O`ZBEKISTON TARAQQIYOTINING YANGI BOSQICHIDA RESPUBLIKA SANOATINING RIVOJLANISH TARIXI (SAMARQAND VILOYATI MISOLIDA)
![O`ZBEKISTON TARAQQIYOTINING YANGI BOSQICHIDA RESPUBLIKA
SANOATINING RIVOJLANISH TARIXI (SAMARQAND VILOYATI
MISOLIDA)
Kirish: ..................................................................................................... betlar
1 Bob O`zbekiston taraqqiyotining yangi bosqichida sanoat sohasida
islohotlarni chuqurlashtirish omillari...-bet
1 .1 §. M a m l a k a t d a s a n o a t s o h a s i d a a m a l g a o s h i r i l a y o t g a n
i s l o h o t l a r n i n g n a t i j a l a r i v a b u j a r a y o n d a v u j u d g a k e l g a n
m u a m m o l a r
……………………………………………………………………………………
…betlar
1.2 §. Respublika sanoati sohasidagi islohotlarni chuqurlashtirish zarurati va
uning huquqiy asoslarining yaratilishi ............................................... betlar
2 Bob Samarqand viloyatida rivojlanishning yangi bosqichida sanoat
sohalarida amalga oshirilayotgan islohotlar jarayoni ............................... bet
2. 1 §. Avtomabilsozlik sanoatining rivojlanishi……………… betlar
2. 2 §Oziq-ovqat sanoati tarmoqlarining kengayib borishi…betlar
III Bob Samarqand sanoati sohasida tarkibiy
o`zgarishlar……………………bet
3.1§ Urgut erkin iqtisodiy zonasining tashkil topishi…………………………
betlar
3.2§Erkin iqtisodiy zonaning kengaytirilishi va uning viloyat iqtisodiyoti
nufuzining ortib
borishi………………………………………………………………betlar
3.3§Klaster tizimining sanoatning turli sohalari rivojlanishidagi o`rni va
ahamiyati…betlar
Xulosa](/data/documents/4d9c5544-b4b5-4edc-ae29-9ca9c653dcab/page_1.png)
![7.Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati
8.Ilovalar
Xulosa .................................................................................................... betlar](/data/documents/4d9c5544-b4b5-4edc-ae29-9ca9c653dcab/page_2.png)
![KIRISH
Istiqlol sharofati bilan yurtmiz tarixini o`rganishga bo`lgan e`tibor ham
bir qadar o`zgardi. O`tmishni borligicha yanada to`laqonli yoritish imkoniyati
vujudga keldi. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1998 - yil 27
iyuldagi “O’z FA tarix instituti faoliyatini takomillashtirish haqidagi” qarori
qabul qilingach, tarixiy muammolar va ularning yechimlarini izlash jarayoni
yuqorilab bormoqda.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoyevning 2018-yil 28
dekabrda O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisga Murojaatnomasida mamlakat
iqtisodiyotini yanada rivojlantirish borasidagi aniq fikr va g‘oyalar belgilab
berildi, o‘rtaga qo‘yilgan dolzarb muammolar, ularning mohiyati va ahamiyati
atroflicha tahlil qilinishi kerakligini aytdi. Bunda, “O‘ zbekiston sanoati
rivojlanishining asosiy maqsadi nafaqat ushbu iqtisodiyot sektorida o‘sish
sur’atlarini oshirishga intilish, balki boy tabiiy resurslar salohiyatidan
foydalanish orqali ustuvor tarmoqlar va ishlab chiqarishni rivojlantirish, uning
zamonaviy tarkibini shakllantirish, tashqi va ichki bozorda mamlakat sanoati
raqobatdoshligi va samaradorligini oshirish uchun chora-tadbirlar majmuasini
shakllantirishdan iborat” deb ta’kidlab o‘tdi 1
.
Samarqand viloyati ham besh yillik reja 2
dasturida hududni rivojlantirish
ishlarini jadal davom ettirmoqda. Dasturga ko`ra Samarqand viloyatini 2022-
2026-yillarda hududlarni kompleks tarzda ijtiomiy-iqtisodiy rivojlanishiga
erishish ko`zda tutilgan.
1
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoyevning 2019 yil uchun mo‘ljallangan eng
muhim ustuvor vazifalar haqidagi Oliy Majlisga Murojaatnomasi. //Xalq so‘zi, 29 dekabr
2018 yil.
2
O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori. 2022-2026-yillarda Samarqand
viloyati hududlarini kompleks ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish va aholi turmush darajasini
yanada yaxshilashga doir qo`shimcha chora-tadbirlar to`g`risida. Toshkent sh.,2022-yil 28-
aprel,222-son](/data/documents/4d9c5544-b4b5-4edc-ae29-9ca9c653dcab/page_3.png)
![Sanoatning rivojlanish strategiyasini ishlab chiqish jarayonida asosiy
e’tibor tarkibiy o‘zgarishlarga qaratilgan bo‘lib, ular sanoat tarmoqlaridagi
makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar va tarkibiy siljishlar bilan birgalikda bashorat
qilinadi. Sanoatning tarmoq tarkibini 2030 yilga qadar takomillashtirish
YaIMda sanoat ulushini rivojlangan davlatlarda YaIM tarkibidagi xarakterlarga
xos bo‘lgani kabi 2017 yildagi 33,5 foizdan 2030 yilda 40 foiz 3
oshirish bilan
asoslanadi. Bu maqsadga erishi uchun, shuni aytish kerakki, bugungi kunda
mamlakatimizda bu boradagi ishlar boshlab yuborilgan. Ayni vaqtda bu ishlar
har bir turdagi istiqbolli xomashyo va yarim fabrikat bo‘yicha chuqur qayta
ishlashning 2020, 2025, 2030 yillarga mo‘ljallangan aniq dasturiga ega bo‘lish
uchun mutlaqo yangi dasturiy kompleks yondashuvni talab etadi.
Bundan tashqari, davlatimiz rahbariyati tomonidan tanlab olingan
taraqqiyot strategiyasi raqobatdosh, eksportbop hamda import o‘rnini bosuvchi,
yuqori qo‘shimcha qiymatga ega mahsulotlar ishlab chiqarishga qaratilgan
bo‘lib, u sanoatning barqaror va mutanosib ravishda o‘sishi hamda ishlab
chiqarish quvvatlarini modernizatsiyalash, texnik va texnologik yangilash
asosida uning yetakchi tarmoqlarini rivojlantirishni ko‘zda tutadi. Buni
yurtimizda amalga oshirilayotgan ochiq iqtisodiyot, sog‘lom raqobat,
ishbilarmonlik va investitsiya muhitini tubdan yaxshilash uchun zarur
sharoitlarni yaratilayotganligi, iqtisodiyotda davlat ishtirokini kamaytirish,
xususiy sektorni jadal rivojlantirish orqali yangi ish o‘rinlarini ko‘paytirishga
alohida e’tiborni kuchayayotganligi, iqtisodiyotni modernizatsiya va
diversifikatsiya qilish, mehnat unumdorligini oshirish orqali yuqori iqtisodiy
o‘sishni ta’minlashga erishish borasidagi olib borilayotgan islohotlardan,
«yashirin» iqtisodiyotga qarshi kurashish, uning hajmini keskin qisqartirish
borasidagi, valyutani erkinlashtirish siyosatini izchil davom ettirish, barqaror
monetar siyosatni amalga oshirish, iqtisodiyotni rivojlantirishga doir strategik
vazifalarni ro‘yobga chiqarishga qodir malakali kadrlarni tayyorlashga
3
O`sha yerda…](/data/documents/4d9c5544-b4b5-4edc-ae29-9ca9c653dcab/page_4.png)
![qaratilgan yo‘nalishlarning samarali amalga oshirilayotganligidan va mamlakat
iqtisodiyotda tizimli o‘zgarishlar amalga oshirilib, iqtisodiyotini barqaror
rivojlanishiga erishishda yalpi ichki mahsulot tarkibida sanoatning ulushi
oshirishga qaratilayotganligidan ko‘rish mumkin.
Ushbu magistrlik ishida yoritib beriladi. O`zbekistonning yangi
taraqqiyoti davtida sanoat sohasi va uning rivojlanishi, erkin iqtisodiy
zonalarning tashkil etilish jarayonlari Samarqand viloyati misolida yoritib
beriladi.
Mavzuning dolzarbligi: Sanoatni rivojlantirish zaruarati va bu sohaning
huquqiy asoslari. Sanoatlashtirish jarayonida vujudga kelayotgan muammolar.
Bugungi sanoatlashgan dunyoda ushbu sohaning naqadar dolzarbligi,
shuningdek unga e`tiborning kuchayishi muhimdir. Global rivojlanish
jarayonida munosib ishtirok etish har bir davlat va huquq uchun iqtisodiy
nuqtayi nazardan muhimdir. Ushbu jarayonlarni atroflicha tahlil etish barcha
soha vakillari xususan tarix fani doirasida ham ahamiyatli.
Mavzuning maqsadi va vazifalari: Ushbu dissertatsiya ishining
maqsadi
O`zbekistonning yangi taraqqiyot davrida sanoat taraqqiyotini O`zbekiston
tarixi fanining eng samarali va so’ngi usullari yordamida ochib berish. Ushbu
sohani Samarqand viloyatimisolida atroflicha tahlil etish.
Mavzuning tarixs h unosligi: O`zbekistonning eng yangi tarixi, amaldagi
qonun hujjatlari, Oliy Majlisning sohaga oid qonun hujjatlari, prezident
farmonlari, Harakatlar strategiyasi, viloyatda malga oshirilayotgan sohaga oid
qonun hujjatlari.
Tadqiqot ob’ekti: Tadqiqot ob’ektiga O`zbekistonning mustaqillik
sohaga oid olib borilayotgan faoliyatlar va jarayonlarni atroflicha tahlil qilish va
yoritib berish.](/data/documents/4d9c5544-b4b5-4edc-ae29-9ca9c653dcab/page_5.png)
![Mavzuning nazariy va amaliy ahamiyati: Ishning nazariy ahamiyati
shundan iboratki hozirgi kunda Samarqand viloyatida sanoatning turlari,
ularning faoliyati, yangi sanoat markazlarining tashkil etilishi borasidagi amaliy
qadamlarni tahlil qilish. Sanoat tarmoqlarining ish jarayonlarida va ularning
faoliyatida vujudga keladigan muammolar va ularning yechimlarini qidirish.
Amaliy ahamiyati shundaki qo’lga kiritilgan yutuqlardan oliy o’quv yurtlarida
ijtimoiy va iqtisodiy fanlarni o’qitishda xususan, yurtimiz oliy o’quv
yurtlarining tarix fakultetlari O`zbekiston tarixi yo’nalishlarida faoliyat
yuritayotgan professor-o’qituvchilar o’z ma’ruzalarida, uslubiy qo’llanmalar
tayyorlashda, magistr va talabalar esa O`zbekistonning bugungi yangi
taraqqiyot yo`nalishlari tarixini o’rganayotganda ushbu tadqiqot natijalaridan
foydalanishlari mumkin.
Mavzuning ishlab chiqarishga bog’liqligi: Dissertatsiya tadqiqoti
natijasini respublikamizdagi maktablarda tarixchi o’qituvchilarining o’quv-
metodik faoliyatiga joriy etish, tarix muzeylari, sayyohlik tashkilotlari
faoliyatiga tadbiq etish tavsiya etiladi.
Dissertatsiyaning tuzilishi: Tadqiqot kirish, uch bob, yetti paragraf,
xulosa va adabiyotlar ro’yxatidan iborat.
O`zbekiston taraqqiyotining yangi bosqichida respublika sanoatining rivojlanish
tarixi (Samarqand viloyati misolida) va boshqalarni kiritishimiz mumkin.
Mavzuning o`rganilish jarayoni asosan huquqiy hujjatlar asosida olib boriladi.
Sohaga oid qonun hujjatlari, farmon, qarorlarga : Oliy Majlis qarorlari, qonunlar,
prezident qarorlari va farmonlari, milliy dasturlar kiradi.
