logo
  1. Bosh sahifa
  2. Diplom ishlar
  3. Umumiy
  4. O’QUVCHILAR IJODIY QOBILYATLARINI SHAKILLANTIRISHDA MAISHIY JANRDA RASM CHIZISHNING O’RNI VA AHAMIYATI

O’QUVCHILAR IJODIY QOBILYATLARINI SHAKILLANTIRISHDA MAISHIY JANRDA RASM CHIZISHNING O’RNI VA AHAMIYATI

Yuklangan vaqt:

23.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

22339.42578125 KB
Ko'chirib olish
O’QUVCHILAR IJODIY QOBILYATLARINI SHAKILLANTIRISHDA MAISHIY JANRDA RASM CHIZISHNING O’RNI VA AHAMIYATI Mundarija Kirish……………………………………………………………………………3 1-bob.Tasviriy san’at darslarida ‘’Maishiy janr’’da rasm chizish metodikasi 1.1. Maishiy janrning tasviriy san’atdagi o’rni……………………………...13 1.2. Maishiy janrda ijod etgan rassomlar…………………………………….12 1.3. Maishiy janr ishlashda rang va bo’yoqlardan foydalanish ……………..12 II-bob. Metodek qism.Tasviriy san’at darslarida ,,Qishloq hayoti ‘’mavzusi misolida maishiy janrda kompazetsiya ishlash metodekasi 2.1. Maishiy janrda kompazetsiya bajarish metodekasi………………………..13 2.2.Tasviriy san’at fanidan 1aoatlik dars ishlanmasi……………………………3 2.3.Tajriba va sinov ishlarining boorishi va olingan natijalar tahlili ………….. Umumiy xulosa, taklif va tavsiyalar ................................................................. Foydalanilgan adabiyotlar ................................................................................. Ilova. ...................................................................................................................... Mundarija ............................................................................................................... Kirish "Zamonaviy bilim va ko 'nikmalarga ega, mamlakatning munosib kelajagi uchun javobgarlikni o'z zimmasiga ola biladigan barkamol, maqsadga intiluvchan va serg 'ayrat yoshlarni tarbiyalash "dir!. Zero, har bir mutaxassisning barkamolligi, maqsadga intiluvchanligi, serg’ayratligini rivojlantirmay turib mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy, ma'naviy-siyosiy, xuquqiy-axloqiy, mafkuraviy barqarorlashtirishni amalga oshirib bo 'lmaydi. Demak, yoshalr ta'lim-tarbiyasi, ertangi baxtli hayotimiz, ijtimoiy-siyosiy taraqqiyotimizning muhim va dolzarb muammolaridan biri. Chunki, ta lim tarbiyasiz yoshlarni barkamol, maqsadga intiluvchan, o'z taqdiri uchun javobgar shaxs etib tarbiyalash mushkul. Ko'rinib turibdiki, insonning, jumladan yoshlarning o'zini rivojlantirmasdan turib, jamiyat oldida turgan jahon shumul, murakkab masalalarni hal qilib bo 'lmas ekan. Darhaqiqat , bu dolzarb masalalarni hal qilishda inson aql-idroki, tafakkuri, dunyo-qarashining rivojlanishi bilan bog’ liq dialektik jarayon mavjudki, u inson ongi, aql- zakovati, ijtimoiy faolligi, axloqiy-xuquqiy bilimdonligi, xalq, millat, jamiyat oldidagi mas 'uliyatini anglash va maqsadli hal etishni taminlaydi shunday ekan har bir inson o’z qiziqqan yo’nalishda ketishi maqsadga muvofiqdir, o’z qiziqishlari bilan ish olib borgan odam albatta bu hayotda o’z o’rnini topa oladi deb ayta olaman ,chunki bu odam qiziqb nimadir yaratadi va kimningdir e’tiboriga tushadi va daromad ham topa oladi va asta sekinlik bilan mashhurlikka ham erishadi. Shu o'rinda e'tirof etish joizki, inson aql-idroki, tafakkuri, Dunvo qarashi, ongi, ma'naviy-axloqiy salohiyatini rasmlanishiga poydevor, umumiy o'rta maktab o 'quv fanlarini o 'rganish jarayonida qo 'viladi. Shu bois ham hozirgi kunda "Yangi O'zbekistonning ostonasi maktabdan boshlanadi" shiori mamlakat itimoiy-iqtisodiv, madaniy-siyosiy taraqqiyoti, ma'naviy-ma'rifiy hayotining asosini tashkil etayotganligi bejiz emas. Har tomonlama barkamol, o'z sohasining bilimdoni, zamonaviy o'zgarishlarga tez moslasha oladigan kadrlargina Vatanimiz istiqbolini ta ‘minlashga faol qatnasha oladi. Shu sababdan ham uzluksiz ta 'lim tizimida ta'lim-tarbiya samaradorligini oshirish muhim pedagogik muammo hisoblanadi. Umumta'lim maktablaridagi ta 'lim-tarbiya ishlarining samaradorligini oshirishdan maqsad, o 'quvchilarning fanga bo 'lgan bargaror qiziqishlarini kuchaytirish, ularning fan asoslarini keng va chuqur egallashlariga erishish orqali komil inson qilib tarbiyalashni nazarda tutilgan shunday ekan har bir o’quvchini bu yo’nalishga qiziqtirish muhumdir. Barkamol, komil inson tarbiyasida umumiy o 'rta maktabning o'quv rejasidan o'rin olgan filologiya, ijtimoiy, aniq, tabiiy va iqtisodiy, amaliy fanlar muhim ijtimoiy - pedagogik ahamiyat kasb etadi. Amaliv vo 'nalishda chizmachilik fani vosh avlodda tadbirkorlik, ishbilarmonlik, bunyodkorlik, yaratuvchilik fazilatlarini rasmlantiruvchi, rivojlantiruvchi fan hisoblanadi. Zero, bu fan geometrik obrazlar, xayoliy tasavvurlardan bilish faoliyati to'g'risida tushunchalarni bayon etib, yoshlarning tafakkuri, tasavvurlarini rivojlantiradi. Ma'lumki, har qanday yaratuvchilik insondan o’zining hayoliy tasavvuriga suyangan holda ijodiy yondashishni yo 'lga qo 'yaoladi. Bunday ijodkorlikni rasmlantirishda chizmalarni chizish, ularning ko 'rinishlarini hayoliy tasavvur qilish ulkan ta 'limiy-tarbiyaviy ahamiyat kasb etadi. Bu tog'risida esa fagatgina tasviriy san'at fanlari ko 'proq ma'lumot berishga qodir. Respublikamizning kelajakda buyuk mamlakatga aylanishi, jaxonning rivojlangan davlatlari qatoriga qo'shilishida xalqimiz madanivati, ma'rifati, san"ati va manaviyatining roli beqiyosdir. Xalqimiz ma'navivat va madanivatini boyitishda tasviriy san'atning ham o'z o'rni bor. Hozirgi davrda har sohada bo 'lgani kabi tasviriy san'atda ham katta o'zarishlar bo 'lmoqda. Bo 'lajak tasviriy san'at o'qituvchisi so ‘zsiz, tasviriy san'atning ifoda vositalari haqida chuqur ma'lumotga ega bo 'lishi, turli badiiy materiallarning xususiyatlari va ulardan foydalanish yo'llarini mukammal egallashlari kerak. Tasviriy san'at o'qituvchisining o'zi qalam va bo 'voqlar bilan rangda ifoda etish ko'nikmalariga ega bo’lish bilan birga, bu sohadagi bilimlarini o 'quvchilariga ham yetkaza olishi zarur. Shuning uchun ushbu qo’ llanmada rangtasvir haqidagi nazariy va metodik ma'lumotlar keng va atroflicha yoritiladi. Rang orqali natyurmort ishlash tasviriy san'atning ilmiy negizini tashkil etadigan perspektiva, rangshunoslik, kompozisiya, yorug'- soyalarni o'rganish uchun, ayniqsa, keng imkoniyatlar yaratadi. Tasviriy faoliyat bilan shug'ullanish kishilarga estetik zavq bag’ishlaydi va ularning ruhiy dunyosini boyitadi. Talabalar suratlarda chizilgan tarixiy va zamonaviy voqealarni, personajlarning kechinma va xarakatlarini, shuningdek tabiat go'zalliklarini chuqur idrok etadilar. 1-bob.Tasviriy san’at darslarida ‘’Maishiy janr’’da rasm chizish metodikasi 1.1. Maishiy janrning tasviriy san’atdagi o’rni Maishiy janr - tasviriy san'atning kundalik itimoiy va shaxsiy hayotni, maishiy turmushini aks ettiradigan janri. Turmushda ko'zga tashlanadigan o'zaro munosabatlar va xatti harakatlarni, uning imkon mohiyati va i¡timoiy tarixiy mazmunini chuqur ochib berish kabi xususiyatlarga ega. Demokratik va realistik baddiy an'analarning o'sishi, rassomlarning xalq hayoti va mehnat faoliyatini atroflicha tasvirlashga qiziqishining ortishi bilan bog’liq holda rivojlandi. Maishiy janrda rangtasvir (kartina) yetakchi o'rin tutadi, grafika, kichik hajmdagi haykaltaroshlikda ham maishiy mavzu keng tarqalgan. Maishiy lavhalar ibtidoiy san'at (ov manzaralari, urf-odatlar tasvirlari), Sharq (devoriy rasmlar va relyeflar) va Yunon (vazalar bezagi) san'- atida ko'p uchraydi, ellinizm san'atida muhim o'rin egallagan. Dastlabki namunalari Qad. Sharq (Xitoy, key-inroq Koreya,Yaponiya)da yaratildi. Uyg’onish davrida Maishiy janr real voqealar, maishiy detallar bilan boyitildi ilk namunalari devorlarda qadimgi insonlar tomonidan chizilgan oziqlanish uchun hayvonlarni ov qilayotgan nayza yoki o’q otayotgan jarayonlarni toshlarga chizishgan bu suratlarga asosan tiniq yorqin ko’rish uchun suv sepilgan shunda bu surat va uning rangi aniq ko’ringan O'rta asrlarda ham Yevropa, ham Osiyoda devoriy rasmlar, bo'rtma naqshlar, miniaturalar keng tarqaldi, Sharqda va Yevropada sai'atning maxsus janri sifatida namoyon bo'ldi. Maishiy janrda 17-asrdan maishiy hayot ijtimoiy mazmunga ega bo'ldi, hajviy, ijtimoiy tanqidiy yo'nalish yuzaga keldi, emotsional nafislik, psixologik noziklik va o'tkir hayotiy kuzatishlar o'z aksini topdi. Jaxon rassomlari Jotto, Rembrandt, U. Xogart, A. Vatto. F. Goyya, P. P. Rubens, V. G. Perov, I. Ye. Repin, V. Ye. Makovskiy, A. A. Deyneka kabilarning M. Jlagi yetuk san'at asarlari mashhur. O'zbekiston hududida Maishiy janr devoriy rasmlarda va miniaturalarda Abdullayev, Inog’omov, M. Saidov va boshqa, amaliy san'at ustalarri A. Muxtorov, Sh. Mo'minova va boshqa maishiy mavzuda asarlar yaratdilar. Tasviriy san'atda maishiy janr haqida umumiy Maishiy janr-jamiyat va shaxsiy hayotdagi kundalik turmush tarzini o'zida aks ettiruvchi tasviriy san'at janri. Bu janrda rassom xaykaltarosh o’z zamonsidagi kundalik turmushda bo’layotgan voqea va xodisalarni, odamlarning yashash tarzi, dam olishi, mexnat va sport bilan shu yo’nalishda, xullas ularning kundalik faoliyat bu janrning mazmunini tashkil etadi. Insonlarning maishiy hayotini aks ettirishga qiziqish qadimdan mavjud bo'lsa ham lekin uning rivojlanishi va mustaqil janr darajasiga aylanishi 17 asrdan boshlab jamiyatda sodir bo'la boshlagan demokratik tamoyillarni ortishi bilan bog'lik, Shu davrdan boshlab rassomlar ijodida oddiy xalq hayotiga bag'ishlangan asarlar ko'paydi, mavzusi kengaydi. Bu janr Gollandiyada keng rivojlandi. Buyuk Rembrandt, kichik golandlar Piter de Xoox, Terborx, Yan van Ostade va boshqalar ijodida shu janr etakchi o'rinni egalladi. Fransiyada Jan Batist Sharden, Angliyada Uilyam Xogart, Rossiyada P.Fedotov, V. Perov, I.Repin va boshqalar ijodida ham shu janr xususiyatlari o'z ifodasini topdi O'zbek san'atida mil.avvalgi 30 yillaridan boshlab rivojlana boshladi. B.Xamdamiy, L.Abdullaev, X.Raxmonov, Z.Inog'omov va boshqalar shu janrning dastlabki namunalarini yaratdilar. N.Kashina, Z.Kovalevskaya, M.Saidov ijodida ham shu janr yetakchi o'rinni egallaydi. Bugungi kunda ham bu janr ko'plab ijodkorlarni o'ziga jalb etib kelmoqda. Tasviriy san'at, manzara, maishiy, natyurmort, portret, tarixiy animal (Ya'ni hayvonot olamiga oid.) afsonaviy, dengiznafislik,enteryer ichida bulayotgan hodisalar, Janr rassom nimani tasvirlayotganiga qarab belgilanadi. Masalan asarlarda odam rasmi ishlansa, u portret tabiat va shahar ko'cha, turmush va mehnat jarayonlari tasvirlansa, maishiy janrda asarlar kishilarning maishiy kundalik hayoti bilan bog'liq bo'lib ularda ko'proq oila, maktab, dam olish, shaxsiy va ijtimoiy hayot jarayonlari aks etirilladi.Maishiy janr odamlarning balki, o'tmish kishilarning turmush tarzi va hayoti haqida ham keng ma'lumot beradi. Uning janrlardan biri maishiy janr haqida tushunchaga ega bo'lamiz. Har bir janr o'z o'rniga yana bir qancha janrlarga bo'lishimiz mumkin. Masalan: Manzara janri: Tabiat manzarasi, shahar manzarasi, san’at borasida bahor mavzusida eskiz chizishni o'quvchilarga bosqichma bosqich o'rgatish. Shu mavzuda ishlagan rassomlarni aytamiz. Kent Rokulning "Dengiz Zahmatkashlari", "Baxor istiroblari", I.Levitan "Mart", "Girdob oldida", Rodin "Mangu baxor", I. Snishkin "Bug'doy zor", "Kesilgan o'rmon", Fransua Ogyust "Mangu baxor" asarlari juda mashhur. Bundan tashqari o'zbek rassomlari manzara janriga juda samarali ijod qilganlar. Masalan;O'rol Tansiqboyev, Ch.Axmarov, A.Abdullayev. B.Javlonov, J.Umarbekov va boshqalar. Endi tasviriy san'at va estetikasi haqida ma'lumotga ega bulamiz Endi tasviriy san'at va estetikasi haqida ma'lumotga ega bulamiz Tasviriy san'atda manzara maishiy ,natyurmort, portret, tarixiy, animal (hayvonot olamiga oid) afsonaviy dengiz navislik, nyu interyer janrlari mavjud . Janr rassom nimani tasvirlayotganiga qarab belgilanadi.Masalan: Asarlarda odam rasmi ishlansa, ular portret tabiat va shahar ko'rinishlarii tasvirlarlansa, manzara, turmush va mehnat jarayonlari tasvirlansa, Maishiy janrga voqealarni tasvirlash tarixiy janr,tarixiy insonlarni tasvirlash kiradi , hayvonlarni tasvirlash animal janr deb yuritiladi. Animal janri lotincha anima so'zidan kelib chiqqan bo'lib hayvon ma'nosini anglatadi. Batal janri esa fransuzcha - batall so’zidan kelib chiqb urush ma’nosini anglatadi. Nyu janri fransuzcha - Yalang'och ma'nosidagi so’zdan kelib chiqgandir.Ayrim asarlalr bir paytning o’zida ikki va undan ortiq janrlarga mansub bo'lishi mumkin. Masalan: portret va nyu , dengiznavislik ,interyer ,manzara va hokazolar har bir janr o'z o'rniga yana bir qancha janrlarga Bo’linishi mumkin. Masalan: manzara janri tabiat manzarasi janri,shahar manzara janri industrial sanoat binolari ko'rinishi manzarasi janriga yoki portret janrining tantanavorlik, ishqiy guruhli janrlarga bo'lish mumkim, vaqt o'tishi bilan janrlar