyiladi. Ushbu ta'rifning mukammalligi unda inson kamolotining uni ruhi, ichki dunyosi, qalbi, irodasi, iymon-e'tiqodi, vijdoni, barcha qarashlari bilan uyg'unlikda ko'rilganligidir. Kitobning o'zi ham bejizga ma'naviyat yengilmas kuch, deb ta'riflanmagan. Insonning qalbi, ruhi, irodasi, iymon-e'tiqodi, vijdoni sog'lom bo'lsagina uning ma'naviy olami to'g'risida fikrlash mumkin. Aslida ma'naviyat shaxs, millat, jamiyat bilan hamohanglikda ro'y berishi mumkin. Inson ma'naviyatini shakllantirishda uni barpo etilayotgan jamiyat mezonlari, mazmun-mohiyatiga uyg'unlashtirgandagina tom ma'nodagi mutanosiblikka erishish mumkin. Mustaqillik yillarida O'zbekistonda milliy-madaniy merosni tiklash, uni fuqarolar ijtimoiy ongiga aylantirish borasida ham juda ibratli ishlar amalga oshirildi. Madaniy meros-avlodlar tomonidan yaratilgan amaliy tajriba, axloqiy, ilmiy, tafakkuriy, milliy va ruhiy qarashlar, xalq madaniyati va ijodi kabi moddiy hamda ma'naviy boyliklar majmuidir. Mustaqillik yillarida madaniy merosni tiklash bo'yicha davlat siyosati ishlab chiqildi. 9 “Me'ros” umummiliy dasturi faoliyat ko'rsatdi, Oliy Majlisda o'lkamizdan tashib ketilgan milliy-madaniy merosni Vatanimizga qaytarish bo'yicha maxsus komissiya tuzildi. Bularning bari sovet mustabid tizimi davrida o'zbek milliy-madaniy merosiga yetkazilgan ziyon-zaxmatlarni bartaraf etish, qaytarilgan, tiklangan madaniy merosni xalqimiz mulkiga aylantirishdan iboratdir. Milliy va umuminsoniy qadriyatlar uyg'unligining yuzaga kelishi mustaqillikning eng katta yutuqlaridan bo'ldi. Hozirgi globallashuv jarayonida ma'naviy ta'sirning kuchi toboro sezilmoqda. Ma'naviy ta'sir bir tomondan millatlararo madaniyatlarning rivojlanishiga imkon bersa, boshqa tomondan, milliy madaniyatlarga salbiy oqimlar, turli “izm” larning kirib kelishiga imkon beradi. O'zbekiston hukumati bu masalada juda to'g'ri yo'lni tanlagan: turli salbiy “ma'naviy” oqimlarning kirib kelishining oldini olishda eng avvalo xalqimiz ma'naviy olamini shakllantirish, ma'naviy immunitetini yaratish, yoshlarda yurtimizga katta oqimda kirib kelayotgan salbiy qarashlar, nazariyalar, “izm” larni ijtimoiy ekspertizadan o'tkazish ko'nikmasini hosil qilishdir. Bularning bari, shubhasiz, mamlakatdan ma'naviy tiklanish va yuksalishga zamin yaratadi. Mustaqillik ma'naviy-ma'rifiy, ruhiy, g'oyaviy-mafkuraviy jihatdan himoya qilingandagina ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot barpo etish mumkin. Milliy qadriyatlarimiz Hammamizga ma`lumki, bizga yaqin bo'lgan kishilar asta-sekin bizning qarindoshimizga aylanadi. Xuddi shu kabi xaqning ham o'z hayotining ma`no-mazmunini tashkil etadigan urf-odat, an`ana, bayramlar hamda til, din, adabiyot va madaniyat namunalarini, turli marosimlarini qadriyat deymiz. Aslida qadriyat qadr so'zidan olingan bo'lib, inson uchun qadrli bo'lib qolgan narsalarni bildiradi. Milliy qadriyatlar esa, millat uchun qadrli bo'lgan, uning taraqqiyoti uchun xizmat qiladigan narsa va tushunchalarni bildiradi va xaqning milliy o'zligiga xos xususiyatlarni ifoda etadi. 10 Navro'z bayrami xalqimizning o'troq hayoti boshlagan davrlardan buyon yashab kelmoqda. Avvalo bu bayram avvalo yerga, suvga, quyoshga, tabiatga butuni mavjudodga mehr uyg'otadi. Xalqning taqdiridi shunday qadriyatlar bo'ladiki, ular millatning o'zi bilan birga shakllanadi va uning asosiy belgilaridan biriga aylanadi. Arab va mo'g'ul istelosidan keyin o'zbek (turkiy) tilining mavqei pasayib ketgan. Temuriylar davlatchiligi davrida xalqimiz ta`ni, qadr-qimmati bilan birga tilimizning obro'-e`tibori qayta tiklandi. Alisher Navoiy bobomiz sa`yharakatlari bilan tilimiz yuksak darajaga ko'tarildi. Buxorodagi berakror ma`morchilik koshonasi – “Sltoram mohi xossa”ning (oy va yulduzlar saroyi degani) ruhiy kasalliklar shifoxonasiga aylantirilganligi, u yerdagi noyob va qimmatbaho buyumlar esa rus imperatorlarining qishki qasri–Ermitajga olib ketilganligidan bilsh mumkin. Mustaqillikdan so'ng xayotimiz bunga yaqqol dalil bo'ldi. Xalqimizning va millatimizning barcha qonuniy haq-huquqlari tiklandi. Ayni paytda bebaho milliy qadriyatlarimiz-tilimiz, dinimiz, bayramlarimiz, an`ana va urf-odatlarimiz hayotimizga yangidan kirib kelib zamonaviy ma`no kasb etdi. Avvallari kimdir qazo qilsa janoza o'qish mumkin bo'lmagan vaqtlari berkitib o'qilgan. Xaj va umra safarlariga, dunyoning boshqa mamlakatlariga o'qish, ish, savdo, dam olish maskanlarida borib kelganini yaxshi bilamiz. Milliy qariyatlarimizning rivojlanishi yangicha ma`no bilan boyitishga ularning umubashariy qadriyatlar bilan uyg'unlashtirib borish muhim o'rin tutadi. Umumbashariy qadriyatlar Butun bashariyat hayoti uchun qadrli, ahamiyatli ma`no- mazmunga ega bo'lgan g'oya va tushunchalardir. Milliy qadriyatlarimiz qadim zamonlardan buyon boshqa xalqlar bilan bo'lgan doimiy maloqotlar natijasida boyib, takomillashgan. Ayniqsa, Buyuk Ipak Yo'li bo'ylab karvonlar tinimsiz qatnab yurgan davrlarda ota bobolarimiz turli xalqlarning madaniyati, urf-odat va an`analari taraqqiyot borasida yutuqlaridan bahramand bo'lgan. 11 Tariximiz kabi, qadim madaniyatimizning yaratilishida ham unga ko'plab etnik guruxlar, el-elatlar o'z ulushini qo'shgan. Bu tabiiy xol. Chunki hech qaerda, hech qachon bir millatga xos madaniyat bo'lmaydi. Har qanday svilizatsiya ko'pdan-ko'p xalqlar, millatlar, elatlar faoliyatining va samarali ta'sirining mahsulidir. Bugungi kunda ham milliy qadriyatlarimiz umumbashariy qadriyatlar bilan uyg'unlashmoqda. Navro'z bayramini bugungi kunda nafaqt o'zbek millatiga mansub aholi, balki, mamlakatimzdagi barcha elatlar birdjek katta quvonch bilan nishonlamoqda. Bunday erkin va ozod turmush sharoitida milliy umubashariy qadriyatlar o'zaro qanchalik uyg'unlashib borayotgani yaqqol nomoyon bo'lmoqda. Milliy qadriyat va urf-odat va an`analarimiz bizning ma`naviy va milliy boyligimizdir. Milliy va umumbashariy qadriyatlar uyg'unligi. Milliy istiqlol g'oyasi “Milliy” so'zi bilan atalishi bejiz emas. Bu avvalo Vatanimizning muborak zaminida yashayorgan insonlarni, millati, tili, dinidan qat'iy nazar, yagona yurt farzandlari, yagona jamiyat fuqarolari sifatida birlashishi, ularning ezgu orzu intilishi va manfaatlarini ifoda etishi istiqlol mafkurasining asosiy ma`no va mohiyatini belgilab berishini ko'rsatadi. Chunki “milliy” sifatlashi faqat bir millatga emas, balki bir hudud bir mamlakatga mansublikni bildiradi. Shuning uchun shu yagona xalqning milliy qadriyatlari, umubashariy qadriyatlari bilan uyg'unlashgan xolda, bu g'oyani yanada boyitib boradi. Milliy istiqlol g'oyasi milliy qadriyatlarimizni o'zida aks etdiradi va o'z navbatida, rivojlanib, takomillashib boruvchi tizim sifatida rivojlanidi. 12 1.2 Mafkuraviy immunitet tushunchasining mazmun-mohiyati Barchamizga yaxshi ma’lumki, har bir davlatning barqaror taraqqiyoti hamda rivojlanishi inson omiliga, xususan, yosh avlodning ilmiy, ijodiy va ma’naviy kamolotiga bog‘liq. Shu nuqtai nazardan, aholisining katta qismini yoshlar tashkil etuvchi O‘zbekistonda yoshlar ma’naviyati va ularni har tomonlama yuksaltirish muhim ahamiyat kasb etadi. Bugun mamlakatimizda yoshlarning ezgu maqsadlarini hayotga tatbiq etishlari uchun zarur barcha sharoitlar yaratilmoqda. Yoshlar muammolari davlat siyosati darajasida hal etilmoqda. Bugungi kunda jamiyatimiz kishilari uchun mafkura, mafkuraviy profilaktika, mafkuraviy immunitet tushunchalari anchagina tanish bo‘lsada, lekin hayot sur’atlarining beqiyos darajada tezlashuvi deya ta’riflanayotgan bugungi globalashuv davrida ijtimoiy hayotda ko‘plab yangicha masalalar va munosabatlar vujudga kelmoqdaki, bu jarayonlar mazkur tushunchalarga yangicha yondoshuvni talab etmoqda. “ Immunitet” tushunchasi lotincha so`z bo`lib, “ozod bo`lish” ma`nosini anglatadi. Ya’ni xalqni turli zararli ta`sirlardan himoyalovchi tizimidir. “Immunitet” tushunchasi dastlab tibbiyotda foydalanilgan, organizmning o`z-o`zini turli kasalliklardan himoya qila olish qobiliyatini bildirgan. “Immunitet” so‘ziga O‘zbekiston milliy ensiklopediyasida quyidagicha ta’rif berilgan: (lot. - biron narsadan xalos, ozod bo‘lish, qutulish) - tirik mavjudotlarning o‘z butunligi va biologik noyobligini buzuvchi yot omillardan himoyalanishi, qarshilik ko‘rsatishi, rezistentligi. “Mafkuraviy immunitet " - ma‘naviy barkamol, irodasi baquvvat, iymoni butun shaxsni tarbiyalashda, har qanday reaksion, buzg‘unchi xarakterdagi g‘oyaviy tashabbuslarga bardosh bera oladigan yoshlarni tarbiyalashga qaratilgan ilmiy asoslangan tushuncha. XXI asr yoshlari turli-tuman mafkuralar tajovuzi kuchayib 13 borayotgan sharoitda yashamoqdalar. Birinchi Prezidentimiz Islom Karimov “Fidokor” gazetasi muxbiri savollariga bergan javoblarida yoshlarda mafkuraviy immunitetni shakllantirish masalasini ko‘tardi va “Mafkuraviy immunitet” tushunchasining ijtimoiy-siyosiy mohiyati haqida: “Ma’lumki, har qanday kasallikni oldini olish uchun, avvalo, kishi organizmida unga qarshi immunitet hosil qilinadi. Biz ham Vatanga, otabobolarimizning muqaddas diniga sog`lom munosabatni qaror toptirishimiz, ta`bir joiz bo`lsa, ularning mafkuraviy immunitetini kuchaytirishimiz zarur. Ana shunda johil aqidaparastlikning «da’vati» ham, ahloqni rad etadigan, biz uchun mutlaqo begona g`oyalar ham o`z ta`sirini o`tkaza olmaydi”, deya ta’kidlagan edilar. Mustaqillikni mustahkamlash, xalqimizning barqaror taraqqiyotini ta’minlashning muhim shartlaridan biri bu g‘oyaviy tarbiyani kuchaytirishdan iboratdir. Bu borada kishilarimizda yot va zararli g‘oyalarga qarshi kurashish uchun mafkuraviy immunitetni shakllantirish zarur. Albatta, mafkuraviy immunitetni shakllantirish kishilar ongiga bir xil g‘oyani zo‘r berib tiqishtirish emas, balki odamlarda oq-qorani ajratish, munosib tafakkur yuritish, zararli g‘oyalarga qarshi hushyor va ogoh bo‘lish xususiyatlarini tarbiyalash demakdir. 