KIRISH](/data/documents/4d9c5544-b4b5-4edc-ae29-9ca9c653dcab/page_6.png)
![Insoniyatning tarixiy taraqqiyoti va rivojlanish bosqichlariga e’tibor
bersak, har bir davrning o‘z taraqqiyot omillari, ehtiyojlari, talablari va hayotiy
tamoyillari bo‘ladi. Tabiiyki, bularning barchasini shakllantirish va
rivojlantirishga, ularga alohida ma’no-mazmun bag‘ishlashga, bu davrda davlat,
jamiyat hayoti, ijtimoiysiyosiy institutlar faoliyatining aniq yo‘nalishlarini
belgilab beradigan ulkan tarixiy voqealarning guvohi bo‘ladi. O‘zbekiston
Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning bevosita tashabbusi va
rahbarligida qabul qilingan hamda izchil amalga oshirilayotgan O‘zbekiston
Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalish bo‘yicha Harakatlar
strategiyasi mamlakatimiz hayotida taraqqiyotning yangi bosqichini boshlab
berdi. Bu jarayonning amaliy natijalari, belgi va xususiyatlari bugungi kunda
hayotimizning barcha jabhalarida, eng muhimi, xalqimizning ongu tafakkuri,
intilish va harakatlarida yaqqol ko‘zga tashlanmoqda. Shu ma’noda, Harakatlar
strategiyasi O‘zbekistonni tez sur’atlar bilan o‘zgarayotgan zamon talablari
asosida jadal rivojlantirishning ilmiy-nazariy, amaliy-konstruktiv asoslarini
belgilab beradigan, taraqqiyotning yangi davri uchun mo‘ljallangan muhim
dasturilamaldir, desak, ayni haqiqat bo‘ladi. Bu keng ko‘lamli, noyob hujjat
davlatimizning barcha sohalarida yangicha yondashuv va mezonlarni joriy etish,
aholining barcha qatlamlari o‘rtasida tashabbuskorlik, tadbirkorlik, el-u
yurtimiz taqdiri va kelajagi uchun mas’uliyat va daxldorlik tuyg‘usini oshirish,
aniq tizim asosidagi samarali faoliyat tartibini joriy etishda tobora hal qiluvchi
ahamiyat kasb etib borayotganini hozirgi kunda yurtimizda va xorijdagi nufuzli
ekspert va tahlilchilar, jahon siyosat maydonida katta o‘rin tutadigan atoqli
davlat va siyosat arboblari keng e’tirof etishmoqda. Hozirgi vaqtda davlat va
jamiyat boshqaruvining barcha bosqichlarida tanqidiy tahlil, qat’iy tartibintizom
qabul qilinayotgan har bir qonun, farmon va qaror, joriy etilayotgan yangilikka
ongli munosabat birinchi o‘ringa chiqib, ishchanlik muhiti keng qaror topib
borayotganiga barchamiz guvoh bo‘lmoqdamiz. Har bir sohada davlat
tomonidan belgilab berilgan aniq va samarali tizim va standartlar asosida ish](/data/documents/4d9c5544-b4b5-4edc-ae29-9ca9c653dcab/page_7.png)
![tutish, masalan, iqtisodiyot sohasini oladigan bo‘lsak, nafaqat mahsulotlar
sifatini, balki shu mahsulotlarni ishlab chiqaradigan odamlarda kasbiy
rivojlanishning uzluksizligi, ularda o‘z shaxsiy mas’uliyatini doimo chuqur his
etib yashashni ta’minlaydi, bu esa faoliyatda barqarorlik, izchillik va sifat
omillariga rioya etishni zaruriyatga aylantiradi 4
. Harakatlar strategiyasi
odamlarni ochiqlik, oshkoralik, shaffoflik muhitida yashash va ishlashga da’vat
etmoqda. Har bir soha faoliyati ulkan ta’sir kuchiga ega bo‘lgan, fuqarolik
jamiyatining ajralmas qismi bo‘lgan jamoatchilik nazorati ostida rivojlanishi
zarurligini kun tartibiga qo‘ymoqda. Bunday muhitda insonning davlat, jamiyat
va o‘z oldida mas’uliyatni to‘la his etib yashashi, so‘zi bilan ishi bir bo‘lishiga
rioya etish fazilatlari asosiy mezon sifatida namoyon bo‘ladi. Harakatlar
strategiyasi O‘zbekistonda huquqiy demokratik asosdagi xalq davlatini barpo
etish yo‘lini har tomonlama asoslab beradigan hujjat hisoblanadi. Mamlakatimiz
Prezidenti Shavkat Mirziyoyev davlat rahbari sifatidagi dastlabki nutq va
ma’ruzalaridayoq «Xalq davlat idoralariga emas, balki davlat idoralari
xalqimizga xizmat qilishi kerak», «Xalq boy bo‘lsa, davlat ham boy va qudratli
bo‘ladi» degan g‘oyalarni o‘rtaga tashladi. Bu g‘oyalar mamlakatimiz
konstitutsiyasida belgilab qo‘yilgan «Xalq davlat hokimiyatining birdan-bir
manbaidir» degan qoidaga har tomonlama mos bo‘lib, uning mantiqiy rivoji,
amaliy natijasini ifoda etadi. Ya’ni, xalq davlat hokimiyatining birdan-bir
manbai bo‘lsa, bu hokimiyatni amalga oshiradigan davlat idoralari avvalo
kimga xizmat qilishi kerak? Albatta, birinchi navbatda xalqqa xizmat qilishi
lozim. Shu nuqtayi nazardan qaraganda, davlatimiz rahbarining yuqorida zikr
etilgan g‘oyalari ham mantiqiy jihatdan to‘liq konstitutsiyaviy mazmun va
mohiyatga ega bo‘lib, ular O‘zbekistonda barpo etilayotgan davlat va jamiyat
mazmunini yanada aniqlashtiradi. Ya’ni, biz barpo etayotgan huquqiy
4
2017-2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор
йўналиши бўйича Ҳаракатлар стратегиясини «Халқ билан мулоқот ва инсон
манфаатлари йили»да амалга оширишга оид Давлат дастурини ўрганиш бўйича илмий-
услубий рисола –Т.: Маънавият, 2017. –Б.5. 202](/data/documents/4d9c5544-b4b5-4edc-ae29-9ca9c653dcab/page_8.png)
![demokratik davlatning birinchi o‘rinda turadigan qadriyati adolat, huquq va
qonunlarni belgilaydi. Xalqning erkin, tinch, ozod va farovon yashashi, shu
g‘oyalarni himoya qilib, mustahkamlab, o‘zaro tenglik asosida oldinga intilishi
– demokratiyadir. Bir so‘z bilan aytganda, bugungi kunda mamlakatimizda
mazmunan yangi davlat, yangi jamiyat tarkib topayotgan ekan, unga mos yangi
qadriyat va munosabatlar tizimi shakllanishi ham tabiiydir. Hozirgi vaqtda
qabul qilinayotgan qonunlar, farmon va qarorlar ana shu ulkan o‘zgarishlarga
yangi turtki va yo‘nalish bermoqda. Biz bugun ajdodlarimiz ming-ming
yillardan beri orzu qilgan, ammo amalga oshira olmagan, adolat, tinchlik,
obodlik, farovonlik kabi qadriyatlar mujassami bo‘lgan chinakam xalq davlatini
barpo etishga kirishdik. O‘zbekistonda 2016- yil 4- dekabrda bo‘lib o‘tgan
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovidan keyin xalq davlatining
mustahkam poydevorini qurish, demokratik imkoniyatlarni kengaytirish, qonun
chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyatining mustaqil hokimiyat sifatida
faoliyat olib borishi bo‘yicha asosiy talabdan kelib chiqadigan bosh tamoyil -
xalqqa xizmat qilish va uning oldida hisob berish masalasi kun tartibiga
qo‘yildi. Agar ana shu tamoyilga amal qilinmasa, har qanday hokimiyat faqat
byurokratik tuzilmadan iborat bo‘lib qolishi haqli ravishda ta’kidlab
kelinmoqda. Haqiqatan ham, xalqqa yaqinlashish, uning ichiga kirib, eng
dolzarb muammolarini hal etish, elu yurt dardu, tashvishlari bilan yashash har
qanday hokimiyatning borlig’ini bildiradi. Chunki u shu tariqa hokimiyatning
birdan-bir manbai bo‘lgan xalq tomonidan e’tirof etiladi, qo‘llabquvvatlanadi.
Bugungi kunda Prezidentimiz tomonidan «Buyuk kelajagimizni mard va
olijanob xalqimiz bilan birga quramiz» degan ezgu va hayotbaxsh shior asosida
olib borilayotgan keng ko‘lamli islohotlar tufayli har bir kunimiz inson
manfaatlarini ta’minlash, fuqarolar haq-huquqlarini kafolatli himoya etish,
odamlarni rozi, baxtli, saodatli qilishga qaratilgan yangi, qudratli o‘zgarishlar](/data/documents/4d9c5544-b4b5-4edc-ae29-9ca9c653dcab/page_9.png)
![ruhida kechmoqda. O‘zbekiston jamiyati sifat jihatidan mutlaqo yangi davrga
qadam qo‘ymoqda 5
.
5
2017-2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор
йўналиши бўйича Ҳаракатлар стратегиясини «Халқ билан мулоқот ва инсон
манфаатлари йили»да амалга оширишга оид Давлат дастурини ўрганиш бўйича илмий-
услубий рисола –Т.: Маънавият, 2017. –Б.5.](/data/documents/4d9c5544-b4b5-4edc-ae29-9ca9c653dcab/page_10.png)
![I Bob O`zbekiston taraqqiyotining yangi bosqichida sanoat sohasida
islohotlarni chuqurlashtirish omillari
1.1 §. M a m l a k a t d a s a n o a t s o h a s i d a a m a l g a o s h i r i l a y o t g a n
i s l o h o t l a r n i n g n a t i j a l a r i v a b u j a r a y o n d a v u j u d g a k e l g a n
m u a m m o l a r
XXI asrda O‘zbekiston jadal sur'atlar bilan taraqqiy etayotgan, ijtimoiy
tomondan yo‘naltirilgan bozor iqtisodiyotiga asoslangan mamlakatdir.
Mamlakatimiz hukumati tomonidan ishlab chiqilgan taraqqiyot strategiyasi
raqobatbardosh, eksport uchun qulay hamda import o‘rnini bosuvchi, yuqori
qo‘shimcha qiymatga ega mahsulotlar ishlab chiqarishga yo`naltirilgan bo‘lib, u
sanoatning bardavom va munosib yo`nalishlarda o‘sishi shu bilan birga ishlab
chiqarish sohalari quvvatlarini texnik jihatdan modernizatsiyalashtirish, texnik
va texnologik yangilash borasida sohaning yetakchi yo`nalishlarini rivojlantirib
borishni ko‘zda tutadi. Mamlakatimizning istiqlol davrida yig`ilgan
tajribasining isbotlashicha, har qanaqa mamlakat iqtisodiyotining negizlarini
bo‘lgan sanoat integratsiya asosida hamda jahon hamjamiyati talab va
ehtiyojlari darajasida ravnaq topishi zarurdir. O‘zbekistonning sovet tuzumi
davridagi sust rivojlangan va deformatsiyalangan iqtisodiyotining oldida turgan
murakkab hisoblangan vazifalarni oldindan ko‘ra olgan birinchi prezidentimiz
Islom Karimov 1989-yildayoq shunday degan edi: “Bu o‘rinda asosiy vazifa -
ishlab chiqarilayotgan va qazib olinayotgan xom ashyoni kompleks qayta
ishlashda, aytish mumkinki, chiqindisiz qayta ishlashda, respublikaning o‘zida
uni tayyor mahsulotga aylantirishdadir. Boshqacha aytganda, respublikada
zamonaviy texnika va texnologiya bilan jihozlangan qudratli qayta ishlash
sanoatini bunyod etish va shunday qilib, uzluksiz o‘sib borayotgan mehnat
resurslarini ish bilan ta'minlash, respublika milliy daromadining yuqori](/data/documents/4d9c5544-b4b5-4edc-ae29-9ca9c653dcab/page_11.png)
![sur'atlarda o‘sishiga erishish hamda mamlakatimizdagi har jihatdan uyg‘un
rivojlangan respublikalar darajasiga yetib olishdir” 6
.
Vaholangki, O‘zbekiston Respublikasi iqtisodiiy yo`nalishi jahonning
tezkor rivojlanish ko`rsatayotgan davlatlari iqtisodiyoti darajasiga ko‘tarishdek
g`oyani oldiga qo‘ygan davlatimiz tomonidan mustaqillikning ilk yillaridayoq
bosqichma-bosqich islohotlarni o‘tkazishning besh tamoyiliga asoslangan
bo`lib, maqsadli yo‘naltirilgan erkin bozor iqtisodiyotiga o‘tishning o‘ziga xos
modelini ishlab chiqqan edi. Ma'lumki, hali yosh mustaqil davlatning iqtisodiy
rivojlanishi bo‘yicha tanlangan mazkur model bugun jahon hamjamiyati
tomonidan yuqori e'tirof etildi hamda “o‘zbek modeli” deya nom oldi.
Nazarda tutilgan islohotlarning tizimli amalga oshirilishi natijasida
iqtisodiy jihatdan o‘sishning barqarorligi va mutanosibligi ta'minlab borildi.
Keyingi yillar mobaynida O‘zbekiston Respublikasi yalpi ichki
mahsulotlarining yillik o‘sib borishi darajasi 8 foizdan yuqorini tashkil qilib
bormoqda. Xususan, istiqlol yillarida O‘zbekiston iqtisodiyoti deyarli 6 marta,
aholining real daromadlari qariyb 9 baravar o‘sishi kuzatildi. Yalpi ichki
mahsulotni aholi jon boshiga nisbatan hisoblaganda esa, u 6,9 ming AQSH
dollarigacha ortdi hamda O‘zbekistonning o‘rtacha darajali daromadga ega
mamlakatlar qatoriga kirishiga imkon berdi.