tabaqalashib mustaqil tus olishi ham mumkin. Masalan; manzara janridagi dengiznavislik tarixiy janrida batal manzara janridan interyer ajralib chiqqan. Maishiy janrda ijod qilish boshqa janrlarga nisbatan ancha murakkab bo'ib uning ishlash jarayonida insonning fikrlash qobiliyati dunyoqarashi juda katta ahamiyatga egadir. Maishiy janrda xam kompozitsiyani talablari mavjud. Mazmun va g'oyani kompozitsiyani ma'lum vositalarida ochib berish: ko'rish nuqtasi ufq. Fazoviy uzoqlashish, shuningdek kompazitsiya markazi, asosiy va ikkinchi darajali predmetlar yorug’ligi, tus, rang, kolorit munosabatlariga rioya qilishdan iborat. Perespektiva qonunlari, muvozanat, simmetriya, dinamika vazifalaridan to'g'ri foydalana bilish kerak.Maishiy janrdagi tematik kartinani yaratish mazmun va g'oyani ochib beruvchi voqea bilan bog'liq va voqeani eng xususiyatli, qiziqarli nuqtasini tasvirlashni talab etadi. Inson yashab turgan muxitda sodir bo'layotgan voqealarni ifodalovchi bu janr qadim zamonlarda paydo bo'lgan. O'tgan asrning demokratik rassomlari xalq hayotini astoydil haqqoniy, tasvirlab berganlar. Bunga I. Repinning «Yangi kuyovni kuzatish», . Makovskiyning «Xiyobonda», V. Perovinning «Uchovlon» va boshga suratlar o'ziga xos misol bo'la oladi. Yoshlarning kundalik hayoti, mehnati, o'qishi, tasviriy san'at maishiy janrning birga qator asarlarida o'z aksini topdi. V.Laktionovni «Frontdan xat» F.Reshetnikovning «Yana ikkimiz», «Ta’tilga keldi» asarlarida vatanga muxabbat, maktab hayoti bilan bog'liq g'oyalar tasvirlangan. “Buva va nabira” (“Dedushka i vnuchek”) Tasviriy san’atda maishiy janrda ham kompozitsiyani talablari maviud. Mazmun va g'oyani kompozitsiyani ma'lum vositalarida ochib berish kerak Kompozitsiya tuzilishi xona chekkasi (interer) yoki ochig havoda bo'lsada, asosiy o'rinni odam qiyofasining tasviri egallaydi. Rassomning hayotni kuzatishi natijasida bo'lgan mavzuga oid ko'plab bajarilgan xomaki chizgi, etyud, eskizlar kompozitsiya tuzilishiga asos bo'ladi. Ikki, uch figurali kompozitsiya tuzish uchun uyda yoki ishxonada odamlarni mehnat qilish yoki dam olish jarayonida tasvirlash uchun uning kasbi, xarakterini, hayotdagi voqeaning qiziqarli holatini o'rganish lozim. Naturadan bajarish bilan bir qatorda hayoldan va tasavvur qilib ishlashni mashq qilishni odatga aylantirish kerak. Bularning bir nechasi badiiy ijod jarayonining o'sishiga, tasavvurini boyitishda muhim vosita bo'lib xizmat qiladi. O'zbek rassomlari Z. Kovalevskayaning «Teatr lojasida» N. Kashinaning «Doira chaluvchi qizlar», R.Axmedovaning «Tushki dam olish», M. Saidovning «Ishga ketishyapti» kartinalari maishiy janrda ishlangan asarlaridir. Tasviriy san'atning rivojlanishi bilan birga rangtasvir sohasida yangi janrlar paydo bo'la boshladi va tarixiy asar tushunchasi shakllandi. Tarixda yuz bergan voqealarni o'zida aks ettiruvchi asarlar ko'pincha tarixiy kartina deb ataladi. U mustaqil janr sifatida «Uyg'onish davri»da vujudga kelib, XIX asr rus san’ atida keng rivojlandi. Qaysi mavzuda asar yaratishdan qat'iy nazar, avvalo chuqur fikrlash lozim shu bilan birga qobiliyat, maxorat, go'zallik xissiyotini ishga solish ham zarur. Rassom ommaning go'zallik, estetik talablarini aks ettiruvchi va unga badiiy madaniyatni olib kiruvchi shaxsdir. Hayotiy voqealar tarixiy janr kompazitsiya yechimida rassom tomonidan murakkab ijodiy tahilidan o'tadi. Kompozitsiya qonunlariga amal qilib, tomoshabinga kartina mavzusini ochib berishga harakat qiladi. Rus san'atida bu janrning ko'zga ko'ringan namoyondalaridan biri V.Surikov edi. U.Vatanparvarlik ruhi bilan sug'orilgan qator ajoyib asarlar yaratdi. «O'qchilar qatl etilgan tong» shular jumlasidandir. Bu asarda rassom xalq ommasini kuchga, jasoratga to'la jo'shqin isyonkor qalbli kishilarni tasvirlagan. Rassom asarda tarixiy shaxs Petr 1 obrazini ham ko'rsatadi. Uning boshqa asarlarida ham xalqning o'tmishi R.Razin, Suvorov kabi tarixiy shaxslar obrazida o'zining badiiy ifodasini topgan. Uning «Boyarinya Morozova», «Yermakni Sibirni zabt etishi» asarlarida xalq bilan davlat o'rtasidagi fojiali qarama - qarshiliklar aks ettirilgan. Rassomning tarixiy janrda ilgari surgan asosiy maqsadi, xalqning tarixiy shaxslar bilan bog'liqligini ko 'rsatish edi. Rassom I.Repin ijodida tarixiy janr muhim rol o'ynaydi. Uning uchta shox asari «Sofya», «Ivan Grozniy», «Zaporojliklar» kartinasi g'oyasi Moskva hayotidagi muxit, rus tarixiga berilib ketgan V. Vasnesov, V. Polenov kabi rassomlarning ta'sirida yaratdi. Eng axamiyatli «Ivan Grozniy va uni o'g'li shaxzoda Ivan» (1885y), tarixiy kartinasini yaratishga Rimskiy Korsikovning Simfonik asarini musiqasi turtki bo'ldi. Uning asosiy mazmuni tasodifan sodir bo’l gan o'lim (hayotga qasd qilingan) va pushaymonlikdir. Rassom insonda vaxshiylikka qarshi g'azab, norozilik uyg‘otishga chorlaydi. Intererda to'q fonda yorug' tushib turgan ikki figura orgali asar yechimini topgan. Yerdagi gilam Grozniy va shaxzodaning liboslari, ularni yuzlaridagi hayajon qo'riqchili ruhiy holat, xonadagi predmetlar to'q ranglarda ustalik bilan tasvirlangan. N. Gening «Petr 1 shaxzoda Alekseyni Petergofda so'roq qilmoq»dan asari ham tarixiy xujjatlarni sinchiklab o'rganish natijasida, Petergof saroy xonalaridan etyudlar, eskizlar yozish natijasida yaratilgan. Asarda eski va yangi shakllangan xarakterlar, qudratli rus davlatining sardori, yevropaga yo'l ochgan ulug' Petr tasvirlangan. Jang manzaralarini aks ettiruvchi janr o'z tematikasi jihatidan tarixiy janrga yaqin Buning sababi shundaki jang manzaralarini ko'rsatuvchi bu jang faqat urush voqealarini aks ettiribgina qolmay, jang bilan bevosita bog'liq bo'lgan tarixiy voqealarni aks mettruvchi janr tarixiy janrning bir qismi deb qaralishi mumkin. Maishiy janr- tasviriy san'atda bu janrdagi asarlar kishilarning kundalik hayotini, turli voqealarni o'zida mujassamlashtiradi. Aksariyat rang tasvirda aks etuvchi maishiy janr ilk bor XVII asrda yashab ijod etgan Golland rassomlari: Piter de Xox, Ostade, Sten, Terborx, Vermer kabilar ijodida namoyon bo'ladi. Tasviriy san'at tur va janrlari ko'paydi, realistik yo'nalishdagi janrlar (portret, manzara, natyurmort, maishiy janr) yetakchi o'ringa chiqa boshladi. Uyg'onish davri tasviriy san'atiga xos bo'lgan vazminlik, chiziq, rang , faktura mutanosibligi o'rini jo'shqin shakl va ranglar o'yini egallab bezakdorlik xususiyatlarining ortishi kabilar kuzatiladi. Insoniyatning mehnat faoliyati, e'tiqodlari diniy qarashlari zaminida Tasviriy san'at paydo bo'lgan va rivojlangan. O'zbekiston Tasviriy san'ati jahon ham jamiyatida sodir bo layotgan jarayonlar bilan ham nafas bo'lib, har bir ijodkor o'z qarash va kechinmalarini yangicha uslub va shakllarda ifoda etishga intilishi bilan xarakterlanadi .Xulosa qilib aytadigan bo'lsak, tasviriy san'at xalqning hayotini, rassomning hissiyotlarini yoritb berishga qaratilgandir. Maishiy janr Kartinalarda faqat tarixiy, qahramonona voqea va hodisalarnigina emas, balki oddiy hayotni ham tasvirlash mumkin. Bunday kartinalar maishiy janr asarlari hisoblanib, ko’pincha ular janrli rangtasvir asarlari deb yuritiladi. Asosan bu voqealar rangtasvir polotnolarida tasvirlanadi, lekin ularni grafikada va haykaltaroshlikda ham uchratish mumkin. Rassomlar tomonidan turli davrlarda yaratilgan maishiy voqealar o'sha davrlarda yashagan odamlarning hayoti bilan tanishtiradi. Bu janr XV-XVII asrlarda Yevropa milliy maktablarida gullab yashnadi. Bunga misol qilib P.Breygelning "Kretyanning to'yi" kartinasini keltirish mumkin. Bu kartinada xalq bayramining go'zal va quvnoq sahnalari òz ifodasini topgan.. Rassomlar tomonidan turli davrlarda yaratilgan maishiy voqealar o'sha davrlarda yashagan odamlarning hayoti bilan tanishtiradi Golland rangtasvirchilari (G.Gerborx, Ya. Vermer) jamiyatning turli qatlamlari hayotini mehr -muhabbat bilan tasvirlaganlar. XVIII asr Fransuz rassomlari A. Vatto, F.Bushe, J.B. Sharden, O. Fragonarlar ham maishiy janrda asarlar yaratganlar. Keyinchalik rassomlar bo’layotgan voqealarni oddiy qilib tasvirlamasdan uning ichki mohiyatini ochib berishga harakat qila boshladilar. Jamiyat hayotiga tanqidiy munosabatda qarash rus rangtasvirchilari A. Venetsianov, G. Myasoyedov, V.Perov, I.Repin, P. Fedotov va sayyor rassomlar ijodida o'z aksini topdi. Rus rassomi B. Kustodiyev o'z kartinalarida savdogarlar hayotini turli qirralari bilan tasvirlagan. Maishiy janr O'zbekiston rangtasvirchilarining ham kuchli jihatlaridan biri hisobalanadi. O'zbekistonda kuchli realistik maktab tarkib topishi ajoyib rangtasvirchilar sulolasini vujudga keltirdi, avvalo rassomlardan L.Bure, A.lsupov, O. Tatevosyan, A. Volkov, I.Kazakov va boshqa rassomlar rivojlantirdilar. V.Laktionovni «Frontdan xat» Keyingi davrlarda maishiy, tarixiy va batal janrlari orasidagi chegaralar yo' qolib ketdi. XX asr maishiy janrining rivojlanishi murakkab va turli-tuman yo'ldan ketdi. Bu davr kartinalariga psixologik nyuanslar va o'zgaruvchan voqealar xosdir. Kartinalarda simvolik mazmun ham ochib berilgan (P. Gogen, V.Borisov - Musatov, K.Petrov -Vodkin) shu bilan birga oddiy hayotiy voqealar ham bo' rttirib, qahramonona ko’rinishda beriladi. (B. loganson, A.Deyneka, A.Plastov). Maishiy va tarixiy janrlarda personajlarning o'zaro aloqasi juda muhim bo'lib, obrazlar rang yordamida yaratiladi. Biz avvalo kartina syujetiga, nima tasvirlaganiga e'tibor beramiz, keyin esa uning bo’yoqlari, qanday ishlangani va ishlanish uslubiga e'tiborni qaratamiz. Chunki kartinaning kayfiyati, elyutsional ta'siri undagi ranglarning qanday tanlanganiga bog'liq. Kartinaning koloriti quvnoq va g'amgin, tinch va qayg'uli, sirli va aniq bo'lishi mumkin. Tasviriy san'atda maishiy janr XVII asrda Gollandiy: mazmun jihatidan ancha murakkab bo'lib natyurmort, manzara, animal va botal janrlar bilan bog'liq tarzda yaratiladi. Ba'zan esa grafika va Maishiy janrda ijod qilgan rassomlar tarixda nihoyat sifatida turli zamon va makonda yashab ijod etgan Kamoliddin Behzod, Leonardo Davinchi va Sikeyroz,Re Kent O'rol Tansiqboyev, Nurxon Ziyoxonovaning "Zamonaviy qiz" asari O'rol Tansiqboyevning "Vahshiyning yo'lini "Ozod qilingan yerlarida", "Partizan ayol" asarni tilga olish mumkin. Akram Hayitov "Ajal urug'i. Ulug'bek Otanazarov "Dugonalar" asarlari I.Repin "Burloqlar volgada" A.Aliqulov "Samarqand bozori" Bahor mavzusida eskiz chizishni o'quvchilarga bosqichma bosqich o'rgatish. Shu mavzuda ishlagan rassomlarni aytamiz. Kent Rokulning "Dengiz zahmatkashlari", "Baxor istiroblari", I. Levitan "Mart", "Girdob oldida" Rodin "Mangu baxor", I.Snishkin "Bug'doyzor", "Kesilgan o'rmon", Fransua Ogyust "Mangu baxor" asarlari juda mashhur. Bundan tashqari o'zbek rassomlari manzara janriga juda samarali ijod qiganlar.masalan; O'rol Tansiqboyev, Ch.Axmarov, A.Abdullayev, B.Javlonov, J.Umarbekov va boshqalar. Endi tasviriy san'at va estetikasi haqida ma'lumotga ega bo'lamiz. Maishiy janrda ijod qilgan rassomlar O'rta Osiyoda yashab ijod qilgan o'z davrining yetuk rassomi Kamoliddin Behzodni misol qilib olish mumkin.Sharda esa juda mashhur Leonardo Da Vinnchi ,Ilya Repin, Inog'omov Ham biridir. U 1452-1519 yillarda yashab ijod etgan. U italyaning Vinchi shahrida tug’ilgan. U rassomchilik bilan bir qatorda boshqa yo'nalishlarda ham ijodiy ish olib borgan. Rassomning eng mashhur "Sirli tun" deb nomlanga. Bu asar 1495-1447 yillarda yaratilgan bo'lib unda Milan shahrining Santa Mariya ibodatxonasidagi voqea tasvirlanadi. Ma'lum bo'lishicha o'z ustozlariga umrbod sodiq shogirdlar orasidan sotqin chiqadi. Asardaa Iso payg’ambar o'z shogirdlari bilan birgalikda muhakama etishni aks ettirilgan, rassom suratda insonlarning his-hayajonlarni nihoyatda keng shu bilan birga asardagi obraz va detallarni bir- birlari bilan uyg'un holda muvofiqlashgan. Rassomning mashhur qilgan asarlardan biri "Madonna", "Jakonda" deb atalgan. Leonardo Da vinchi o'z havotida ko'plab yuksak badiiy saviyadagi asarlar yaratdi.Ulardan "Madonna Benual" "Madonna Litta", "Qoyadagi Madonna" "Gul ushlagan Madonna ", "Oq sichqon ushlayotgan ayol" va boshqalarni tilga olish mumkin. Daho Leonarda da Vinchining asarlari kishilarni o'ylashga, go'zalikni tushunishga va qadrlashga o'rgatib kelmoqda. Uning betakror ijodi va tajriba maktabi bo’lib qolaveradi. Leonardo Da Vinchi uyg'onish san'at davrlaridan biri Tarixiy va maishiy janrlar ishtirokchilarning ijodlari o'zaro u muhim ahamiyatga ega bo'lib obrazlar xarakteri odatda janrlar vositasida yechim topish mumkin. Musavvirlarning tarixiy janrida ko'p odamli kompazitsiyasi asarlar yartilishda o’tmish voqealari va tabiat manzaralari ilhomlantiradi. Kartinalarda faqat tarixiy, qahramonona voqea va hayotni ham tasvirlash mumkin. Bunday kartinalar maishiy janr asarlari hisoblanib, ko'pincha ular janrli rangtasvir asarlari deb