1999-yil fevral, 2004 yilning martidagi Buxoro va Toshkent shahrida sodir etilgan terroristik voqealardan to‘g‘ri xulosa qilish muhim. Har bir davlat, jamiyatning qudrati uning ichki xavfsizligi va barqarorligiga tayanadi. Ya’ni jamiyat, millat o‘z g‘oyasida mustahkam tursa, ikkilanmasa, har qanday dushman qo‘llashi mumkin bo‘lgan mafkuraviy tahdidlaridan qo‘rqmasa, bunday millatni yengish mumkin emas. Mafkuraviy jarayonlar bilan bog‘liq bo‘lgan yana bir tushuncha bu “Strategema” hisoblanadi. Strategema – obyektning psixologik moyilligi va vaziyatning boshqa xususiyatlarini hisobga olgan holda ma’lum bir muammoni hal qilishga yoki yashirin maqsadga erishishga qaratilgan harakatlar ketma-ketligi. Xitoy madaniyatida bu tushuncha kamida uch ming yil avvalpaydo bo‘lgan. Xitoy qadimdanoq o‘ziga xos tamaddun markazlaridan biri hisoblangan. Ming yillar davomida Xitoy xalqining falsafiy qarashlari konfutsiychilik, buddizm, dzen-buddizm va daosizmga asoslangan, boshqa madaniyatlardan farq qiladigan madaniyatni yaratdi. Xitoyda eng qimmatli 14 ma lumotlarni o‘zida saqlagan kitoblar doimo sir tutilgan. Xitoyliklar o‘z qonunlariʼ bitilgan asarlarni asrlar mobaynida ko‘p marotaba yo‘qotib, vaqti kelganida yana osonlikcha ularni qayta topib olganlar. Xuddi ana shunday yashirin qonunlar bitilgan yodgorliklardan biri “36 stratagema” (hiyla-nayranglar)asari hisoblanadi. Xitoy donishmandi Lao Szi o‘zining “Dao de Szin” nomli kitobida quyidagi fikrni keltiradi: “Suv – dunyodagi eng yumshoq va muloyim modda, ammo qattiq va mustahkam ashyolarni yengib o‘tishda u yengilmasdir va unga teng keladigan narsa bu olamda yo‘q. Muloyim qattiqni yengadi, kuchsizlar kuchlini mag‘lub etadi. Bu narsani hamma biladi, ammo kamdan-kam kishi bu bilimni amalda qo‘llay oladi”. Chindan ham bir qarashda oddiy haqiqat hisoblangan bu fikrni amaliyotga juda kam shaxslargina hayotga tadbiq eta olganlar. Jahon tarixiga nazar tashlasak, juda ko‘plab manipulyatsion, mafkuraviy usullar haqida bilib olishimiz mumkin. Masalan, XIX asrning ikkinchi yarmidan o‘zbek xalqi milliy madaniyati, ma’naviyati taraqqiyotida mustamlakalik davri boshlandi. Mustamlakachilik siyosatida Turkistonni nafaqat siyosiy, iqtisodiy, balki ma’naviy mustamlakaga aylantirish rejasi turardi. Buni ularning o‘zlari ham yashirmas edilar. Bu haqida N.Ostroumov 1882-yil 30-avgust kuni Toshkent o‘qituvchilar seminariyasidagi yig‘ilishida “...musulmonlarimiz maorifining asosida ularni ruslashtirish... islomni buzish... umuman diniy jihatlarni buzish... yotmog‘i lozim degan bo‘lsa; Turkiston general gubernatori I.A.Kuropatkin esa kundaliklarida; “Biz 50 yil tub-joy aholini taraqqiyotdan chetda... tutdik”, - deb qayd etgan edi. Bugungi kunda ham manipulyatsiya jarayonlarida yanada yangicha usullar, inson aqlini shoshirib qo‘yuvchi dasturlar qo‘llanilmoqdaki, ularga qarshi shaxs faqat o‘zining yuqori mafkuraviy immuniteti bilangina javob bera olishi mumkin. Aks holda ularning qurboniga aylanadi. Masalan, uning xavfliligini bugungi Yevropadagi holat isbotlagan “Overton oynasi yohud yo‘q qilish dasturi”, kuch manipulyatsion uzoqqa mo‘ljallangan “FFF dasturi” bugun ko‘pchilikka ayon. Odamning ma’naviyatiga tahdid soladigan xavflar va ulardan o‘zini ongli himoya qilish ko‘nikmalari ta’lim-tarbiya, ota-onalar o‘gitlari, yaxshilik va yomonliklarni ko‘rishi va bilishi jarayonida shakllana boradi. Mafkuraviy tortishuvlarda tahdid soluvchi ham, o‘zini himoya qiluvchi ham - g‘oyani ommalashtirish uslublaridan 15 foydalanadi. Bu - mafkuraviy tarbiya uslublaridir. Demak, qaysi tomonning yengishini pirovard natijada ilmga asoslangan targ‘ibot va tashviqot hal qiladi. Shu tariqa mafkuralar tortishuvi - targ‘ibot va tashviqotlar tortishuviga aylanadi, deyish mumkin. Insonlarda mafkuraviy immunitetni shakllantirishga qaratilgan bunday jarayonlar umumiy nom ostida Mafkuraviy profilaktika deb yuritiladi. Mafkuraviy profilaktika sohasidagi ishlar tizimli tarzda olib borilayabdi deb ayta olmaymiz. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 9-yanvardagi “Jamiyatda huquqiy ong va huquqiy madaniyatni yuksaltirish tizimini tubdan takomillashtirish to‘g‘risida”gi PF–5618-son farmonida shunday fikrlar keltirilgan: “…hozirgi globallashuv, ilmiy-texnik taraqqiyot davrida aholining huquqiy ongi va huquqiy madaniyatini yuksaltirishning innovatsion usullaridan, targ‘ibotning ilg‘or va ta’sirchan vositalaridan, xorijiy davlatlarning bu boradagi ijobiy tajribalaridan yetarli darajada foydalanilmayapti.” Shu bois ham jamiyatning barcha sohalarini yetuk kadrlar bilan ta’minlash har qachongidanda muhim ahamiyat kasb etadi. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2020-yil 3-yanvardagi “Uzluksiz ma’naviy tarbiya konsepsiyasini tasdiqlash va uni amalga oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori bilan tasdiqlangan Uzluksiz ma’naviy tarbiya konsepsiyasida aynan mafkuraviy profilaktika tadbirlariga alohida e’tibor qaratilgan. Xususan Konsepsiyaning 21-bandida “Jamiyatda ijtimoiy-ma’naviy muhitni sog‘lomlashtirish, farzand tarbiyasi, oilaviy qadriyatlarimizga zid bo‘lgan turli ma’naviy tahdidlarga qarshi mafkuraviy immunitetni shakllantirishga qaratilgan profilaktik tadbirlarni tashkil etish” vazifalari belgilangan. Xulosa qilib aytadigan bo’lsak Inson tom ma’noda erkin yashashi uchun u avvalo o‘zining mustaqil fikriga ega bo‘lishi lozim. Bu esa uning mantiq ilmiga, ayniqsa argumentlash nazariyasiga ehtiyojini ko‘rsatadi. Bugun barcha jamiyatlarda bo‘lgani singari bizning jamiyatimizda ham yot argumentlar qurboniga aylanayotgan shaxslar afsuski topiladi. Bu holat ziyolilar, Respublika Ma’naviyat va ma’rifat markazi, barcha tarbiyachilar oldiga juda katta mas’uliyat yuklaydi. Bugun biz o‘z oldimizga mamlakatimizda Uchinchi RENESANNS poydevorini yaratishni maqsad qilib oldik. Bu esa barcha sohalar qatori ma’naviyat, ta’lim-tarbiya tizimiga katta mas’uliyat bilan yondoshishimizni 16 talab qiladi. Bu haqida to‘ztalib yurtboshimiz Sh.Mirziyoyev: “Uchinchi Renessans g oyasini, avvalo, jamiyatimiz chuqur anglab olmog i kerak. Har jabhada, sohadaʻ ʻ qiladigan ishlarimiz, rejayu istiqbol dasturlarimiz, ta lim-tarbiya va kadrlar siyosati, ʼ investitsion siyosat — barchasi unga sharoit va muhit yaratishga qaratilmog i lozim” ʻ deya ta’kidlagan edi. Har bir jamiyat o ziga zarur shaxsni tarbiyalaydi. Unga o z ʻ ʻ taraqqiyoti darajasi va tendensiyalaridan kelib chiqib axloqiy, e tiqodiy, kasbiy- ʼ professional, huquqiy va boshqa qator talablar qo yadi. Jamiyat taraqqiyotining ʻ pirovard maqsadi ham inson, uning farovon, erkin va xavfsiz turmush kechirishidir. Jamiyat talabiga to liq javob beradigan kishi turli davrlarda har xil atalgan. Forobiy ʻ uni “fozil kishi”, tasavvuf namoyandalari “komil inson” deb ataganlar. “Har tomonlama rivojlangan shaxs”, “uyg un rivojlangan shaxs” atamalari ham ʻ qo llanilgan. Har qanday buyuk rejalar, buyuk g oyalar inson ehtiyojlari, turmushi ʻ ʻ yaxshilanishi, erkinligi ortishi va ma naviy kamoloti bilan bevosita bog lansagina, ʼ ʻ hayotiylik va reallik kasb etadi. Shu jixatdan, biz mafkuraviy immunitet har birimizga qay darajada zarur ekanligini shaxsan o‘zimiz his qilishimiz, barcha soha vakillari buni doimo yodda tutmog‘imiz lozim. 17 1.3. Talabalarning mafkuraviy immunitetini shakllantirishda siyosiy-huquqiy yetuklik va g'oyaviy kurashchanlik Yoshlarda siyosiy-huquqiy yetuklik va g'oyaviy kurashchanlik fazilatlarini shakllantirish jamiyat tubdan yangilanayotgan, turmush tarzimiz jiddiy ravishda o'zgarayotgan bir paytda muhim ahamiyatga ega. Biroq, inson qalbi, hissiyoti, tuyg'usi va ruhiyati bilan bog'liq bo'lgan bu murakkab jarayonda eng avvalo insonning o'zi kim, u qanday jonzot, inson fenomeni nimalardan iborat?, - degan savollarga javob topmog'imiz lozim. Inson – butun mohiyati bilan ijtimoiy hodisa. U qanchalik xususiy, alohida qadriyat bo'lmasin, o'z fe'l-atvori, qarashlari, jamiyatda tutgan o'rni va ijtimoiy taraqqiyotga bog'liqligi jihatidan umumiydir. Ana shu nuqtai nazardan qaraganda, biz alohida voqelik sifatida har bir insonning jamiyat taraqqiyotiga qo'shadigan hissasini, o'tkazadigan ta'sirini e'tiborga olmog'imiz lozim. Inson ijtimoiy tabiatiga ko'ra, o'z turmush tarzini o'zi yo'lga qo'yadi, o'zini-o'zi boshqaradi. O'y-xayollari, orzu-umidlari va maqsadlarini ro'yobga chiqarish jarayonlari orqali mavhum holatlarni real voqelikka aylantiradi. Yaxshilik va yomonlik, saxiylik va baxillik, muhabbat va nafrat inson olamining butun mohiyatini belgilaydi. Boshqacha qilib aytganda, inson o'zini o'zi muvofiqlashtirib turadigan, o'zini o'zi tiklaydigan, o'zini o'zi yo'lga soladigan, shakllantiradigan murakkab, oliy darajadagi yaxlit tizimdir. Ana shu holatning o'zi har bir insondan ma'naviy barkamollikka, ruhiy tozalik va axloqiy yetuklikka uzluksiz ravishda intilib yashashni taqozo etadi. Voqea-hodisalarga befarqlik, jamiyat ishiga aralashmaslik, o'z istiqboliga va iqboliga loqaydlik har qanday odamning insoniy imkoniyatlarini cheklab qo'yadi, faol 18 hayotiy pozitsiya barxam topadi, kishida ruhiy siniqlik, ma'naviy tushkunlik, tobelik va mutelik illatlari chuqur ildiz otadi, natijada ruhiy jihatdan mayib-majruh, ma'naviy jihatdan noshud-notavon kishilar jamiyati shakllanishi mumkin. Siyosiy-huquqiy yetuklik va g'oyaviy kurashchanlik fazilatlariga ega bo'lgan har qanday shaxs ana shunday illatlardan forig', jamiyatda o'z o'rni va mavqeiga ega bo'lgan inson sifatida o'zini namoyon etadi. Bunday fuqaro ma'naviy jihatdan qudratli, axloqiy jihatdan barkamol, ma'rifiy jihatdan yuksak saviyali, o'zini, hayotini, oilasini va yaxlit jamiyatni asray biladigan, himoya qila oladigan, uni rivojlantirishga qodirlik salohiyatiga ega bo'ladi. Har qanday shaxs alohida va betakror qadriyat, individual voqelik. Vatan esa qadriyat sifatida undan ustun turadi. Chunki har bir shaxs o'zi uchun qadriyat, Vatan esa butun bir millat, xalq, uning butun o'tmishi va kelajagi bilan bog'liq bo'lgan oliy qadriyat hisoblanadi. Shuning uchun hamma narsadan ustun turadi. Mafkuraviy- g'oyaviy kurashchanlik individual va umumiy qadriyatlarning xaloskori, himoyachisi bo'lib, g'oyaviy kurashchanlik tuyg'usiga aylanmog'i lozim. Mafkuraviy-g'oyaviy kurashchanlikni hosil qilishning asosiy ko'rinishlari eng avvalo yurt tinchligini saqlash, tarixiy xotiraga egalik hissi, Vatanga sadoqat, o'zlikni anglash tuyg'ularida o'z aksini topadi. Bunday fazilatga ega bo'lgan shaxs eng avvalo mustaqil fikrlaydigan, o'z kuch va imkoniyatlariga qat'iy ishonadigan, islohotlar mohiyatini chuqur tushungan va mustaqillikni oliy qadriyat darajasida anglagan odamdagina paydo bo'lishi mumkin. Bunday shaxs “Ana shu Vatan meniki. Vatan bu-men. Chunki shu Vatanda, shu aziz tuproqda ajdodlarim hoki yotibdi, ularning muqaddas ruhi mening jismimda, jonimda, qonimda yashayapti, uni asrash, avaylash va kelgusi avlodga bus- butunligicha yetkazish mening o'tmish ajdodlarim oldidagi burchim, kelgusi avlodlar oldidagi muqaddas vazifam”, degan fikr bilan yashaydi. Kuchli mafkuraviy immunitetga ega bo'lgan shaxsda tabiiy ravishda immunitetning faol holati, g'oyaviy kurashchanlik tuyg'usi o'zini yorqin namoyon etadi. Bunday odam bezovta-yu beorom, behalovat yashaydi. G'oyaviy kurashchanlik fazilatlari eng avvalo tajovuzkor tahdidlarga, ma'naviy-mafkuraviy kurashlarga 19 tayyorlik, globallashuvning salbiy ko'rinishlariga murosasizlik, milliy ekstremizm va xalqaro terrorizmning mohiyatini chuqur anglash, madaniyatlararo integratsiya yoki “ommaviy madaniyat” tahdidiga qarshi tura oladigan aniq g'oyaviy va mafkuraviy tayanchga ega bo'lmog'i lozim. Ushbu maqsadga erishish uchun quyidagi vazifalar amalga oshirilishi lozim: - Milliy g'oyaning tub mazmun-mohiyatini, uning jamiyat hayotidagi dolzarbligini yanada to'laroq tushuntirish; - Yoshlar ongida ozod shaxs va erkin fuqaroning asosiy jihatlarini shakllantirgan holda ularni mustaqil fikrlashga o'rgatish; - Mafkuraviy immunitetning mazmun-mohiyati va uni tashkil etuvchi tarkibiy qismlari bilan yoshlarni kengroq tanishtirish; - Dunyoning siyosiy-mafkuraviy manzarasi, unda kechayotgan g'oyaviy kurashlardan ko'zlangan tub maqsad-manfaatlarning asl qiyofasini ochib berish; - Yoshlarga mustaqillikni mustahkamlash, jamiyat hayotining turli sohalarida amalga oshirilayotgan islohotlarning tub mohiyatini yoritib bergan holda ulardagi Vatanga sadoqat tuyg'ularini yanada mustahkamlash; - Yoshlarda tarixiy xotira, madaniy merosga hurmat, milliy o'zlikni anglash tuyg'ularini mustahkamlagan holda ularda o'z kuch va imkoniyatlariga