O‘tish davrining murakkab sharoitida iqtisodiyotning bazaviy tarmoqlari – neft-
gaz, oltin qazib chiqarish, rangli metallurgiya, kimyo va neft-kimyo sanoatini
rivojlantirishga alohida e'tibor qaratildi. Bu esa davlatimizning makroiqtisodiy
barqarorligini yanada mustahkamlashga xizmat qildi.
Mustaqillik davrida O‘zbekiston iqtisodiyotida amalga oshirilgan ijobiy
o‘zgarishlar tufayli uning tuzilmasini sezilarli darajada diversifikatsiya qilishga
erishildi. Avtomobilsozlik, shu jumladan, dvigatel hamda ehtiyot qismlar ishlab
chiqarish, neft-gaz kimyosi, neft-gaz mashinasozligi, zamonaviy qishloq
6
I. A. Karimov. 1989-yilgi nutqidan .](/data/documents/4d9c5544-b4b5-4edc-ae29-9ca9c653dcab/page_12.png)
![xo‘jaligi mashinasozligi, qurilish materiallari sanoati, temir yo‘l mashinasozligi,
maishiy elektronika asboblari ishlab chiqarish, farmatsevtika va mikrobiologiya,
oziq-ovqat, to‘qimachilik, charm-poyabzal sanoati hamda boshqa bir qator
mutlaqo yangi tarmoqlarning yo‘lga qo‘yilishi bunga zamin yaratdi. Samarqand
shahrida avtobus ishlab chiqaruvchi “Isuzu” (Yaponiya) va yuk avtomobillari
ishlab chiqaruvchi “MAN” (Germaniya) zavodlari ishga tushirildi. Natijada
O‘zbekiston sanoatining tarmoq tuzilmasida sezilarli sifat o‘zgarishlari ro‘y
berdi. Buni quyidagi raqamlar ham tasdiqlaydi: iqtisodiy o‘sishning lokomotivi
hisoblangan sanoatning ulushi 35 foizga yaqinni tashkil etadi, ayni paytda
qishloq xo‘jaligining ulushi bosqichma-bosqich 18 foizgacha kamaydi,
xizmatlar ulushi esa 33 foizdan 47 foizga ko‘tarildi. Bunday o‘zgarishlar jadal
rivojlanuvchi iqtisodiyotlarga xosdir.
O‘zbekistonning sanoati diversifikatsiya qilinishi natijasida uning eksport
tuzilmasi ham o‘zgarib bormoqda. Agar o‘tgan asrning 90-yillari boshida
mamlakatimiz eksporti, asosan, paxtadan iborat bo‘lgan va uning ulushi eksport
umumiy hajmining 60 foizini tashkil qilgan bo‘lsa, hozirgi paytda chetga
chiqarilayotgan mahsulotlarning deyarli 80 foizi qishloq xo‘jaligi texnikasi,
zamonaviy qurilish materiallari, tayyor to‘qimachilik buyumlari hamda
poyabzal, kabel-o‘tkazgichlar singari qayta ishlashga asoslangan tarmoqlarning
mahsulotlaridir.
Ta'kidlash joizki, O‘zbekistonning industrial taraqqiyotida sanoat ishlab
chiqarishini mahalliylashtirish muhim o‘rin egallaydi. Dastlab
mahalliylashtirish dasturi 2000 yiliyoq qabul qilingan edi. O‘shandan buyon
dastur doirasida qiymati 5,5 milliard AQSH dollaridan ortiq bo‘lgan 2600 dan
ziyod loyihalar amalga oshirildi. Mahalliylashtirilgan korxonalarda 5 ming
turdan ortiq sanoat mahsulotini ishlab chiqarish o‘zlashtirildi, bu esa yiliga 7
milliard AQSH dollarilik mahsulot importining o‘rnini bosdi, deganidir. Faqat
keyingi ikki yil ichida ishlab chiqarishni mahalliylashtirish hisobiga 97 guruh](/data/documents/4d9c5544-b4b5-4edc-ae29-9ca9c653dcab/page_13.png)
![tovarlarni import qilish butunlay to‘xtatildi, shuningdek, 306 turdagi mahsulotni
chetdan keltirish 2 baravardan ziyod kamaydi.
Tarmoq ichidagi va tarmoqlararo sanoat kooperatsiyasini rivojlantirish ham har
yili o‘tkaziladigan Xalqaro sanoat yarmarkasi hamda Kooperatsiya birjasi
doirasida mamlakatimizda ishlab chiqarilgan mahsulotlarni sotish bo‘yicha
buyurtmalarni joylashtirishning shartnomaviy tizimini hamda undagi
yengilliklar tartibini yaratishga olib keldi.
Agar mustaqillikning dastlabki yillarida respublikamizda asosiy
maqsadlar qisqa muddatli istiqbolga qaratilgan bo‘lsa, ayni vaqtda iqtisodiy
o‘sishning yuqori sur'atlari, makroiqtisodiy barqarorlik va faol tuzilmaviy
yangilanishlar tufayli ustuvor vazifalarni o‘rta hamda uzoq muddatlarga
belgilab olish va amalga oshirish imkoniyati yuzaga keldi. Bugungi kunda uzoq
muddatli istiqbolga mo‘ljallangan iqtisodiy siyosatning bosh maqsadi mavjud
xom ashyo zaxiralarini qayta ishlashning davomli zanjirini shakllantirishda
afzalliklarga ega bo‘lgan sanoat tarmoqlarini rivojlantirish, qo‘shimcha qiymatli
mahsulotni ko‘paytirishga xizmat qiladigan yuqori texnologiyali qayta ishlovchi
tarmoqlarni jadal taraqqiy ettirish uchun tejamkor hamda innovatsion omillarni
kuchaytirish hisobiga raqobatdosh, barqaror, tuzilmaviy jihatdan mutanosib
iqtisodiyotni yaratishdan iboratdir. Ana shu yo‘nalishda keyingi yillarda
mamlakatimiz sanoatida elektrotexnika jihozlari, polietilen, polipropilen,
mashinasozlik va boshqa sohalar uchun ehtiyot qismlar hamda butlovchi
buyumlar, maishiy elektrotexnika jihozlari – kir yuvish mashinalari, gaz
plitalari, konditsionerlar, changyutkichlar, yana bir qator yuqori texnologiyali
mahsulot turlarini tayyorlash o‘zlashtirildi. Natijada bugungi kunga kelib,
mamlakatimizda ishlab chiqarilayotgan sanoat mahsulotining 60 foizdan ziyodi
mustaqillik yillarida butunlay yangidan tashkil qilingan tarmoqlar hissasiga
to‘g‘ri kelmoqda. Shu bilan birga, O‘zbekistonda iqtisodiyotni yanada isloh
etish, tarkibiy o‘zgartirishlarni chuqurlashtirish hamda diversifikatsiyalash](/data/documents/4d9c5544-b4b5-4edc-ae29-9ca9c653dcab/page_14.png)
![bo‘yicha 2020-yilgacha mo‘ljallangan kompleks strategik dastur qabul qilingan
edi. U bir-biri bilan uzviy bog‘liq sakkizta kompleks dasturni birlashtirgan:
xususiy mulkni ishonchli muhofaza etish, iqtisodiyotda uning ulushi va
ahamiyatini oshirish, zamonaviy korporativ boshqaruv usullarini joriy qilish,
ishlab chiqarishni modernizatsiyalash hamda diversifikatsiyalash, tayyor
mahsulotlar ishlab chiqarishni mahalliylashtirish, muhandislik-kommunikatsiya
va yo‘l-transport infratuzilmasini rivojlantirish, iqtisodiyot tarmoqlari hamda
ijtimoiy sohada energiya iste'moli hajmini kamaytirish va energiya tejaydigan
texnologiyalarni joriy etishni ta'minlash. Shubhasiz, bunday faol sanoat hamda
investitsiyaviy siyosat mamlakatimizning investitsiyaviy jozibadorligini
oshirish va ishbilarmonlik muhitini takomillashtirish bo‘yicha doimiy ish olib
borish orqali amalga oshiriladi.
Jahon bankining “Biznes yuritish” hisobotiga ko‘ra, O‘zbekiston 2014-
2015-yillarda biznes yuritish uchun eng qulay sharoitlarni yaratgan islohotchi
davlatlar o‘ntaligiga kiritildi. Jahon banki ekspertlarining e'tiroficha,
O‘zbekistonda biznesni boshlash uchun sarflanadigan vaqt Yaponiyadagiga
qaraganda 1,5 baravar, Germaniyadagiga nisbatan 1,6 baravar, Gretsiya va
Isroildagiga qaraganda 2 baravar, Ispaniyadagiga nisbatan 2,2 baravar,
Xitoydagiga qaraganda 4,8 baravar kamdir. Kichik biznesga soliq yukining
darajasi esa bizning yurtimizda AQSH, Kanada, Germaniya, Avstriya, Fransiya,
Italiya, Ispaniya, Gretsiya, Yaponiya, Xitoy, Hindiston, Belarus hamda boshqa
davlatlardagiga nisbatan ancha past.
O‘zbekistonda yaratilgan qulay ishbilarmonlik muhiti xorijiy tadbirkorlar
va sarmoyalarni jalb etib kelmoqda. Bugungi kunda respublikamizda 90 dan
ortiq mamlakatning xorijiy kapitali ishtirokidagi 4 mingdan ziyod korxona
faoliyat yuritmoqda. Mamlakatimiz iqtisodiyotida har yili o‘zlashtirilayotgan
kapital qo‘yilmalarning 20 foizini xorijiy investitsiyalar hamda kreditlar tashkil
qiladi. Yirik xorijiy hamkorlarimiz sirasiga “Boing”, “Honeywell”, “Airbus”,](/data/documents/4d9c5544-b4b5-4edc-ae29-9ca9c653dcab/page_15.png)
![“MAN”, “Klaas”, “Knauf”, “Lemken”, “Nestle”, “Teknip”, ABB, “Maksam”,
“Isuzu”, “Itochu”, “Mitsubishi”, “General motors”, “Hitachi”, “Marubeni”,
“Hyundai”, “Samsung”, “El-Gi”, “Lotte chemical”, “Huawei”, ZTE, “CNPC”,
“Citic” singari ko‘pdan-ko‘p kompaniyalarni kiritish mumkin.
2015-2019 yillarda iqtisodiyotni yanada isloh qilish, tarkibiy o‘zgartirish va
diversifikatsiyalash bo‘yicha dasturi (Ishlab chiqarishda tarkibiy o‘zgarishlar,
modernizatsiya va diversifikatsiyani ta'minlash bo‘yicha 2015 - 2019 yillarga
mo‘ljallangan tadbirlar dasturi) umumiy qiymati 40 milliard AQSH dollaridan
ortiq bo‘lgan 846 ta yangidan boshlanadigan investitsiyaviy loyihalarni amalga
oshirishni ko‘zda tutilgan edi. Shu jumladan, 25 milliard dollarlik 70 ta loyiha
neft-gaz kimyosi hamda kimyo sanoatiga, 9 milliard dollarlik 30 dan ortiq
loyiha elektr energetikaga, 1 milliard dollarlik 150 ta loyiha to‘qimachilik va
charm-poyabzal sanoatiga, 410 million dollarlik 300 dan ziyod loyiha oziq-
ovqat sanoatiga, 270 million dollarlik 40 ga yaqin loyiha elektr texnika
sanoatiga tegishli. Yana sanoatning turli tarmoqlarida boshqa bir qator
loyihalarni hayotga tatbiq qilish rejalashtirilgan edi.
Bugungi kunda O‘zbekistonda iqtisodiyot tarmoqlarini 2030-yilgacha
rivojlantirish bo‘yicha uzoq muddatli dasturlar ishlab chiqilmoqda. Ular xom-
ashyo zaxiralarini 3-4 bosqichda chuqur qayta ishlashga qaratilgan
investitsiyaviy loyihalarni amalga oshirish asosida tegishli tarmoqlarni jadal
taraqqiy toptirish hamda yuqori qo‘shimcha qiymatga ega tayyor mahsulotlar
ishlab chiqarishni ko‘zda tutadi. To‘la ishonch bilan aytish mumkinki,
yurtimizda ishlab chiqarishni chuqur diversifikatsiya qilish orqali neft-kimyo va
kimyo sanoati mahsulotini 3 baravardan ortiqqa ko‘paytirish, murakkab
polimerlar, olefinlar, sintetik kauchuk, sun'iy tola, xushbo‘y uglevodorodlar
hamda boshqa turdagi yuqori texnologiyali mahsulotlar, murakkab mineral
o‘g‘itlar, shuningdek, ko‘plab sohalarda talab etiladigan kimyo](/data/documents/4d9c5544-b4b5-4edc-ae29-9ca9c653dcab/page_16.png)
![mahsulotlarining keng assortimentini ishlab chiqarishni o‘zlashtirish uchun
zarur barcha imkoniyat mavjud.