yuritiladi. Asosan bu voqealar rangtasvir polotnolarida tasvirlanadi, lekin ularni grafikada va haykaltaroshlikda ham uchratish mumkin. Rassomlar tomonidan turli davrlarda yaratilgan maishiy voqealar o'sha davrlarda yashagan odamlarning hayoti bilan tanishtiradi Rangtasvirchilari jamiyatning turli qatlamlari hayotini mehr- muhabbat bilan tasvirlaganlar. Jamiyat hayotiga tanqidiy munosabatda qarash frantsuz rassomlari O.Dome, G.Kurbe va rus rangtasvirchilari A. Venetsianov, G. Myasoyedov, V.Perov, I.Repin, P. Fedotov va sayyor rassomlar ijodida o'z aksini topdi.Rus rassomi B.Kustodiyev savdogarlar hayotini turli qirralari bilan tasvirlagan. Maishiy ianr O'zbekiston rangtasvirchilarining ham kuchli jihatlaridan biri hisobalanadi. O'zbekistonda kuchli realistik maktab tarkib topishi ajoyib rangtasvirchilar sulolasini vujudga keltirdi. O'zbek rassomlardan L.Bure, A.lsupov, O. Tatevosyan, A. Volkov, I.Kazakov va boshqa rassomlar rivojlantirdilar. Maishiy janrda yaratilgan rangtasvir asarlarida o'zbek xalqining hayoti o'ziga xos tarzda tasvirlangan. Ayniqsa rassom A. Volkov o z asarlarida miliylik va milliy an'analarni juda katta ehtirom bilan tasvirlagan. Uning asarlaridan "Qizil choyxona", "Choy", "Eski shahar choyxonasi", "Sandalda" kabi asarlari g'oyat go'zal yaratilgan. Yana bir rassom P.Benkov o'z asarlarida o'zbek xalqining hayotini yangi qirralarini ochib berishga harakat qildi. Uning "Buxoro bozori" "Ko'cha arizachisi" "Uzum bozori" "Sabzavot bozori" kabi asarlari o'zida sharq xalqlari hayoti, odamlar harakatining turli-tuman ritmini, milliy kiyimlarning go’zalligini, bozorlarning to'qin-sochinligini aks ettirgan. Rassomlardan M.Nabiyev, T.Oganesov, M.Saidov, R.Axmedov, B. Boboyev, V.Burmakin, J.izentoyev. A. Ikromjonov, Yu. Taldikin, R.Xudoyberganovlar ham janrli kartina yaratish soxasida mehnat mehnat qildilar keyingi davrlarda maishiy, tarixiy va batal janrlari orasidagi chegaralar yo'qolib ketdi. XX asr maishiy janrining rivojlanishi murakkab va turli-tuman yo' ldan ketdi. Bu davr kartinalariga psixologik nyuanslar va o'zgaruvchan voqealar xosdir. Kartinalarda simvolik mazmun ham ochib berilgan (P. Gogen, V.Borisov -Musatov, K.Petrov -Vodkin) shu bilan birga oddiy hayotiy voqealar ham bo' rttirib, qahramonona ko' rinishda beriladi. (B. loganson, A.Deyneka, A.Plastov). Maishiy va tarixiy janrlarda personajlarning o'zaro aloqasi juda muhim bo'lib, obrazlar rang yordamida yaratiladi. Biz avvalo kartina syujetiga, nima tasvirlaganiga e'tibor beramiz, keyin esa uning bo yoqlari, qanday ishlangani va ishlanish uslubiga e'tiborni qaratamiz. Chunki kartinaning kayfiyati, elyutsional ta'siri undagi ranglarning qanday tanlanganiga bog'liq. Kartinaning koloriti quvnoq va g' amgin, tinch va qayg' uli, sirli va aniq bo'lishi mumkin. Tasviriy san'atda maishiy janr XVII asrda Gollandiy: mazmuni ihatidan ancha murakkab bo'lib naturmort, manzara, animal va botal janrlar bilan bog'liq tarzda yaratiladi. Ba'zan esa grfika va Maishiy janrda ijod qilgan rassomlar tarixda nihoyat sifatida turli zamon va makonda yashab ijod etgan Kamoliddin Behzod, Leonardo Davinchi va Sikeyroz,Re Kent O'rol Tansiqboyev, Nurxon Ziyoxonova Rassomlardan M.Nabiyev, T.Oganesov, M. Saidov, R.Axmedov, B.Boboyev, V. Burmakin, J.Izentoyev. A. lkromjonov, Yu. Taldikin, R.Xudoyberganovlar ham janrli kartina yaratish soxasida mehnat qildilar. Keyingi davrlarda maishiy, tarixiy va batal janrlari orasidagi chegaralar yo'qolib ketdi. XX asr maishiy janrining rivojlanishi murakkab yo'ldan ketdi. Bu davr kartinalariga psixolog voqealar xosdir. Kartinalarda simvolik mazmun ham V.Borisov- Musatov, K.Petrov-Vodkin) shu bilan birga oddiy hayotiy voqealar ham bo'rttirib, qahramonona ko' rinishda beriladi. (B. loganson, A.[ Maishiy va tarixiy janrlarda personajlarning o'zaro aloqasi juda muhim bo'lib, obrazlar rang yordamida yaratiladi. R . Axmedov “Do’ppichi” 1.2. Maishiy janrda ijod etgan rassomlar Kartinalarda faqat tarixiy, qahramonona voqea va hodisalarnigina emas, balki oddiy hayotni ham tasvirlash mumkin. Bunday kartinalar maishiy janr asarlari hisoblanib, ko'pincha ular janrli rangtasvir asarlari deb yuritiladi. Asosan bu voqealar rangtasvir polotnolarida tasvirlanadi, lekin ulami grafikada va xaykaltaroshlikda ham uchratish mumkin Flamand P.Rubens o'zining asarlarida qishloq bayramlarini realistik ravishda tasvirlaydi. Golland rangtasvirchilari (G.Gerborx, Ya.Vermer) jamiyatning turli qatlamlari hayotini mehr muhabbat bilan tasvirlaganlar. XVIII asr Frantsuz rassomlari A.Vatto, F.Bushe. J.B. Sharden. O.Fragonarlar ham maishiy janrda asarlar yaratganlar. Keyinchalik rassomlar bo'layotgan voqealarni oddiy qilib tasvirlamasdan uning ichki mohiyatini ochib berishga harakat qila boshladilar. Jamiyat hayotiga tanqidiy munosabatda qarash frantsuz rassomlari O.Dome, G.Kurbe va rus rangtasvirchilari A, Venetsianov. G. Myasoyedov, V.Perov. I. Repin, P.Fedotov va sayyor rassomlar ijodida o'z aksini topdi. Rus rassomi B Kustodiyev oz kartinalarida savdogarlar hayotini turli qaralari bilan tasvirlagan. Maishiy janr O’zbekiston rangtasvirchilarining ham kuchli jihatlaridan biri hisobalanadi O’zbekistonda kuchli realistik maktab tarkib topishi ajoyib rangtasvirchilar sulolasım vujudga keltirdi. O'zbek tasviriy san'atidagi maishiy janrnı eng avvalo rassomlardan L. Bure. Alupov O Tatevosyan. A Volkov. Kazakov va boshqa rassomlar rivojlantirdilar. Musday janıda yaratilgan rangtasvir asarlarida o'zbek halqining hayoti o ziga xos tarzda tasvirlangan. Ayniqsa rassom A.Volkov o'z asarlarida milliylik va milliy an'analarni juda katta ehtirom bilan tasvirlagan. Uning asarlaridan "Qizil choyxona", "Choy", "Eski shahar choyxonasi’’ kabi asarlari g'oyat go'zal yaratilgan. Yana bir rassom P.Benkov o'z asarlarida o'zbek halqining hayotini yangi qirralarini ochib berishga harakat qildi. Uning ko’plab asarlari o'zida sharq halqlari hayoti, odamlar harakatining turli-tuman ritmini, milliy kiyimlarning go'zalligini, bozorlarning to'qin-sochinligini aksettirgan. Rassomlardan M.Nabiyev, T.Oganesov, M.Saidov, R.Axmedov, B.Boboyev, V.Burmakin, J.Izentoyev. A.Ikromjonov, Yu. Taldikin, R.Xudoyberganovlar ham janrli kartina yaratish soxasida mehnat qildilar. Keyingi davrlarda maishiy, tarixiy va batal janrlari orasidagi chegaralar yo'qolib ketdi. XX asr maishiy janrining rivojlanishi murakkab va turli-tuman yo'ldan ketdi. Bu davr kartinalariga psixologik nyuanslar va o'zgaruvchan voqealar xosdir. Kartinalarda simvolik mazmun ham ochib berilgan (P.Gogen, V.Borisov Musatov, K.Petrov Vodkin) shu bilan birga oddiy hayotiy voqealar ham bo'rttirib, qahramonona ko'rinishda beriladi. (B.Ioganson, A.Deyneka, A.Plastov). Maishiy va tarixiy janrlarda personajlarming o'zaro aloqasi juda muhim bo'lib, obrazlar rang yordamida yaratiladi. Biz avvalo kartinaning syujetiga, nima tasvirlaganiga e'tibor beramiz, keyin esa uning bo'yoqlari, qanday ishlangani va ishlanish uslubiga e'tiborni qaratamiz. Chunki kartinaning kayfiyati, elyutsional ta'siri undagi ranglarning qanday tanlanganiga bog'liq. Kartinaning koloriti quvnoq va g'amgin. tinch 13 qayg'uli, sirli aniq bo'lishi mumkin. Tasviriy san'atda maishiy janr XVII asrda Gollandiyada paydo bo'lgan Bu janr o'z mazmuni jihatidan ancha murakkab bo'lib naturmort, manzara, animal va boa janrlar bilan bog'liq tarzda yaratiladi. Ba'zan esa grfika va haykaltaroshlikda ishlatiladi. Maishiy janrda ijod qilgan rassomlar tarixda nihoyatda ko'p bo'lib ulardan eng mashhurlari sifatida turli zamon va makonda yashab ijod etgan Kamoliddin Behzod. Leonardo Davinchi va Sikeyroz. Re Kent O'rol Tansiqboyev, Nurxon Ayniqsa rassom A.Volkov o'z asarlarida milliylik va milliy an'analarni juda katta ehtirom bilan tasvirlagan. Uning asarlaridan "Qizil choyxona", "Choy", "Eski shahar choyxonasi", "Sandalda" kabi asarlari g'oyat go'zal yaratilgan. Yana bir rassom P.Benkov o'z asarlarida o'zbek halqining hayotini yangi qirralarini ochib berishga harakat qildi. Uning "Buxoro bozori", "Ko'cha arizachisi", "Uzum bozori", "Sabzavot bozori kabi asarlari o'zida sharq halqlari hayoti, odamlar harakatining turli-tuman ritmini, milliy kiyimlarning go'zalligini, bozorlarning to'qin-sochinligini aksettirgan. Rassomlardan M.Nabiyev, T.Oganesov, M.Saidov, R.Axmedov, B.Boboyev, V.Burmakin, J.Izentoyev. A.Ikromjonov, Yu. Taldikin, R.Xudoyberganovlar ham janrli kartina yaratish soxasida mehnat qildilar. Keyingi davrlarda maishiy, tarixiy va batal janrlari orasidagi chegaralar yo'qolib ketdi. XX asr maishiy janrining rivojlanishi murakkab va turli-tuman yo'ldan ketdi. Bu davr kartinalariga psixologik nyuanslar va o'zgaruvchan voqealar xosdir. Kartinalarda simvolik mazmun ham ochib berilgan (P.Gogen, V.Borisov Musatov, K.Petrov Vodkin) shu bilan birga oddiy hayotiy voqealar ham bo'rttirib, qahramonona ko'rinishda beriladi. (B.Ioganson, A.Deyneka, A.Plastov). Maishiy va tarixiy janrlarda personajlarming o'zaro aloqasi juda muhim bo'lib, obrazlar rang yordamida yaratiladi. Biz avvalo kartinaning syujetiga, nima tasvirlaganiga e'tibor beramiz, keyin esa uning bo'yoqlari, qanday ishlangani va ishlanish uslubiga e'tiborni qaratamiz. Chunki kartinaning kayfiyati, elyutsional ta'siri undagi ranglarning qanday tanlanganiga bog'liq. Kartinaning koloriti quvnoq va g'amgin. tinch 13 qayg'uli, sirli aniq bo'lishi mumkin. Tasviriy san'atda maishiy janr XVII asrda Gollandiyada paydo bo'lgan Bu janr o'z mazmuni jihatidan ancha murakkab bo'lib naturmort, manzara, animal va janrlar bilan bog'liq tarzda yaratiladi. Ba'zan esa grfika va haykaltaroshlikda ishlatiladi. Maishiy janrda ijod qilgan rassomlar tarixda nihoyatda ko'p bo'lib ulardan eng mashhurlari sifatida turli zamon va makonda yashab ijod etgan Kamoliddin Behzod. Leonardo Davinchi va Sikeyroz. Re Kent O'rol Tansiqboyev, Nurxon Ziyoxonovaning "Zamonaviy qiz asari O'rol Tansiqboyevning "Vahshiyning yo'lini "Ozod qilingan yerlarida ", "Partizan ayol "asarni tilga olish mumkin. Akram Hayitov "Ajal urug'i" Ulug'bek Otanazrov "Dugonalar" asarlari LRepin "Burloqlar volgada" A.Aliqulov "Samarqand bozori". Kent Rokulning "Dengiz zahmatkashlar "Baxor istiroblan" LLevitan" "Mart" "Girdob oldida Rodin "Mangu baxor" I Snishkin "Bug'doyzor" "Kesilgan o'rmon" Fransua Ogyust "Mangu baxor" asarlari juda mashhur. Bundan tashqari o'zbek rassomlari manzara janriga juda samarali ijod qilganlar.masalan: O'rol Tansiqboyev, ChAxmarov, A.Abdullayev. B. Javlonov, J.Umarbekov va boshqalar. Endi tasviriy san'at va estetikasi haqida ma'lumotga ega bo'lamiz. Maishiy janrda ijod qilga rassomlar O'rta Osiyoda ham ko'plab topiladi. Bunga 15- asrga yashab ijod qilgan o'z davrining yetuk rassomi Kamoliddin Behzodni misol qilib olish mumkin Sharda esa juda mashhur Leonardo Da Vinnchi Ilya Repin. Inog'omov ham biridir U 1452-1519 yillarda yashab ijod etgan. U italyaning Vinchi shahrida tug'ilgan U rassomchilik bilan bir qatorda boshqa yo'nalishlarda ham ijodiy ish olib borgan. Rassomning eng mashhur "Sirli tun" deb nomlanga Bu asar 1495- 1447 yillarda yaratilgan bo'lib unda Milan shahrining Santa Mariya ibodatxonasida ro'y bergan fojiaviy voqes tasvirlanadi. Ma'lum bo'lishicha o'z ustozlarigs umrbod sodiq shogirdlar orasidan sotqin chiqadi. Asardaa Iso payg'ambar o'z shogirdlari bilan birgalikda mahakama betishni aks ettirilgan rassen suratda insonlarning his hayajonlarum nihoyatda keng shu bilan birga asardagi obraz va detallarni bir-birlari bilan uyg'un holda muvofiqlashgan Rassomning mashhur qilgan asarlardan biri "Madonna". "Jakonda" deb atalgan Leonardo Da vinchi o'z hayotida ko'plab yuksak badiiy saviyadagi asarlar yaratdi. Ulardan "Madonna Benual", "Madonna Lima Qoyadagi Madonna" "Gul ushlagan Madonna "Oq sichqon ushlayotgan ayol va boshqalarni tilga olish mumkan Dabo Leonarda da Vinchining asarlari kishilarni o'ylashga, go'zalikni tushunishga va qadrlashga o'rgatib kelmoqda. Uning betakror ijodi barcha davr rassomlari uchun namuna va tajriba maktabi boclib qolaveradi. Umarbekov, R.Kent va boshqalarni tilga olib o'tish mumkin. Leonardo Da Vinchi uyg'onish san'at davrlaridan biri. Tarixiy va maishiy janrlar ishtirokchilarning o'zaro uyg'unligi muhim ahamiyatga ega bo'lib obrazlar xarakteri odtda janrlar vositasida yechim topadi. Musavvirlarning tarixiy janrida ko'p odamli kompazitsiyalar real rang yechimi bo'gan asarlar yartilishda o'tmish voqealari va tabiat manzaralari ilhomlantiradi Kartinalarda faqat tarixiy, qahramonona voqea va hodisalarnigina emas, balki oddiy hayotni ham tasvirlash mumkin. Bunday kartinalar maishiy janr asarlari hisoblanib, ko'pincha ular janrli rangtasvir asarlari deb yuritiladi. Asosan bu voqealar rangtasvir polotnolarida tasvirlanadi, lekin ularni grafikada va xaykaltaroshlikda ham uchratish mumkin . P. Breygel “Kretyanning