tayanib yashash hissini shakllantirish; - Yoshlarda ma'naviy-mafkuraviy tahdidlarga, “ommaviy madaniyat” niqobi ostidagi turli xil xatti-harakatlarga nisbatan doimo ogoh, sezgir va xushyor bo'lish ko'nikmalarini shakllantirish; - Globallashuvning mazmun-mohiyatini yoritgan holda bu jarayonning ham ijobiy, ham salbiy tomonlarini tahlil qilish; - Dinning asl insonparvarlik mohiyatini asrash, uning ma'naviy-ma'rifiy salohiyatini jamiyatdagi barqarorlik, ijtimoiy hamkorlik, konfessiyalararo hamjihatlikni mustahkamlashga yo'naltirish borasidagi ishlarda tadrijiylikni ta'minlash; 20 - Davlatimizning vijdon erkinligi sohasida olib borayotgan siyosatini hamda uning amaliy natijasi bo'lmish, qaror topgan milliy bag'rikenglik muhitini yoshlar orasida keng yoritishga qaratilgan tadbirlarning samaradorligini oshirish; - Turli millat va din vakillari orasida totuvlikni mustahkamlash tomon qaratilgan tadbirlarning hozirjavobligi va ta'sirchanligini oshirish; - Fikr qaramligi, tafakkur qulligi, manqurt tushunchalarining mazmun- mohiyatini, ularning jamiyat hayotidagi zararli jihatlarini tarixiy-badiiy asarlar orqali tushuntirib berish; - Sog'lom fikr va dunyoqarashga ega bo'lgan kadrlarni tayyorlash, ularning salohiyatini vatan ravnaqi, yurt tinchligi va xalq farovonligi yo'lida safarbar qilishga, navqiron avlodda vatanparvarlik tuyg'usi, yuksak ma'naviy-axloqiy fazilatlarni shakllantirishga keng e'tibor berishdan iborat. Zamonaviy ilmiy siyosiy tahlillarda globallashuv va yoshlar dunyoqarashi tushunchasi tobora ko'p ishlatilishi yuz bermoqda. Ammo mafkuraviy immunitet va g'oyaviy kurashchanlikni shakllantirish mavzusi doirasidagi ilmiy muammolarni tadqiq etishning rivojlanish bosqichlari, uning o'zbek milliy siyosiy-falsafiy maktabida tutgan o'rni, rivojlanishga xos belgilari, xususiyatlari va qonuniyatlari yetarli darajada o'rganilmagan va ko'plab dolzarb ilmiy muammolar, uning mukammal texnologiyasi borasidagi masalalar Respublikamizning ilmiy jamoatchiligida o'ta muhim ilmiy muammolar bilan bog'liq holda hali o'z yechimini to'liq topmagan. Siyosiy-huquqiy va mafkuraviy-g'oyaviy kurashchanlik fazilatlarini shakllantirishda – har bir ozod shaxs va erkin fuqaro uchun ob'ektiv bilimlarga ega bo'lish muhim ahamiyatga ega. Bugungi zamonda inson ma'lum kuchlarning manfaatlariga xizmat qiladigan turli ma'no-mazmundagi mafkuraviy kuchlarning doimiy ta'sirini sezib yashaydi. Axborot asri, salohiyat asri, elektronika, informatsion texnologiyalar asri deb nom olgan bugungi zamonda bunday ta'sirlardan holi bo'lish dolzarb muammodir. Qolaversa, fikrni, g'oyani ta'qiq etish yoki ma'muriy choralar bilan yengib bo'lmaydi. Shunday sharoitda har bir shaxs o'z mustaqil fikriga, sobit 21 e'tiqodiga, mustaqil tafakkur va mustahkam irodaga ega bo'lmasa, turli zararli mafkuralarning oxir-oqibatini anglab yetishi qiyin kechadi. Siyosiy-huquqiy yetuklik va mafkuraviy-g'oyaviy kurashchanligini shakllantirish va xalqimiz mentalitetiga, manfaatiga zid bo'lgan zararli g'oyalarning tub mohiyatini ochib bergan holda ularni yagona ozod va obod Vatan g'oyasi atrofida jipslashtirishni davr taqozo qiliyotgan bir paytda ogohlik, mafkuraviy-siyosiy jarayonlardan xabardorlik, yetarli bilim va dunyoqarashga ega bo'lmoqlik, sezgirlik, ma'naviy tahdidlar bizning jamiyatimiz taraqqiyoti, yoshlar kamolotiga g'ov bo'layotganini qalban anglab yetish va unga murosasiz munosabatni shakllantirish, hushyorlikni oshirish, ma'naviy-mafkuraviy g'animlarimizning har kun, har daqiqa amalga oshirishga urinayotgan hamlalarini oldini olish va ularga munosib ravishda g'oyaga qarshi g'oya, jaholatga qarshi ma'rifat bilan javob qaytarishni o'z oldimizga asosiy maqsad kilib qo'ymog'imiz lozim. Milliy davlatchilik va huquqiy tizim qurish uchun amalga oshirilayotgan va uzoq muddatga mo'ljallangan islohotlar, buyuk kelajagimizga ishonch ruhida sug'oriladigan g'oyalar, tabiiyki, g'oyaviy kurashchanlikda harakatga keladi. Milliy mafkurani shakllantirish nazariy, amaliy va tarbiyaviy ahamiyatga molik bo'lib, ma'naviy sog'lom insonlargina barkamol jamiyat qurish imkoniyatiga ega bo'ladi. Shu sababli mamlakatning milliy mafkurasi o'zining uch muhim jihati bilan alohida ajralib turadi: ? Mustaqillik ? Milliylik ? Taraqqiyot Mafkuraviy-g'oyaviy kurashchanlikni shakllantirish jamiyat hayotining muhim xususiyatlarini o'zida ifodalaydi. Shu bois, g'oyaviy kurashchanlikning poydevorini yoki asosiy negizini vatanparvarlik tushunchasi egallashi zarur. Ma'lumki, qadimdan Sharqda yuqori o'ringa oila, uning manfaatlari va qadriyatlar qo'yilgan. Ushbu qadriyatlarimizni e'zozlash xalqimizning ma'naviyatini yanada boyishiga xizmat qilib kelgan. 22 O'zbekiston Respublikasi huquqiy davlat qurish yo'lidan borar ekan, yuksak huquqiy madaniyat, qonunga hurmat, itoatkorlik kabi xalqimizning farovonligi uchun zarur bo'lgan fazilatlar siyosiy-huquqiy yetuklikni shakllantirishda muhim o'rin egallab kelmoqda. Xalqimizning eng ardoqli fazilatlari - iymon va insof, mehr-oqibat, shafqat va rahmdillik, uyat va andisha, or-nomus, o'zaro hurmat, eliga va xalqiga sadoqat qadriyatlari va g'oyalarini mujassamlashtirish mafkuraviy-g'oyaviy kurashchanlikning asosini tashkil qilmoqda. Shunday qilib, birinchidan, milliy mafkurani shakllantirish mustaqil yo'limizning, amalga oshirilayotgan islohotlarimizning eng muhim, ajralmas jixatlaridan biridir. Ikkinchidan, har qanday mafkura ma'lum tarixiy davr mobaynida ziddiyatli jarayonlar ta'sirida shakllanadi. Mafkuraviy-g'oyaviy kurashchanlikning negizida xalqning tub manfaatlari va istaklari yotgandagina, u xalq mafkurasi bo'ladi. Uchinchidan, ma'naviyat har qanday siyosiy, milliy, huquqiy, tarixiy mafkuradan ham keng tushunchadir. Rasmiy mafkura xalq, millat ma'naviyatidan yiroq bo'lsa, hech qanday naf bo'lmaydi. Zotan ma'naviyat – mafkurani oziqlantiruvchi buloq. To'rtinchidan, vatanparvarlik har qanday mafkuraning muhim jihatidir. Chunki, O'zbekistonning har bir fuqarosi mustaqilligimizni to'la his etmog'i, mustaqillikni e'zozlamog'i, mustaqillik uchun jon fido qilmog'i, millatimiz, davlatimizning buyuk kelajagi uchun o'zining fikri-zikrini, mehnatini bag'ishlamog'i zarur. “Bugungi kunda,- deb yozadi Yurtboshimiz - insoniyat qo'lida mavjud bo'lgan qurol-yarog'lar yer kurrasini bir necha bor yakson qilishga yetadi. Buni hammamiz yaxshi anglaymiz. Lekin hozirgi zamondagi eng katta havf-insonlarning qalbi va ongini egallash uchun uzluksiz davo etayotgan mafkuraviy kurashdir. Endilikda yadro maydonlarida emas, mafkura maydonlarida bo'layotgan kurashlar ko'p narsani hal qiladi. Bu achchiq haqiqatni hech qachon unutmaslik lozim.” Shunday sharoitda mohiyatan g'ayriinsoniy, shu jumladan milliy ekstremistik g'oyalarga qarshi tura olish uchun kishilarimizda mafkuraviy immunitetni 23 shakllantirish markaziy masalalardan biriga aylanmoqda. Immunitet deganda tibbiyotda organizmning doimiy ichki muayyanligini saqlash, o'zini turli, shu jumladan zararli ta'sirlardan himoya qilishga qodir bo'lgan hususiyatlari majmui tushuniladi. Immunitet kishi vujudining turli infeksion kasalliklarga berilmaslik xususiyatini ham ifodalaydi. Insonning tug'ma bo'lgan ana shu umumiy immunitet tizimidan farqli ravishda mafkuraviy immunitetni shakllantirib borish zarur. U daxlsizlikni ta'minlashga xizmat qiladi. Mafkuraviy immunitet tizimining asosiy va birinchi unsuri bu bilimdir. Ammo bilimlar ko'p. Milliy ekstremizm va terrorizm tarafdorlari ham muayyan bilimlarga tayanadilar va uni omma ongiga singdirishga harakat qiladilar. Demak, mafkuraviy immunitet tizimidagi bilimlar ob'yektiv bo'lishi, voqeylikni to'g'ri va to'liq aks ettirishi, inson ma'naviyatining boyishi va jamiyat taraqqiyotiga xizmat qilishi lozim. Bu bir tomondan. Ikkinchi tomondan, bu bilimlar o'z mohiyat e'tiboriga ko'ra, Vatan, millat, insoniyat manfaatlari bilan uzviy bog'liq bo'lmog'i kerak. Fuqarolarimizning asl islom haqida xolis va yetarli bilimga ega bo'lishlari milliy ekstremizmga qarshi immunitetni shakllantirishning asosiy shakllaridan biri hisoblanadi. Mafkuraviy immunitetning ikkinchi asosiy unsuri ana shunday bilimlar zamirida shakllandigan baholar, qadriyatlar tizimidir. Bilimlar qanchalik xolis va chuqur bo'lsa, uning zamirida yuzaga kelgan baholar, qadriyatlar tizimi mafkuraviy immunitetning imkoniyatlarini belgilab beradi va mafkuraviy infeksiyalar yo'lida mustahkam qalqon bo'lib xizmat qiladi. Asl islom haqida muayan bilimlarga ega bo'lish, uning bayrog'i ostida taqdim etilayotgan g'oyalar, qarashlar va harakatlarni to'g'ri baholash, ularning mohiyatan islomiy qadriyatlarga butunlay zid ekanini anglab yetishga xizmat qiladi, degan xulosani chiqarish imkonini beradi. Bilimlar va qadriyatlar tizimi ham mafkuraviy immunitetning mohiyatini to'liq ifoda eta olmaydi. 24 Zero, mafkuraviy immunitetning uchinchi muhim unsuri ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy va madaniy-ma'rifiy sohalardagi mo'ljal va maqsadlar tizimi bilan bo'gliq. Ana shunday aniq tizim bo'lmas ekan, hoh alohida inson, hoh millat yoki jamiyat bo'lsin, goh oshkora, goh pinxona ko'rinishdagi mafkuraviy tazyiqlarga bardosh berishi amri maholdir. Mafkuraviy immunitet tizimini shakllantirishda yot g'oyalar kirib kelishining oldini olish va ularni yo'qotishga qaratilgan chora-tadbirlar majmuini o'z ichiga oladigan mafkuraviy profilaktikaning o'rni katta. U ijtimoiy institutlar tomonidan xilma-xil shakllarda amalga oshiriladigan g'oyaviy-tarbiyaviy, ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy, ma'naviy ishlar majmuini to'g'i tashkil etilgan butun tarbiya tizimini qamrab oladi. Prezidentimiz ta'kidlaganlaridek, “Millat bor ekan, milliy davlat bor ekan, uning mustaqilligi va erkinligiga, an'ana va urf-odatlariga tahdid soladigan, uni o'z ta'siriga olish, uning ustidan hukmronlik qilish, uning boyliklaridan o'z manfaati yo'lida foydalanishga qaratilgan intilish va harakatlar doimiy havf sifatida saqlanib qolishi muqarrar”. 25 2-BOB. YOSHLARDA MILLIY G‘OYA VA MAFKURAVIY IMMUNITETNI SHAKLLANTIRISHNING PSIXOLOGIK PEDAGOGIK YONDASHUVLARI. 