Mashinasozlik hamda elektr texnika sanoatida ishlab chiqarish hajmini
3,7 baravar, farmatsevtika mahsulotlarini qariyb 10 baravar, oziq-ovqat
sanoatini 5 baravar, qurilish materiallari sanoatini 4 baravar ko‘paytirish uchun
real sharoitlarga egamiz. Ushbu dasturlarni amalga oshirish qator investitsiyaviy
loyihalarni hayotga tatbiq qilishda xorijiy davlatlar kompaniyalari bilan
hamkorlikni yanada kengaytirish uchun ulkan imkoniyatlarni yaratadi.
Albatta, milliy iqtisodiyotimizni taraqqiy ettirishga turtki beruvchi sanoat
tarmoqlarini yanada takomillashtirish masalalari bundan keyin ham diqqat-
e'tiborda bo‘lishi tabiiy. Zero, bu – davlatimiz rahbari tomonidan belgilab
berilgan, 2030 yilga borib mamlakatimiz yalpi ichki mahsuloti hajmini 2
baravar ko‘paytirish hamda tarkibiy o‘zgartishlar hisobiga sanoatni jadal
sur'atlar bilan rivojlantirib, uning YAIMdagi ulushini 40 foizgacha yetkazishdek
ustuvor maqsadga erishishda eng muhim omillardandir.
So nggi yillarda respublika iqtisodiyotida davlatning roli va ishtirokiniʻ
qisqartirish, iqtisodiyot tarmoqlarini boshqarishga bozor prinsiplari va
mexanizmlarini keng joriy qilish, shuningdek, aholi farovonligi va turmush
darajasini oshirish bo yicha aniq maqsadga yo naltirilgan chora-tadbirlar
ʻ ʻ
amalga oshirildi. Shu bilan birga, iqtisodiyot organlarining amaldagi tuzilmasi,
ularning ishini tashkil qilish prinsip va usullari iqtisodiyotni boshqarishning
zamonaviy talablariga, shuningdek, iqtisodiyot tarmoqlaridagi tuzilmaviy
o zgartirishlarga javob bermaydi. Xususan, iqtisodiyotning o zgarishi sharoitida
ʻ ʻ
mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning asoslangan maqsadli
yo nalishlarini (indikatorlarini) shakllantirish, shuningdek, mavjud ichki va
ʻ
tashqi omillarni hamda islohotlarning strategik ustuvor yo nalishlarini hisobga
ʻ
olgan holda iqtisodiy o sishning yangi manbalarini aniqlash tizimi mavjud
ʻ](/data/documents/4d9c5544-b4b5-4edc-ae29-9ca9c653dcab/page_17.png)
![emas. Iqtisodiyotning hududiy va tarmoq taraqqiyoti, shu jumladan,
urbanizatsiya salohiyatini amalga oshirish orqali mutanosiblikni ta minlashʼ
uchun ishlab chiqarish kuchlarini joylashtirish borasidagi ishlarni
muvofiqlashtirish tizimi kerakli darajada yo lga qo yilmagan. Bozor
ʻ ʻ
tamoyillarini keng joriy etish, mahalliy ishlab chiqarishni diversifikatsiya qilish,
bozorni raqobatbardosh tovarlar bilan to ldirish va ularni tashqi bozorlarga
ʻ
yo naltirish hajmlarini oshirish bo yicha zarur tadbirlar ishlab chiqilmayapti.
ʻ ʻ
Natijada, barqaror ishchi o rinlari yaratish darajasi pastligicha saqlanib
ʻ
qolayotganligi aholini, ayniqsa, qishloq aholisini barqaror daromad manbai
bilan ta minlash imkonini bermaydi va sifatli inson kapitalini rivojlantirishga
ʼ
to sqinlik qiladi.
ʻ
Iqtisodiyot organlari faoliyati samaradorligini tubdan oshirish, ularni
mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish “lokomotiviga” aylantirish,
iqtisodiyotni boshqarishning bozor mexanizmlarini joriy etish maqsadida,
shuningdek, 2017 — 2021 yillarda O zbekiston Respublikasini
ʻ
rivojlantirishning beshta ustuvor yo nalishi bo yicha Harakatlar strategiyasiga
ʻ ʻ
asosan belgilangan vazifalarga muvofiq:
1. O zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot vazirligi
ʻ O zbekiston Respublikasi ʻ
Iqtisodiyot va sanoat vazirligi etib qayta tashkil etilsin va quyidagilar uning
asosiy vazifalari etib belgilansin:
makroiqtisodiy indikatorlarni tahlil qilish va prognozlash asosida iqtisodiyotni
boshqarishning bozor mexanizmlarini joriy etish va iqtisodiyotning real sektori
holati, tashqi bozorlari kon yunkturasi hamda global va mintaqaviy iqtisodiy
ʼ
rivojlanish tendensiyalari bilan bog liq holda
ʻ iqtisodiyot asosiy sohalarini
rivojlantirish strategiyasini shakllantirish ;
xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishni rag batlantirish, ishbilarmonlik muhitini
ʻ
yaxshilash va “xufiyona” iqtisodiyot ulushini qisqartirish uchun qulay sharoit](/data/documents/4d9c5544-b4b5-4edc-ae29-9ca9c653dcab/page_18.png)
![yaratish , jumladan, iqtisodiy jarayonlarda davlat ishtirokini qisqartirish,
byurokratik to siqlarni bartaraf etish, moliyaviy va ishlab chiqarishʻ
resurslaridan foydalanish qulayligini ta minlash, shuningdek, kichik sanoat
ʼ
zonalari salohiyatidan samarali foydalanish orqali bunga erishish;
milliy iqtisodiyotning raqobatbardoshligini oshirish va diversifikatsiya qilishni,
shuningdek, hududlar va tarmoqlarni rivojlantirish uyg unligini ta minlash
ʻ ʼ
maqsadida ishlab chiqarish kuchlarini samarali joylashtirish, hududlarning
mavjud tabiiy va iqtisodiy resurslaridan samarali foydalanish asosida mamlakat
sanoatini rivojlantirish strategiyalarini (modellarini) ishlab chiqish ;
innovatsiya ishlanmalari va texnologiyalarini joriy qilish, mehnat unumdorligini
oshirish, ishlov berish tarmoqlarini jadal rivojlantirish va yuqori qo shilgan
ʻ
qiymatli tayyor raqobatbardosh mahsulotlar ishlab chiqarishni kengaytirish
asosida tovar bozorlari muvozanatini ta minlash bo yicha tizimli chora-
ʼ ʻ
tadbirlarni amalga oshirish ;
eksportbop mahsulotlar ishlab chiqarishni rag batlantirishga qaratilgan sanoat
ʻ
siyosatini amalga oshirish, ishlab chiqarishni mahalliylashtirishni
chuqurlashtirish asosida uning importga qaramligini kamaytirish orqali milliy
iqtisodiyotning eksport salohiyatini oshirish maqsadida tashqi iqtisodiy
faoliyatni rivojlantirishning strategik yo nalishlarini ishlab chiqish
ʻ , shuningdek,
respublika hududlari va xorijiy davlatlar o rtasidagi hamkorlik munosabatlarini
ʻ
kengaytirish;
urbanizatsiya sohasida davlat siyosatini kuchaytirish , ishlab chiqarishlarni
oqilona joylashtirish, turarjoylarni muhandislik, transport va ijtimoiy
infratuzilma bilan birgalikda qurishni inobatga olgan holda urbanizatsiya
jarayonlarini davlat tomonidan samarali tartibga solishni ta minlash
ʼ ,
shuningdek, yer uchastkalariga oid zamonaviy bozor mexanizmlarini joriy etish;
barqaror iqtisodiy o sishni ta minlash, milliy iqtisodiyotning
ʻ ʼ
raqobatbardoshligini oshirish, sanoat salohiyatini mustahkamlash va hududlarni
kompleks rivojlantirish maqsadida investitsiyalarni jalb qilish sohalari va](/data/documents/4d9c5544-b4b5-4edc-ae29-9ca9c653dcab/page_19.png)
![tarmoqlarini aniqlash orqali mamlakatning faol investitsiya siyosatini ishlab
chiqish va amalga oshirishda ishtirok etish ;
milliy iqtisodiyotni rivojlantirish va uning raqobatdoshligini oshirishning asosiy
resurslari va omillaridan biri sifatida inson kapitalining darajasi va sifatini ,
ustuvor ravishda qishloq joylarida, yaxshilash bo yicha kompleks tahlil olibʻ
borish va chora-tadbirlarni ishlab chiqish ;
iqtisodiyot organlari faoliyatiga zamonaviy axborot-kommunikatsiya
texnologiyalarining joriy etilishini ta minlash
ʼ , kadrlarni qayta tayyorlash va
malakasini oshirish, vazirlik apparati va uning tarkibiy bo linmalarining,
ʻ
ustuvor ravishda o ziga biriktirilgan sohadagi aniq natijalarga erishish, oldiga
ʻ
qo yilgan vazifalarni o z vaqtida va sifatli bajarishi uchun xodimlarning shaxsiy
ʻ ʻ
javobgarligini oshirishga yo naltirilgan ish shakllari va usullarini
ʻ
takomillashtirish;
O zbekiston Respublikasi Davlat byudjeti va davlat maqsadli jamg armalari
ʻ ʻ
mablag lari hisobidan moliyalashtiriladigan loyihalarni o z vaqtida va sifatli
ʻ ʻ
amalga oshirishda ko maklashish
ʻ , mamlakatni rivojlantirish davlat dasturlari va
investitsiya dasturlarini shakllantirish va amalga oshirish doirasidagi
loyihalarni, ularning loyihaoldi, loyiha va tender hujjatlarini, texnik
topshiriqlarni ekspertizadan o tkazish bo yicha idoralararo kompleks tizimini
ʻ ʻ
tashkil qilish.
O zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot va sanoat vazirligi
ʻ mamlakatni ijtimoiy-
iqtisodiy va industrial rivojlantirish sohasida davlat siyosatini, shuningdek,
O zbekiston Respublikasi investitsiya siyosatining strategiyasini ishlab chiqish
ʻ
va amalga oshirish bo yicha vakolatli davlat organi etib belgilansin
ʻ .](/data/documents/4d9c5544-b4b5-4edc-ae29-9ca9c653dcab/page_20.png)
![1.2§. Respublika sanoati sohasidagi islohotlarni chuqurlashtirish zarurati
va uning huquqiy asoslarining yaratilishi
Sanoatning turli sohalarining tarmog`ini kengaytirish iqtisodiy
barqarorlikka olib keladi. Shu boisdan sanoatning turli sohalarini muttasil
rivojlantirib borish bugungi kunning asosiy zaruratlaridandir. Mustaqillik
yillarida yurtimizda sanoat turlari va uning tarmoqlari faoliyatini
chuqurlashtirishga doir normativ-huquqiy hujjatlar imzolandi. Aynan shu
huquqiy negiz asosida davlat dasturlari faoliyati yo`lga qo`yib borildi.
Mustaqillikning dastlabki yillaridayoq iqtisodiy munosabatlarning
huquqiy negizini barpo etadigan 100 ga yaqin asosiy qonun hujjatlari qabul
qilingan. Iqtisodiy islohot, tadbirkorlik va chet el investitsiyalari bo‘yicha
Prezident huzurida maxsus Idoralararo kengash tuzildi.
Bozor munosabatlariga o‘tishning asosiy shartlaridan biri mulkni davlat
tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish amalga oshirildi. Bu bilan davlat
monopoliyasi tugatilib, ma’muriy buyruqbozlik tizimi buzildi va bozor
iqtisodiyotiga asos solindi, xususiy mulkdorlarning keng qatlami shakllantirildi
va xorijiy sarmoyadan foydalanib, ishlab chiqarish samaradorligini oshirish
orqali aholining turmush darajasi yaxshilana boshladi.
Mulkni xususiylashtirish va ko‘p ukladli iqtisodni shakllantirish O‘zbekistonda
o‘ziga xos yo‘l bilan amalga oshirildi. Mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va
xususiylashtirishdagi maqsad:
1. Davlat monopoliyasini tugatib, ma’muriy buyruqbozlik tizimiga barham
berish va bozor iqtisodiyotiga asos solish;
2. Xususiy mulkdorlarning keng qatlamini shakllantirish;
3. Xorijiy sarmoyadorlarga keng yo‘l ochish, ishlab chiqarish samaradorligini
oshirish va aholining turmush tarzini yuksaltirishdan iborat.
1992-1993-yillar xususiylashtirishning birinchi bosqichida «Kichik
xususiylashtirish» amalga oshirildi. Buning oqibatida asosan maishiy xizmat va
savdo korxonalari, transport va qurilishning kichik korxonalari, davlat sanoat va](/data/documents/4d9c5544-b4b5-4edc-ae29-9ca9c653dcab/page_21.png)
![mahsulot qayta ishlash korxonalari mulk shaklini o‘zgartirdi. Bular mulkning
ijara, jamoa va aksiyadorlik shakliga aylantirildi. Uy-joylar keng miqyosda
xususiylashtirilib, aholining ayrim qismiga tekin, boshqa qismiga esa arzon
narxda xususiy mulk eltib berildi 7
.