tuyi” Rassomlar tomonidan turli davrlarda yaratilgan maishiy voqealar o'sha davrlarda yashagan odamlarning hayoti bilan tanishtiradi. Bu janr XV-XVII asrlarda Yevropa milliy maktablarida gullab yashnadi. Bunga miosl qilib P.Breygelning "Kretyanning to'yi kartinasini keltirish mumkin. Bu kartinada halq bayramining go'zal va quvnoq sahnalari o'z ifodasini topgan. Flamand P.Rubens o'zining asarlarida qishloq bayramlarini realistik ravishda tasvirlaydi. Golland rangtasvirchilari (G.Gerbork. Ya. Vermer) jamiyatning harli qatlamlari hayotini mehr muhabbat bilan tasvirlaganlar. XVIII asr Frantsuz rassomlari A. Vatto, F.Bushe. JB. Sharden, O Fragonarlar ham maishiy janrda asarlar yaratganlar. Keyinchalik rassomlar bo layergan voqealarni oddiy qilib tasvirlamasdan uning ichki mohiyatini ochib berishga harakat qila boshladilar. Januyat hayotiga tanqidiy munosabatda qarash frautsuz rassomlari O.Dome, G.Kurbe va ras rangtasvirchilari A. Venetsianov, G. Myasoyedov, V.Perov, 1.Repin, P.Fedotov va sayyor rassomlar ijodida o'z aksini topdi. Rus rassoni B. Kustodiyes o'z kartinalarida sandog arlar hayotini turli qirralari bilan tasvirlagan Maishiy janr O'zbekiston rangtasvirchilarining ham kuchli jihatlaridan biri hisobalanadi. O'zbekistonda kuchli realistik maktab tarkib topishi ajoyib rangtasvirchilar sulolasini vujudga keltirdi. O'zbek tasviriy san'atidagi maishiy janmi eng avvalo rassomlardan L.Bure, Alsupov, O.Tatevosyan, A.Volkov, L.Kazakov va boshqa rassomlar rivojlantirdilar. Maishiy janrda yaratilgan rangtasvir asarlarida o'zbek halqining hayoti o'ziga xos tarzda tasvirlangan. Ayniqsa rassom A.Volkov o'z asarlarida milliylik va milliy an'analarni juda katta ehtirom bilan tasvirlagan. Uning asarlaridan "Qizil choyxona", "Choy", "Eski shahar choyxonasi", "Sandalda" kabi asarlari g'oyat go'zal yaratilgan. Yana bir rassom P.Benkov o'z asarlarida o'zbek halqining hayotini yangi qirralarini oclub berishga harakat qildi. Uning "Buxoro bozori", "Ko'cha arizachisi". "Uzum bozori", "Sabzavot bozori" kabi asarlari o'zida sharq halqlari hayoti, odamlar harakatining turli-tuman ritmini, milliy kiyimlarning go'zalligini, bozorlarning to'qin-sochinligini aks ettirgan. Rassomlardan M.Nabiyev. T.Oganesov, M.Saidov. R.Axmedov, B.Boboyev, V.Burmakin. J.Izentoyev. A. Ikromjonov, Yu. Taldıkin, R.Xudoyberganovlar ham janrli kartina yaratish soxasida melinat qildilar.Keyingi davrlarda maishiy, tarixiy va batal janrlari orasidagi chegaralar yo'qolib ketdi. XX asr maishiy janrining rivojlanishi murakkab va turli-nıman yo'ldan ketdi. Bu davr kartinalariga psixologik nyuanslar va o'zgaruvchan voqealar xosdir. Kartinalarda simvolik mazmun ham ochib berilgan (P. Gogen, V.Borisov Musatov, K.Petrov Vodkin) shu bilan birga oddiy hayotiy voqealar ham bo'rttirib. qahramonona ko'rinishda beriladi. (B.Ioganson, A. Deyneka, A. Plastov). Perov Maishiy va tarixiy janrlarda personajlarming o'zaro aloqasi juda muhim bo'lib, obrazlar rang yordamida yaratiladi. Biz avvalo kartinaning syujetiga, nima tasvirlaganiga e'tibor beramiz, keyin esa uning bo'yoqlari, qanday ishlangani va ishlanish uslubiga e'tiborni qaratamiz. Chunki kautinaming kayfiyati, elyutsional ta'siri undagi ranglarming qanday talaaganiga bog liq. Kartinsning koloriti quvnoq va g'amgin, tinch va qaya uli sirli va aniq bo'lishi mumkin. Pavel Benkov Pavel Petrovich Benkov 1879 yilda qozon shahrida tavallud topgan. 1949 yilda Samarqandda vafot etgan. O'zbekistonda xizmat ko'rsatgan san'at arbobi (1939). qozon Badiiy bilim yurtida o'qigan. Peterburg Badiiy akademiyasida, D.N.Kardovskiydan, Parijda rassom R.Jyulianning xususiy akademiyasida ta'lim olgan. Italiya, Ispaniya, Franstiyaga safar qilgan. 1913-1928 yillar davomida "Kovalevskiy bolalarining portreti", "Rassom ayol portreti" asarlarini yaratgan. qozon Katta teatrida betakror spektakllarga dekorastiyalar yaratdi. 1929 yilda Samarqandga kelib 1930 yildan boshlab shahardagi badiiy bilim yurtida o'qituvchi bo'lib ishladi. Uning 30-yillar o'rtalarida yaratgan asarlarida O'zbekistonni, uning qadimiy shaharlari qiyofasi, o'ziga xos iqlimi, serquyosh manzaralari, o'zbek millati madaniyatini, kishilarini yorqin bo'yoqlarda gavdalantirdi. Uning ("Buxoro timi", (1929;) "Xivalik qiz", (1931;) "Dugonalar", (1940; )"qaxramonning onasi", (1942); "Janchiga sovg'a", (1945;) "Dutorchi qiz", 1947; "Buxoroda oshxona" 1929, "Eski Buxoro" (1931.) "Minorai kalon" (1930)-; "Ko'cha" (1943), "Registondagi choyxona" (1944), nomli asarlari O'zbekistonning mumtoz me'moriy obidalari va manzaralariga bag'ishlangan. Uning Samarqandning ko'cha va bog'lari, bozor va xovlilari, maydon va choyxonalari, ulardagi hayotning o'ziga xos go'zaligini yorqin va hayotiy ifodalovchi asarlar ham yaratgan. O'zbekistondatasviri y san'atni shakllanishda, milliy kadrlar etishtirish xizmati katta bo'lgan. P. Benkov “ Quyoshli kun” O'zbekistontasviriy san'ati ko'p asrliktarixga ega. Garchu 7-8 asrlarda san'atning xaykaltaroshlik, me'morchilik va amaliy san'at yo'nalishlarida anchagina ko'zga tashlanadigan noyob san'at namunalari yaratılganligi haqidagi qator asosiy dalillar mavjud bo'lsada, rangtasvir haqidagi deyarli ma'lumotlar bizga yetib kelolmagan. Lekin 14-15 asrlarga kelib o'rta osiyo xududlari daxam bu soxada ancha namunaliishlar e'tiborga loyiq. O'rta asrlar davri bilan belgilanadigan bu davrda bir qator o'zbek naqqoshlari va miniatyura nafis rassomlar rangtasvirming yangı yo'nalishlarini jaxon peshtaxtasiga olib chiqishga muvoffak bo'ldilar. Terannakkkosh Kamoliddin Bexzod, Maxmud Mo'zaxxib, MaxmudSamarqandiy, Raxmatillaal-Faqir kabi musavvirlar kitob illyustrastiyasi va miniatyura rangtasvirida ma'lum darajada muvaffakiyatlarni 20 asr boshlarida kelib O'zbekiston xududida V.VVcremagin, R. Razin, S. Svyatoslovskiy, R. Zommer, K. Korovin, N. Kazakov, I. Yusupov kabi rusrassolarining kirib kelishi o'zbek rangtasvir xazinasining yaralishiga asos bo'ldi. Ularorasida V. Vereaginning asarlari juda muxim axmiyat kasb etadi. Rassomming asarlari orqali 19 asr tarixiy taraqqiyotiga aniq baxo bersa bo'ladi. Mamlakat xayotidan olingan lavxalar, jang manzaralari, maishiy xayot davrning turmish tarzidan xikoya qiladi. 14-15 asr rassomlari o'z asarlarida teran falsafiy mazmun va g'oyalar o'z aksini topgan bo'lsa, 19 asr oxiriga kelib qolgan rassomlari jodida ulkaning o'ziga xos tabiati me'moriy ko'rinishlari onaer ko'rinishlarini tarannum etadi.Ayniqsa, rassomning «Turkistonturkumi asari davning tarixiy voqealariga sharxi o'z ifodasini topgan. Oktyabr inqilobidan so'ng O'zbekiston tasviriy san'ati butunlay yangi yo'nalishga kirib keldi. Dastlab o'lkamizning tabiati va madaniyati uchun yangilik bo'lgan o'zgarishlar rangtasvir, kitobgrafikasi, plakat kabilar shakllangan bo'lsa, P. Burd. N. Ryazanov, L. Kazakov. A. Nikolaev, A. Volkov, P. Benkov. Z Kovalevskaya kabi rassomlar badiiy rassomchilikning rivojiga turli yo'nalishlarda maktablarochdilar. A.Volkov, P. Benkov, A.Nikolaev O'zbekiston tabiatining xususiyatlarini ochib berishga kirishdilar. 1920- yillardan so'ng O' Tansiqboyev ijodi shakllanib yangi dekorati yechimdagi manzara janri yuzaga keldi. Buyillardatasviriy san'tdaturliuslubiy yo'nalishlar, 1. Naturalizm: 2. Ekspressionizm. 3.Abstrakstionizm kabi oqimlar yuzaga kelib, san'atda tartibsiz mavxumliklar xususiyatlari namoyon bo'ldi. 30- yillargacha davom etgan bunday tartibsizliklar asta sekin o'z o'mini realizmga bo'shatib berdi. Asosiy mavzular o'zbek xalqining baxtiyor turmush tarzi mexnatkashlar obrazi yangi qizil bayramlarini tashkil etadi. Tasvirlar yangilik bilan eskilik o'rtasidagi tafovvutni ochib berishga bo'lgan intilishlar natijasi edi. V.Rojdenstvenskiy xajviy grafikasida S. Malt, IIkramovna fis kitob grafikasida O. Tatevosyanlari jodiaynan xajviy tarzda salbiy xususiyatlarni ochib berishga karatilgan edi. 1932- yilda birinchi bor O'zbekistonda badiiy ko'rgazmatashkil etildi. Unda rus rassomlari bilan bir qatorda O'Tansikboev, B. Xamdamiy. A. Siddikiy. L. Abdullaevlar qatnashdilar. 1934- yilda Moskvada shunday ko'rgazma tashkil etildi. Endi O'. Tansiqboyev, N. Karaxon, N. Kurzin, N. Kashina, A. Volkov, usta Mo'minlar xam yangi davr mazzulariga murojat qilib zamondoshlar portreti, zamonaviy xayot syujetlarini realistik tarzda namoish qildilar. Litokrafiya, estamp kabi grafikaturlari rivojlandi. Dastgoxli grafikada portret manzara janrlari yuzaga keldi. 1929-yilda N. Benkov Samarqandga ko'chib keldi. Aslida teatr dekorati bo'lgan bu rassom O'zbekistonda realistik rangtasvir janrini shakllanishiga sabab bo'ldi. Uning asarlarida O'zbekistonning Samarqand, Xiva, Buxoro kabi shaxarlari qiyofasi o'ziga xos tabiati, milliy madaniyati kishilarnin go'ziga xos o'zgacha xususiyatlaridagi go'zalliklari yorqin ranglarda ishonarli tarzda gavdalandi. Bunga quyidagi misollarni «Buxoro», «Xivalikkiz, Dugonalar, Eski Buxoro asarlarini keltirib o'tsa bo'ladi. O Tansiqboyev esa o'ziga xos lirik manzaralar yaratib Moviy manzara Utov Tungi sugorish Chirchikvodiysida, Kushigim yangi saxifa bo'ldi. B. Xamdamiy Islitugadi Kolvorchoyxonasida Farxod Nusray asarı, A. Velkov Terimchikizlar Shavmardonda tushpayti N. Kararin Gallaurimi, Ayollargallazorda UetoMumin Okoltin N Kashina Sirdaryodamutish Moskva-Korakul-Moskvaavtopoygasi», A. Siddikiy « Tuy », « Avtoportret », A. Abdullaev << Yoshshoirlarxo'zurida » kabi yirik asarlar dunyoga keldi. Maishiy janri o'zbek rangtasvirida muxim o'rin egallab unda O'. Tansiqboyev, N. Karaxon, UstoMumin, R.Temurovlar samarali ijod qildilar. Ayniqsa O'.Tansiqboyevning « Issikkul P.Benkov “Buxoro bozori” turkumi, Jonajonulka », « Sirdaryo » kabi asarlari bu janrda muxim urinlarni egallaydi. Ular qatoriga kir b ulgurgan A. Volkov, B. Benkov, N. Kashina, A. Abdullaev. S. Abdullaev, N. Nabiev, V. Evenkovlarxam samaraliijodqildilar. Moskva va Leningrad oliy badiiy bilim yurtlarini tamomlaganR. Axmedov, M. Saidov, N. Ko'ziboev, T. Oganesov, Z. Inogomov, Yu. Elizarevlarning kelib qo'shilishi O'zbekiston rangtasvirining maishiy va portret janri doirasini kengayishiga xissa qo'shdi. R. Axmedov Deputatayol, Keksakolxozchi Portreti, M. Saidov Dugonalar, Xirmonda», «Oila, N. Ko'ziboev Yunus Rajabiy», Xamza, Cho'ponlar, Uygonish, Z. Inogomovning Choyga. Choyxonachi, 18 asrSamarqandxalqko'zgoloni, Eregalari asarlari bilan ma'lum darajada yutuqlarga erishdilar. P. Benkov ijodida O'zbekiston me'moriy manzarasi. Manzara nafis rassom. Benkov ijodiga bir nazar.Aslida bu rassomning o'zbek yurtiga kelishi kaminani baxt deb atasaxam bo'ladi. Rassom 1898-1599 yillarda Qozon shaxridagi badiiy bilimyurtida ta'lim olgan. 1901 yil badiiy akademiyaga kirib u yerda Kardovskiy qo'lida ta'lim olgan va shu yerda Davlat dumasining kengashi asariniyarargan. Ureatmi sevganvatez- tezteatrga borib turgan. 1.3. Maishiy janr ishlashda rang va bo'yoqlardan foydalanish Rangni his qilish - xalq badiiy madaniyatini aks ettirishdir. Odamlarda rangni qabul qilish individual xarakterga ega. U odamning jinsi, yoshi, kayfiyati, hayotiy tajribasi va ko'pgina boshqa sabablarga bog'liq bo'ladi. Shu bilan birga turli odamlardagi rangni qabul qilishda ko'pgina umumiylikni topish mumkin. Rang orqali fikrlash va konstruktsiyalash mumkin. Rang predmetning shaklini bera oladi, atrof-muhitni go'zalligini tasvirlaydi, hissiyotlarni, kayfiyatni, aniq emotsional holatni aks ettiradi. Rang so'zi rangtasvir jarayonini ko'pgina sifatlarini aniqlaydi. shuning uchun ham rang san'atning bu to'rini asosi hisoblanadi. Rangtasvir uchun kerakli rang bo'yoqni palitrada aralashtirish orqali olinadi. Keyin rassom bo'yoqni kartinadagi rang tarkibi kolorit yaratish orqali kartina tekisligida rangga aylantiradi. Asrlar davomida odamlar rangni turlicha qabul qilishgan. Qadimgi odamlar biz hozir ko'ra oladigan turli ranglarni sezishmagan. U davrlarda avvalambor eng yorqin ranglar-qizil va sariqni, keyinchalik esa ko'k va yashilni ko'ra boshlashgan. Masalan qadimgi grek rangtasvirchilari faqat to'rt hil rang ishlatishgan: bular qizil, oxra, qora va oq ranglar. Keyinchalik palitradagi ranglar ko'paya borgan, lekin rassomlar juda ham ko'p vaqtlargacha yashil va ko'k rangni ajrata olishmagan, pushti va siyoh rang bo'yoqlami esa keyinchalik ajrata boshlashgan. Lekin bu faqat taxmin xolos. Umuman olganda dunyoni rang-barang qabul qilish Shimol mamlakatlaridan kelib chiqqan deyish mumkin. Chunki u yerlarda atmosferaning namligi yuqori bo'lganligi uchun rang tonlari bur-biriga yengil kirishib ketgan va rassomlar osmon. yer, dengiz va uzoqlarning boy rang jilvalariga diqqat bilan qaray boshlashgan. Bu keyinchalik Venetsiya. Parij. Amsterdam, Londonda koloritik rangtavviming tug'ilishiga olib keldi. Eng umhimi rassomlar kartinani ochiq havo (plener) da ishlab boshlashdi. Bu ularning rangi yaxshi ajrata olish qobiliyatini