2.1 Yoshlarda mafkuraviy immunitetni shakllantirihda ta'lim-tarbiyaning o'rni Bugungi kunda yoshlarimizni turli xil yot va zararli g’oyalar va vayronkor g’oyalarga qarshi barqaror mafkuraviy immunitetini mustahkamlashda ularning dunyoqarashini boyitish, Vatanga sadoqat, uning taraqqiyotiga daxldorlik hissi, milliy g’ururni shakllantirish, ularni milliy va umuminsoniy qadriyatlar ruhida kamol toptirish, hozirgi zamondagi keskin intellektual – ma’naviy raqobatga javob bera oladigan, mustaqil qarorlar qabul qilishga qodir bo’lgan yuksak malakali mutaxassis kadrlar etib tarbiyalash muhim ahamiyatga egadir . Zero, bu globall o’zgarishlar davrida uzluksiz ta’lim tarbiya tizimining oldida turgan muhim vazifalardan biridir. Shu boisdan ham o’tmishimiz va kelajagimiz uchun qudrat bag’ishlaydigan milliy iftixor tuyg’usi bilan biz yangi avlodlarni tarbiyalashimiz, o’z milliy davlatchiligimizni mustahkamlab borishimiz lozim. Bu jarayonda milliy va umuminsoniy qadriyatlarni yosh avlodga etkazishning infrastrukturasi va texnologiyasini yanada takomillashtirish masalasi zararli va yot g’oyalarni, mafkuraviy tahdidlarni bartaraf qilish orqali ularning mafkuraviy immunitet shakllanishi muhim omili ekanini hayotiy tajribaning o’zi isbotlamoqda. Mamlakatimiz xavsizligini bugungi va ertangi kunini hal qiluvchi kuchi bo’lmish o’sib, unib kelayotgan yoshlarimizni har tomonlama mafkuraviy qurollantirishni zamonnaning o’zi talab qilmoqda. Agar bu tushunchani qurollantirish emas, balki qurollanmog’i kerak desak, bevosita ularni o’z holiga tashlab qo’ygan va ko’ziga “yaltirab” ko’ringan narsani o’zlashtirishga sharoit yaratgan bo’lamiz. Shunday ekan, yoshlarimizda turli xil yot va zararli g’oyalarga qarshi kurashish uchun mafkuraviy immunitetni yanada rivojlantirish ularni turli xil g’oyaviy va mafkuraviy tahdidlardan asrash, jamiyatda mafkuraviy immunitet hosil qilish orqali 26 taraqqiyot qonunlarini chuqur aks ettiradigan sog’lom, barkamol avlodlarni tarbiyalab voyaga yetkazish lozim. Shundagina biz istiqbolda ma’naviy barkamol insonni, sog’lom avlodni tarbiyalashga erishamiz. Jamiyatimizning ustuvor vazifalaridan biri ham barkamol avlodni tarbiyalashdan iboratdir. Zero, ma’naviy barkamol insonlargina buyuk kelajakni yarata oladilar. Xalqimizni turli g’oyaviy va mafkuraviy tahdidlardan asrash, jamiyatda mafkuraviy immuniet hosil qilish uchun uni, avvalo, taraqqiyot qonunlarini chuqur aks ettiradigan sog’lom, insonparvar g’oya va mafkura bilan qurollantirish kerak. O’zligimizni, odob – axloqimizni, merosimiz, qadriyatlarimiz va milliy ruhimizni zararli g’oyalar va mafkuralar ta’siridan avaylab-asrash, ularga qarshi fuqarolarimiz va yoshlarimiz qalbida mafkuraviy immunitetni akllantirish orqaligina milatni mafkurasini asrash va yanada yuksaltirishimiz mumkin. Mafkuraviy immunitetyuksaltirishda ta’lim-tarbiyaning ahamiyati kattadir. Shu boisdan ham, ta’lim-tarbiya sohasini isloh qilishning asosiy omillaridan biri “Shaxs manfaati va ta’lim ustuvorligi”dir. Shunday ekan, bugun barcha davlatlar ta’limiga imkon qadar ko’p yangilik kiritishga intilmoqda. Yangilik yaratishga intiluvchan shaxsni tarbiyalash uchun mazmuniga ijodkorlik ruhi va motivlari hukm surishi lozim. Bunda innovatsion faoliyat subyektining talablarini qondirishdan innovatsion faoliyat subyekti ehtiyojining majmuaviyligini anglash va shakllantirishgacha bo’lgan amaliy faoliyati jarayonida yuzaga keluvchi subyektning yangilikni yaratish va o’zlashtirishga bo’lgan ehtiyoj va qiziqishlarni o’zida ifoda etuvchi kuch bo’lmog’i lozim. Uzluksiz ta’lim tizimini mazmunan modernizatsiyalash va ta’lim – tarbiya samaradorligini yangi sifat bosqichiga ko’tarishdan asosiy maqsad yoshlarimizning ma’naviy, huquq va manfaatlarini himoyalash ularning zamonaviy bilim va kasbga ega bo’lishini bugungi o’ta murakkab va tahlikali zamonda mavjud bo’lgan har qanday xatarga zararli ta’sir va oqimlarga nisbatan ogoh va hushyor bo’lib yashashini va jamiyatimiz hayotida munosib o’rin egallashini ta’minlashdan iborat hisoblanadi. Uzluksiz ta’lim tizimining shakllanishi o’z-o’zidan kadrlar tayyorlash jarayonining yangicha mazmun kasb etishini ta’minlaydi. Barkamol shaxs va malakali mutaxassisni tayyorlashga yo’naltirilgan uzluksiz ta’lim tizimi (shu jumladan, 27 tarbiya) jarayonining yangi mazmuni mazkur jarayonga ilm fan, texnika va ishlab chiqarish sohalarida yaratilgan g’oya, kashfiyot va yutuqlarning tatbiq etilishi. Ushbu jarayonda demokratik, insonparvarlik tamoyillarining ustuvor o’rin tutishi, ta’lim va tarbiya jarayonini insonparvarlashtirish (ya’ni, ta’lim-tarbiya jarayonining asosiy subyektlaridan biri bo’lgan o’quvchi – ta’lim oluvchi shaxsning hurmat qilinishi. Uning sha’ni, or-nomusi, qadr-qimmati va huquqlari daxlsizligining ta’minlanishi), ta’lim oluvchi (o’quvchi)ning zamonaviy pedagogik jarayondagi faol ishtirokini yuzaga keltirish uchun muayyan shart sharoitlarni yaratish, ularning xohish-istaklari bilan o’rtoqlashish, shaxsiy tashabbuslarni qo’llab-quvvatlash, ularda mustaqil fikr yuritish layoqatini tarbiyalash, bu borada muayyan ko’nikma hosil qilish, hosil qilingan ko’nikmaning faoliyat malakasiga aylanishga rag’bat bildirish, o’quv (manbalari va ko’rsatmali vositalar) mazmunida yuqorida qayd etilgan g’oyalarning o’rin olishiga erishish, ta’lim oluvchilarda bilim olishga nisbatan ichki ehtiyoj, qiziqish, rag’batni yuzaga keltirish, shuningdek, ongli munosabatni qaror toptirish va hokazolar asosida yaratiladi. Birinchi Prezident I.A. Karimov “Maqsadimiz – erkin shaxsni tarbiyalash” deganda har tomonlama mustaqil, o’zining va millatining qadr-qimmatini teran idroketuvchi, shaxsiy fikrlarini sobit turib himoya qila oladigan avlodni voyaga yetkazishni nazarda tutadi. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M. Mirziyoyev ham bu borada quydagi fikrlarni bildiradi, “Yoshlarimiz haqli ravishda Vatanimizning kelajagi uchun javobgarlikni zimmasiga olishga qodir bo’lgan, bugungi va ertangi kunimizning hal etuvchi kuchiga aylanib borayotgani barchamizga g’urur va iftixor bag’ishlaydi. Shu maqsadda hukumatning, tegishli vazirlik va idoralar hamda butun ta’lim tizimining, hurmatli domlalarimiz va professor-o’qituvchilarning eng muhim vazifasi – yosh avlodga puxta ta’lim berish, ularni jismoniy va ma’naviy yetuk insonlar etib tarbiyalashdan iboratdir deb ta’kidlaydilar. Yurtboshimiz o’zining barcha nutq va ma’ruzalarida kelajagimiz yosh avlodning qanday ta’lim va tarbiya olishiga bog’liq ekanligini ko’p marotaba o’qitish barobarida, ularni ham ma’nan, ham jismonan va intellektual jihatdan yetuk bo’lishlariga alohida e’tibor berish masalasini ilgari surmoqda. Shu nuqtai nazardan, 28 O’zbekistonning taraqqiyotini ta’minlay oladigan, uni jahonning ilg’or mamlakatlari darajasiga ko’tarilishiga hissa qo’shuvchi dadil, mustaqil fikrlovchi, bilimli, malakali mutaxassis, shuningdek, ijobiy sifatlarga ega bo’lgan kadrlarni tayyorlab voyaga yetkazish jarayoni tashkil etadi. Shu nuqtai nazardan, o’sib kelayotgan avlodni istiqlol va uning qadriyatlariga sodiqlik, xalqparvarlik va vatanparvarlik, umuminsoniy qadriyatlarga hurmat ruhida tarbiyalashda ijtimoiy institutlar sifatida nafaqat ta’lim-tarbiya dargohlari, balki oila, mahalla, O’zbekiston Yoshlar Ittifoqi, jamoat hamda nodavlat-notijorat tashkilotlaridan har birining roli alohida ahamiyat, ta’sir kasb etadi. Globallashuv, yoshlar, tahdid, mafkuraviy immunitet, axborot. Bugungi globallashuv sharoitida, xalqaro maydonda mafkuraviy, g‘oyaviy va infarmatsion kurashlar kundan-kunga kuchayib borayotgani, hozirgi murakkab va tahlikali davrda oldimizda ma’naviy-ma’rifiy ishlarni zamon talablari asosida tashkil etish, yoshlarimizni esa turli mafkuraviy xurujlardan himoya qilish, yurtdoshlarimizning hayotga ongli munosabatini shakllantirish, yon atrofda yuz berayotgan voqealarga daxldorlik xissini oshirish, mamlakatimiz mustaqilligi uning ravnaqi, va tinch-osoyishta hayotimizga xavf tug‘dirishi mumkin bo‘lgan tajovuzlarga qarshi izchil kurash olib borishdek dolzarb bo‘lgan vazifa turibdi.Ayni vaqtda, maktablarda, oliy ta’lim muassasalarida kundalik darslardan tashqari mashg‘ulotlar mazmun-mohiyatini yanada takomillashtirish, g‘oyaviy kurash muommolari masalasini yanada chuqur ilmiy jihatdan tahlil qilishni, yoshlarimizning esa mafkuraviy immunitetini amalda shakllantirishni talab etmoqda. Avvalo, immunitet nima ekanligini bilib olsak undan so‘ngina mafkuraviy immunitetni shakllantira olamiz.Immunitet (lotincha, immunitas, immunitatus– qutilish; xalos, xoli bo‘lish). Organizmning o‘zidan irsiy jihatdan yot xususiyatlari farq qiladigan, uning butunligiga va biologik o‘ziga xosligiga zarar yetkazadigan mikroorganizmlar (kasallik qo‘zg‘atuvchilar) zaharli moddalar va bulardan himoyalanish reaktsiyasi . Bu borada ilmiy mafkuraning o‘rni alohida ahamyatga ega. “Mafkura” so‘zi arab tilida “fikirlar majmui” manosini ifodalab, muaayyan ijtimoiy 29 guruh, qatlam millat, jamiyat, davlatning manfaatlari, orzulari maqsadlari ifodalangan qarashlar va ularni amalga oshirish tizimini anglatadi. Har qanday mafkura esa jamiyatda yangipaydo bo‘lgan ijtimoiy siyosiy kuchlarning talab va extiyojlarini, maqsadlarini ifoda etuvchi yangi g‘oyaviy tizim sifatida vujudga kelib, quyidagi vazifalarni o‘z ichiga olishini ko‘rishimiz mumkin.Muaayyan g‘oyani insonlar ongiga va ularning ruhiyatiga singdirish; a holinjing turli xil guruhlarini birlashtirish va shu bilan birga ko‘zlangan maqsadga erishish uchun odamlarni safarbar etish; a holini, ayniqsa yoshlarni g‘oyaviy tarbiyalash va ularda mafkuraviy immunitetni shakllantirish; h amda boshqa mafkuraviy va g‘oyaviy ta’sirlardan himoya qilish va shu kabilar.Mafkuraviy immunitet –shaxs, ijtimoiy guruh, millat, jamiyatni turli g‘oyaviy ta’sirlardan himoya qilishga xizmat qiladigan g‘oyaviy nazariy qarashlar va qadryatlar tizimi . Shu o‘rinda shuni ham ta’kidlash joizki mafkuraviy immunitetni shakllantirishda asosiy e’tiborni maktablarga qaratmog‘imiz lozimdir. Yoshlarda mafkuraviy immunitetni shkllantirishning muhim vazifalaridan biri, o‘quvchilarning dunyoviy, ilmiy, dunyoqarshini shakllantirishdir. O‘quvchilar uning asosida tarixiy taraqqiyotning rivojlanish yo‘lini turli ijtimoiy hodisalarni mustaqil anglab, mustaqil munosabat bildiradilar. Shu sababli ijtimoiy- gumanitar fanlarni o‘tish yoshlarni to‘lqinlashtiruvchi zamonavuy hayot savollariga g‘oyaviy nuqtai nazardan ishonarli javob berish zarur . Mafkuraviy imminitet masalasi, hech shubhasiz, OAV faoliyatiga bevosita va bilvosita daxldordir. Zero, aynan OAVdagi materiallar jamoatchilik fikri monitoringini ta’minlashga xizmat qiladi, unga mafkuraviy va g‘oyaviy jihatdan ta’sir etadi. Bu borada I. Karimov shunday dedi: “Shuni unutmaslik kerakki, bugungi kunda inson ma’naviyatga qarshi yo‘naltirlgan, bir qarashda arzimas bo‘lib tuyiladigan kichkina habar ham axborot olamidagi globallashuv shiddatidan kuch olib, ko‘zga ko‘rinmaydigan, lekin zararini hech narsa bilan qoplab bo‘lmaydigan, ulkan ziyon yetkazishi mumkin ”. Shu o‘rinda mafkuraviy tahdidlar ham tobora ortishi bilan ularning tarmoqlari hamshu bilan barobar ortmoqda. Ayni damda eng avjiga chiqqan din 30 niqobidagi mafkuraviy xurujlar buning yaqqol misolidir. Ko‘plab mamlakatlarda ushbu xuruj oqibatlari xalq orasida qarama-qarshilikni yuzaga keltirib favqulotda vaziyat holatlari joriy qilinmoqda. Bu mafkuraning asosiy maqsadi ham siyosiy ig‘vo bilan maqsadiga yetishdir. Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev “Yot mafkuralarning asosiy maqsadi –bu yoshlarni chalg‘itish, millatni parchalash, jamiyatda o‘zaro alangalatish, mustaqillik yillarida erishilgan yutuqlarni buzub, tuxmat tarqatish, dunyoning turli mintaqalarida harbiy-siyosiy keskinlikni muntazaam qo‘llab quvvatlashdir. Ma’lumki, radio, televideniye, internet va matbuot tijorat maqsadlarida ham keng ishlatiladi: yot mafkuralar reklamadan soxta diniy qadryatlarni o‘z ehtiyojlarini singdirishga, odamlarda boqimandachilikni psixologiyasi orqali milliy ongni zaiflashtirishga harakat qiladilar” deb ta’kidlagan edilar. Ayni vaqtga kelib johil mafkurachilar o‘z missiyalarini internet tarmog‘ i orqali yosh avlodga ta’sir qilish va ularga o‘z g‘oylarini singdirish orqali amalga oshirmoqdalar buning yaqqol misolida, dunyoga mashxur bo‘lgan ekstremistik, terror tashkilot bo‘lgan “al-Qoida”:Mutaxassislarning qayd etishicha, “al-Qoida” terrorchi tashkiloti o‘ztarg‘ibotining 99 foizini internet orqali amalga oshiradi. 