O‘RTA MASOFAGA YUG‘URUVCHI 15-16 YOSHLI SPORTCHILARNI MASHG‘ULOT JARAYONIDA TEZKOR-KUCH SIFATLARNI RIVOJLANTIRISH SAMARADORLIGI
1O‘RTA MASOFAGA YUG‘URUVCHI 15-16 YOSHLI SPORTCHILARNI MASHG‘ULOT JARAYONIDA TEZKOR-KUCH SIFATLARNI RIVOJLANTIRISH SAMARADORLIGI MUNDARIJA KIRISH ………………………………………………………………………..….4 1-BOB O’RTA MASOFAGA YUG’URUVCHI 15-16 YOSHLI SPORCHILARNI MASHG’ULOT JARAYONIDA TEZKOR-KUCH SIFATLARNI RIVOJLANTIRISHNING NAZARIY ASOSLARI …….........7 1.1 O’rta masofaga yugurishning xususiyatlari… …………...…………. … ……...7 1.2 Yugurish bo’yicha ixtisosligi 800 metr bo’lgan sportchilarni mashg’ulot jarayoninida yuklamalarni maqsadli tashkil etish............................................15 1.3 O’rta masofaga yuguruvchi sportchilarni mashg’ulot jarayonida tezkor-kuch sifatlarni rivojlantirish ……..…………………………………………… . …… 25 Birinchi bob bo’yicha xulosalar …………………………… . …………… …. … 39 2-BOB TADQIQOT USULLARI VA SHAKLLANTIRILISHI ………….…40 2.1 Tadqiqot usullari ......................................................................................... .....40 2.2 Tadqiqotning shakllanishi ………….…………………………………….…..43 3-BOB TADQIQOT NATIJALARI VA ULARNING MUHOKAMASI ...…44 3.1 O’rta masofaga yuguruvchi 15-16 yoshli sportchilar o’rtasida tadqiqot yakuniga ko’ra o’tkazilgan me’yoriy test sinovlar…………...….………….44 3.2 800 metrga yuguruvchi 15-16 yoshli sportchilar uchun maxsus jismoniy tayyorgarlikni rivojlantirish dasturi...……………………………….… ……47 3.3 O’rta masofaga yuguruvchi 15-16 yoshli sportchilarni tezkor-kuch sifatlarni rivojlantirish bo’yicha tadqiqot natijalari …………………………….…….51 XULOSA …………………………………………………………………….…..62 ADABIYOTLAR RO’YXATI ……………… . …..…………………………….63 ILOVALAR …………………………………………………………………..…72
2KIRISH Tadqiqotning dolzarbligi. Xozirgi kunda yosh avlodni har tamonlama yetuk qilib tarbiyalash davlatimizning eng ustuvor vazifalaridan biri bo’lib qolmoqda. Mustaqillikga erishgan dastlabki kundan boshlab sog’lom avlod tarbiyasi davlatimizning olib borayotgan siyosatning ustuvor yo’nalishi sifatida belgilandi. Sog’lom avlod nafaqat jismoniy baquvvat, balki yoshlarni shu bilan birga chuqur bilimga ega, ma’naviy barkamol, dunyodagi tengdoshlari bilan bellashishga ularga xalqimizning iste’dodi va salohiyatini namoyish etishga qodir bo’lgan avlodlarni tarbiyalash demakdir. 1993-yil 4-martda “Sog’lom avlod uchun” ordenini tasis qilish to’g’risida”gi PF-575-son farmoni, 2017-yil 3-iyundagi “Jismoniy tarbiya va ommaviy sportni yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi PQ-3031-son qarori, sohadagi yana bir muhim hujjat bo’ldi. Ushbu qaror bilan O’zbekiston Respublikasida jismoniy tarbiya va ommaviy sportni yanada rivojlantirish dasturi qabul qilindi.[2] Bundan tashqari 1992-yil 14-yanvarda O’zbekiston Respublikasining “Jismoniy tarbiya va sport to’g’risida” gi qonuning qabul qilinishi, O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining 1999-yil 27-maydagi “O’zbekiston jismoniy tarbiya va sportni yanada rivojlantirish chora tadbirlari to’g’risida” gi 271-son qarori, 2000-yil 26-maydagi O’zbekiston Respublikasining “Jismoniy tarbiya va sport to’g’risida” gi qonuni, 2015-yil 4-sentabrdagi “Jismoniy tarbiya va sport to’g’risida” gi qonuni, 2017-yil 7-fevaldagi 4947-sonli farmon asosida “O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha harakatlar strategiyasi” belgilab berilgan 5 ta ustivor yo’nalishlarni 4-ustivor yo’nalishi “Ijtimoiy sohani rivojlantirish bo’lib, bunda o’sib kelayotgan yosh avlodni barkamol insonlar qilib tarbiyalashda jismoniy tarbiyadan unumli foydalanish masalalariga alohida e’tibor berilgan. 