o'stirdi Demak, odamlarning rangni qabul qila olishda tabiatning o'zi yordamga kelgan. Tabiatdagi ranglarning bir-biriga mosliga, uning yaxlitligi va uyg'unligi rassomga tabiat hodisalarini kartinaga tushirish yo'llarini izlashda yordam beradi. Rangni qabul qilish ko'p jihatdan rang tonlariga, uning yorqinligi va to’yinganligi darajasiga bog'liq. Rassom ranglarni kartinada ijod mahsuli sifatida qo'yish uchun tez-tez yangi vositalarni, texnikani izlab topadi. Rang insonni quvontirishi va jahlini chiqarishi, qo'rquv, g'am yoki alam hissini uyg'otishi mumkin. Boshqacha so'z bilan aytganda, rang odamlarga emotsional ta'sir o'tkazadi. Ba'zi ranglar nerv sistemasini tinchlantirsa, ba'zilari aks ta'sir ko'rsatadi. Yashil. osmon rang, ko'k ranglar tinchlantirsa, qizil. Zarg'aldoq, sariq ranglar hissiyotini qo'zg'otadi. Ranglarning insonga ta'sirini birinchi bo'lib I. Gyote o'rgangan. U shoir sifatida yashil rang sahiylik, tinchlik, ko'zni va qalbni tinchlantiruvchi vosita deb bilgan. Ko'k rang sovuqlik hissini uyg'otishini, qizil rang esa aks ta'sir ko'rsatishini sezib bila olgan. M.Gyote bir hil manzarani yashil, sariq, qizil va boshqa ranglarni shishadan kuzatishni yoqtirgan va bu holatda odamning emotsional holatini o'zgarishini kuzatgan. Tasviriy faoliyatda qizil rang hissiyotini qo'zg'atuvchi, qizdiruvchi, tiriltiruvchi faol rang sifatida sariq rang esa issiq, quvnoq, tektiklashtiruvchi, olov sahiy rang sifatida qabul qilinadi. Yashil rang ham xotirjamlık, yoqimli va tinch kayfiyatni yaratadi. Ko'k rang esa jiddiy, qayg'uli, g'amgin, sentimental va tinch rang sifatida xarakterlanadi. Siyohrang qizil va ko'k ranglarning emotsional ta'sirini birlashtiradi. U bir vaqtning o'zida o'ziga tortuvchi va uzoqlashtiruvchi, hayotga to’ liq, shu bilan birga g'am va qayg'uni keltiruvchi rang hisoblanadi. Ranglarni qabul qilish ko'p jihatdan yorug'likka ham bog'liq bo'ladi. Agar biz qalamtasvirda masofani chiziqli perspektiva yordamida bersak, rangtasvirda esa bu holatni naturani rangli va tonli munosabatlaridagi o'zgarishlar asosida beramiz. Havo perspektivasi qonuniyatlariga ko'ra uzoq masofada turgan to'q rangli predmetlar sovuq tusga, ko'pincha osmonrangga, yorqin ranglar esa issiq tusga kiradi. Bo’rtgan, ranglar qatoriga, asosan issiq ranglar kiradi. Bunday rangli predmetlar o'zlari nurgan joyga nisbatan yaqinroqda turganga o'xshab ko'rinadi. Uzoqlashtiruvchi ranglarga sovuq ranglar kiradi. Sovuq rangli predmetlar esa xuddi uzoqlashganga o'xshab qoladi. Bu bilimlarni ijody qo'llash orqali kartina tekisligida chuqurlikni berish mumkin, yoki aksincha tasvirning biron-bir qismini yaqinlashtirish mumkin. Buyuk rassom Rembrandt o'zining rangtasvir asarlarida yorug'likni juda muvaffaqiyatli qo'llagan. Uning kartinalari hamıma vaqt ichki yorug'lik bilan yoritilgan. Unda tasvirlangan oddiy odamlar xuddi kartinadan nur taralayotgangs o'xshab ko'rinadi. Rassomning buyukligi uning insoniyligidadir. U o'zining mo'yqalami bilan yorug’lik ob keladi. Rembrandt asarlaridagi yorug'lik inson qalbini ko'rishga yordam beradi. S.Abdullayev. Mezbon Z.Faxriddinov. Sarbadorlar. Insonlarning kundalik turmushda bajarayotgan ishlarining kartinalarda tasvirlanishi maishiy janr asari hisoblanadi. Bu mavzuda A. Venetsianov, P.Fedotov, V Perov. Myasoyedov, B.Kustodiyev, shuningdek, Z.Inomov, R.Axmedov, Abdurahmonov, A.Mirzayev, A.Abdullayev va boshqalar samarali ijod qilganlar. Rassom rangni turlicha qabul qilish mumkin, rang bilan fikrlash va loyihalashi ham mumkin. Rangshunoslik asoslari, rang bilan bo'yoq tushunchalarining farqini o'rganish lozim. Rangtasvirda kerak bo'lgan rangni, palitrada bo'yoqlarni aralashtirish orqali hosil qilinadi. Rassom bo'yoqlardan ranglar majmuasini hosil qilib asar yaratadi. Birgina rang so'zining o'zi bitta bo'lsa ham, rangtasvir jarayonining ko'pgina sifatini belgilaydi, shuning uchun rang san'at turining asosi hisoblanadi. N.Kashina. “Kuz ne‘matlari” Tasavvur qiling, barcha ranglar atrof hayotimizdan yo'qolib ketsa, unda biz faqat oqimtir kul rangni ko'ramiz. Qandaydir ma'yus, bir hillik va odatlanmagan surat hosil bo'ladi. Demak, rang bizning hayotimizda muhim o'rinni egallaydi. Har bir buyum o'z rangiga ega. Ayrim obyektlarni rang orqali idrok etamiz. Masalan, uchta dumaloq shakl va o'lchami bo'yicha ham bir xil obyektni olamiz. Ularni tegishli ranglarga bo'yab, xohlasangiz zaraldoq apelsin, qizil pomidor yoki yashil olmaga aylantirish mumkin. Ranglar simvolikasi Ranglarning yagona simvolik sistemasi hech qachon bo'lmagan, lekin asrlar davomida hammaga tushunarli bo'lgan aniq rang simvollari paydo bo'lgan. Qadimdan insonlar ranglarga katta ahamiyat bergan. Quyida bir ba'zi ranglarning simvolikasini ko'rib chiqamiz. Qinl rang-bu olov, issiqlik, quyosh qonimiz rangi, demak hayot rangi hisoblanadi. Qadımdan olov inson taqdirida muhim rol o'ynagan. Ibtidoiy davrlarda ham qizil bo'yoq ulug'lik va yorug'likni, shuningdek xavf-xatar belgisini bildirgan. Svetoforming qizil signali ham to'xtash lozimligini bildiradi. bizning Atrofimizdagi xavf-xatarming rang signallari qizil rangda. Qizil rang tantanani aks ettiradi, hurmat va ehtiromni bildiradi, shuningdek uni qirollar ranggi deb atashadi. Ba'zi mamlakatlarda hurmat mehmonlar oyog’i ostiga hurmat belgisi sifatida qizil gilamlar to'shash an'anaga aylangan. Ko'pgina qirollar qizil rangli mantıya osib yurishni maqul ko'rishgan, fors shohlari esa oltin qushlar tikilgan qizil kiyim kiyishgan. R.Ahmedov. ”Qo‘shiq” Xitoyda - qızıl rang Feniks qushi ramzi hisoblanadi. Ba qush o'zni yoqib, keyin kuldan qaytadan tug’ilish qobiliyatiga ega bo'lgan. Yaponiyada esa quyoshga sig'inishlari sababli, qizil rang hosil va to'qlik keltiruvchi quyosh rangi hisoblangan. Yaponlar qizil rang yovuz kuchlar va falokatdan, kasallik va baxtsizlikan asrashiga ishonishadi. Yaponiyaning davlat bayrog'ida quyoshning qizil halqasi tasvirlangan. Qizil bayroqlar rangi. Qizil rangdagi havo sharlari va bayroqchalari bayram kayfiyatini yaratadi. Rus xalqining madaniyatida qizil rang havf-xatardan saqlovchi rang hisoblangan. Dehqonlarning kiyimlari ho’jayini yovuz kuchlardan saqlovchi qizil iplar bilan tikilgan. Shuningdek qizil rang sevgi muhabbat ramzidir. Qizil atirgullarni sevgi belgisi sifatida taqdim qilishadi. Zarg'aldoq rang ham quyosh rangi sanaladi. Bu muvaffaqiyat va zafar keltiruvchi quvnoq rang. Qadimda cho'pon va dehqonlarning hayoti tabiat kuchlariga, asosan quyoshga bog'liq bo'lgan. Afsonalardagi barcha quyosh xudolari oltinrang kiyimlar kiyib, oltin aravada yurishadi. Tabiatda zarg'aldoq ranglar juda kam. Yo'l ishchilarining kiyimlari ham zarg’aldoq rangda bo'ladi, chunki zarg’aldoq rang uzoqdan ko'zga yaxshi tashlanadi. Bu esa yo'ldagi har hil halokatlarning oldini oladi. Birinchi kosmonavtlarning kiyimlari ham zarg'aldoq rangda bo'lgan, chunki shunda ular yerga qo'nganidan so'ng topish osonroq bo'lgan. Sariq rang ko'pgina tonlarga ega. Quyosh yorug'ligining rangi sariq rangga mos keladi. Qadimgi davrlardan sariq rang ilohiy va tillarang hisoblangan. Bundan tashqari yorqin va tiniq sariq rang yuqori ijodiy yuksaklik va haqiqat hissini beradi. Avstraliyaning yerli xalqi uchun esa sariq rang hayot rangi hisoblanadi. Shuning uchun ham avstraliya bayrog'ining o'rtasida sariq raagli aylana joylashgan. Shu bilan birga turli xalqlar madaniyatida sariq rang sahiylik, qo'rqoqlik va qo'rquvni bildiradi. Ko'pgina rassomlarning kartinalarida Iuda sariq rangli kiyimda tasvirlangan, chunki u lisusga sotqinlik qilgan Ko'pincha sariq rangli gullarni o'zlari yoqtirmaydigan odamlarga sovg'a qilishgan. Yashil rang tabiat, hayot, abadiylik rangi. Bu Yerdagi hayotni ularsiz tassavvur qilib bo'lmaydıgan yashil o'simliklar (yaproqlar, o 1-0'lamlar, shoxlar va hokazo) dunyosi. Yashil yangilanish, tug’ilish, yoshlik, usmirlik, umidlar ramzi Yashil rangni ekologik tashkilotlar o’zlarming usuli sifatida qabul qilislıgan. Masalan Grinpis (inglizchadan "Yahil") xalqaro harakati tabiat, o'rmonlar. dengizlarni saqlab kelajak avlodlarga yetkazish uchun harakat qilishadi. Osmon rang va ko'k rangi osmon va suv, muomala va hissiyot rangi hisoblanadi. Osmon rang tonlar yengillik, tozalik, salqinlik hissiyotini uyg’otadi. Ko'k rang abadiylik 13 sir 13 haqiqatni bildiradi. Siyohrang-faylasuflar va shoirlar, haqiqatni tushunish rangi. Chiroyli va toza siyohrang intellektual insonning qobiliyatlari bilan bog'liq. Oq rang tozalik, mayinlik va haqiqat rangi. Shuning uchun ham ko'pgina mamlakatlarda kelinlar oq rangli libos kiyishadi. Ko'pgina Xitoy, Osiyo va Afrikaning issiq mamlakatlarida oq rang motamni bildiradi. slavyanlar vafot etgan odamlarga oq kiyim kiygizishadi. S.Abdullayev. “ Mezbon ” Z.Faxriddinov. “Sarbadorlar” Qora rang motam va qayg'u rangi. Yevropa mamlakatlarida motam marosimlarida qora kiyim kiyiladi. Bundan tashqari qora rang tantanavorlik va talabchanlikni ham bildiradi. qora rangli kuylaklar ishga yoki tantanali uchrashuvlarda kiyiladi. Masalan, simfonik orkestr dirijyori albatta qora frak kiyishi lozim. An'ana va bayramlarda rangning roli juda katta. Turli xalqlarda bitta rangga turlicha ta'rif berilishi mumkin. Hatto zamonaviy meditsinada qadimgi tabobat asosida turli kasalliklarni rang bilan davolashadi. Tasviriy san'atda asarning fikriy-obrazli mazmunini ochib berishda rang muhim rol o'ynaydi. Buni qizil rang misolida ko'rib chiqamiz. Bu juda ham mazmunli, sirli va ajoyib rang! Yuqorida aytib o'tganimizdek qizil rang quvonch va qayg'u, kurash va g'alaba, urush va sevgini, hayot va o'limni, olov va yorug'likni bildiradi. XVIII asr rangtasvirida qizil rang boylik, aristokratizmni bildirgan. faqat ayollar va bolalar portretlarida sevgi va qalb go'zalligini bildiradi. XIX asrning birinchi yarmidagi romantik rangtasvirda qizil rang ilohiy sevgini emas, balki haqiqiy sevgini aksettiradi. K.Bryullovning "Pompeyaning so'nggi kuni" nomli asarida qizil rang ko'pgina insonlarning hayotini olib ketgan falokatni ko'rsata olgan. XIX - XX asrlarga kelib qizil rang revolyutsiya rangi hisoblangan. Petrov Vodkinning "Qizil otni cho'miltirish" nomli asari yaqinlashib kelayotgan qonli voqea urush va revolyutsiyani aks ettirgan. Yangi davr mazmun mohiyatini aks ettirishning simvoli sifatida Malevichning"Qizil kvadrat" kartinasini olish mumkin. Ulug’ Vatan urushi davrida qizil rang qahramonlik rangi sifatida g'alabaga chaqirgan. Masalan, "Ona Vatan chorlaydi!" nomli plakatni bunga misol qilish mumkin. XX asr rangtasviri o'zida barcha badiiy oqim va yo'nalishlarni mujassam etgan bo'lib, ranglarning ko'p qirraligini an'anaviy va yangi vositalar orqali ochishga harakatqilmoqda. Rang va san'atdagi sintez Rangning sehrli kuchini yana bir qirrasini ko'rib chiqamiz. U turli san'atlarning o'zaro aloqasidan paydo bo'ladi. Guruhlar ichidagi san'at ham birlashishi mumkin. Bu plastik san'at bilan vaqtinchalik san'atning birlashishidir. Plastik san'at guruhidagi sintez me'morchilik asosida amalga oshadi. U ko'pincha rangtasvir, grafika, amaliy san'at yoki dizayn asarini birlashtiradi. Turli guruhlarga kiruvchi san'atlar orasida ham sintez bo'lishi mumkin. Bunga bir necha namunalar keltiramiz. Masalan, tasviriy san'at hayotning turli tuman ko'rinishlarini aks ettirishi bilan birga, musiqa bilan birlashishga intilgan. Musiqaning rangtasvir, grafika va haykaltaroshlik san'atiga ta'siri musiqani his qilishning turli shakllarining (she'r yozish, musiqa tinglash, ijro etish) rassomlarga ilhom baxsh etib, asar yaratish uchun mavzu berishidan boshlangan. Qadimgi davrlarda yaratilgan tasvirlar va bo'rtma tasvirlarda nali urf-odat va an'analar, shoxlarning ziyofatlari va bayramlari aks bo'lib, unda musiqachilar ham tasvirlangan. Qadimgi Gretsiya san'atida ham teatr tomoshalari va sport musobaqalarida musiqa chalayotgan musiqachalarni tasvirini uchratish mumkin. Bunday kartinalarni faqatgina relef yoki binolarga chizilgan tasvirlardagıma emas, balki tuvaklarga ishlangan rasmlarda ham uchratish mumkin. Gotik soborda o'tkaziladigan marosimlar odamlarda juda kuchli tassurot qoldirgan. Marosimda ijro etiladigan xor va organning ovozi rangli vitrajlardan o'tuvchi yorug'lik bilan garmonik munosabatda bo'lgan. Bularning hammasi badiiy yaxlitlikni tashkil qilgan. O'rta asrlarda va Uyg'onish davrida rangtasvir va xaykaltaroshlikda ko'pincha kuylayotgan va nay chalayotgan farishtalarni, bayramlardagi xalq qushukchilari va musiqachilarini, raqsga tushayotgan yoki volanka, skiripka, klavesin, violada musiqa chalayotgan odamlarini tasvirlaganlar. Qadimgi davrlardan musiqa homiysi Muzaning allegorik tasviri qandaydır musiqa asbobi bilan tasvirlangan. Musiqa va rangtasvir eng avvalo fikrlar, obrazlar, dramaturgiya, hissiyotlarning mazmunini birlashtiradi. Bundan tashqari kompozitsiya, ritm, garmoniya, dinamika, bo'yoq