2011 yilning iyun oyida “al-Qoida” tashkiloti internet orqali terrorchilik amalyotini o‘tkazish bo‘yicha ko‘rsatmalarini o‘z gumashtalariga yetkazishga urungani fosh etildi. Gap shundaki tashkilotga taalluqli bo‘lgan veb-sahifalarning birida foydalanuvchilarga yuklab olisjh uchun qiziqarli jurnal taklif etilgan bo‘lib, uning sahifalaridan oddiy oshxona sharoitida qo‘lbola bo‘mba tayyorlashni o‘rgatuvchi ko‘rsatmalar joy olgan. Shu orqali tashkilotbutun dunyoda o‘z a’zolariga o‘zini o‘zi portlatish amalyotlarining so‘nggi uslublari haqida ma’lumotlar yetkazib bergan . Shu bilan birga internet tarmog‘i orqali yosh bollarga ham maxsus xudkushlik amalyotini targ‘ib etuvchi multfilimlar ham ishlab tarqatilgan. Bu kabi filimlardan maqsad bolalarga terrorchilar talqinidagi “jihod” harakatlariga nisbatan moyillik uyg‘otish va kelajakda buzg‘inchilar saflarini ana shunday yoshlar bilan to‘ldirish asosiy maqsadlari bo‘lgan. 31 Qachonlardir manashu internet tarmog‘i axborot olamida dastlab ma’lumotlar matn ko‘rinishida bo‘lgan bo‘lsa, hozirgi kelib inernetda nafaqat matn, balki fotolavha, videolavha va ovoz uyg‘inligidagi malumotlar joylashtirilib ularni elektron manzillariga tezlik bilan yetkazilmoqda. Ushbuqulaylikdan, taassufki, terrorchi shaxslar ham o‘z manfur maqsadlari yo‘lida ustalik bilan foydalanmoqda.Aftidan, bugungi kunga kelib xavfsizlik va barqarorlik yo‘lida paydo bo‘layotgan tahdidlarga tegishli munosabatda bo‘lishning o‘zigina yetarli emas, balki ularni bartaraf etish yo‘llarini ishlab chiqishni takomillashtirish darkordir. Har bir tahdidlarda o‘ziga yarasha qarshi ishlovchi omillari bo‘lib, biz ularga faqatgina yuksak dunyoqarash va kuchli bilim bilan kurashishimiz mumkin. Toki o‘smirlarimizbuzg‘inchi mafkuralarga, ularni targ‘ibotiga har doim, hamma joyda murosasiz bo‘lsin, milliy g‘oyamizni amalda qo‘llashga, himoya qilishga tayyor bo‘lsin. Zero, “Yuksak ma’naviyat –yengilmas kuch” asarida ta’kidlanganidek: “Har qanday kasallikning oldini olish uchun, avvalo, kishi organizmida unga qarshi mmunitet hosil qilinadi. Biz ham farzandlarimizni ona Vatanga muhabbat, boy tariximizga, ota- bobolarimizning muqaddas diniga sadoqat ruhida tarbiyalsh uchun, ta’bir joiz bo‘lsa, avvalo ularning qalbi vaongida mafkuraviy immunitetni kuchaytirishimiz zarur ” Mamlakatimiz xavfsizligini bugungi va ertangi kunini hal qiluvchi kuchi bo’lmish o’sib, unib kelayotgan yoshlarimizni har tomonlama mafkuraviy qurollantirish ya’ni ularni turli xil yot va zararli g’oyalar ta’siridan himoya qilish orqali ularning mafkuraviy immunitetini shakllanish lozimligini bugungi davrning o’zi talab qilmoqda. Agar bu tushunchani qurollantirish emas, balki qurollanmog’i kerak desak, bevosita ularni o’z holiga tashlab qo’ygan va ko’ziga “yaltirab” ko’ringan narsani o’zlashtirishga sharoit yaratgan bo’lamiz. Pok qalbli yoshlarimizni, pok niyatlarini o’g’rincha bilib olgan va ularning ezgu g’oyalarini asta-sekinlik bilan yot g’oyaga aylantirishga sabab bo’layotgan, faqat sirtidangina jozibador, asli esa puch bo’lgan g’oyalar ta’siridan qutulishning birdan-bir yo’li bu – ma’rifatdir. Demak, biz yoshlar “Fikrga qarshi fikr, g’oyaga qarshi g’oya, jaholatga qarshi 32 ma’rifat bilan kurashish” kerakligiga har doim ham amal qilish lozimligini unutmasligimiz kerak. Shundagina yoshlarda mafkuraviy immunitetningmustahkamligi milliy va umuminsoniy qadriyatlariga, madaniy merosi, urf-odatlari, an’analari, tili, tarixini hurmat qilishi, unga bo’lgan e’tiqodi va sadoqati orqali namoyon bo’ladi. Shundagina u millatni globallashuv jarayoni bilan bog’liq bo’lgan ayrim tahdidlardan saqlaydi. Mafkuraviy immunitetni shakllantirishda ma'naviyat va qadriyatlarning o'rni . Ekstremizmning paydo bo'lishi va rivojlanishiga sabab bo'lgan omillar ichida mafkuraviy bo'shliqning ta'siri kattadir. Mafkuraviy bo'shliq kishilarda jamiyatdagi mavjud holatni, ijtimoiy voqelikni noto'g'ri idrok etishga, ularning ongida agressivlikni shakllantirishga xizmat qiladigan bo'shliqni nosog'lom g'oyalar bilan to'ldirishga zamin yaratadi. “Manqurtlashtirish” deb ataladigan bu texnologiya kuchsiz ma'naviyat, bo'sh iroda va nosog'lom intilishlar muhitidagina ta'sir kuchiga ega bo'ladi. Yoshlarning turli oqimlarga kirib qolish sabablari qatorida ularning dunyoqarashi torligi, diniy ilmlarni egallashga bo'lgan qiziqishi, o'ta ishonuvchanligi, birdaniga hamma narsaga (boylik, shon-shuhrat, martaba va h.k.) ega bo'lishga intilishi, umuman olganda maksimalizm kabi ma'naviy-ruhiy omillarni alohida ajratib ko'rsatish lozim. “Sen bu tashkilotga kirish yoki mana bu vazifani bajarish bilan alohida, har kimga ham nasib qilavermaydigan sharafli ishga qo'l urgan bo'lasan, kerak bo'lsa, sen millat, din, insoniyatning xaloskoriga aylanasan!” – degan qarashlarni singdirish jarayoni aynan mana shu kabi xususiyatlarga alohida e'tibor berilayotganini ko'rsatadi. Jaholat – bilmaslik ma'nosini anglatadi. Bugun jaholat turli ko'rinishlarda o'zini namoyon qilmoqda. Shulardan biri diniy bilimsizlikdir. Diniy savodi past bo'lgan kishilar o'zlarini islom dinining jonkuyarlari qilib ko'rsatuvchi, aslida esa, hokimiyatni egallashni maqsad qilib qo'ygan turli oqim vakillarining quruq va'dalariga aldanib qolmoqdalar. Jaholat og'ir oqibatlarni keltirib chiqarmasligi uchun, odamlar ongi va qalbida ma'rifatning mutlaq ustuvor bo'lishiga erishish, kishilar tafakkurini boyitish, ularda 33 sog'lom va sobit e'tiqodni shakllantirish uchun kurash, bu yo'ldagi nazariy va amaliy ishlarning hozirjavobligini ta'minlash, ta'sirchanligini oshirish dolzarb vazifalardan biri bo'lib qolaveradi. Immunitet tibbiyotda organizmning o'zini zararli ta'sirlardan himoya qilishga qodirligini, tananing turli yuqumli kasalliklarga berilmaslik xususiyatini anglatadi. Inson organizmining ana shu umumiy immunitet tizimidan farqli ravishda, mafkuraviy immunitet har bir avlod uchun o'ziga xos xususiyatga ega bo'ladi va mafkuraviy daxlsizlikni ta'minlashga xizmat qiladi. Hozirgi davrda inson hayotida axborot va bilimlar xilma-xilligining o'rni va ahamiyati yanada oshgan. Bilimlar mafkuraviy immunitet tizimining asosiy va birinchi unsuri hisoblanadi. Ammo bilimlar ko'p. Diniy ekstremizm va terrorizm tarafdorlari ham muayyan “bilim” larga tayanadilar va uni omma ongiga singdirishga harakat qiladilar. Demak, mafkuraviy immunitet tizimidagi bilimlar ob'ektiv bo'lishi, voqelikni to'g'ri va to'liq aks ettirishi, inson ma'naviyatining boyishi va jamiyat taraqqiyotiga xizmat qilishi lozim. Bugungi kunda, axloqiy buzuqlik va zo'ravonlik, individualizm va egotsentrizm, mutaassiblik va aqidaparastlik g'oyalarini tarqatish, kerak bo'lsa, shuning hisobidan boylik orttirish, boshqa xalqlarning milliy va diniy an'ana va qadriyatlari, turmush tarzining ma'naviy negizlariga bepisandlik, ularni qo'porishga qaratilgan tahdidlar tobora xatarli tus olib, butun jahonda tarqalib borishiga qarshi kurashish hayotiy-amaliy ahamiyat kasb etmoqda. Shu nuqtai nazardan qaraganda, mafkuraviy immunitet tizimida uning ikkinchi asosiy unsuri – olingan bilimlar zamirida shakllanadigan ma'naviyat va qadriyatlarning o'rni beqiyosdir. Bilimlar qanchalik xolis va chuqur bo'lsa, uning zamirida yuzaga kelgan ma'naviyat va qadriyatlar ham shunchalik mustahkam bo'ladi. Bir so'z bilan aytganda, qadriyatlar tizimi mafkuraviy immunitetning imkoniyatlarini belgilab beradi va zararli g'oyalar yo'lida mustahkam qalqon bo'lib xizmat qiladi. Shu jihatdan bilimlar va qadriyatlar tizimi mafkuraviy immunitetning shakllanishida asosiy omil bo'lib qolaveradi. 34 Mafkuraviy immunitetning uchinchi muhim unsuri ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy va madaniy-ma'rifiy sohalardagi mo'ljal va maqsadlar tizimi bilan bog'liq. Ana shunday tizim bo'lmas ekan, xoh alohida inson, xoh millat yoki jamiyat bo'lsin, goh oshkora, goh pinhona ko'rinishdagi mafkuraviy tazyiqlarga bardosh berishi amrimaholdir. Mafkuraviy immunitet tizimini shakllantirishda yot g'oyalar kirib kelishining oldini olish va ularni yo'qotishga qaratilgan chora-tadbirlar majmuini o'z ichiga oladigan mafkuraviy profilaktikaning o'rni katta. U ijtimoiy institutlar tomonidan xilma-xil shakllarda amalga oshiriladigan g'oyaviy-tarbiyaviy, ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy, ma'naviy ishlar majmuini, to'g'ri tashkil etilgan tarbiya tizimini qamrab oladi. Bolaga ilk yoshidan boshlab nima yaxshi, nima yomon, ularga qanday munosabat bildirish kerak, degan savollarga asoslangan bog'cha, maktab tarbiyasi, undan keyin ijtimoiy tarbiya yo'lga qo'yilsagina har bir millat sog'lom, ishonchli, mustahkam immunitetga ega bo'ladi. Demak, mafkuraviy immunitet – davlat va millatning ma'naviy birligi, ma'naviy sog'lomligini himoya qiluvchi g'oyaviy qalqon vazifasini bajaradi. Jamiyatning o'z ertasi va kelajagiga ishonchi o'z-o'zidan hosil bo'lmaydi. Buning zamirida millat baxt-saodati yo'lida, demak har bir fuqaro manfaatidan kelib chiquvchi maxsus faoliyat – mafkuraviy tarbiya yotadi. Mafkuraviy tortishuvlardagi g'oyani ommalashtirish uslublari – mafkuraviy tarbiya uslublaridir. Bu bahsda pirovard natijani ilmga asoslangan targ'ibot va tashviqot hal qiladi. Shu tariqa mafkuralar kurashi – g'oyalar targ'iboti va tashviqoti tortishuviga aylanadi. Jamiyatga yot mafkuralar o'z g'oyalarini birdaniga olib kira olmaydi. Ular avvalo mahv qilinishi kerak bo'lgan millat azaldan ishonib kelgan qadriyatlarga ishonchini, umidini so'ndiradi. Buning uchun millat ishonib kelgan qadriyatlar yomonlanadi, obro'sizlantiriladi. Natijada mafkuraviy immunitetni sindirishning birinchi bosqichi amalga oshadi – millat o'zi ishonib kelgan g'oyalar, qadriyatlarga befarq munosabatda bo'la boshlaydi. Bo'shliq ana shunday yaratiladi, “ochib olinadi”. 35 Mafkuraviy bo'shliq hosil bo'lgach, endi uning o'rnini to'ldiruvchi yot g'oyalar jozibali tasvirlana boshlanadi. Buzg'unchi g'oyaga xos “yangilik” va u berayotgan va'dalar odamlar qulog'i va ko'zi orqali ong va qalbiga kira boshlaydi. Mafkuraviy bo'shliq shu tariqa to'ldirila boshlanadi. Yolg'on g'oya odamlar ongiga o'rnashsa, u ham amaliy kuchga aylanadi. Hozirgi fan va texnologiyalar ravnaqi davrida boshqa kishilarning ongi va qalbiga yashirin, g'araz maqsad bilan ta'sir ko'rsatishni ifodalashda manipulyatsiya keng ishlatilmoqda. Ushbu vaziyatda shaxs va uning mafkuraviy immunitetiga ta'sir ko'rsatish jarayoni manipulyatsiya tushunchasida aks etadi. Bunda birinchidan, “da'vatchi”ning ta'siri shaxsga nisbatan zo'rlik va kuch ishlatmasdan, balki ma'naviy, psixologik xususiyatga ega bo'ladi; ikkinchidan, bu ta'sirda asl maqsad yashirin qoladi. Shuning uchun ham “islom dini niqobida” degan ibora ishlatiladi; uchinchidan, g'oyaviy manipulyatsiya, zimdan ta'sir ko'rsatuvchidan mahorat va bilimni talab qiladi. Shunday ekan, g'oyaviy manipulyatsiyani mafkuraviy kurash, yot mafkuralar tomonidan qo'llanilayotgan ta'sir texnologiyasining tarkibiy qismi, deb atash mumkin. Ya'ni manipulyatsiya odamni u yoki bu ishni qilishga emas, (targ'ibot va tashviqotdan farqli o'laroq), balki shu ishni qilishga xohish, istak uyg'otishga xizmat qiladi. 