O‘zbekistonda mustaqil taraqqiyot davrida ko‘p bo‘g‘inli
infratuzilmaning yaratilishi va yangi xizmat turlarining rivojlantirilishi
zamonaviy iqtisodiyotni shakllantirishning muhim omili bo‘lib xizmat qildi.
Xususan, O‘zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidentining 2006-yil 16 -
maydagi PQ-350-sonli qaroriga binoan ustuvor investitsiya loyihalarini samarali
moliyalashtirishni ta’minlash maqsadida tashkil qilingan O‘zbekiston
Respublikasining «Tiklanish va taraqqiyot» jamg‘armasi mablag‘lari hisobiga
markazlashtirilgan investitsiyalarning moliyalashtirish ko‘lami yildan-yilga
oshib bordi. Jamg‘arma o‘z faoliyati mobaynida Dehqonobod kaliyli o‘g‘itlar
zavodi qurilishi, Xonjiza polimetall konini o‘zlashtirish loyihasi, Qamchiq
dovoni orqali «Ohangaron-Pungan» magistral gaz tarmog‘ining qurilishi,
«Farg‘ona azot» va «Maksam-Chirchiq» ochiq aksiyadorlik jamiyatlarida yirik
ammiak agregatlarining rekonstruksiya va modernizatsiya qilinishi, 500 kVli
«G‘uzor» kichik stansiyasi va «Surxon» kichik stansiyasi yuqori voltli liniyasi
qurilishi, Pomuq va Dengizko‘l konlarida siqish kompressor stansiyalarining
barpo etilishi, Qo‘ng‘irot kompressor stansiyasidagi gaz namini qochirish
qurilmasi, Qarshi kaskadi nasos stansiyalarining rekonstruksiya qilinishi,
«O‘zbekiston havo yo‘llari» milliy aviakompaniyasining havo flotini yangilash
loyihalari, 400 ta «Mersedes-Bens» rusumli yo‘lovchi tashish avtobuslarini
xarid qilish loyihalari, Sho‘rtan gaz-kimyo majmuasida tozalangan metanni
qayta ishlash bazasida suyultirilgan sintetik yoqilg‘i ishlab chiqarish zavodini
barpo etish, Yangi «Angren» ko‘mir konini modernizatsiya qilish orqali Angren
issiqlik elektr stansiyasining 1-5-sonli energiya bloklarini yil bo‘yi ko‘mir
asosida ishlash tizimiga o‘tkazish, Navoiy va Toshkent issiqlik elektr
7
R. E. XOLIQOVA-O‘ZBEKISTONNING ENG YANGI TARIXI. Toshkent-73-bet](/data/documents/4d9c5544-b4b5-4edc-ae29-9ca9c653dcab/page_22.png)
![stansiyalarida bug‘-gaz moslamalarini qurish, Toshkent - Samarqand temir yo‘l
yo‘nalishida foydalanish uchun «Talgo - 250» yuqori tez yurar
elektropoyezdlarini xarid qilish, Olmaliq tog‘-metallurgiya kombinatini
kompleks modernizatsiya qilish kabi ayrim loyihalarni amalga oshirgan bo‘lsa,
hozirda bu loyihalarning ayrimlarini amalga oshirishda faol ishtirok etmoqda 8
.
1996-yil 19-iyul kuni Asakada «O‘zDaewooAvto» qo‘shma
korxonasining ishga tushirishi bilan mamlakatimiz iqtisodiyotida butunlay
yangi - avtomobilsozlik tarmog‘iga asos solindi. Mazkur tarixiy sanadan
boshlab, to bugungi kunga qadar Asaka avtomobil zavodida eng zamonaviy
standartlarga javob beradigan, qulay, ishonchli va tejamkorligi jihatidan xorijiy
avtoulovlar bilan raqobatlasha oladigan avtomashinalar ishlab chiqarilmoqda.
2008-yil mart oyida O‘zbekiston avtomobil sanoati hayotida muhim voqea ro‘y
berdi. Zavod negizida «O‘zavtosanoat» aksiyadorlik kompaniyasi va «General
Motors» kompaniyasi ta'sischiligida, yangi «GM Uzbekistan» korxonasi tashkil
etildi. Buning natijasida o‘zbek avtomobillari yanada zamonaviy va ko‘rkam
avtomobil rusumlari hisobiga kengaya boshladi. «Chevrolet» brendi ostida
«Captiva» rusumli avtomobil ishlab chiqarilishi boshlandi. Shu yilning noyabr
oyida esa Asaka avtomobil zavodi konveyeridan o‘zida ko‘rkam va keng
interyerni mujassamlashtirgan millioninchi avtomobil - «Lacetti» avtomobili
chiqdi. Qisqa davr ichida zavodda «General Motors» kompaniyasining yana
ikki yangi global rusumi - «Spark» va «Kobalt» avtomobillarini ishlab chiqarish
o‘zlashtirildi.
O‘zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidentining 2012-yil 22-noyabrdagi
«2013-2015- yillarda Xorazm viloyatining sanoat salohiyatini rivojlantirish
dasturi to‘g‘risida»gi 1856-sonli qarori va O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasining 2013-yil 21-fevraldagi «Xorazm viloyatida «Damas» rusumli
yengil avtomobillarni ishlab chiqarishni tashkil qilish chora-tadbirlari
to‘g‘risida»gi 51-sonli qaroriga muvofiq viloyatda «GM Uzbekistan»
8
O`zbekiston Respublikasi prezidentining 2006-yil 16 -maydagi PQ-350-sonli qarori](/data/documents/4d9c5544-b4b5-4edc-ae29-9ca9c653dcab/page_23.png)
![aksiyadorlik jamiyatining Xorazm viloyat filiali - «Xorazm avto» zavodi ishga
tushirildi 9
.
2014-yilning birinchi yarmida «Damas» va «Orlando» rusumli
avtomobillarni yig‘ish boshlandi. Shu yilning o‘zida 30,7 ming dona «Damas»
va «Orlando» avtomobillari ishlab chiqarildi. Bundan tashqari, yurtimizdagi
kichik biznes egalari va xususiy tadbirkorlarga qulaylik yaratish maqsadida
o‘tgan yilning oxirida «Labo» avtomobilini ishlab chiqarish ham yo‘lga
qo‘yildi.
O‘zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 1 iyun kuni «Avtomobil
sanoatini 2017-2021-yillarda yanada rivojlantirish va boshqarishni
takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risidagi» qarorni imzoladi 10
. Qisqa davr
ichida amalga oshirilgan ishlardan yana biri «O‘zavtosanoat» aksiyadorlik
kompaniyasi «O‘zavtosanoat» aksiyadorlik jamiyatiga aylantirildi. Shuningdek,
Prezident O‘zbekiston Respublikasi avtomobil sanoatini 2017-2021- yillarda
rivojlantirish dasturini tasdiqladi. Dasturga ko‘ra, «O‘zavtosanoat» AJ 2021-
yilga qadar tovar mahsuloti ishlab chiqarish hajmini 3 barobarga oshiradi.
Ushbu dastur doirasida 800 mln. dollarlik sarmoyalar o‘zlashtiriladi. Shu bilan
birga, importning ishlab chiqarish hajmiga nisbatan solishtirma nisbati 12,5
foizga qisqaradi, sanoat korxonalarida mehnat qiluvchilar miqdori esa 1,2
barobarga oshadi.
«2017-2021- yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning
beshta ustuvor yonalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasi»ga muvofiq,
shuningdek, ilg‘or xorijiy tajriba, zamonaviy innovatsion g‘oyalar, ishlanmalar
va texnologiyalar asosida elektr energetika tarmog‘ida davlat boshqaruvining
tashkiliy huquqiy asoslarini tubdan takomillashtirish maqsadida O‘zbekiston
9
O‘zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidentining 2012-yil 22-noyabrdagi «2013-2015-
yillarda Xorazm viloyatining sanoat salohiyatini rivojlantirish dasturi to‘g‘risida»gi 1856-
sonli qarori
10
O‘zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 1 iyun kuni «Avtomobil sanoatini 2017-2021-
yillarda yanada rivojlantirish va boshqarishni takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risidagi»
qarori](/data/documents/4d9c5544-b4b5-4edc-ae29-9ca9c653dcab/page_24.png)
![Respublikasi Prezidentining 2018-yil 23-oktyabrdagi «Elektr energetikasi
tarmogini jadal rivojlantirish va moliyaviy barqarorligini ta’minlash chora –
tadbirlari to‘g‘risida»gi qarori hamda sohaga oid boshqa normativ-huquqiy
hujjatlar belgilangan vazifalarni amalga oshirishga muayyan darajada xizmat
qilmoqda 11
.
Hozirgi kunda respublika energetika tizimi 37 issiqlik va gidro-
elektrostansiyalardan iborat bo‘lib, ularning umumiy quvvati 11 million
kilovattni tashkil etadi. U yiliga 55 milliard kilovatt soatgacha energiya ishlab
chiqarish imkoniyatiga ega.
Respublika sanoati sohasini chuquqrlashtirish iqtisodiy barqarorlikni
ta`minlaydi. Bugungi taraqqiy etgan mamlakatlar ham ushbu sohaga yetakchi
soha sifatida o`rin ajratadi. Yurtimizda ham sanoat tarmoqlarining muttasil
rivojlanishi har tomonlama puxta rejalar asodida amalga oshirilmoqda. Davlat
organlari sohani rivojlantirishda ``Davlat bosh-islohotchi`` tamoyili asosida
faoliyatini yuritmoqda.
1.2 §Oziq-ovqat sanoati tarmoqlarining kengayib borishi
11
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 23-oktyabrdagi «Elektr energetikasi
tarmog`ini jadal rivojlantirish va moliyaviy barqarorligini ta’minlash chora – tadbirlari
to‘g‘risida»gi qarori](/data/documents/4d9c5544-b4b5-4edc-ae29-9ca9c653dcab/page_25.png)
![Aholini ijtimoiy-moddiy ne`matlar ta`minlash sohasi har doim davlat
faoliyatida markaziy o`rinni egallab kelgan. Shu jumladan mustaqillikning
dastlabki yillarida bu sohada ham islohotlar boshlab yuborilgan edi. Biroq, hali
o`tish davrida bo`lganligi uchun dastlabki davrlarda bir qator qiyinchiliklar
kuzatildi. Oziq-ovqat mahsulotlarning yetishmay qolishi, mahsulotlarnig
qimmatlashuvi kabi holatlar ham qayd etilgan. Keyichalik bularning barchasi
yengib o`tildi.
Oziq-ovqat xavfsizligi insonlarning istalgan paytda faol va sog`lom turmush
tarzi uchun zarur bo`lgan elementlarga boy va xavfsiz (sifati, soni va xilma-
xilligi bo`yicha) ovqatlanish imkoniyatiga ega bo`lish demakdir.
Shu boisdan qayd etish lozim, ayni globallashuv jarayonida mamlakatlarda
aholini oziq-ovqat mahsulotlari bilan sifatli va sotib olish qobiliyati doirasida
ta‘minlash muhim masalaga aylandi. Bu borada mamlakatimiz birinchi
prezidenti I. A. Karimov ―Yer yuzi aholisining tez ko`payib borayotgani bilan
oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarish hajmining o`sish imkoniyatlari
cheklangani o`rtasidagi tafovut oziq-ovqat dasturini hal etish masalasi yildan-
yilga keskinlashib borayotganining asosiy sababi ekani haqida bugun ortiqcha
gapirishning hojati yo`q, deb o`ylayman. Sodda qilib aytganda, oziq-ovqat
mahsulotlari ishlab chiqarish hajmining o`sishi aholi soni va ehtiyojlarining
o`sishidan ortda qolmoqda 12
deya ta‘kidlab o`tgani ushbu masalaning dolzarb
ekanligini ko`rsatib beradi. Fikrimizcha, oziq-ovqat xavfsizligini ta‘minlashga
qaratilgan chora-tadbirlar davlatning nafaqat agrar sohadagi, balki siyosiy va
iqtisodiy yo`nalishdagi faoliyatlari bilan ham bevosita bog`liqdir. 1974-yilda
Jahon oziq-ovqat sammitida ushbu iqtisodiy kategoriya tushunchasi birinchi bor
taklif qilingan, barqaror oziq-ovqat iste‘molini ta‘minlash va ishlab chiqarish
hajmi, narxlarning o`zgarishini to`ldirish uchun muhim oziq-ovqatlar bo`yicha
12
Birlashgan Millatlar Tashkiloti. 1975. Jahon oziq-ovqat konferensiyasi hisoboti, Rim, 5–16
noyabr 1974 yil. Nyu-York (United Nations. 1975. Report of the World Food Conference,
Rome 5–16 November, 1974. NewYork)](/data/documents/4d9c5544-b4b5-4edc-ae29-9ca9c653dcab/page_26.png)
![dunyoda yetarli jamg`armalari 13
doimiy mavjudligini bildiradi. Haqiqatan ham,
bugungi kunda yer yuzida aholi soni oshgani sayin, oziq-ovqatga bo`lgan talab
ham kuchaymoqda. Bu esa, o`z-o`zidan, oziq-ovqat ishlab chiqaruvchi
korxonalarning ko`payishiga sabab bo`ladi. Ana shunday vaziyatda sifatsiz
hamda inson sog`lig`iga xavf soluvchi oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarish
yoki yetishtirish avj olishi ehtimoldan xoli emas 14
. Mamlakatimizda ushbu
sohada keng ko`lamli ishlar istiqlolning ilk kunlaridanoq amalga oshirildi.