kabi vositalar ham muhim ahamiyat kasb etadi. Natijada har ikkala san'atning sintezi hosil bo'ladi. San'atdagi xaqiqiy sintez chin mujizani yarata oladi. XIX-XX asrlarga kelib rangtasvirda "musiqa" tendentsiyasi rivoj topdi. V.M Vasnetsov shunday degan edi. "Mening kartinalarimda hammavaqt musiqa his qilinishini xohlar edim. Rassom A.Savrasov o'z kartinalarida rus tabiatini musiqasini his qilib, tasvirlab bera oldi. Masalan, uning "Qora qarg'alar uchib keldi" nomli asarida bahor musiqasini his qilish mumkin. Unda tomchilar jarangi, suvning shildirashi, qayinlar shoxlarining shovillashi, qarg'alarning g'ovur-g'uvurini eshitish mumkin. Rassomlardan M.Vrubel. M.Chyurlenislar o'z kartınalanda rang va tovush orasidagi o'zaro uyg'unlikni bera olgan. M. Chyurienis o’z kartinalariga "Prelyud", "Sonata" kabi nomlar bergan. Chyurlenisning obrazli dunyosi bu orzular, uyg'unlik, fantastikaning go'zal qorishmasi hisoblanadi. Uning "Bahor sonatasi" "Yoz sonatasi", "Quyosh sonata", "Yulduzli sonata", "llou senatass". "Piramida sontası" kabi asarlari mavjud. Ba har bir sonataning bo'limlari masiqa terminlari (Allegro, Andante. Scherzo, Finale) bilan nomlangan. Har bir kartinada aniq kayfiyat, lirik hissiyot hukm suradi. Bu kartinalarda ritm katta rol o'ynagan. Masalan, "Dengiz sonatasi turli tuman ritmlarga ega. Unda tulkinlar, kemalar, suvlar, qirg'oqlar ritmi mavjud. Kompozitor A.N. Skryabin o'z asarlarini rangni yorug'lik bilan hamkorlikda tomoshabinga yetkazgan. Musiqa va rangli yorug'lik yaxlit obraz yaratgan. Z.Inoomov. “ Qiyem payti ” O.Tatevosyan. “Qariyalar” XX asrga kelib musiqa, rang va yorug'likning sintezi fikri juda keng tarkaldi. Masalan, dunyonining ko'pgina shaharlarida kuylovchi, rangli musiqali fontanlar qurilgan. Unda musiqa, suv ritmi va rang bir-birini to'ldiradi. Musiqasiz bu san'at asari o'zining obrazli ahamiyatini yo'qotadi. Avangard yo'nalishdagi bu yangi shakllar rassom va tomoshabinni o'zaro dialogi va aloqasiga asoslangan. II-bob. Tasviriy san’at darslarida “Qishloq hayoti” mavzusi misolida maishiy janrda kompazitsiyasini ishlash metodikasi. 2.1.Maishiy janrda kompozitsiya bajarish metodekasi. Maishiy janrdagi kartina mazmuni, kompozitsiyaning badiiy yuksak yaxlitligi asta -sekin o’z kuchini yo qota bordi. Buyuk pedagog, rassom D. N. ̳ Kardovskiy bularga qarshi murosasiz kurash olib bordi va realizm pozitsiyasida turib ximoya qildi. D. Kardovskiy ham P. Chistyakov kabi tasviriy san‘atdagi ardoqli pedagog -rassomlardan edi. V. Efanov, D.SHmarinov kabi ko plab Rossiya rassomlari uning ustaxonasida yaxshi ta‘lim oldilar.Ko’p yillik ̳ pedagogik faoliyat mobaynida qalamtasvir va kompozitsiyadan mukammal o’quv tizimi shakllandi. Kompozitsiya hayot xodisalarini obrazli aks ettiruvchi vosita bo’lib talabalardan ma‘lum formatda, oddiydan murakkab eskizlar bajarishga o’tish prinsiplarini qo ydi. Keyinchalik kompozitsiya ̳ nazariyasi, amaliyoti va ularni o kitish metodikasini asosiy prinsiplarini ishlab ̳ chiqishda V. Favorskiy, A Deyneka, K. YUon, E. Kibrik, A. Alpatov, G. Nisskiy, F. Reshetnikov, D. SHmarinov kabi ulug rus rassomlari o z hissalarini ̳ qo shdilar. Bularning ichida K. YUon, A. Deyneka, E. Kibrik, M. ̳ Alpatovlarning qoldirgan ijodiy va ilmiy nazariyasi tadqiqotlarini alohida ta‘kidlab o tish o rinli.Kompozitsiya nazariy asoslarni rivojlantirishda salmoqli ̳ ̳ xissa qo shgan rassomlardan yana biri Konstantin Yuondir. Ulug rassomlarni ̳ ̳ asarlari misolida kompozitsiya tuzilishini tahdil qilib: kontrast, vertikal, gorizontal, dioganal simmetriya,assimetriya, aylana, uchburchak, muvozanat, ritm yaxlitlik, dinamik, statik holat, yorug, rang koloriti, ko rish nuqtasi, gorizont, ̳ kompozitsiya plani, mahobatlik, dekorativlik kabi tasvir uslublarini ko rsatib berdi. K.Yuon kompozitsiyani o qitish metodikasi saviyasini yuqori ̳ ̳ darajaga qo yish kerak deb hisoblardi. Har xil mavzudagi kompozitsiya ̳ eskizini bajarish jarayonida xomaki tasvir, yorug va ranglarni har xil holatida ̳ perespektiva qoidalarini ishlata bilishni tavsiya qilardi. Hayot tassurotlarini, gavdani turli holati, guruh odamlarni harakatdagi ko rinishi, tipaj, liboslar, ̳ xona, bino burchaklaridan chizgilar chizib, ulardan unumli foydalanishni tavsiya etardi. Kompozitsiya masalalaridan takomillishtirishga munosib hissa qo shgan ̳ buyuk Rassomlardan biri E. Kibrikdir. U o’z asarlari bilan grafika san‘atini yuqori cho’qqilariga olib chiqqan san‘at ustalaridan biridir.U o’zining «Kompozitsiya masalalariga doir» (1961y.) kitobida kompozitsiyani tasviriy san‘tdagi ob‘ektiv qonunlarni, kompozitsiyani o’qitish sohasidagi metodik qo’llanmadagi kamchiliklarni uqtirib o’tdi. Kompozitsiya qonun-qoidalarini chuqur bilish, ijodkor ongiga sayqal beradi. Etuk rassomlarning ijodiy tajribasiga va kompozitsiyani o’qitish uslubiyatiga asoslanib Badiiy Akademiya tomonidan 1960 -1964 yillari nashr etilgan 8 jildli «Shkola izobrazitelnogo iskustva»nomli metodik qo’llanma tasviriy san‘at manbaini boyitdi. Tasviriy san‘atda kompozitsiyani rivojlantirish tarixi bilan tanishib, imkoniyat darajasida mavjud fanga tegishli ma‘lumotlarni tartibli ravishda o’rganib, kompozitsiya nazariyasi haqida xulosaga ega bo’ldik. Mavzuli rangtasvir eng avvalo, tasviriy san‘atning maishiy, tarixiy, batal (harbiy) va mifologik janrlari bilan bog’lanadi. Bunday kartinalarni «janrli kompozitsiya» deb ham yuritiladi. Janrli kartina kompozitsiyasi g’oyaviy fikr bilan tasvirlanadi. Har qanday «savodli» joylashtirishga ega kartina ham, biror g’oyani chuqur hal etmasa, u san‘at asari bo’la olmaydi.Kompozitsiya ustida ishlashning barcha jarayonlari bu g’oyaviy fikrni boyitish, har tomonlama qayta-qayta ishlash va realizatsiya qilish jarayoni hisoblanadi.Mashhur rassomlarning aytishicha insonni to’lqinlan-tiradigan va tinchlik bermaydigan qandaydir bir g’oya tug ilgandagina darxol eskiz qilinadi.Kompozitsiya ustida ishlaganda soxta̳ vazifalardan kelib chiqmaslik va kartinani qandaydir bir mazmuniy geometrik sxemalar asosida qurish kerak. Bunda figuralarni dioganal, aylana, uchburchak asosida qurish va hokazolarni nazarda tutilmoqda. Toki qiziqarli mavzuni topmasdan turib, kompozitsiya bilan shug ullanish yaramaydi. ̳ Mavzu deganda rassom o’ylagan, o’zining yaratilajak asarida ifodalamoqchi Bo’lgan hissiyot va fikrlar, g’oyalar yig’indisi tushuniladi.Mavzu albatta chuqur bilim doirasida. hayotiy voqealar va tajriba asosida tug’ilishi kerak, mavzu «dolzarblik»ni ro’kach qilib, majburiy va soxta, notabiiy holda tanlanmaydi. Agarki, rassom odamlarga aytiladigan ichki yangilik, qandaydir voqeaning zarur va ahamiyatli tomonini ko rsatmasa va o’z qobiliyatiga qarab mavzuga ̳ kirishmasa, u asar yaratilmaydi. Kompozitsiyada «g’oya» va «mavzu» tushunchasi ba‘zan aniq holda yoritilmasligi ham mumkin.Agarki, mavzu topilib va rassom unga qiziqqan bo lsa, tarixiy, xujjatli, portret yoki manzara ̳ materillarini o’rganish uchun astoydil ish boshlanadi. Bunday materiallarni har tomonlama chuqur o’rganish bilangina ijodiy tasavvurda kartina mazmuni yaqqolroq namoyon bo’ladi.Tasvir g’oyasi, mavhum ko’rinishdagi chiziqlar, shakl va bo’yoqlarda emas, balki jonli, konkret obrazlarda ifodalanadi. Kartinada personajlarning gavda holati, turishi, ularnig ruhiy xolati motivlashtirilgan holdagina tasvir mazmunni jonlantiradi va badiiy obrazga aylantiradi. Har bir realistik asarning zaruriy asosi mazmunli voqeani topish bilan belgilanadi. Mazmunni esa, harakatdagi odamlar soni, ularning joylashishi, gavdaning o’lchami, ko’rish nuqtasini tanlash va boshqa shu kabilar belgilaydi. Bir mavzuning o’zi turli xil mazmunda yoritilishi mumkin. Masalan, urushga qarshi mavzularda garchi barchasining mazmuni, voqeasi har xil bo’lsada bir nechalab mashhur kartinalar yaratilgan. Rassom uchun mazmun darrovgina topilmaydi, balki o’ylangan mavzuni chuqur va to’liq ochib berish imkonini beruvchi kompozitsion echim izlaniladi, toki, uning ko’ngildagidek aniq, tushunarli ifoda topilmaguncha juda ko plab ̳ qoralamalar qilinishiga to’g’ri keladi. Mazmun topib olingach esa, shu zahotiyoq kompozitsiya eskizi ustida tinimsiz, zahmatli ish boshlab yuboriladi. Birinchi eskizlar kichik o’lchamda bo’lgani ma‘qul. Asosiy kompozitsion qurilishlarni joylashtirib olish engilroq bo lishi maqsadida shunday format tanlanadi. ̳ Eskiz -bu kartina loyihasi, kartina ustida ishlashning birinchi bosqichi hisoblanadi. Eskizda qog’oz yoki xolstning formati, tasvirni o’lchami, ko’rish nuqtasi, gorizont balandligi aniqlab olinadi. Eskizning turli variantlarida echimning eng maqbul, tushunarli ifodasiga erishish lozim, ob‘ektlar predmetlarni ishonarli joylashtirish, figuralarni guruhlashtirish, g’oyaviy markazni topish, tomoshabinni asosiy e‘tiborini tortadigan bo’lishi lozim. Har bir figura yoki detal o’zini umumiy g’oyasi ichida alohida ahamiyatli o’rnini topishi va barcha vaziyat mavzuni ochib berish uchun hizmat qilishi kerak. Tasviriy san‘atda teatr yoki adabiyotdan farqli o’laroq faqat bir moment, yoki bir zumlik on tasvirlanadi. Harakat konsentratsiyasi yagona tasviriy momentdagi kompozitsiyaning qonuniyatlaridan biri hisoblanadi. Vaholanki, obrazli echimning kuchi vaqtning ma‘lum bir narsasini idrok etish bilan bog’ liq bo’ladi. Kartina kompozitsiyasi shunday tuzilishi kerakki, tomoshabin undagi voqeaning davomiyligini va bu sahnada nima voqea bo’lib o’tganini va nima bo’lishini his qilsin. Mana shu holdagina kartinada hayot harakati beriladi, u quruq va jonsiz, harakatsiz bo’lib qolm aydi. Eskizda kompozitsion echim hal etilgach, (personajlarning harakati va holati, ularning psixologik xarakteristikasi, kiyinishi, vaziyati, va boshq) kartina uchun etyud bajarishga O’tiladi. Bu ishni yaxshiroq bajarish uchun, kartina holatini yoritish maqsadida alohida bir tipaj topish zarur bo’ladi. Qoralama va etyudlarni albatta kartina voqeasi tasvirlanishiga mos holdadagi vaziyat va yoritilganlik sharoitida bajarilishi shart. Masalan, M.E.Repin 1878 yilning yozida birinchi marta «zaporojelik kazaklarnig turk sultonining asir bo’lishga undovchi xatiga javob»i bilan tanishib qoladi. Kazaklarning bu javobidan rassom qattiq xayratga tushadi. Uni erkin, hech qachon xech kim tomonidan zabt etib bo‘lmagan Zaporoje Sechi yurtining qahramonona ruhiyati qoplaydi. Va u kartina yozish ishtiyoqi bilan yonib yuradi. Birinchi marta Abramsevada kartina mazmunini qoralamasini qiladi. Unda erkin, kulishayotgan kazaklar obrazi ko’rsatiladi. So’ng biroz vaqt o’tgach birinchi rangtasvir eskizini chizadi. Barcha sahnani rassom tomoshabinga yaqinlashtiradi, asosan kazaklarning yuz ifodasi va xarakatlariga, ularning xarakterli qiyofalariga e‘tiborni tortadi. Orqa planda quyosh yog’dusida yaltirab turgan Dnepr daryosini tasvirlaydi. Voqea vaqti major, tasvirlanayotgan voqeaga mos hayotiy quvonchli, tantanali ifodasini topgan. Bu eskiz faqat ijodiy ishning boshlanishi edi. Repin tarixni, davrni, tevarak atrof muhitni chuqur o‘rganmasdan turib ishni davom ettirishni tasavvur ham qila olmasdi. Shu bois, shogirdi yosh V.Serov bilan 1880 yili Ukrainaga Zaporoje Sechi joylashgan erga keladi. Repinni kazaklarning xarakterli tiplari qiziqtirardi. Ukrain manzarasi va asosan ukrain milliy xarakteri belgilari: tabiiy ongi, jasurlik, o ziga ishonch, va yumor. Repin deyarli barcha Zaporoje cherkovlariga ̳ bordi, ularni ichki ko rinishi va buyum-anjomlarini chizdi, shuningdek, ̳ kazaklarning bayroqlari, miltiq, qilichlari, kiyinishidagi harbiy farqli belgilarini o‘rganib chiqdi. Xomaki rasmlar bilan bir necha albomlarni to’lg’azadi va shundan keyingina navbatdagi ishga kirishadi. Repin birinchi variantidagi rangtasvir eskizdan farqli holda xolstning formatini kattalashtiradi. Voqeada qatnashuvchi shaxslar sonini ko’paytiradi va ayrim figuralarni butunlay olib tashlaydi. Kazaklarni butun galasi bilan yaxlit biroz orqaroqqa oladi va kartinani mazmunli maishiy ko’rinishda emas, balki qahramonona mazmundagi tarixiy kartina sifatida ko’rsatishga urinadi. Kartina ustida ishlash jarayonida Repin o’zining qahramonlari portret-xarakteristikasidagi kamchiliklarni sezib qoladi va 1888 yili Zaporoje kazaklarining avlodlari yashayotgan Kubanga boradi. Qariya kazaklarning yuzidagi chuqur ajin va tirtiqlarida u eng avvalo donolik, boy hayotiy tajribalarni va qahramonona harakatlar qila oluvchi xalq timsolini ko’radi. Masalan, oddiygina, kichik bir stansiyada yashovchi Vasiliy Oleshkoda u, dono va jasur zaporojeliklar atamani Ivan Serkoning xarakterlovchi belgilarini ko’radi va o’z o’rnida kartinaga kiritadi va ko’plab naturadan qilingan etyudlarni do’stlari tanish-bilishlari ichidan o’ziga kerak bo’lgan obrazlari uchun qiyofalarini topib tasvirladi va 1891 yili kartinani tugalladi V.I.Surikov bejiz aytmagan: «Men avvalo qadimiy ustozlarning kartinalaridagi kompozitsiyada hamma narsani kuzatdim, shundan so’ng uni ko’rishga o’rgandim». Masalan; 1. Boshlang'ich sinflarda borligni idrok etish mashg’ulotlari metodikanining o’ziga xos xususiyatlari. 