36 2.2 Yoshlarda mafkuraviy immunitetni shakllantirishning zamonaviy usullari Jahon globallashuv jarayonining muhim xususiyatlaridan biri inson ongi va qalbini egallash uchun kurashning nihoyatda ortib borayotganligini ko‘rsatadi. Qolaversa, bugungi kunda ijtimoiy ta’sirlarning jadal ravishda rivojlanishi, fantexnikaning taraqqiyoti, axborotlar oqimining ortib borishi, inson omili bilan bog‘liq fanlarni yuzaga kelishiga sabab bo‘lmoqda. Ayniqsa, jadal sur’atlar bilan rivojlangan davlatlarda yuzaga kelayotgan tanglik holatlari rivojlanayotgan mamlakatlarning iqtisodiy-siyosiy, ma’naviy-madaniy hayotiga o‘z ta’sirini ko‘rsatmasdan qolmaydi. Muayyan mamlakat yoki mintaqada hukmronlikni ta’minlashga xizmat qilgan harbiy yurishlar, iqtisodiy iskanja kabi harakatlar shakllari o‘rnini endilikda ko‘proq inson ongini mafkuraviy-ma’naviy jihatdan zabt etish egallamoqda. Ichki va tashqi mafkuraviy tahdidlar g‘arazli kuchlarning strategik maqsadlaridan kelib chiqqan bo‘lib, ular turli geosiyosiy “o‘yin”larni uyushtirishda kuchli qurol bo‘lib xizmatqilmoqda. Strategik maqsadlarni ro‘yobga chiqarishga yo‘naltirilgan kuchli infrastrukturaga va kommunikatsiya vositalariga ega bo‘lgan siyosiy markazlarning tashkil topishi ularning ko‘lami kengayishiga zamin yaratmoqda. Jahonda “XXI asr vabosi” deb nom olgan dolzarb muammo, g‘oyaviy-mafkuraviy kurashlar jahon siyosatida g‘oyaviy tahdidlar, mafkuraviy xurujlarning o‘ziga xos agressiv yo‘nalishlarini vujudga keltirmoqda. Shuningdek, mafkuraviy tahdidlar gegemon davlatlarning siyosiy korporatsiyasini shakllantirish bilan xarakterlanmoqda. Bu mafkuraviy tahdidlarning ijtimoiy ildizlari, sabablarini o‘rganish, tahlil qilish ularning g‘oyaviy, mafkuraviy, ma’naviy va psixologik asoslari hamda omillari bilan bog‘liq masalalar psixologik tadqiqotlarning eng muhim va ustuvor vazifasi ekanini ko‘rsatadi. Mamlakatimizda mafkuraviy, g‘oyaviy va informatsion kurashlar kuchayib borayotgan hozirgi murakkab va tahlikali davrda turli xil ichki va tashqi, ochiq va 37 yashirin tahdidlarga nisbatan mafkuraviy immunitet shakllantirish ishlarini yangi bosqichga ko‘tarish, yoshlarimizni turli mafkuraviy xurujlardan himoya qilish, yurtdoshlarimizning hayotga ongli munosabatini shakllantirish, yon-atrofda yuz berayotgan voqealarga daxldorlik hissini oshirish, mamlakatimiz mustaqilligi, tinchosoyishta hayotimizga xavf tug‘dirishi mumkin bo‘lgan tajovuzlarga qarshi izchil kurash olib borish vazifasi tobora dolzarb ahamiyat kasb etmoqda. Ayni paytda O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoyev “Bugungi kunda ijtimoiyma’naviy muhitni va aholi turmush sharoitini yaxshilash, yoshlarni turli diniy ekstremistik oqimlar ta’siridan asrash masalasi barchamiz uchun eng asosiy masala bo‘lib turibdi deya barcha soha mutaxassislari kabi psixologlar oldiga ham yuksak vazifalarni qo‘ymoqda. Mazkur fikrdan ko‘rinadiki, yoshlarimizning diniy ekstremizm, terrorizm, diniy aqidaparastlik kabi oqimlarga qo‘shilib ketmasligi uchun ularda barqaror mafkuraviy immunitetni tarkib toptirish muhim. Shu o‘rinda mafkura, immunitet, mafkuraviy immunitet tushunchalarining izohiga to‘xtalib o‘tish maqsadga muvofiq. “Mafkuraviy immunitet - ma’naviy barkamol, irodasi baquvvat, iymoni butun shaxsni tarbiyalashda, har qanday reaksion, buzg‘unchi xarakterdagi g‘oyaviy tashabbuslarga bardosh bera oladigan o‘smirlarni tarbiyalashda qo‘l keladi”,- deb ta’rif beriladi falsafiy qomusiy lug‘atda. Immunitet, o‘z navbatida odamni to‘g‘ri yo‘ldan “ozish”dan, turli yo‘llarga adashib, keyin pushaymon bo‘lishlardan, baxtsizlikdan, millatni esa parokandalikdan, parchalanishlardan, sinfiy yoki mahalliy bo‘linishlardan asrab qoladi. Demak, mafkuraviy immunitet - davlat va millatning ma’naviy birligi, ma’naviy sog‘lomligini himoya qiluvchi g‘oyaviy qalqon vazifasini bajaradi. Shuning uchun ham Birinchi Prezidentimiz I.Karimov “Farzandlarimiz yuragida ona Vatanga, boy tariximizga, ota-bobolarimizning muqaddas diniga sog‘lom munosabatni qaror toptirishimiz, ta’bir joiz bo‘lsa, ularning mafkuraviy immunitetini kuchaytirishimiz zarur”ligi haqidagi fikrni alohida ta’kidlaganlar. Turli manfaat va maqsadlar ifodasi sifatida paydo bo‘lgan buzg‘unchi g‘oyalar, har xil ijtimoiy guruh va kuchlarga xizmat qilib, davr o‘tishi bilan tarix sahifalaridan o‘rin olgan. Ayni vaqtda, bunday g‘oya va mafkuralar muayyan ijtimoiy makon va 38 tarixiy zamonda shakllangan bunyodkor mazmunga ega bo‘lgan ma’naviy-madaniy, ijtimoiy-siyosiy va iqtisodiy munosabatlarga nisbatan mafkuraviy tahdidni o‘zida ifoda etadi. Mafkuraviy jarayonlar tarixiy va ijtimoiy shart-sharoitlar bilan uzviy aloqador bo‘lib, davrlar almashinuvi bilan yangilik tomon o‘zgaradi. Bunday o‘zgarishlar qadimdan turon va turkiston mintaqasi deb nomlangan, bugungi kunda uning markazi hisoblangan hozirgi O‘zbekiston hududida yuz bergan jarayonlarga ham tegishlidir. D.Alimovaning “Insoniyat tarixi g‘oyalar va mafkuralar tarixidir” risolasida ham, dastlabki yozma manba - “Avesto” kitobida ham ezgulik g‘oyalari ilgari surilgan, yaxshilik bilan yomonlik o‘rtasidagi azaliy kurash aks ettirilgan. Ya’ni ezgulik, insonparvarlik, bunyodkorlik g‘oyalari bilan yovuzlik, buzg‘unchilik, vayronkorlik illatlar bilan kurash o‘ziga xos mafkuraviy immunitet shakllantiriganligi haqida yozadi. Demak, bugungi kunda ham umumbashariy, insonparvar, bunyodkor g‘oyalar bilan buzg‘unchi ommaviy madaniyatning “yovvoyilik g‘oyalari” har xil qora kuchlar, ya’ni buzg‘unchi va vayronkorlik xususiyatlarini kasb etuvchi oqimlar diniy ekstremizm, terrorizm, aqidaparastlik, prozelatizm, missionerlik kabilar orasidagi kurashni ko‘rishimiz mumkin. Ular o‘zlarining buzg‘unchi g‘oyalari bilan davlatlar, xalqlar, millatlar, insonlar orasiga nifoqlar solib, ularning yer yuzidan yo‘q bo‘lib ketishiga sabab bo‘ladi. Jumladan, O‘zbekistonning necha yuzlik solnomasida ham turli bosqinchiliklar oqibatida zulm, zo‘rlik, kulfat urug‘larini sochish hamda qon to‘kilishiga sabab bo‘lgan buzg‘unchi g‘oyalar va mafkuralarning halokatli ta’siri bilan bog‘liq qayg‘uli sahifalar ko‘p. Bu g‘oyalar o‘zlarida siyosiy bosqinchilik va mustabidlik intilishlarini goh yashirin, goh oshkora ifodalagan holda diniy, milliy, sinfiy shiorlarni bayroq qilib maydonga chiqqanini ko‘ramiz. Lekin mohiyat hamisha o‘zgarmay qolavergan. Ya’ni, ular millatlar va xalqlarning turmush tarzi, madaniyati, an’ana va urf-odatlarini kuch bilan o‘zgartirishga, keng xalq ommasini boshqalarning siyosiy irodasiga bo‘ysindirish va mafkuraviy asoratga solishga, o‘zaro adovatga asoslangan ijtimoiy tartiblarni qaror toptirishga, millatga yot, buzg‘unchi, vayronkor mafkuraviy tasavvurlarni targ‘ib qilishga qaratilgan. 39 Buzg‘unchi g‘oyalar va mafkuralar azaliy madaniyatning yemirilishiga, davlat va jamiyat hayotida salbiy hodisalarning kuchayishiga sabab bo‘lgan, ko‘plab xalqlarni o‘z yo‘lini o‘zi tanlash huquqidan mahrum etgan. G‘oyalar hukumronligining tamal toshi aynan qadimiy sivilizatsiyalar davrida qo‘yilagan edi. Unga binoan, odatlar va taomillarga emas, balki g‘oyalar yoki biror maqsadga bo‘ysundirilgan muayyan tildagi inson xulq-atvorini shakllantirish mumkin edi. Lekinshu bilan bir vaqtda, qadimdanoq kishilar ongini nayrang va aldovlar vositasida, yolg‘on ideallar bilan zaharlash imkoniyati ham paydo bo‘ldi. Yoshlarda mafkuraviy immunitet shakillanishining psixologik omillarini nazariy jihatdan o‘rganar ekanmiz, biz mafkuraviy tahdidlar ta’sirini kuchsizlantirish, ta’sir doirasini zararlantirish, mafkuraviy xurujlarni bartaraf etishimizga to‘g‘ri keladi. F.Ravshanovning “Ma’naviy va g‘oyaviy taraqqiyotga tahdidlar” nomli risolasida ham shaxsni g‘oyaviy tahdidlardan asrashning pedagogik, falsafiy jihatlari yoritilgan. Bu ishlarda juda asosli ravishda milliy istiqlol g‘oyasi va mafkurasi fuqarolarni bunyodkor g‘oyalarga undashi, ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot, buyuk kelajak sari aniq maqsadlar qo‘yib ildamlashining o‘zi har xil g‘oyaviy, mafkuraviy xurujlarning oldini olishi yoritilgan. Bu kabi psixologik mexanizmlar mohiyatini ochib berish va shu tamoyilarga qurilgan g‘oyaviy-nazariy qarashlar barqaror mafkuraviy immunitet tizimini tashkil qilishi mumkinligi masalalari tadqiqotning keyingi bob va bo‘limlarida batafsil yoritiladi. Z.Qosimovaning “Talaba yoshlarda mafkuraviy immunitet shakllantirishning pedagogik asoslari” nomli nomzodlik ishida talaba yoshlarni g‘oyaviy va mafkuraviy tahdidlarga qarshi tayyorlashda o‘ziga xos pedagogik usul va vositalar ishlab chiqiladi. Bu usul va vositalar oliy ta’limda rejali va rejadan tashqari o‘tkaziladigan ma’naviyma’rifiy tadbirlarda ko‘rgazmali vositalar asosida ko‘pchilikka sezilmaydigan, ko‘zga ko‘rinmaydigan mafkuraviy tahdidlarning asosiy mazmunini ochib berish, ularga qarshi insonda mafkuraviy immunitet shakllanishi kerakligi asoslab beriladi. Mafkuraviy immunitet tizimining ikkinchi unsuri ana shunday bilimlar zamirida shakllanadigan baholar, qadriyatlar tizimidir. Bilimlar qanchalik obyektiv 40 va chuqur bo‘lsa, uning zamirida baholar, qadriyatlar ham shunchalik mustahkam bo‘ladi. Bir so‘z bilan aytganda, qadriyatlar tizimi mafkuraviy immunitetning imkoniyatlarini belgilab beradi va mafkuraviy infeksiyalar yo‘lida mustahkam qalqon bo‘lib xizmat qiladi. Mustaqillikni mustahkamlashning muhim shartlaridan biri bu g’oyaviy tarbiyani kuchaytirishdan iboratdir. Bu borada kishilarimizda yot va zararli g’oyalarga qarshi kurashish uchun mafkuraviy immunitetni shakllantirish zarur. Albatta, mafkuraviy immunitetni shakllantirish kishilar ongiga bir xi l g’oyani zo’r berib tiqishtirish emas, balki odamlarda oq qorani ajratish, zararli g’oyalarga qarshi x ushyor va ogoh bo’lish xususiyatlarini tarbiyalash demakdir. 