Xususan, 1997 yil ―Oziq-ovqat mahsulotining sifati va xavfsizligi to`g`risidagi
Qonunning qabul qilinishi buning yaqqol misolidir. Zotan, oziq-ovqat
xavfsizligi sifatining xavfsizligi va uning ta‘minlanganlik darajasi,
zaxiralarning mavjud bo`lishi kabi omillar orqali umumiy oziq-ovqat
barqarorligi ta‘minlanadi. Ya‘ni oziq-ovqatning inson salomatligiga bo`lgan
salbiy ta‘sirini tartibga solish borasidagi tadbirlar birinchi navbatdagi masala
bo`lsa, ikkinchidan, oziq-ovqat yuzasidan boshqa mamlakatlarga qaram
bo`lishning oldini olishdir. Davlat darajasida oziq-ovqat xavfsizligiga erishish
uchun mamlakat zarur oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarishi yoki import
qilishi, saqlashi, taqsimlashi va oziq-ovqatni adolatli hammabop bo`lishini
ta‘minlashi lozim 15
.
Taqqoslash sifatida aytish mumkinki, O`zbekistonda don va sabzavot
mahsulotlarini iste‘mol qilish boshqa rivojlanayotgan davlatlar darajasida, don
ekinlarini yetishtirish bo`yicha esa rivojlangan davlatlardan ham ko`p ekanligini
ko`rish mumkin. Aksincha, baliq mahsulotlarini iste‘mol qilish yuqori hajmda
emasligi, ushbu sohada muayyan chora-tadbirlarni amalga oshirishni vaziyat
13
FAO. 1999. Qishloq xo`jaligi bozorlari va oziq-ovqat xavfsizligiga Urugvay raundining
ta‘siri bahosi. CCP 99/12 Rev. Rim, FAO. oktyabr 1999.
14
O`zbekiston Respublikasining birinchi prezidenti Karimov I.A. ―O`zbekistonda Oziq-
ovqat dasturini amalga
oshirishning muhim zaxiralari mavzusidagi xalqaro konferensiyaning ochilish marosimidagi
nutqi.
http://www.press-service.uz/ saytidan olindi
15
Musayev D., Yaxshilikov Yo., Yusupov Q. ―O`zbekistonda oziq-ovqat xavfsizligi. –
Toshkent: ―Mega Basim, 2010. – 76 bet.](/data/documents/4d9c5544-b4b5-4edc-ae29-9ca9c653dcab/page_27.png)
![taqozo etmoqda. Shu boisdan, oziq-ovqat xavfsizligini ta‘minlashga qaratilgan
chora-tadbirlarni yuqoridagi holatlardan kelib chiqib, oziq-ovqat xavfsizligini
ta‘minlovchi ko`rsatkichlardan foydalanish maqsadga muvofiq.
O‘zbekiston Respublikasini birinchi prezidenti 1991-yil 29-noyabrda
qabul qilingan ―Respublikada dehqon (fermer) xo`jaliklarini yanada
mustahkamlash va tadbirkorlik faoliyatini davlat yo`li bilan qo`llab-quvvatlash
tog`risidagi farmoni mamlakatimizda fermerlik harakatini rivojlantirish uchun
asos bo`lib xizmat qildi. Bu borada qabul qilingan Yer kodeksi, ―Fermer
xo`jaligi to`g`risida, ―Dehqon xo`jaligi to`g`risida va ―Tadbirkorlik faoliyati
erkinligining kafolatlari to`g`risidagi qonunlar fermerlikni rivojlantirish,
ularning iqtisodiy hamda moliyaviy mustaqilligini ta‘minlash uchun mustahkam
huquqiy asos yaratdi.
Chunonchi, O`zbekistonda 1990 yilda aholining oziq-ovqat, asosan
go`sht, sut va qandolatchilik mahsulotlariga ehtiyoji import hisobiga
qondirilgan bo`lsa, unda bugungi kunda aholining ushbu mahsulotlarga ehtiyoji
96 foizga respublikada ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar hisobiga
qondirilmoqda.
Ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning sifatini ta‘minlash maqsadida
oziqovqat sanoatining korxonalari ISO-9001 xalqaro sifat standartlari va tayyor
mahsulotlar xavfsizligi xalqaro sifat standarti ISO-22000 joriy qilingan.
Mahalliy oziq-ovqat va xom ashyo ishlab chiqarishni barqaror rivojlantirish,
bozorga xavfsiz oziq-ovqat mahsulotlari va iste‘mol me‘yorlarida o`rnatilgan
assortimentda yetkazish bo`yicha choralar amalga oshirilmoqda. Bu choralar
respublikada oziq-ovqat mahsulotlari xavfsizligini oshirishga
ko`maklashmokda. Real sektor korxonalarida ishlab chiqarishni modernizatsiya
va diversifikatsiya qilishni rag`batlantirish hamda qo`llab-quvvatlash bo`yicha
amalga oshirilgan chora-tadbirlar oziq-ovqat tovarlari ishlab chiqarishning
o`sishini ta‘minladi. 2015 yilda oziq-ovqat sanoatida ishlab chiqarish umumiy
hajmi 16729,2 mlrd. so`mni, o`sish sur‘ati esa o`tgan yilga nisbatan 114,4 foizni](/data/documents/4d9c5544-b4b5-4edc-ae29-9ca9c653dcab/page_28.png)
![tashkil etdi. 2014 yilga nisbatan mahsulotlar ishlab chiqarish hajmi shakar
sanoatida – 23,7 foizga, meva va sabzavot sanoatida – 17,9 foizga, go`sht va sut
sanoatida – 5,7 foizga, yog` va moy sanoatida – 3,7 foizga o`sgani kuzatildi.
Hisobot davrida, o`tgan yilning tegishli davriga nisbatan, tarmoqning yirik
korxonalari tomonidan ishlab chiqarish hajmlari quyidagi mahsulot turlari
bo`yicha oshirildi: go`sht konservalari – 8,0 martaga, go`sht va o`simlik
konservalari – 2,0 martaga, shinni (melassa) – 40,9 foizga, margarin va spredlar
– 16,5 foizga, marmelad, jele – 20,2 foizga, uzoq saqlanmaydigan qandolat
mahsulotlari – 17,8 foizga, shakar – 16,3 foizga, uzoq saqlanmaydigan boshqa
non mahsulotlari – 14,0 foizga, ishlov berilgan suyuq sut – 11,4 foizga, saryog`
– 7,9 foizga, bug`doy noni – 6,3 foizga. Shuningdek, 2014 yilga nisbatan, spirt
nastoykalari (113,4 foiz), pivo (105,3 foiz) ishlab chiqarish hajmi oshdi. Oziq-
ovqat mahsulotlari ishlab chiqarish hajmining asosiy qismi Toshkent shahri
(tarmoqning umumiy hajmidagi ulushi 22,2 foiz), Toshkent (18,2 foiz),
Samarqand (13,4 foiz) va Farg`ona (6,5 foiz) viloyatlari korxonalari hissasiga
to`g`ri kelmoqda.
Tarmoqdagi kichik tadbirkorlik sub‘ektlari tomonidan mahsulot ishlab
chiqarish hajmining 2014 yilning shu davriga nisbatan 14,3 foizga oshishi
ta‘minlandi hamda ularning oziq-ovqat sanoati jami hajmidagi ulushi 69,0
foizni tashkil etdi.
2015 yilda respublikada 1501 ta oziq-ovqat sanoati korxonalari yangidan
tashkil qilingan, 2016 yil 1 yanvar holatiga respublikada tarmoqning 8711 ta
korxonasi faoliyat ko`rsatmoqda. Mamlakatimizda faoliyat ko`rsatayotgan
Oziq-ovqat sanoati korxonalari uyushmasi aholiga sanoat mahsulotlari, iste‘mol
tovarlari, o`simlik yog`i, margarin, mayonez, shakar va boshqa mahsulotlar
yetkazib berayotgan yuzdan ziyod korxonani o`z tarkibida birlashtirgan. Ular
ishlab chiqarayotgan mahsulotlarning bir qismi eksport qilinayotir.
Ayni paytda tarmoq korxonalari sohada iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish,
oziq-ovqat mahsulotlari turini kengaytirish va ichki bozorni yurtimizda ishlab](/data/documents/4d9c5544-b4b5-4edc-ae29-9ca9c653dcab/page_29.png)
![chiqarilayotgan sifatli tovarlar bilan to`ldirish ishlarini izchil davom ettirmoqda.
Ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik yangilash
bo`yicha investitsiya loyihalarining amalga oshirilishi bu borada muhim omil
bo`layotir. 2015 yilda hududlarda oziq-ovqat sanoatini rivojlantirish uchun 1
ming 660 dan ziyod investitsiya loyihasi amalga oshirildi. Qoraqalpog`iston
Respublikasi va viloyatlarda 21 ming 500 fermer xo`jaligi ko`p tarmoqli
xo`jalikka aylantirilib, intensiv va mahalliy bog`lar barpo etildi, go`sht, sut va
meva-sabzavotni qayta ishlash korxonalari ko`paydi. Chorvachilik,
parrandachilik, baliqchilik, asalarichilik hamda servis xizmatlari rivojlantirildi.
Natijada 96 ming 200 yangi ish o`rni yaratildi. Bu boradagi yutuqlarni yanada
oshirishda intensiv usulda mahsulot yetishtirishni keng targ`ib qilish, yerdan
samarali foydalanish va mahalliy xom ashyo asosida yuqori qo`shimcha
qiymatga ega mahsulotlarni ishlab chiqarish hajmini kengaytirish muhim
ahamiyat kasb etadi.
O`zbekistonning oziq-ovqat sohasidagi islohotlari Xalqaro jamoatchilik
tomonidan ham keng e‘tirof etilmoqda. Jumladan, BMT Oziq-ovqat va qishloq
xo`jaligi tashkiloti (FAO)ning 39-sessiyasi doirasida 2015 yilda O`zbekiston
Mingyillik rivojlanish dasturi bo`yicha yutuqlari (oziq-ovqat sohasidagi
omilkorligi) uchun mukofotlandi. Shuningdek, O`zbekiston Britaniyaning
―Economist jurnali tomonidan 2015 yil natijalariga ko`ra tuzilgan yangi oziq-
ovqat xavfsizligi darajasi reytingida 9 pog`onaga ko`tarildi 16
. Bu reytingga
hammasi bo`lib 109 davlat kiritilgan. O`zbekiston reytingdan 64-o`rin egallab,
o`tgan yilgi natijasini 9 punktga yaxshiladi. Oziq-ovqat xavfsizligi indeksi (The
Global Food Security Index) Britaniyaning ―The Economist Intelligence Unit
tahliliy kompaniyasi tomonidan AQShning ―Dupon transmilliy kompaniyasi
ko`magida chiqariladi. Tadqiqotlar 2012 yildan beri olib boriladi. Bugungi
kunda bu indeks o`zidan turli davlatlarning oziq-ovqat xavfsizligi holati
ko`rsatkichlarining eng to`liq shaklini namoyon qiladi. Barcha davlatlar uchta
16
http://www.dupont.com/forms/dupont-food-security.](/data/documents/4d9c5544-b4b5-4edc-ae29-9ca9c653dcab/page_30.png)
![kategoriya bo`yicha baholanadi: oziq-ovqat bilan ta‘minlanganlik va iste‘moli
darajasi, ularning mavjudligi va yetarliligi, oziq-ovqat mahsulotlarining sifati va
xavfsizlik darajasi. Bu mezonlardan har biri 28 ta turli Ko`rsatkichni o`z ichiga
olib, ularning qiymati ikki yillik davr davomida o`lchangan. Ma‘lumotlarga
ko`ra, O`zbekiston sanab o`tilgan mezonlar ichida ―yetarlilik bo`yicha eng
ko`p ball olgan. Tadqiqotchilar ma‘lumotlariga ko`ra, O`zbekistonda oziq-ovqat
mahsulotlari shunchalik ko`pki, har bir fuqaro kuniga 39 kilokalloriyadan
iste‘mol qilish mumkin.