2.Naturaga qarab rasm ishlash mashg’ulotlari metodikasi. 3. Boshlang'ich sinflarda o’ziga qarab buyum ishlash metodikasi. 4.Boshlang ich sinflarda rangtasvir kompozitsiyasi mashg’ulotlari metodikasi. Boshlang'ich sinflarda tasviriy san'atni o'qitishning o'ziga xos xususiyatlari, avvalo bu sinflardagi ta'lim mazmuni kichik maktab yoshidagi bolalarning yoshlik xususiyatlari va psixologiyasi, qiziqishi, ulardagi mavjud bilim va qobiliyat hamda layoqatlariga qarab belgilanadi. Ma'lumki, bolalarda tasviriy faoliyatga, xususan rasm chizishga ishtiyoq nihoyatda erta boshlanadi. Uni 2-3 yoshlardan boshlanishi tarixdan ma'lum. Shunisi xarakterliki, bolalar o'qish va yozishdan ko'ra rasm chizishni juda yoqtiradilar. Biroq ular chizadigan rasmlarning (davomiyligi juda qisqa bo'ladi, 1-2 daqiqa, ko'pi bilan 4-5 daqiqada har qanday rasmni tugallab qo'yadilar. Bolalar tomonidan chizilgan rasmlar savodli bo'lmasa-da, biroq mazmunan biron-bir ko'rinishni, voqeani yoki buyumni o’z iqtidorlariga yarasha, ularning xarakterli belgilarini tasvirlay oladilar. Bo'yoqlar bilan ishlash ularga ma'lum qiyinchiliklar tug'dirishi sababli ulardan foydalanishni aytarlik xush ko'rmaydilar. Lekin turli yorqin ranglar bilan bo'yalgan buyumlar bolalarda katta qiziqish uyg'otadi. Rasmlari yaxshi chiqmagan holda o'z ishlaridan ixloslari tez qaytadi. Bunday sharoitda o'qituvchining bolalarga tez yordam ko'rsatishi va kayfiyatini ko'tarishga harakat qilishi foydadan holi bo' Imaydi. Boshlang'ich sinf o’quvchilarining tasviriy faoliyatlarining xarakterli jihatlaridan yana biri, ularning chizadigan rasmlarini soddalashtirishga bo'lgan harakatlaridir. Ular ayrim narsalarning oldi ko'rinishini (uy, odam, kitob, soat, portfel) ayrimlarini yon tomonidan (mashina, hayvonlar, qushlar, baliqlar, bayroqcha v.b.), yana boshqalarini ustki tomonidan (kapalak, barg, ninachi, qo'ng'iz v.b.) tasvirlaydilar. Bunga asosiy sabab bu yoshdagi bolalar hali narsalarni yorug'-soya, perspektiv qisqarishi va ularning qoidalarini uncha tushunib yetmaganliklaridir. Bolalar ijodiga xos yana bir jihat bor, u ham bo'lsa tasvirlar(buyumlarni) bir-birlarini to'sib turgan (yoki qisman) holda tasvirlanmasligidir. Chunki bolalar narsalarni doimo butun holda idrok etadilar. Yuqorida qayd qilingan tasviriy faoliyatlarming bu xususiyatlari bolalar tafakkurining aniq, obrazli va emotsional tarzda bo'lishligi bilan bog’ lanadi. Boshlang'ich sinflarda tasviriy san'at darslarini o'tkazish metodikasining o'ziga xos xususiyatlari bo'lib, uning quyidagi to'rt turi qayd qilinadi: 1. Borliqni idrok etish. 2. San'atni idrok etish. 3. Naturaga qarab tasvirlash. 4. Kompozitsiya. Borliqni idrok etish mashg'ulotlari I-4-sinf dasturida aks etgan bo'lib, uning maqsadi bolalarni o'rab olgan borliq haqida, ulardagi narsa va hodisalaring tuzilishi, shakli, rangi, o'Ichamlari, o'Icham nisbatlari haqida tasavvur hosil qilishdir. Chunki, bolalar tevarak-atrofni, ya'ni tabiat, hayvonlar va qushlar olami, hasharotlar va baliqlar, odamlar, obi-havo, predmet va buyumlar, qurilish va transport vositalari haqida yaxshi tasavvurga ega bo'lganliklari taqdirdagina ularning rasmlarini aniq-ravshan tasvirlaydilar. Borliqni idrok etish mashg'ulotlarining mazmunidan kelib chiqqan holda amaliyotda ularni o'rganishi kerak bo'lgan quyidagi yo’llar qo’llaniladi: Buyumni, tabiatni odamlarni oziga qarab kuzatish orqali o'rganish. Borliq haqida o'qituvchining suhbati orqali o'rganish. Savol-javob orqali o'rganish. Borliqni rasmini chizish orqali o'rganish. O'qituvchining pedagogik rasmi orqali o'rganish v.b. O'qituvchilar uchun namoyish etiladigan narsalar va tasvirlar avvalo mashg'ulot mavzusi bilan bog’liq holda bo'lib, ular o’z tuzilishi, shakli, rangi, o'Ichamlari bilan sodda, tushunarli, bolalarda his-hayajon uyg'otadigan bo’lishligi maqsadga muvofiqdir. Eng muhimi, bunday materiallar o'quvchilarni o'ylashga majbur etadigan, bolalari yangi tushunchalar bilan boyitadigan bo’lishligi muhim. Namoyish etiladigan narsalar, ularning tasvirlari haqidagi ma'lumotlarni bolalarga og’zaki yetkazishda ularning tahlili muhim ahamiyat kasb etadi. Bu tahlil bevosita narsalarning tuzilishi, shakli, rangi, o'Ichamlari, ularning mohiyati haqida savol- javob tarzida o'tkazilishi maqsadga muvofiqdir. Borliqni idrok etish mavzusiga doir mashg' ulot ishlanmasi beriladi. Darsning mavzusi: mehnatkash bolalar ; Darsning vazifalari: Kuzatuvchanlik, sinchkovlik, diqqat va xotirani o'stirish. Tabiatdagi go’zallikni ko'ra bilishga va qadrlay olishga o'rgatish. Maishiy ish qilayotgan odamlardan ilhom olish va manzara ya’ni tabiat qo’ynida bajarilayotgan ishlar bilan tanishtirish. Darsning jihozlanishi: Kuz faslida maishiy ish bajarayotgan tasvirlangan rasm. Kuzgi ishlarga doir manzara tasviri. Tabiat qo’yniga sayohat. Uni tashkil etishning imkoni bo'Imagani taqdirda san'at asarlarining reproduksiyalaridan foydalanish mumkin. Masalan: O'.Tansiqboyevning «Tog'da kuz», Z.Inog’omovning «Kuz», N.Karaxanning «Oltin kuz», I.Haydarovning «Oltin kuz», Q.Basharovning «O’zbek kuzi», «Shaftolilar», G.Chernuixnning «Farzandlar va nabiralar», Usta Mo’minning «Xirmonda» va boshqalar. Bu asarlarning hammasi bilan o'quvchilarni tanishtirish shart . Ulardan ayrimlari (o'z xohishiga ko'ra) tanlab olinadi. Darsning mazmuni. Mashg’ulot asosan ikki yo'nalishda olib boriladi. Birinchisi, kuzgi tabiat manzarasining xarakterli xususiyatlarini estetik idrok etish, ikkinchisi kuzgi ishlarning o'ziga xos tomonlari bilan tanishtirish. Bu vazifalarni amalga oshirish maqsadida o'qituvchi shunday obyektni tanlashi lozimki, bu obyekt ham kuz, ham kuzgi ishlar uchun xarakterli ko'rinishda bo'lsin.Keyingi o’rinda esa odamlar figuralari haqida nazariy tushuncha berish va amaliy chizib korsatish ularning harakat holatini dinamik jihatdan ham tushunchalar berib namuna ko’rsatish. Dars jarayonida o'quvchilarni maktab bog'i yoki dalaga sayohatga olib chiqish va u yerda amalga oshirilayotgan ishlar bilan tanishtirishdan boshlanadi. Sayohat jarayonida o'qituvchi bolalar e'tiborini chiroyli kuz manzarasiga jalb etadi. Ularga kuz fasli va bu vaqtdagi o'zgarishlar haqida so’zlab beradi: «Bolalar, mana hozir kuz fasli. U nihoyatda chiroyli, chunki, kuzda havo soviy boshlaydi, natijada daraxtlarning barglari o'z rangini o'zgartiradi. Ba'zi barglar qizg’ish tusga kiradi. O't- maysalar sarg'aygan bo’ladi, qisqasi, ular oltin rangga burkanadilar. Osmonda yengil parcha-parcha bulutlar paydo bo’ladi. Ertalab kuzgi ekin va o'tlarning usti oppoq qirov bilan qoplanadi. Yerga to’kilgan daraxt barglari oyoq ostida shitirlaydi. Oktabr oyida kech pishar mevalar terib olinadi, bu manzarani iloji boricha tabiat manzarasiga olib chiqish muhum chunki ular buni his qiladi maishiy janr haqida ham ko’proq tushunchaga ega bo’lishadi. Naturaga qarab tasvirlash boshlang’ich sinflarda yetakchi o'rinlardan birini egallaydi. U bolalarga rasm va haykal ishlashning elementar qonun-qoidalarini o'rgatadi. Naturaga qarab tasvirlash ikki qismdan tashkil topadi. 1. Narsaning o’ziga qarab rasm ishlash. 2. Narsaga qarab haykal ishlash, Naturaga qarab rasm ishlash bolalarning yoshlik xususiyatlarini hisobga olgan narsalarni o’ziga qarab rasmini ishlashni nazarda tutadi. Bolalar rasm chizb buyaganda ularga yorqin ranglar beradi sasabi ular beg’ubor ko’nglida kirlik bo’lmaydi. Naturaga qarab rasm ishlash, naturani kuzatish, uning tuzilishi, shakli, rangi, o'Ichamlari, o'Icham nisbatlarini tahlil qilish, rasmlarni natura bilan solishtirish kabi metodlar asosida olib boriladi. Naturaning o'Ichamiga qarab ularni chizish uchun yiriklarini sinfda 2-3 joyga, maydalarini har bir partaga bittadan qo'yib chiqish kerak bo'ladi. Mayda o'Ichamdagi naturani, aytaylik bargni natura sifatida hamma joyda bir xil bo'lishi shart emas, ularni bolalari rasm ishlash salohiyatiga qarab har xil murakkablikdagisini qo'ysa bo’ladi. Naturaga qarab rasm ishlashda bolalarni bosqichlar asosida rasm ishlashga o'rgatish muhim. Bunda bolalar, birinchi galda rasmni o'Icham jihatidan to'g'ri belgilash, ya’ni garizantal yoki vertikaliga joylashtirish, ikkinchidan rasmni qog’oz yuzasida to'g'ri joylashtirishga o'rgatiladi. Keyinchalik naturaning tasvirini ishlashga o'tiladi. Bunda rasm ishlashni ikki xil metodikasi qo’llaniladi: . Naturani yordamchi chiziqlar asosida belgilab olib rasmini ishlash. . Naturani bir yo'la bo’laklar shaklining rasmini ishlashdan boshlanib, so'ngra ular umumlashtiriladi va bo’yaladi. Naturaga qarab rasm ishlashda yordamchi chiziqlardan foydalanish bilan bir qatorda o'q chiziq, simmetriya o'qidan foydalaniladi. Shunindek, narsalar tasvirini bironta geometrik shakilga tushirib olib ham ishlanadi. Xususan, ninachi rasmini ishlaganda avval uning qanotlarini to'rtburchak shaklida, soatni aylana shaklida chizib olinadi, keyinchalik uning tasvirini aniqlashtiriladi. Boshlang'ich sinflarda rasm ishlash malakalarini hosil qilish ko'proq naturaga qarab rasm ishlash bo'limiga to'g'ri keladi. Shuning uchun ham bunday mashg'ulotlarda o'quvchilarning o'quv qurollari (qalam, o'chirg'ich, bo'yoq, daftar v.b.) bilan to'g'ri munosabatda bo'lishga, ularni to'g°ri ishlatishga o'rgatish muhimdir. Rasm ishlash malakalarini shakllantirish esa ma'lum tizimda amalga oshirilgani ma'qul. Ayniqsa, to'g'ri-tik, to'g'ri-yotiq, to'g'ri-og'ma, egri kabi chiziqlarni chizdirish, ularni teng yoki teng bo'lmagan bo’laklarga o'lishga o'rgatish va narsa va buyumlarni katta-kichikligiga qarab nisbatlash ma'lum ketma-ketlikda amalga oshirilishi lozim. Shuningdek, shakllar, bo'yoqlar bilan yuzani qalam yoki bo'yoq bilan bir tekisda bo’yash yuzasidan bilim va malakalar hosil qilishda ham shu tartibga rioya qilinadi. Yana shuni ham qayd qilish lozimki, boshlang’ich sinf o’quvchilarning hali rasm ishlash layoqatlarining pastligini hisobga olib, ularga ortiqcha vazifa berib bo’lmaydi .Yana shuni ham qayd qilish lozimki, boshlang'ich sinf o'quvchilarining hali rasm ishlash layoqatlarining pastligini hisobga olib, ularga ortiqcha, murakkab vazifalar berib bo'lmaydi. Narsalar rasmini ishlashda ularing hajmini yorug'-soya, perspektiva qoidalari asosida tasvirlash ham talab etilmaydi. Shuningdek, ular tomonidan chizilgan rasmga ortiqcha talablar ham qo'yib bo'Imaydi. 2. 2.Tasviriy san’at fanidan 1 soatlikdarsishlanmasi Sinf 6. MAVZU: «Erkin mavzuda syujetli kompozitsiya ishlash» Dars maqsadi: D T S talabi: O’quvchilarning erkin mavzuga oid kompozisiya ishlashga o‘rgatish, unga monand tasviriy vositalar tanlay olish malakalarini anglash. Ta’limiy maqsad : Erkin mavzuga monand tasviriy kompozitsiya yarata olish, unda mavzu va tasvir mushtarakligini ta‘minlovchi elementlar qo’llay olish, mavzuga tasviriy talqini ijodiy izlanishlar vositasida amalga ham oshira bilishni o’rgatish. Tarbiyaviy maqsad: O‘quvchilarga tabiatni asrash va uni ardoqlash shunchalarini berish, ma‘naviy sog‘lom, estetik jihatdan yetuk, go‘zallikka bo‘lgan qiziqish larini oshirish. Rivojlantiruvchi maqsad: O‘quvchilarning badiiy-estetik tarbiyasi, badiiy madaniyatini shakilantirish va rivojlantirish. Dars uslubi: Interfaol Dars jihozi : a.) ko‘rgazmalar proeksion ko‘rgazmalar, test savollari, didaktik materalar. b) qora qalam, o‘chirg‘ich, akvarel bo‘yog‘i va mo‘yqalam. Darsning borishi .1.Tashkiliy qism. O‘quvchilar bilan salomlashiladi va yakunlarso‘raladi.Oquvchilar uch guruhga bo‘lib olinadi va nomlanadi. 1-guruh A. Temir 2-guruh A. Navoiy 3-guruh K. Behzod 1.Guruhlar dars davomida baholanib dars so’ngida g’olib bo’lgan guruh rag‘batlantiriladi. 2. O’tilgan mavzuni so’rash:O’quvchilarni shu vazifalarini qanday bajarganligini o‘qituvchi ko‘rib chiqib, vazifani yaxshi bajarganlarini o‘qituvchi rag‘batlantiradi va baholaydi. 3.Yangi mavzu bayoni. O‘quvchilarga yangi mavzu e‘lon qilinadi. Erkin mavzuda syujetli kompozitsiya ishlash usullari o‘quvchilarga tushuntirib boriladi va ishlash texnologiyalarini o‘rgatish. Reja 1.Syujetli kompozitsiya nima? 2.Perespeksiya haqida tushuncha berish? 