1999 yil fevral, 2004 yilning martidagi Buxoro va Toshkent shahrida sodir etilgan terroristik voqyealardan to’gri xulosa qilish muhim. Har bir davlat, jamiyatning qudrati uning ichki xavfsizligi va barqarorligiga tayanadi. Ya’ni jamiyat, millat o’z royasida mustahkam tursa, ikkilanmasa, har qanday dushman qo’llashi mumkin bo’lgan g’oyaviy tahdidlardan qo’rqmasa, bunday millatni yengish mumkin emas. Aksincha, jamiyat ichida g’oyaviy parokandalik bo’linishlar bo’lsa (bunga tarixda misollar ko’p) dushmanlarga, ularning yot mafkuralariga yo’l ochib beradi. Bunday millatni yengish, mustamlaka qilish oson kechadi (bunga ham tarixda misollar ko’p). Bu haqda A.Oripov: Turkistonning bolalari, ma q tovimga q uloq, tutmang, Gina q ilsam chidang, ammo gaplarimni xech unutmang. O’t ketsin u q ora kunga — birovlarga q ul bo’ldingiz, Shar q G ’ arbning o’rtasida oyo q osti yo’l bo’ldingiz. degan edi. Shunday ekan, barqarorlik va xavfsizlik — jamiyatning ongliligiga, anglangan to’g’ri tushuncha va bilimlarga faol amal qilishiga, fikriy, g’oyaviy birligiga, bular esa xavfsizlik ma’rifatiga tayanadi. Mamlakatimizning xavfsizligi, barqaror taraqqiyoti hech bir O ’zbekistonlikni befarq qoldirmasligi kerak. Chunki ular o’z Vatanining qanday mashaqqatli, azobli asrlarni o’tkazib, mustaqillikka erishganligini yaxshi biladilar. Shunday ekan, har bir O’zbekistonlik millatidan, dinidan, tug’ilgan joyidan, kasbu yoshidan qat’iy nazar Vatan posboni bo’lishi lozim. Demak mamlakatimizning xavfsizligi uchun eng 41 birinchi kafolat — o’zbekistonliklarning milliy istiqlol g’oyasi atrofidagi jipsligidir. Shu tariqa milliy g’oya bizni o’tmishimiz, hozirgi hayotimiz va kelajagimiz bilan boglab turadi. Shu sababli O’zbekiston xalqining milliy istiqlol g’oyasiga asoslangan immuniteti — Vatan xavfsizligi darajasining muhim ko’rsatkichlaridan biriga aylanadi. Milliy istiqlol g’oyasi xalq farovonligi, yurt tinchligi, Vatan ravnaqi, ijtimoiy hamkorlik millatlararo totuvlik dinlararo bag’rikenglik komillikka tayanar ekan, ana shu g’oyalarga qarshi qaratilgan xatti-harakatlar tashqi va ichki tahdidlarning oldini oladi. Tashqi tahdidlar O’zbekistonning davlat chegarasidan tashqaridan kirib keluvchi, ichki tahdidlar esa O’zbekiston davlati, mamlakatning ichidan chiqayotgan tahdidlardir. Biz ko’p asrlar ana shu ichki tahdidlar tufayli mustamlakalikda yashab keldik. Ichki tahdidlar — o’z Vataniga, vatandoshiga, vatandoshlariga zarar yetkazishga qaratilgan g’oya, fikr, xatti harakatlardir. Nosog ’ lom mahalliychilik yonidagilarni mensimaslik vatandoshlarning haqqiga xiyonat qilish, "ma’naviy emigrasiya" (baxtini o’z vatanidan emas, o’zga joylarda qidirish), odamlarni boy kambag’alga bo’lib muomala qilish, poraxo’rlik korrupsiya, qo’pollik ashaddiy millatchilik merkantilizm, ortiqcha moldunyoga hirs qo’yish, befarqlik loqaydlik o’zligini anglamaslik va boshqa illatlar bilvosita ichki tahdidlar vazifasini bajaradi. Ular qancha keng tarqalsa, o’zbekistonliklarning g’oyaviy birligiga shuncha ko’p zarar yetkazadi, parokanda qiladi, hamjihatlik bo’lmaydi. G’oyaviy birligi mo’rt millatning davlat xavfsizligi ham mo’rt bo’ladi. Barcha zamon va makonlarda ma’naviyati kuchli, ishonch va e’tiqodi mustahkam millat bir jonu bir tan bo’lib, muammolarni tez va soz yechgan, peshqadam bo’lgan. Mafkuraviy birligi ichidan yoki tashqaridan buzilgan millatlar esa, mag’lub bo’lib, mustamlakaga aylangan. Buning tarixiy misolini Bilga xoqonning turk xalqiga bundan 1266 yil oldin toshga bitilgan murojaatida ham ko’ramiz. Bu bitik mafkurasizlikning ayanchli oqibatlarini tasvirlaydi. Bilga xoqon 42 turk elining adashuvi natijasida uning boshiga kanchalar falokat yogilganini kuyinib aytadi. «Tabgach xalki suzi shirin, nafis ipaklar bilan aldab, yirok xal q ni shunay ya q inlashtirar ekan… shirin s o’ ziga, nafis ipakligiga aldanib, k o’ p turk xal q i, o’ lding. Ey, turk xalqi, o’ lding..» 2. Inson biror kasallikka chalinsa, uni davolash mumkin. Millat ma’naviyatining zaifligi, uning xarakteridagi xafsalasizlik befarqlik g ’ ayratsizlik o’zaro ichki munosabatlarda aldamchilik qo’pollik johillik xudbinlik yalqovlik va boshqa nuqsonlarda namoyon bo’ladi. Demak hozirgi o’zimizni o’zimiz barkamol qilipshmizga to’yeqinlik qilayotgan ma’naviy jarohatlarimizni davolashimiz uchun masalaga aniq, ya’ni real milliy xarakterni o’rganish va o’zgartirish omili sifatida yondashmog’imiz zarur. Natijada, millatning o’z ahvoliga o’zining munosabati, ijobiy jihatlarni oshirish va qusurlarni ma’rifiy yo’l bilan davolab, kuchlantirib, jahonning ilgor millatlari safiga qo’shilishi mumkin. Jamiyatning o’z ertasi va kelajagiga ishonchi o’zo’zidan hosil bo’lmaydi. Buning zamirida millat baxt saodati yo’lida, demak har bir fuqaro manfaatidan kelib chiquvchi maxsus faoliyat — g’oyaviy tarbiya yotadi. Mafkuraviy tarbiya deganda gap, "kishilar dunyoqarashini boshqarish xaqida emas, balki odamlarning tafakkurini boyitish, uni yangi ma’no va mazmun bilan to’ldirish"ni anglatadi. G’oyaviy tortishuvlarda tahdid soluvchi ham, o’zini himoya qiluvchi ham g’oyani ommalashtirish uslublaridan foydalanadi. Bu mafkuraviy tarbiya uslublaridir. Demak qaysi tomonning yengishini, pirovard natijada, ilmga asoslangan targibot va tashviqot hal qiladi. Shu tariqa mafkuralar tortishuvi targibot va tashviqotlar tortishuviga aylanadi, deyish mumkin. Shu sababli "Milliy istiqlol mafkurasi tom ma’nodagi milliy mafkuraga aylanishi uchun qator talablarga javob berishi zarur. Ana shunday talablardan biri — har qanday yovuz g’oyaga qarshi javob bera olishidir» 43 Jamiyatga yot mafkuraviy g’oyalar birdaniga kira olmaydi. Ular, avvalo, mahv qilinishi kerak bo’lgan millat azaldan ishonib kelgan narsalarga ishonchini, umidini so’ndiradi. Buning uchun millat ishonib kelgan narsalar yomonlanadi, obro’sizlantiriladi. Natijada, mafkuraviy immunitetni sindirishning birinchi bosqichi amalga oshadi — millat o’zi ishonib kelgan g’oyalar, qadriyatlarga befarq munosabatda bo’la boshladi. Azaliy qadriyatlarga amal qilinmay qo’yiladi, odamlarda ularga amal qilmayotganlarga loqayd munosabat urf bo’ladi. Qadriyatlar, g’oyalar qadrsizlanadi, ahamiyatsiz narsalarga aylanib qoladi. Bo’shliq ana shunday yaratiladi, "ochib olinadi". G’oyaviy bo’shliq ochib olingach, endi uning o’rnini to’ldirish uchun o’z g’oyasini jozibali qilib tasvirlay boshlanadi. Buzg’unchi toyaga xos "yangilik" va u berayotgan va’dalar odamlar qulog’i hamda ko’zi orqali ong va qalbiga kira boshlaydi. Mafkuraviy bo’shliq shu tariqa to’ldira boshlanadi. Yolg’on roya odamlar ongiga kirsa, u ham katta kuchga aylanadi. Hozirgi fan va texnologiyalar ravnaqi davrida boshqa kishilarning ongi va qalbiga yashirin, garaz maqsad bilan ta’sir ko’rsatishni ifodalashda manipulyasiya (tapiz — qo’l) so’zi, ya’ni «obyekt ustidan biror maqsadda ish olib borish» ma’nosida ishlatilmoqda. Bunda chaqqonlik mahorat talab qiliyushsh ko’zda tutiladi. Shu sababli, "manipulyasiya"ni ko’chma ma’noda "odamlar bilan obyekt sifatida munosabatga kirishish" deb ham tushunish mumkin. 1969 yil Nyu Yorkda chop qilingan "Zamonaviy sosiologiya lug’ati"da bu haqda "boshqalarga bildirmasdan, asl maqsadni yashirin tutgan holda boshqalar ustidan hukmronlik qilib, o’zi istagan xulqatvorni shakllantirish" deyiladi. Biz uchun muhim jihati shundaki, ushbu vaziyatda shaxs va uning mafkuraviy immunitetiga ta’sir ko’rsatish jarayoni manipulyasiya tushunchasida aks etadi. Chunki, "da’vatchi"ning ta’siri birinchidan shaxsga nisbatan zo’rlik kuch ishlatilmaydi, balki ma’naviy, psixologik xususiyatga ega; ikkinchidan, bu ta’sirda asl maqsad yashirin qoladi. Shuning uchun ham "islom dini niqobida" degan ibora 44 ishlatiladi; uchinchidan, g’oyaviy manipulyasiya, zimdan ta’sir ko’rsatuvchidan mahorat va bilimni talab qiladi. Shunday ekan, g’oyaviy manipulyasiyani mafkuraviy kurash, yot mafkuralar tomonidan qo’llanilayotgan ta’sir texnologiyasining tarkibiy kismi, deb atash mumkin. Ya’ni manipulyasiya odamni u yoki bu ishni qilishga emas (targibot va tashviqotdan farqli ), balki shu ishni qilishga xohish, istak uyg’otishga qiladi. G’oyaviy manipulyasiya jarayonlari qanday kechadi? Avvalo, g’oyaviy manipulyator (da’vatchi) ta’sir o’tkazmoqchi bo’lgan odam) tasavvurlarini o’zgartirishga olib keluvchi bilimlar bera boshlaydi. Natijada, obyekt (shaxs)ning dunyo qarashida qadriyatlari tizimida da’vatchimanipulyator kutayotgan tartib paydo bo’ladi va yetakchilik qila boshlaydi. Bu esa shaxsning xulqatvoriga ta’sir ko’rsatadi, shaxs o’z xarakteridagi o’zgarishlarni sezmaydi va "men to’g’ri yo’l tutayapman, chunki ...", degan asosga ega bo’lib qoladi 1 . Shu o’rinda birimchi Prezident Islom Karimovning "80-yillarning oxirida mamlakatimizda o’zini "do’st", "dindosh", millatdosh qilib ko’rsatib, go’yo islom dinining sofligi uchun kurashga "da’vat" etuvchi ayrim kimsalar kirib keldi... Juda "chiroyli da’vat"lar bilan chiqib, ayrim yoshlarni o’ziga mahliyo qilishga erishdi ham. ... ular din niqobi ostida harakat qilayotgan xalqaro terrorchilik harakatining bir to’dasi ekani oshkora bo’ldi...", degan fikrlarini eslash o’rinlidir. Bu o’gitlar bizni nafaqat ogohlikka, balki mafkuraviy kurash maydoniga chorlamoqda. Jahon tajribasiga nazar tashlasak millatning mafkurasi bir emas, balki bir necha avlodning umri davomida ishlab chiqilishi va takomilga erishuviga guvoh bo’lishimiz mumkin. Butun xalqni birlashtiradigan bayroq bo’lmish milliy g’oyani shakllantirish ahamiyatini ifoda etuvchi fikrlar insoniyat tarixining turli davrlarida bitilgan bitiklarda ham o’z ifodasini topgan, uning yorqin ifodasini qadimgi Sharq va islom falsafasining buyuk namoyandalari ijodida ham uchratish mumkin. 45 Xulosa Xulosa qilib aytadigan bo’lsak, yoshlarda mustahkam mafkuraviy immunitet shakllanishining psixologik omillarini nazariy tadqiq qilishga bag‘ishlangan ishlarning bugungi kundagi taqchilligi va tizimlashtirilmaganligi hamda shu bilan birga dolzarbligini ko‘rsatdi. Dunyodagi ko‘plab ilg‘or psixologiya namoyondalarining g‘oya va mafkuraga oid qarashlari tadqiq qilinganda, bu jarayon shaxsning yosh va individual psixologik xususiyatlari, ong usti va ong osti tizimlarining psixologik himoya mexanizmlari, shaxs sifatlari, qadriyatlar tizimi, iymon-e’tiqodi, vijdonining shakllanishi, xulqatvorxususiyatlari kabilar inobatga olinib, shaxsning sog‘lom ijtimoiylashuvi va rivojlanishi uchun o‘rganilishi muhim bo‘lgan tadqiqot yo‘nalishi ekanligi yana bir bor ta’kidlandi. Prezident Islom Karimovning “O'zbekiston XXI asr bo'sag'asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari” asarida ta'kidlaganidek; “XX asr ajoyib ilmiy kashfiyotlar asri, inson koinot sirlari qo'yniga kirib borayotgan asr, axborot va g'oyat ulkan texnikaviy imkoniyatlar asri bo'ldi. Shu bilan birga, bu asrning oxiri milliy qadriyatlarning uyg'onish davri va behuda urushlardan holi bo'lgan milliy qadriyatlarga o'ziga xos tarzda qaytish davri bo'lib qoldi”. Mustaqilligimiz sharofati bilan milliy qadriyatlarimiz qatorida milliy hamda umuminsoniy qadriyatlarimizni ham e'zozlashga, ularga qaytishga, qayta o'rganishga va amal qilishga imkoniyat tug'ildi. Respublikamiz miqyosida muqaddas qadamjoylarni qayta tiklashga e'tibor qaratildi. Milliy ta'lim beruvchi madrasalar, Oliy Islom mahadi faoliyat ko'rsata boshladi. Yurtimiz musulmonlari davlatimiz tomonidan e'tiqod erkinligini ta'minlashga qaratilgan qulay imkoniyatlardan emin- erkin foydalana boshladi. Ba'zan maktab, kasb-hunar ta'lim muassasalari va oliy o'quv yurtlarida ijtimoiy-siyosiy, ma'naviy-axloqiy mavzularda o'tkaziladigan tadbirlar ko'proq 46 an'anaviy-ma'ruza yoki va'zxonlik shaklida tashkil etiladi. Bunday yig'inlarga yoshlar majbur bo'lgan holda kiradilar. Bir-birlaridan yoki o'qituvchilaridan: “Kim kelar ekan, nima haqida gapiradi?”-deb so'raydilar. Hali tadbir boshlanmasdan uning zerikarli va ortiqcha vaqt sarflash bo'lishiga o'zlarini ishontirishga harakat qiladilar. O'ta mahoratli ma'ruzachi hayotiy misollar bilan tinglovchilar uchun yangidan yangi ma'lumot bersalar-da, hammada to'la qoniqish hosil bo'lmasligi mumkin. Shuning uchun ham bunday uchrashuvlar interfaol metodlardan foydalanib o'tkazilsa, samarali bo'ladi. Yuqorida ta'kidlaganimizdek, mavzu oldindan e'lon qilib qo'yilsa, ishtirokchilarning barchalari o'z imkoniyatlari darajasida tayyorgarlik ko'rsalar, har bir qatnashchining faol fikrlashi ta'minlansa kutilgan natijaga erishish oson va qulay bo'ladi. Shunday qilib, yuqorida bayon etilgan ma'lumotlarga xulosa qilib, shuni alohida ta'kidlamoqchimizki, biz yashayotgan hozirgi murakkab sharoitda Vatanimizning har bir fuqarosi fikru-zikrini bir joyga qo'yib, o'z yurtining bugungi kuni va kelajagi haqida, tinch-osoyishta hayoti va istiqbolli hayotda oila va Vatan oldidagi burchi haqida mulohaza yuritib yashamoqligi, birinchi Prezidentimiz Islom Karimovning bir emas, bir necha marotaba qilgan ogohlikka da'vatini bir lahza ham unutmasliklari zamon talabidir. 