2019-yil 19-mart kuni yoshlarga e’tiborni kuchaytirish va bir qancha masalalarga bag’ishlangan video selektor yig’ilishi o’tkazildi. Ushbu video selektorda Prezidentimiz ma’naviy va ma’rifiy sohalardagi ishlarni yangi tizim
3asosida yo’lga qo’yish bo’yicha 5 ta tashabbusni ilgari surdi. Unda 2-tashabbus aynan sport sohasiga yo’naltirilgan bo’lib ya’ni “Yoshlarni jismoniy chiniqtirish, ularni sport sohasida qobiliyatini namayon qilishlari uchun zarur sharoitlar yaratish” dan iboratdir. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 5-martdagi “J ismoniy tarbiya va sport sohasida davlat boshqaruvi tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to’g‘risida”gi PF-5368-son farmoni, hamda O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 30-oktyabrdagi “ Sog‘lom turmush tarzini keng tatbiq etish va ommaviy sportni yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to’g‘risida”gi PF -6099-son farmoni va O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 24-yanvardagi “O’zbekiston Respublikasida jismoniy tarbiya va sportni yanada takomillashtirish va ommalashtirish chora-tadbirlari to’g‘risida” gi PF- 5924-son farmoni -j ismoniy tarbiya va sport bilan ommaviy ravishda shug’ullanish o’sib kelayotgan yosh avlodni har tamonlama rivojlantirishda, sog’lom turmush tarzini shakillantirishda, ular barkamol inson bo’lib yetishtirishda, qonunbuzarlik va boshqa salbiy illatlardan xalos etishda jismoniy tarbiya va sport asosiy omil bo’lib xizmat qiladi. [1,2,3,4,5] Shu boisdan Mamlakatimizda yosh yengil atletikachilarimizni tarbiyalashda va ularning jismoniy sifatlarini rivojlantirishni to’laqonli amalga oshirishda aloxida axamiyat kasb etadi. Yuqoridagi fikrlarni taxlili shuni ko’rsatadiki, biz tomonimizdan tanlangan “O’rta masofaga yug’uruvchi 15-16 yoshli sporchilarni mashg’ulot jarayonida tezkor-kuch sifatlarni rivojlantirish samaradorligi ” mavzusi xozirgi kunda dolzarb masalalardan biri bo’lib hisoblanadi. O’rta masofaga yugurish - yengil atletikaning bir turi bo’lib, birlashtiruvchi masofalar sprintga qaraganda uzunroq, lekin uzoq masofalarga qaraganda qisqaroq. O’rta masofalar ro’yxatida 800 m, 1000 m, 1500 m, 2000 m, 3000 m, 3000 m g’ovlar osha masofalar kiradi. Eng nufuzli dasturlar ichida 800 m, 1500 m va 3000 m g’ovlar osha yugurish masofalaridir. O’rta masofaga yugurish yengil atletikaning eng mashhur va ajoyib turlaridan biridir, chunki u uzoq masofaga yugurish kabi uzoq emas va sprint kabi tez emas. Bu sportchilar o’rtasidagi