3.Eskiz haqida tushuncha berish? A) Nazariy qism :Tasviriy san‘at voqelikni badiiy obrazda tasvirlash ya’ni atrofimizda bo‘layotgan barcha vaqtlar jarayonini aks etiradi. Hurmatli o‘quvchilar yurtimiz mustaqilikka erishganidan buyon juda katta o‘zgarishlar bo‘ldi va bo‘lmoqda. Shahar va qishoqlar obodonlashtirilib, milliy qadiryatlarimiz tiklanmoqda. Bu to‘g‘rida yurtboshimiz Islom Abdug‘anivich Karimov olib borayotgan siyosat taxsimga sozovardir. Yurtimiz yashab o‘tgan allomalar, buyuk ajdodlarimiz qadamjolari ta’minlanib, sayqallanib qanchadan-qancha binolar o‘quvchilar uchun zamonaviy talabga javob beradigan maktablar kollejlar qad ko‘tarib yurtimiz ko‘rkiga ko‘rik qo‘shmoqda. O‘quvchilarini ilmli bo‘lishga shon-sharaflar dunyo islohatlariga mos mavzuda rivojlantirish. Endi bevosita darsimoz mavzusiga qarasak, kompozitsiya so‘zi ― kimnostika so‘zidan olingan bo‘lib to‘g‘ish, tuzish, bir-birida ma‘lum tartibda‖ joylashtirish, solishtirish va birlashtirishni anglash. Kompozitsiya tashviriy san‘at sohasida muhum ahamiyatga e ga bo‘lib , joylashgan ob‘ektni manzarani noturani, hakazolarni ma‘lum o’lchamlanadi qog‘ozga, kortonga va boshqalarga to‘g‘ri, chiroyli joylashtirishdan, yani ― komponovka qilish. Syujetli kompozitsiya tushurishda asosiy element odatda o‘rtada jo ‖ ylashtiriladi. Qolgan yordamchi elementlar asosiy elementlar atrofiga joylashtiriladi. Agar kompozitsiyada asosiy element olib tashlangan,bo’lsa kompozitsiya o‘z mazmunini yo‘qotadi. Perespeksiva - qisqarish demakdir, havo perespeksiyasi, tabiatdagi har -hil perspektivalar, masalon, yo‘l, yo‘llarning olis ufqda qisqarishni va hakazolar. Tasvirlanayotgan buyumlar, ushbu buyumning qaysi tamonidan ko‘rinishidan nazar solsak uzoqdan, yaqindan, yuqoridan, pastdan, to‘g‘ridan yoki chekkadan chizuvchiga o‘zgarib ko‘rinadi. Perespeksiya qonunlarini mukammal o‘zgartrib olib, har qanday buyumning ko‘rinish va ko‘rinmas ma‘nolarini to‘g‘ri tasvirlash mumkun. Perespektiva qonunlarning asosiy hususiyatlari shundaki, buyumlarning qanday kattalikda bo‘lmasdan chizuvchidan uzoqligi va tekislikda qanday joylashganiga qarab perespeksiva qisqaradi. Syujetli mavzuda chizma tasvirining ahamiyanti katta, ya‘ni suyjetli rasm chizishdan avval bir qancha kichik hajmdagi eskizlar chizib olinadi va ulardan mukammalini tanlab olinadi. Syujetli mavzuda rasm chizishda simmetriya tasvir o‘lchamlariga alohida e‘tibor berish kerak. Simmetriya-tasvir o‘lchamlarini ikki tamonni bir-biriga mosligini bildiradi. Eskiz deb –ko’z bilan chamlab chizilgan tasvirga aytiladi VI. Tasvirini qog‘ozda joylashtirish(komponovka) 2.Qalamda xomoki ishlash 3. Tasvirini qalamida yakunlash 4. Bo‘yoqlar bilan ishlov berish. IV. Mustahkamlash Test savollari berish orqali o‘quvchilar bilimi mustahkamlanadi. V. Rag’batlantirish. Dars davomida faol ishtirok etgan o‘quvchilarning ballari e‘lon qilinadi. VI. Uyga vazifa: Erkin mavzuda tanlangan sujetli kompozitsiyalarini chizishni yakunlab kelish. Xulosa Xulosa qilib shuni aytishimiz mumkinki, rangtasvir va rang texnologiyalarini o’zlashtirishda biz avvalo kuzatuvchan va rangni his qila oladigan darajaga erishish uchun harakat qilishimiz zarur bo’ladi. Ma‘lumki, tasviriy san‘atning barcha turlarida rang muhim rol o’ynaydi. Rang gammasi deganda tasvirlarni ishlash jarayonida qo’llanadigan tus va ranglarning o’zaro muvofiq kelishini tushunamiz. Bu holatni quyidagi jonli misol bilan izohlasak o’rinlidir, masalan, musiqa san‘atidagi ovozlar ma‘lum notalar yordamida belgilanadi va foydalaniladi. Ular o’z holicha alohida-alohida bir-biri bilan uyg’unlashtirilmay chalinsa ma’nosiz uzuq-yuluq ovozlardan iborat bo’lib qoladi. Agar ma‘lum bandlikda va tartibda uyg’unlashtirib chalinsa, yoqimli bo’lib eshitiladi. Ma‘noli tasavvurlar zavq berish qudratiga ega bo’ladi. Ularning sifati ovozlari o’rtasidagi vaqt masofasi, ovozlar yo’g’on- ingichkaligiga ham bog’liq. Rangtasvirda ishlash jarayonida ham xuddi keltirgan misolimiz kabidir, ya‘ni har bir rang va tusning o’z yorqinligi va to’q – ochligi mavjud. Ularni nechog’lik bir-biriga mosini topib, o’zaro muvofiq tarzda qo’llasak shunchalik tasvir sifatida aksini beradi, ma‘no tashish quvvatiga ega bo’ladi. Agar bo’yoqlarni tasvir ob‘ektiga zid holda birini juda yorqin, boshqasini nursiz qilib o’zaro bog liqligiga moslamay ishlatsak, rangtasvir ma‘nosiz chiqib ̳ qoladi. Ranglarning yorqinlik kuchi va to’q-ochligi xuddi tabiatdagidek qilib olish va tasvirlashda qo’llash juda qiyin. Shu sababdan ham ular ochroq yoki to’qroq gammalarda tasvir ob’ektlariga mos tarzda, ma‘lum nisbatlarda qilib olinadi. Mo’ljaldagi olingan gammaga moslab tasvirning eng to’q va eng och qismlari darajasi belgilab olinadi. Shunda ishlangan tasvirlar yaxlitlik, qiziqarlilik kasb etadi, ta‘sirchan chiqadi. Har bir narsa va xodisa tasvir etilar ekan, uni xuddi aslidagidek qilib aks ettirish mumkin emas. Buni ko’pchilik san‘at nazariyotchilari va rassomlar, amaliyotchilar doimo ta‘kidlab keladilar. Zero, tabiatni tasvirlash undan olingan tasavvurning qay darajadaligiga bog’liq, muhimi tabiat ko’rinishi realligi tasavvurini obrazli tarzda ifoda etsa ishonarli bo’lsa shuning o’zi kifoya, o’zbek rassomlari ichida ham rangga juda e‘tiborli munosabatda bo’ladigan, uning go’zal uyg’unligini ifodalab bera oladiganlari ko’p. Bunday usta, mahorat egalari mo yqalam sohiblaridan ̳ M.Nabiev,

O’QUVCHILAR IJODIY QOBILYATLARINI SHAKILLANTIRISHDA MAISHIY JANRDA RASM CHIZISHNING O’RNI VA AHAMIYATI Mundarija Kirish……………………………………………………………………………3 1-bob.Tasviriy san’at darslarida ‘’Maishiy janr’’da rasm chizish metodikasi 1.1. Maishiy janrning tasviriy san’atdagi o’rni……………………………...13 1.2. Maishiy janrda ijod etgan rassomlar…………………………………….12 1.3. Maishiy janr ishlashda rang va bo’yoqlardan foydalanish ……………..12 II-bob. Metodek qism.Tasviriy san’at darslarida ,,Qishloq hayoti ‘’mavzusi misolida maishiy janrda kompazetsiya ishlash metodekasi 2.1. Maishiy janrda kompazetsiya bajarish metodekasi………………………..13 2.2.Tasviriy san’at fanidan 1aoatlik dars ishlanmasi……………………………3 2.3.Tajriba va sinov ishlarining boorishi va olingan natijalar tahlili ………….. Umumiy xulosa, taklif va tavsiyalar ................................................................. Foydalanilgan adabiyotlar ................................................................................. Ilova. ...................................................................................................................... Mundarija ...............................................................................................................

Kirish "Zamonaviy bilim va ko 'nikmalarga ega, mamlakatning munosib kelajagi uchun javobgarlikni o'z zimmasiga ola biladigan barkamol, maqsadga intiluvchan va serg 'ayrat yoshlarni tarbiyalash "dir!. Zero, har bir mutaxassisning barkamolligi, maqsadga intiluvchanligi, serg’ayratligini rivojlantirmay turib mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy, ma'naviy-siyosiy, xuquqiy-axloqiy, mafkuraviy barqarorlashtirishni amalga oshirib bo 'lmaydi. Demak, yoshalr ta'lim-tarbiyasi, ertangi baxtli hayotimiz, ijtimoiy-siyosiy taraqqiyotimizning muhim va dolzarb muammolaridan biri. Chunki, ta lim tarbiyasiz yoshlarni barkamol, maqsadga intiluvchan, o'z taqdiri uchun javobgar shaxs etib tarbiyalash mushkul. Ko'rinib turibdiki, insonning, jumladan yoshlarning o'zini rivojlantirmasdan turib, jamiyat oldida turgan jahon shumul, murakkab masalalarni hal qilib bo 'lmas ekan. Darhaqiqat , bu dolzarb masalalarni hal qilishda inson aql-idroki, tafakkuri, dunyo-qarashining rivojlanishi bilan bog’ liq dialektik jarayon mavjudki, u inson ongi, aql- zakovati, ijtimoiy faolligi, axloqiy-xuquqiy bilimdonligi, xalq, millat, jamiyat oldidagi mas 'uliyatini anglash va maqsadli hal etishni taminlaydi shunday ekan har bir inson o’z qiziqqan yo’nalishda ketishi maqsadga muvofiqdir, o’z qiziqishlari bilan ish olib borgan odam albatta bu hayotda o’z o’rnini topa oladi deb ayta olaman ,chunki bu odam qiziqb nimadir yaratadi va kimningdir e’tiboriga tushadi va daromad ham topa oladi va asta sekinlik bilan mashhurlikka ham erishadi. Shu o'rinda e'tirof etish joizki, inson aql-idroki, tafakkuri, Dunvo qarashi, ongi, ma'naviy-axloqiy salohiyatini rasmlanishiga poydevor, umumiy o'rta maktab o 'quv fanlarini o 'rganish jarayonida qo 'viladi. Shu bois ham hozirgi kunda "Yangi O'zbekistonning ostonasi maktabdan boshlanadi" shiori mamlakat itimoiy-iqtisodiv, madaniy-siyosiy taraqqiyoti, ma'naviy-ma'rifiy hayotining asosini tashkil etayotganligi bejiz emas.

Har tomonlama barkamol, o'z sohasining bilimdoni, zamonaviy o'zgarishlarga tez moslasha oladigan kadrlargina Vatanimiz istiqbolini ta ‘minlashga faol qatnasha oladi. Shu sababdan ham uzluksiz ta 'lim tizimida ta'lim-tarbiya samaradorligini oshirish muhim pedagogik muammo hisoblanadi. Umumta'lim maktablaridagi ta 'lim-tarbiya ishlarining samaradorligini oshirishdan maqsad, o 'quvchilarning fanga bo 'lgan bargaror qiziqishlarini kuchaytirish, ularning fan asoslarini keng va chuqur egallashlariga erishish orqali komil inson qilib tarbiyalashni nazarda tutilgan shunday ekan har bir o’quvchini bu yo’nalishga qiziqtirish muhumdir. Barkamol, komil inson tarbiyasida umumiy o 'rta maktabning o'quv rejasidan o'rin olgan filologiya, ijtimoiy, aniq, tabiiy va iqtisodiy, amaliy fanlar muhim ijtimoiy - pedagogik ahamiyat kasb etadi. Amaliv vo 'nalishda chizmachilik fani vosh avlodda tadbirkorlik, ishbilarmonlik, bunyodkorlik, yaratuvchilik fazilatlarini rasmlantiruvchi, rivojlantiruvchi fan hisoblanadi. Zero, bu fan geometrik obrazlar, xayoliy tasavvurlardan bilish faoliyati to'g'risida tushunchalarni bayon etib, yoshlarning tafakkuri, tasavvurlarini rivojlantiradi. Ma'lumki, har qanday yaratuvchilik insondan o’zining hayoliy tasavvuriga suyangan holda ijodiy yondashishni yo 'lga qo 'yaoladi. Bunday ijodkorlikni rasmlantirishda chizmalarni chizish, ularning ko 'rinishlarini hayoliy tasavvur qilish ulkan ta 'limiy-tarbiyaviy ahamiyat kasb etadi. Bu tog'risida esa fagatgina tasviriy san'at fanlari ko 'proq ma'lumot berishga qodir. Respublikamizning kelajakda buyuk mamlakatga aylanishi, jaxonning rivojlangan davlatlari qatoriga qo'shilishida xalqimiz madanivati, ma'rifati, san"ati va manaviyatining roli beqiyosdir. Xalqimiz ma'navivat va madanivatini boyitishda tasviriy san'atning ham o'z o'rni bor. Hozirgi davrda har sohada bo 'lgani kabi tasviriy san'atda ham katta o'zarishlar bo 'lmoqda. Bo 'lajak tasviriy san'at o'qituvchisi so ‘zsiz, tasviriy san'atning ifoda vositalari haqida chuqur ma'lumotga ega bo 'lishi, turli badiiy materiallarning xususiyatlari va ulardan foydalanish yo'llarini mukammal egallashlari kerak. Tasviriy san'at

o'qituvchisining o'zi qalam va bo 'voqlar bilan rangda ifoda etish ko'nikmalariga ega bo’lish bilan birga, bu sohadagi bilimlarini o 'quvchilariga ham yetkaza olishi zarur. Shuning uchun ushbu qo’ llanmada rangtasvir haqidagi nazariy va metodik ma'lumotlar keng va atroflicha yoritiladi. Rang orqali natyurmort ishlash tasviriy san'atning ilmiy negizini tashkil etadigan perspektiva, rangshunoslik, kompozisiya, yorug'- soyalarni o'rganish uchun, ayniqsa, keng imkoniyatlar yaratadi. Tasviriy faoliyat bilan shug'ullanish kishilarga estetik zavq bag’ishlaydi va ularning ruhiy dunyosini boyitadi. Talabalar suratlarda chizilgan tarixiy va zamonaviy voqealarni, personajlarning kechinma va xarakatlarini, shuningdek tabiat go'zalliklarini chuqur idrok etadilar.

1-bob.Tasviriy san’at darslarida ‘’Maishiy janr’’da rasm chizish metodikasi 1.1. Maishiy janrning tasviriy san’atdagi o’rni Maishiy janr - tasviriy san'atning kundalik itimoiy va shaxsiy hayotni, maishiy turmushini aks ettiradigan janri. Turmushda ko'zga tashlanadigan o'zaro munosabatlar va xatti harakatlarni, uning imkon mohiyati va i¡timoiy tarixiy mazmunini chuqur ochib berish kabi xususiyatlarga ega. Demokratik va realistik baddiy an'analarning o'sishi, rassomlarning xalq hayoti va mehnat faoliyatini atroflicha tasvirlashga qiziqishining ortishi bilan bog’liq holda rivojlandi. Maishiy janrda rangtasvir (kartina) yetakchi o'rin tutadi, grafika, kichik hajmdagi haykaltaroshlikda ham maishiy mavzu keng tarqalgan. Maishiy lavhalar ibtidoiy san'at (ov manzaralari, urf-odatlar tasvirlari), Sharq (devoriy rasmlar va relyeflar) va Yunon (vazalar bezagi) san'- atida ko'p uchraydi, ellinizm san'atida muhim o'rin egallagan. Dastlabki namunalari Qad. Sharq (Xitoy, key-inroq Koreya,Yaponiya)da yaratildi. Uyg’onish davrida Maishiy janr real voqealar, maishiy detallar bilan boyitildi ilk namunalari devorlarda qadimgi insonlar tomonidan chizilgan oziqlanish uchun hayvonlarni ov qilayotgan nayza yoki o’q otayotgan jarayonlarni toshlarga chizishgan bu suratlarga asosan tiniq yorqin ko’rish uchun suv sepilgan shunda bu surat va uning rangi aniq ko’ringan O'rta asrlarda ham Yevropa, ham Osiyoda devoriy rasmlar, bo'rtma naqshlar, miniaturalar keng tarqaldi, Sharqda va Yevropada sai'atning maxsus janri sifatida namoyon bo'ldi.

O'xshashlar

Yoshlarning sog’lom turmush tarzida jismoniy madaniyatni o’rni, ahamiyati va muammolari
IJODIY TAFAKKURNI SHAKLLANTIRISH OMILLARI
MAKTABDA GEOGRAFIYA TA’LIMI VA UNI O‘QITISH
Manzara asarlari vositasida o’quvchilarni tabiatni sevishga o’rgatishning ta’limiy va tarbiyaviy ahamiyati
SAMARQAND SHAHAR MAISHIY CHIQINDILARINING ATROF-MUHITGA TA`SIRI