Yurtimizda 2016-yilda sohani rivojlantirish uchun maqsadda faoliyati
tugatilayotgan O`zbekiston oziq-ovqat sanoati korxonalari uyushmasi negizida
―O`zoziqovqatsanoatxolding xolding kompaniyasi tashkil etildi 17
.
17
O`zbekiston Respublikasining birinchi prezidentining ―Respublika oziq-ovqat sanoatini
boshqarishni tashkil
etishni yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to`g`risidagi 2016 yil 18 fevraldagi PQ-
2492-son Qarori](/data/documents/4d9c5544-b4b5-4edc-ae29-9ca9c653dcab/page_31.png)
![3 Bob. Samarqand sanoati sohasida tarkibiy o`zgarishlar
1§ Urgut erkin iqtisodiy zonasining tashkil topishi
O`zbekiston Respublikasida Erkin iqtisodiy hududlar faoliyati
O`zbekiston Respublikasining 1996-yil 25-apreldagi “Erkin iqtisodiy zonalar
to`g`risida”gi 220-I-sonli Qonuni bilan tashkil etiladi, tartibga solinadi va
muvofiqlashtiriladi.
Erkin iqtisdoiy hududlarning ahamiyatini ko`rsatish uchun, ularni jahon
xo„jaligining mamlakat ichidagi “orollari”, xorijiy investitsiya, texnologiyalar,
boshqarish tajribasining oqib keluvchi “derazalari”, jahon xo`jaligiga
uyg`unlashib ketishda “erkin eshiklar” deb nomlanuvchi yangi siyosatidir, deb
nomlashadi. Shuningdek, uning bugungi kundagi rivojlanish xususiyatlari va
salohiyatidan kelib chiqib, Erkin iqtisodiy hududlarni xalqaro iqtisodiyotni
o„rganish instituti deb, ham hisoblash mumkin, chunki, bu institutni
muvaffaqiyatli o`tagan har bir xo`jalik subyekti xalqaro biznes olamida faoliyat
ko`rsata olish potensialiga ega bo`ladi.
Umumiy ko`rinishda EIHlarni tashkil etish maqsadlaridan kelib chiqib, ularning
tashkil etilishi va faoliyat yuritishiga bog`liq quyidagi vazifalarni keltirib o`tish
mumkin:
- ilg`or texnologiyalarni (milliy texnologiyaga nisbatan) jalb etish;
- xorijiy investitsiyalarni jalb etish orqali iqtisodiyotni faollashtirish;
- valyuta tushumlariga ega bo`lish va shu orqali valyuta zahiralarini oshirish;
- ichki iste`mol bozorini to`yintirish;
- aholining bandlik darajasini oshirish va ishchi kuchining sifat ko`rsatkichlarini
yaxshilash;
- iqtisodiyotni boshqarish, xalqaro tadbirkorlik, zamonaviy bozor iqtisodiyoti
sohasida jahon tajribasini o`zlashtirish;](/data/documents/4d9c5544-b4b5-4edc-ae29-9ca9c653dcab/page_32.png)
![- bozor infratuzilmasi muassasalarini rivojlantirish;
- “depressiv tumanlarni” jadal rivojlantirish va boshqalar.](/data/documents/4d9c5544-b4b5-4edc-ae29-9ca9c653dcab/page_33.png)
![](/data/documents/4d9c5544-b4b5-4edc-ae29-9ca9c653dcab/page_34.png)
![](/data/documents/4d9c5544-b4b5-4edc-ae29-9ca9c653dcab/page_35.png)
![Erkin iqtisodiy zonalarga xorijiy kapitalni jalb etishning iqtisodiy mexanizmi
turli-tuman bo’lib, ularning asosiylari quyidagilardan iborat:
- uskunalar, xomashyo va ishlab chiqarishning boshqa tashkil etuvchilari
importini bojxona bojlaridan to`la yoki qisman ozod etish;
- foydaga solinayotgan soliqlarga imtiyozlar joriy etish;
- daromad solig`idan to`la yoki qisman ozod qilish;
- eksport imtiyozlarini joriy etish va mamlakatning boshqa qismlaridan olib
kelinadigan uskunalar, xomashyo va ishlab qarishning boshqa tashkil
etuvchilarini rag`batlantirish;
- eksportga imtiyozli shart-sharoitlar joriy etish;
- mahalliy soliqlardan ozod qilish;
- xorijiy investitsiyalarning barcha shakllariga ruxsat berish;
- eksport va importni imtiyozli litsenziyalash;
- foydani erkin o`zlashtirishga imkoniyat yaratish;
- Erkin iqrisodiy hududlarda milliy valyutaning qisman yoki to`liq erkin
almashuvini ta`minlaydigan alohida valyuta rejimini joriy etish;
- kommunal xizmat, transport tariflari uchun pasaytirilgan ijara to`lovlarini
taqdim etish;
- jadallashtirilgan amortizatsiyani joriy etish;
- zamonaviy bozor infratuzilmasini hamda xizmatlar tarmoqlarini barpo etish;
- xorijiy investitsiyali va aralash korxonalarga davlat kafolatlari va imtiyozlarini
taqdim etish va boshqalar.
Bunday xususiyatga ega sharoitlarni butun iqtisodiyotda – xalq xo`jaligi
kopleksiga birdaniga, to`liq holda yaratish juda mushkul. Ammo, mamlakatning
kichik bir, alohida hududlarida, alohida tarzida boshqariladigan maxsus
hududida, ya`ni hududlarda bunday shart-sharoitni yaratish va qo`llab-](/data/documents/4d9c5544-b4b5-4edc-ae29-9ca9c653dcab/page_36.png)
![quvvatlash mumkin. Shu jihatdan ham EIHlarga xos bo`lgan xususiyatlar o`ziga
xos bo`lib, boshqa hududlarda ularni qo`llash imkonsizdir 18
.
Istalgan tashkil etilayotgan Erkin iqtisodiy hududda ishlab chiqilgan
kompleks rivojlanish rejasiga, ya`ni barcha xo`jalik obyektlarini rivojlantirish,
iqtisodiy aloqalarda teng huquqli ishtirok etuvchi xar xil mulkchilik (davlat,
kooperativ, aksiyadorlik, qo`shma, yakka tartibdagi) shakllariga asoslangan
yangi ishlab chiqarish munosabatlarini vujudga keltirish rejasiga ega bo`lishi
zarur. Dasturning asosiy maqsadi davlat, tijorat va xorijiy kapitaldan, aholi
mablag`laridan kompleks foydalanish, ishbilarmonlik, moliyaviy va huquqiy
tuzilmalarni faollashtirish asosida zonani dinamik iqtisodiy va ijtimoiy
rivojlantirishdan iborat bo`lishi zarur 19
.
Samarqand viloyati ham geografik va iqtisodiy jihatdan Erkin iqtisdoiy
hudud tashkil etish yo`lidan bormoqda. Prezidentimizning 2017-yil 12-
yanvardagi farmoniga ko‘ra tashkil etilgan “Urgut” erkin iqtisodiy zonasida
bugungi kunda umumiy qiymati 196,2 million dollarlik 60 loyihani amalga
oshirish bo‘yicha ishlar olib borilmoqda. Urgut iqtisodiy zonasiga xorijiy
investitsiyalar dal jalb qilina boshlandi. Jumladan, mas’uliyati cheklangan
jamiyat shaklidagi “KAMALAK TEKSTIL” qo‘shma korxonasida turkiyalik
hamkorlar bilan birgalikda gilam va gilam mahsulotlari ishlab chiqarish
rejalashtirilgan. Bugungi kunda Urgutda turkiyalik tadbirkorlar bilan
hamkorlikda tashkil etilgan bir qator korxonalarda yuqori sifatli gilam va gilam
mahsulotlari ishlab chiqarilmoqda, – deydi qo‘shma korxona rahbari K.Asrorov.
– Birgina “Urgaz Carpet” korxonasida “URGAZ” brendi bilan chiqarilayotgan
gilamlar nafaqat ichki bozorda, balki xorijda ham o‘z xaridoriga ega. Shu
sababli biz ham davlatimiz tomonidan berilayotgan keng imtiyoz va
imkoniyatlardan foydalanib, “Urgut” erkin iqtisodiy zonasida turkiyalik
sheriklar bilan gilam zavodi tashkil etmoqchimiz. Umumiy qiymati 26 million
18
D.Y. XUJAMKULOV. ERKIN IQTISODIY HUDUDLAR.Toshkent-2019. 61-62- bet
19
Абдурахманов К.Х., Абдуллаев А.М., Дадабаев Ш.Х. Региональная экономика и управление. – Т.:
2007. – С. 739.](/data/documents/4d9c5544-b4b5-4edc-ae29-9ca9c653dcab/page_37.png)
![dollar bo‘lgan ushbu loyiha amalga oshirilishi natijasida yiliga 28 million
dollarlik gilam va gilam mahsulotlari ishlab chiqariladi, 230 doimiy ish o‘rni
yaratiladi. Ayni paytda Urgut tumanidagi Mergancha massividan ajratilgan 2,8
gektar maydonda qurilish ishlari olib borilmoqda. Ayrim binolarda pardozlash
va texnologiyalarni o‘rnatish ishlari boshlangan. Nasib etsa, joriy yilning
to‘rtinchi choragidan mahsulot ishlab chiqarishni boshlaymiz.
Iqtisodiy zonada amalga oshirilayotgan yana bir istiqbolli loyiha – yengil
sanoat mahsulotlari uchun bo‘yoqlar ishlab chiqarish korxonasi Turkiyaning
“TCD TEKSTIL SANAYI VE TICARET A.S” firmasi bilan hamkorlikda
tashkil etilmoqda.
2020-yil holatiga ko`ra “Urgut” erkin iqtisodiy zonasida 70 ta maqsad
qilib olingan bo`lib, ulardan 43 ta loyiha allaqachon ishga tushirilgan edi. Shu
yilgacha bo`lgan davr mobaynida 3 mingdan ortiq yangi ish o‘rinlari yaratilgan
edi. Ushbu muassasalar tomonidan 2020-yilning dastlabki davri mobaynida 220
milliard so‘mlik mahsulot ishlab chiqarilgan bo`lib, 6,6 million AQSH dollari
miqdoridagi jami mahsulotlar xorij mamlakatlariga eksport qilindi. 2020-yilda
Urgut erkin iqtisodiy zonasida “UR JEANS” mas uliyati cheklangan jamiyat ishʼ
boshlagani ham katta ahamiyatga ega. Ushbu korxona yiliga 3 million AQSH
dollariga teng bo‘lgan jinsi va kiyim mahsulotlari ishlab chiqarish quvvatini
o`zida jamlagan. Yana bir muhim tomoni shundaki Urgut erkin iqtisodiy
zonasida qulay iqtidosiy muhitni yaratish uchun bojxona postlari ham
imkoniyatlar yaratib bermoqda.
O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining ``Urgut`` erkin
iqtisodiy zonasi faoliyatini yanada takomillashtirish to`g`risidagi farmoni
asosida ushbu hududdagi samaradorlik yana oshirilgan edi. Ushbu farmonga
ko`ra quyidailar belgilab olindi.
Samarqand viloyatining ishlab chiqarish va resurs salohiyatini kompleks
rivojlantirish, mineral xomashyo va qishloq xo‘jaligi resurslarini chuqur qayta](/data/documents/4d9c5544-b4b5-4edc-ae29-9ca9c653dcab/page_38.png)
![ishlash orqali innovatsion tadbirkorlik va yuqori texnologiyalarga asoslangan
sanoatni rivojlantirishga to‘g‘ridan to‘g‘ri investitsiyalarni jalb qilish uchun
qulay shart-sharoitlar yaratish, shu asosda respublikaning eksport hajmlarini
oshirish, yangi ish o‘rinlari tashkil etish hamda aholi farovonligini oshirish
maqsadida Vazirlar Mahkamasi qaror qiladi:
1. Quyidagilar:
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining ““Urgut”, “G‘ijduvon”,
“Qo‘qon” va “Hazorasp” erkin iqtisodiy zonalarini tashkil etish to‘g‘risida”
2017-yil 12-yanvardagi PF-4931-son Farmoniga muvofiq “Urgut” erkin
iqtisodiy zonasi tashkil etilganligi;
“Urgut” erkin iqtisodiy zonasi (keyingi o‘rinlarda — “Urgut” EIZ) uchun
Samarqand viloyatining Urgut, Pastdarg‘om, Nurobod tumanlari hamda
Samarqand shahridan jami 918,0 gektar yer maydoni ajratilganligi, shundan
278,7 gektar yer maydonida “Urgut” EIZ ishtirokchilari va tadbirkorlik
subyektlari tomonidan investitsiya loyihalari amalga oshirilayotganligi, 207,2
gektar yer maydonida muhandislik-kommunikatsiya va yo‘l-transport
infratuzilmasi obyektlari joylashtirilganligi, 173,1 gektar yer maydoni muhofaza
zonalaridan iborat ekanligi hamda 259,0 gektar yer maydonida istiqbolli
investitsiya loyihalarini joylashtirish rejalashtirilganligi 20
. Ushbu farmondan
ko`rinib turibdiki tumanlar o`rtasidagi integratsiyaga ham alohida e`tibor
qaratilgan. Iqtisodiy bunday bog`lanish hududlarni rivojlanishi uchun muhim
zamin yaratib beradi. Farmonning keying qismida xorij investitsiyalari mahalliy
investorlar loyihalari uchun maydonlar ajratib berilishi nazarda tutiladi.