4shiddatli raqobat va musobaqaning maksimal dinamikligi bilan bog’liq, chunki ushbu turdagi har qanday darajadagi musobaqalar qisqa vaqt ichida barcha eng yaxshi fazilatlarini butun masofaga to’g’ri taqsimlashga intiladigan eng ko’p sportchilarni o’z ichiga oladi. Trenerlar va sportchilar doimo eng yuqori natijalarni qo’lga kiritishning eng yangi usullarini izlaydilar. Shu munosabat bilan 15-16 yoshli sportchilarning 800 metrga yugurishga maxsus jismoniy tayyorgarligini oshirish muammosi yillar davomida dolzarbligicha qolmoqda. Buni Matveeva L.P., Ozolina N.G. kabi mualliflarning asarlari tasdiqlaydi va boshqalar [34; 35; 43; 44]. Tadqiqot obyekti - yugurish bo’yicha ixtisosligi 800 metr bo’lgan 15-16 yoshli sportchilarni tayyorlash jarayoni. Tadqiqot mavzusi- o’rta masofaga yug’uruvchi 15-16 yoshli sporchilarni mashg’ulot jarayonida tezkor-kuch sifatlarni rivojlantirish samaradorligi. Tadqiqot maqsadi -800 metrga yuguruvchi 15-16 yoshli o’g’il bolalarning musobaqa faoliyatida samaradorligini oshirish imkonini beruvchi maxsus jismoniy tayyorgarligini oshirish dasturini ishlab chiqish va tajribani asoslash. Tadqiqot gipotezasi- o’rta masofaga yuguruvchi 15-16 yoshli o’g’il bolalarni mashg’ulot jarayonida maxsus jismoniy tayyorgarligini oshirish samarali bo’ladi, agar: -maxsus jismoniy tayyorgarlik darajasini diagnostika qilish; -o’rta masofalarga yugurish parametrlari va tezkor-kuch sifatlarni takomillashtirishni hisobga olgan holda sportchilarning maxsus jismoniy tayyorgarligini oshirish bo’yicha dasturini ishlab chiqish; - samaradorlik mezoni sifatida, 15-16 yoshli sportchilarning maxsus jismoniy tayyorgarligi darajasi va musoboqadagi faoliyati natijalarini oshirishini hisobga olinadi. Tadqiqot maqsadlari: 1. Malakali o’rta masofaga yuguruvchilarning maxsus jismoniy tayyorgarligi muammosi holati bo’icha nazariy tahlilini o’tkazish. 2. Yugurish bo’yicha ixtisosligi 800 metr bo’lgan 15-16 yoshli
5sportchilarning maxsus jismoniy tayyorgarligining boshlang’ich darajasini o’rganish. 3. 15-16 yoshli 800 metrga yuguruvchi sportchilarning maxsus jismoniy tayyorgarligini oshirish dasturini ishlab chiqish va tajriba sinovdan o’tkazish. Tadqiqotning amaliy ahamiyati : ixtisosligi bo’yicha o’rta masofaga yuguruvchi 15-16 yoshli sportchilarning maxsus jismoniy tayyorgarligini oshirish bo’yicha dastur ishlab chiqish va uni amalda qo’llash. Dissertatsiya materiallaridan IBO’SM va BO’SM yengil atletika trenerlari tomonidan ixtisosligi 800 m masofaga yuguruvchi 15-16 yoshli sportchilarning mashg’ulot jarayonini tashkil etishda foydalanish mumkin. Tadqiqot bazasi. Qo’yilgan vazifalarga muvofiq, o’rganish ishlari Samarqand viloyati sportning o’yin turlari va yengil atletika bo’yicha ixtisoslashgan bolalar-o’smirlar sport maktabi bazasida olib borildi. 1-BOB O’RTA MASOFAGA YUG’URUVCHI 15-16 YOSHLI SPORTCHILARNI MASHG’ULOT JARAYONIDA TEZKOR-KUCH SIFATLARINI RIVOJLANTIRISHNING NAZARIY ASOSLARI 1.1. O’rta masofaga yugurishning xususiyatlari Yengil atletika - sport malikasi. Bu shior ko’p yillar davomida o’z ahamiyatini yo’qotmagan. Yengil atletika 24 ta dasturni o’z ichiga oladi, Olimpiya o’yinlarining asosi va uning eng muhim ustunligi, qulayligi, har kim o’z kuchini va imkoniyatlarini sinab ko’rishi mumkin. Erkinjon Tulkinovich Isakov (1974 yil 25 noyabr) - O’zbekiston sportchi si , ixtisosligi o’rta masofaga yugurish , O’zbekiston milliy terma jamoasi (1999 yildan). XXVII yozgi Olimpiya o’yinlari (2000) (Sidney, Avstraliya), shuningdek, XXVIII Yozgi Olimpiya o’yinlari (2004) (Afina, Gretsiya) ishtirokchisi 800 metrga 4-poygada 1:48,28 natija ko’rsatdi, ammo bu natija turnirning final qismiga o’tish uchun etarli emas edi. Zamira Xamatxanovna Zaytseva ( 16 fevral 1953 yil ) - Yengil atletikachi ,