47 Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati Siyosiy manbalar: 1. O’zbekiston Respublikasining 23.09.2020-y. O’RQ-637-son “Ta’lim to’g’risidagi qonuni”. Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 21.04.2021-y 2. Karimov I.A Ilm-fan mamlakat taraqqiyotiga xizmat qilsin-T: O’zbekiston, 1996- yil. 248-264-b. 3. Karimov I.A Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q-T: O’zbekiston, 1998-yil. 31-bet 4. Karimov I.A Jamiyatimiz mafkurasi xalqni xalq, millatni millat qilishga xizmat qilsin-T:O’zbekiston, 1998-yil.30-bet. 5. Mirziyoyev Sh.M. “Yangi O’zbekiston” jurnali, 1-son, 2019-yil. Asosiy adabiyotlar: 6. Respublika “Ma'naviyat va ma'rifat jamoatchilik markazini tuzish to'g'risida”.O'zbekiston Respublikasi birinchi Prezidenti Islom Karimovning 1994 yil, 23 aprel` Farmoni. 7. “Toshkent Islom unversitetini tashkil etish to'g'risida”. O'zbekiston Respublikasi birinchi Prezidenti Islom Karimovning 1999 yil 7 aprel' farmoni. 8. “Ma'naviy va ma'rifiy islohotlarni yanada chuqurlashtirish va uning samaradorligini oshirish chora-tadbirlari to'g'risida” O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1998 yil 24 iyul Qarori 9. Avloniy A. Turkiy guliston yoxud axloq. Toshkent. “O'qituvchi” 1992.. 10. Alimova D.A., Golovanov A. A. O'zbekiston mustabid tuzum davrida: siyosiy va mafkuraviy tazyiq oqibatlari (1917-1990) Toshkent, “O'zbekiston”, 2000. 11. Boboev X, Do'stjonov T., Xasanov S. “Avesto”Sharq xalqlarining bebaxo yodgorligi.Toshkent 2004. 12. R.A.Mavlonova, N.H.Rahmonqulova va boshqalar “Umumiy pedagogika” . T.: “Fan va texnologiya” nashriyoti. 2018 yil. 48 13. R. Safarova va boshqalar darsligi 1-sinf ―Alifbe ―Ma‘naviyat nashriyoti –‖ ‖ 2019 y 14. Safarova R, Shermatov L. Pedagogikaning taraqqiyot yo li. // “Xalq ta limi” ʻ ʼ jurnali, 2002, 2-son. –14-b. 15. G‘oziev E.G. Umumiy psixologiya. Toshkent. 2002.1-2 kitob. 16.O’zbekistonda boshlang’ich ta’limning tarixiy rivojlanishidagi uzviylik va uzluksizlik muammolari. Uzluksiz ta’lim, 2010. – №3, 11-16-betlar. 17.XXI asr pedagogikasining dolzarb vazifalari. //Xalq ta’limi, 2007. – №2, 4-7- betlar. O‘qituvchi”, 2007 18.«Xalq ta’limi» jurnali. 2004 yil №2, I.Ismatov, 94-95 betlar. Elektron ta’lim resurslari: 1.www:ziyo.uz. 2.www:pedagog.uz 3.www:samdu.uz 49

Milliy qadriyatlar asosida talaba yoshlarning mafkuraviy immunitetini shakllantirish MUNDARIJA Kirish ..........................................................................................3 1-BOB. MILLIY QADRIYATLAR ASOSIDA TALABALARNING MAFKURAVIY IMMUNITETINI SHAKLLANTIRISH NAZARIY MASALALARI. 1.1. Talaba yoshlarning mafkuraviy immunitetini shakllantirishni nazariy asoslari…………………………………………………………………………. 6 1.2. Mafkuraviy immunitet tushunchasining mazmun-mohiyati…………………. 14 1.3. Talabalarning mafkuraviy immunitetini shakllantirishda siyosiy-huquqiy yetuklik va g'oyaviy kurashchanlik............................................................................. 19 2-BOB. TALABA YOSHLARDA MILLIY G‘OYA VA MAFKURAVIY IMMUNITETNI SHAKLLANTIRISHDA PSIXOLOGIK PEDAGOGIK YONDASHUVLAR. 2.1 Yoshlarda mafkuraviy immunitetni shakllantirihda ta'lim-tarbiyaning o'rni.... 27 2.2 Yoshlarda mafkuraviy immunitetni shakllantirishning zamonaviy usullari………………………………………………………………………………. 38 Xulosa ........................................................................................................................47 Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati.........................................................................49 1

KIRISH Mavzuning dolzarbligi . Mamlakatimiz mustaqillikga erishgandan so'ng, ajdodlarimiz tomonidan yaratilgan milliy qadriyatlarni tiklash, unutilgan an`analarini keng ommalashtirish va ularni chuqur o'rganish uchun zarur sharoitlar yaratildi. Zero, O'zbekiston xalqining qadimgi urf-odat, an`ana va marosimlarga alohida e'tibor berishi ma'naviy tiklanish jarayoni jadal kechayotgan hozirgi kunning mahim dolzarb muammolardan biridir. Chunki, talabalarni yangicha ruhda tarbiyalash, ularning ongiga milliy mustaqillik g'oyalarni chuqurroq singdirish, ajdodlarimiz yaratgan qadriyatlar mohiyatini keng targ'ib qilishda, an`ana va marosimlar mohiyatini anglash, ularni, ayniqsa talabalarga chuqurroq tushuntirish, milliy istiqlol mafkurasini yoshlar orasiga yoyishning ta'sirchan vositalaridan biri xisoblanadi. Ma'lumki, milliy qadriyatlar azaldan inson ma'naviyatining tarkibiy qismi sifatida odamzodning yuksak ideallarini o'zida mujassam etgan. «Ayniqsa, ko'p asrlar mobaynida xalqimiz qalbidan chuqur joy olib, hayot ma'nosini anglash, milliy madaniyatimiz va turmush tarzimizni, dinimizni, urf-odat va an'analarimizni bezavol saqlashda muqaddas qadriyatlarimiz qudratli omil bo'lib kelganligini alohida ta'kidlash joiz». Milliy qadriyatlarni tiklash asosida talabalarning mafkuraviy immunitetini shakllantirish, ularni o'rganish va targ'ib qilish, yoshlar ma'naviy madaniyati rivojiga qanday yo'llar bilan ta'sir etishni tadqiq etish bugungi kunning muhim vazifalardan biridir. Mavzuning o'rganilish darajasining qiyosiy tahlili. Yoshlar ma'naviyati masalasi jamiyat taraqqiyotining ilk davrlaridan boshlab, insoniyat oldida turgan muhim yo'nalishlardan bo'lgan. Zero, qadimgi dunyo faylasuflaridan tortib, hozirgi davr tadqiqotchilarigacha umuman insoniyat tarbiyasi, xususan, yoshlar kamoloti haqida tadqiqotlar o'tkazib, bu masalaga salmoqli hissa qo'shib kelmoqdalar. Qadimgi xitoy mutafakkuri Konfutsiy, yunon faylasuflari Demokrit, Platon, Gerodot, Aristotel va boshqalar shaxs kamoloti jamiyat taraqqiyoti uchun muhim masala deb qaraganlar. Jumladan, Aristotel nuqtai nazariga ko'ra jamiyat taraqqiyoti uchun ijtimoiy-iqtisodiy 2

o'zgarishlar qanchalik ahamiyatli bo'lsa, fuqarolarning tarbiyasi ham undan kam emas. Markaziy Osiyolik allomalar Ibn Sino, A.R.Beruniy, A.N.Forobiy, Marg'iloniy, Imom Buxoriy, Abu Abdurahmon Nasoiy, Hakim Termiziy, Ahmad Yassaviy, Pahlavon Mahmud, A.Navoiy, XX asr boshlarida Munavvar Qori Abdurashidxon o'g'li, M.Behbudiy, A.Fitrat, A.Avloniy, S.Ayniy va boshqa ma'naviyat va ma'rifat sohiblari yoshlar ongiga ma'rifat, madaniyat, milliy urf-odat, milliylik xususiyatlarini singdirishga harakat qilganlar. Bitiruv loyihaviy ishning maqsadi . Talabalarning ma'naviy madaniyatini shakllantirishda milliy va umuminsoniy qadriyatlarning o'rnini, mafkuraviy immunitetlarini shakllantirish va rivojlantirish masalalarini ijtimoiy pedagogik xususyatlari. Bitiruv loyihaviy ishning vazifalari: - Milliy qadriyatlar tushunchasi va uning inson kamolotidagi g'oyaviy, tarbiyaviy ahamiyati tahlil etish; - Talabalarning ma'naviy madaniyatning shakllanishiga ma'naviy-madaniy merosning o'rnini ilmiy asoslash; - Ma'naviy madaniyatning shakllanishida milliy urf-odatlar va qadriyatlarning o'rni aniqlash; - Shaxs ma'naviy madaniyatini shakllantirishda milliy va milliy qadriyatlarning uyg'unligi ko'rsatish; - Talabalarda milliy va ma'naviy qadriyatlar asosida mafkuraviy immunitetini kuchaytirish xususiyatlari. Bitiruv loyihaviy ishning ob'ekti : Talabalarning ma'naviy madaniyatini, qadriyatlarni shakllantirish, mafkuraviy immunitetini kuchaytirish, ijtimoiy, ma'naviy, g'oyaviy-mafkuraviy jihatdan tahlil qilish Bitiruv loyihaviy ishning predmeti : milliy va umuminsoniy qadriyatlarning talabalar ma'naviy madaniyatiga ta'sirining umumiy va o'ziga xos xususiyatlarini aniqlashdan iboratdir. 3

Bitiruv loyihaviy ishda ko'tarilgan masalalarni yoritishda ilmiy bilishning ob'ektivlik, vorisiylik, tarixiylik va mantiqiylik, qiyosiy va tizimli tahlil kabi metodlariga tayanildi. Shuningdek, birinchi prezident Islom Karimovning muammoga oid fikrlari, nazariy xulosalari, mamlakatimiz olimlarining monografiyalari materiallari, ma'naviy madaniyatga aloqador ilmiy tadqiqotlar nazariy asos sifatida xizmat qildi. Bitiruv loyihaviy ishning yangiligi: -Talabalar ma'naviy madaniyati shakllanishining ijtimoiy-tarixiy, falsafiy, milliy va axloqiy ildizlari ilmiy asoslanganligi; -“shaxs ma'naviyati”, “milliy va umum insoniy qadriyatlar”, “islomiy qadriyatlar” haqidagi fikr va qarashlar o'rganilib, qiyosiy tahlil qilindi; -Talabalarning qadriyatlar bo'yicha olgan bilimlarini rivojlantirish asosida mafkuraviy immunitetini shakllantirishi yoritilgan, -milliy mentallitetimiz asosida talabalar ma'naviy madaniyatini shakllantirishda manfaat, ehtiyoj hamda islomiy qadriyatlarning o'zaro ta'siri asoslab berilgan. Tadqiqot ishining tarkibiy tuzilishi: kirish, ikki bob, beshta paragraf , xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat. 4

1-BOB. MILLIY QADRIYATLAR ASOSIDA TALABALARNING MAFKURAVIY IMMUNITETINI SHAKLLANTIRISH NAZARIY MASALALARI 1.1. Talaba yoshlarning mafkuraviy immunitetini shakllantirishni nazariy asoslari. Mamlakatimiz mustaqillikka erishganidan so'ng fuqarolarni yangi yo'ldan boshlab borish, ularning qarashlari va orzu-umidlarini, maqsadlarini bir yo'nalishga burib, kuchlarni uyg'unlashtirish uchun yagona g'oyaviy qurol zarur edi. Shu bilan birga istiqlolning dastlabki yillarida uzoq davr hukmronlik qilgan kommunistik mafkuradan voz kechish, undan xalos bo'lish lozim edi. Istiqlolning dastlabki kunlaridanoq Yurtboshimiz xalqimiz ongiga mustaqillik g'oyalarini singdirish, fuqarolarda yangicha tafakkur va dunyoqarashni singdirishga alohida e'tibor bera boshladi. 1992 yil 2 iyulda O'zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining X-sessiyasida I.Karimov shunday degan edi: “Bugungi kunda xalqni yakdil qiladigan ishlar va g'oyalar oz emas. Ularning ichida eng ulug'i, eng olijanobi- O'zbekiston Respublikasining mustaqilligini ta'minlash. Ana shu maqsad, ana shu g'oya atrofida birlashsak, aslo xor bo'lmaymiz” . 90-yillarning boshlarida mamlakatda vujudga kelgan iqtisodiy, siyosiy, ijtimoiy qiyinchiliklar ma'lum muddat xalqimiz ruhiyatiga salbiy ta'sir qildi. Mamlakatimiz siyosiy rahbariyati oldida bir tomondan o'sha qiyinchiliklarni bartaraf etish, boshqa tomondan kishilar ruhiyatini ko'tarish, mavjud bo'htonlarni yo'qotish vazifasi turardi. 1993 yilning 23 aprelida I.Karimov bir guruh adiblar bilan uchrashdi. 1993 yil 6 mayda Oliy Kengashning XII – sessiyasida esa mafkurasiz, aniq yo'nalishga ega bo'lgan g'oyalarsiz taraqqiyot bo'lmasligi alohida ta'kidlandi va istiqlol, milliy istiqlol mafkurasini yaratish vazifasi qo'yildi. Xo'sh mafkurasizlik nimaga olib keladi: 5

O'xshashlar

MILLIY QADRIYATLAR ASOSIDA TALABALA YOShLARNING MAFKURAVIY IMMUNITETINI ShAKLLANTIRISh
ABDUVALI QUTBIDDIN SHE’RIYATIDA MILLIY QADRIYATLAR
Talaba rejalashtiruvchi ilovasi
UZLUKSIZ MA’NAVIY TARBIYANING IJTIMOIY MADANIY TEXNOLOGIYALARINI MODERNIZATSIYALASH (“Uzluksiz ma’naviy tarbiya Konsepsiyasi”ni amalga oshirishning IV bosqichi misolida)
MATEMATIKAGA IXTISOSLASHTIRILGAN MAKTABLARDA PISA DASTURI ASOSIDA FUNKSIYA TUSHUNCHASINI SHAKLLANTIRISH METODIKASI