20
O ‘ ZBEKISTON RESPUBLIKASI VAZIRLAR MAHKAMASINING QARORI . “ URGUT ” ERKIN
IQTISODIY ZONASI FAOLIYATINI YANADA TAKOMILLASHTIRISH CHORA - TADBIRLARI
TO ‘ G ‘ RISIDA . O‘zbekiston Respublikasining Bosh vaziri A. ARIPOV., Toshkent sh., 2021-yil 13-mart, 133-
son](/data/documents/4d9c5544-b4b5-4edc-ae29-9ca9c653dcab/page_39.png)
![“Urgut” EIZ hududida qiymati 313,0 mln dollarlik, shundan to‘g‘ridan
to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar 56,8 mln dollar bo‘lgan 55 ta investitsiya loyihasi
ishga tushirilganligi, shuningdek, 4 328 ta yangi ish o‘rinlari tashkil etilganligi
hamda umumiy qiymati 90,0 mln dollarlik, shundan to‘g‘ridan to‘g‘ri xorijiy
investitsiyalar 23,2 mln dollar bo‘lgan 29 ta investitsiya loyihasi amalga
oshirilayotganligi;
Vazirlar Mahkamasining “Erkin iqtisodiy zonalar faoliyatini tashkil
etish chora-tadbirlari to‘g‘risida” 2017-yil 10-apreldagi 196-son qaroriga
muvofiq “Urgut” EIZ tarkibiga kiritilgan Samarqand viloyati Urgut tumani
“Mergancha” mavzesidagi 21,09 ga yer maydoni 2015-2016-yillarda Urgut
tumani hokimining qaroriga asosan 52 ta tadbirkorlik subyektiga ajratib
berilganligi ma’lumot uchun qabul qilinsin 21
. Farmonning ushbu qismida
keltirilgan 55 ta investitsiya loyihasi erkin iqtisodiy zonaning faoliyatini ancha
kengaytirdi.
Farmonning ikkinchi bandida esa Urgut tumanining O`ramas mavzeyi
va Samarqand viloyatining Xishrav mavzeylari hisobiga Urgut iqtisodiy zonasi
faoliyatini yanada kengaytirish choralari va uni amalga oshirish mexanizmlari
bayon etib o`tiladi. Jumladan farmonning ikkinchi qismida quyiagilar
keltiriladi : ``O‘zbekiston Respublikasi Investitsiyalar va tashqi savdo vazirligi
Iqtisodiy taraqqiyot va kambag‘allikni qisqartirish vazirligi, Samarqand viloyati
hokimligining Samarqand viloyatining Urgut tumani “O‘ramas” mavzesi
hududidan 50 gektar (shundan 27,7 gektari noqulay relyefda joylashgan, tuproq
unumdorligi jihatidan 56,3 ball bonitet bo‘lgan qishloq xo‘jaligiga
mo‘ljallangan yer maydonlari) hamda Samarqand shahar hokimligi zaxirasidagi
Samarqand shahri “Xishrav” mavzesida joylashgan 294 gektar (shundan 33,6
gektari qishloq xo‘jaligiga mo‘ljallangan yer maydonlari) yer uchastkalarini
21
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI VAZIRLAR MAHKAMASINING QARORI . “URGUT” ERKIN
IQTISODIY ZONASI FAOLIYATINI YANADA TAKOMILLASHTIRISH CHORA-TADBIRLARI
TO‘G‘RISIDA. O‘zbekiston Respublikasining Bosh vaziri A. ARIPOV., Toshkent sh., 2021-yil 13-mart, 133-
son](/data/documents/4d9c5544-b4b5-4edc-ae29-9ca9c653dcab/page_40.png)
![ajratish hisobiga “Urgut” EIZ hududini kengaytirish to‘g‘risidagi taklifiga
rozilik berilsin`` 22
.
Farmonning 4-bandida Urgut erkin iqtisodiy zonasida sanoat
texnikalarining ishlashi uchun zarur bo`lgan elektr energiyasi manbayi
tarmog`ini kengaytirish belgilab qo`yilgan.
Energetika vazirligi “O‘zbekiston milliy elektr tarmoqlari” AJ, Moliya
vazirligi bilan birgalikda 2021-yil yakuniga qadar “Urgut” EIZning
“Mergancha” hamda “Sariqtepa” mavzelarida joylashgan ishlab chiqarish
korxonalarini uzluksiz elektr energiyasi bilan ta’minlash maqsadida Urgut
tumanidan o‘tuvchi yuqori kuchlanishli elektr uzatish havo tarmog‘idan alohida
tarmoq chiqargan holda podstansiya qurilishi bo‘yicha loyiha-smeta hujjatlari
ishlab chiqilishini hamda O‘zbekiston Respublikasi respublika budjeti
mablag‘lari hisobidan qurilishini ta’minlasin 23
. Farmonda keltirlganidek alohida
elektr energiyasi uchu podstansiya tashkil etilgan. Farmonning 6- va7-
bandlarida ``Urgut`` erkin iqtisodiy zonasi direksiyasining bosh binosini barpo
etish chora-tadbirlari bayoni keltiriladi.
`` 6. Samarqand viloyati hokimligi Moliya vazirligi, Iqtisodiy taraqqiyot
va kambag‘allikni qisqartirish vazirligi, Qurilish vazirligi bilan birgalikda
loyiha-smeta hujjatlariga asosan O‘zbekiston Respublikasi respublika budjeti va
Samarqand viloyatining mahalliy budjeti mablag‘lari hisobidan teng ulushlarda
moliyalashtirish hisobiga “Urgut” EIZ direksiyasining ma’muriy binosi
qurilishini ta’minlasin.
22
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI VAZIRLAR MAHKAMASINING QARORI. “URGUT”
ERKIN IQTISODIY ZONASI FAOLIYATINI YANADA TAKOMILLASHTIRISH
CHORA-TADBIRLARI TO‘G‘RISIDA. O‘zbekiston Respublikasining Bosh vaziri A.
ARIPOV., Toshkent sh., 2021-yil 13-mart, 133-son
23
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI VAZIRLAR MAHKAMASINING
QARORI. “URGUT” ERKIN IQTISODIY ZONASI FAOLIYATINI YANADA
TAKOMILLASHTIRISH CHORA-TADBIRLARI TO‘G‘RISIDA. O‘zbekiston
Respublikasining Bosh vaziri A. ARIPOV., Toshkent sh., 2021-yil 13-mart, 133-son](/data/documents/4d9c5544-b4b5-4edc-ae29-9ca9c653dcab/page_41.png)
![7. Quyidagilar:
“Urgut” EIZning bosh rejasini ishlab chiqish hamda muhandislik-
kommunikatsiya va yo‘l-transport infratuzilmasini qurish hamda rekonstruksiya
qilish bo‘yicha Samarqand viloyati hokimligi huzuridagi “Yagona buyurtmachi
xizmati” injiniring kompaniyasi DUK — buyurtmachi etib;
Samarqand viloyatining mahalliy budjeti mablag‘lari, shuningdek,
qonun hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa manbalar “Urgut” EIZning bosh
rejasini ishlab chiqishni moliyalashtirish manbalari etib;
“Urgut” EIZning bosh rejasini ishlab chiqish bo‘yicha bosh pudratchi
tashkilot tanlov asosida aniqlanishi belgilansin 24
.``
Erkin iqtisodiy zonaning faoliyatini kengaytirish va samaradorligini
oshirish o`z navbatida avtomobil yo`llarininng sozligini ham nazarda tutadi. Shu
maqsadda farmon asosida qator hududlarda yo`l qurilishlari va ta`mirlashlash
ishlari belgilab berilgan. Farmonning 8-bandi ayni shu sohasini o`z ichiga oladi.
Samarqand viloyati hokimligi Investitsiyalar va tashqi savdo vazirligi,
Avtomobil yo‘llari qo‘mitasi bilan birgalikda ikki oy muddatda Vazirlar
Mahkamasining “Erkin iqtisodiy zonalar faoliyatini tashkil etish chora-tadbirlari
to‘g‘risida” 2017-yil 10-apreldagi 196-son qaroriga asosan “Urgut” EIZ hududi
tarkibiga kiritilgan Urgut tumani “Mergancha” mavzesida loyihalar
joylashtirilmagan 37,0 gektar yer maydonida ichki avtomobil yo‘llarini qurish
va yangi investitsiya loyihalarini joylashtirish choralarini ko‘rsin 25
.
24
O ‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI VAZIRLAR MAHKAMASINING QARORI . “URGUT”
ERKIN IQTISODIY ZONASI FAOLIYATINI YANADA TAKOMILLASHTIRISH
CHORA-TADBIRLARI TO‘G‘RISIDA. O‘zbekiston Respublikasining Bosh vaziri A.
ARIPOV., Toshkent sh., 2021-yil 13-mart, 133-son
25
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI VAZIRLAR MAHKAMASINING QARORI . “URGUT”
ERKIN IQTISODIY ZONASI FAOLIYATINI YANADA TAKOMILLASHTIRISH
CHORA-TADBIRLARI TO‘G‘RISIDA. O‘zbekiston Respublikasining Bosh vaziri A.
ARIPOV., Toshkent sh., 2021-yil 13-mart, 133-son](/data/documents/4d9c5544-b4b5-4edc-ae29-9ca9c653dcab/page_42.png)
![Farmonga ilova tarzida kiritilgan qismida muhandislik va
kommunikatsiya uchun alohida dastur ishlab chiqib berilgan. Quyida ana shu
dasturni keltiramiz :
Vazirlar Mahkamasining 2021-yil 13-martdagi 133-son qaroriga
1-ILOVA
“Urgut” erkin iqtisodiy zonasining muhandislik-kommunikatsiya va yo‘l-
transport infratuzilmasini rivojlantirish
DASTURI
T/
r Chora-
tadbirlar
nomi Quvva
ti Ijro
mudda
ti Talab
etiladig
an
mablag‘
(mln.
so‘m) Moliyalashtiri
sh manbalari Mas’ul vazirlik
va idoralar
Kanalizatsiya tarmog‘ini qurish, rekonstruksiya qilish va kapital
ta’mirlash
1. “O‘ramas”
mavzesida
kanalizatsiy
a tarmog‘ini
qurish. 2,0 km 2022-
yil
IV-
chorak 2 640,0 2021 — 2023-
yillarga
mo‘ljallangan
Investitsiya
dasturi
doirasida Uy-joy
kommunal
xizmat ko‘rsatish
vazirligi,
Samarqand
viloyati
hokimligi,
“Urgut” EIZ
direksiyasi” DUK2. “Hishrav-2”
mavzesida
kanalizatsiy
a tarmog‘i
qurish. 14,0
km 2023-
yil
II-
chorak 7 500,0 2021 — 2023-
yillarga
mo‘ljallangan
Investitsiya
dasturi
doirasida
Ichimlik suv tarmog‘ini qurish, rekonstruksiya qilish va kapital
ta’mirlash](/data/documents/4d9c5544-b4b5-4edc-ae29-9ca9c653dcab/page_43.png)
![3. “O‘ramas”
mavzesida
suv
inshootini
qurish. 1 ta
500
m3 2022-
yil
III-
chorak 8 000,0 2021 — 2023-
yillarga
mo‘ljallangan
Investitsiya
dasturi
doirasida Uy-joy
kommunal
xizmat ko‘rsatish
vazirligi,
Samarqand
viloyati
hokimligi,
“Urgut” EIZ
direksiyasi” DUK4. “O‘ramas”
mavzesida
suv tarmog‘i
va 1 ta 1000
m3, 1 ta 500
m3 suv
inshootini
qurish. 15,0
km, 1
ta
1000
m3,
1 ta
500
m3 2023-
yil
III-
chorak 28 500,0 2021 — 2023-
yillarga
mo‘ljallangan
Investitsiya
dasturi
doirasida
Avtomobil yo‘llarini qurish, rekonstruksiya qilish va kapital ta’mirlash
5. “Hishrav-2”
mavzesida
ichki
yo‘llarni
qurish. 20,0
km 2023-
yil
IV-
chorak 22 980,0 2021 — 2023-
yillarga
mo‘ljallangan
Investitsiya
dasturi
doirasida Avtomobil
yo‘llari qo‘mitasi,
Samarqand
viloyati
hokimligi,
“Urgut” EIZ
direksiyasi” DUK
Elektr energiyasi tarmog‘ini qurish, rekonstruksiya qilish va kapital
ta’mirlash
6. “Xishrav-2”
mavzesida
5,0 km
uzunlikdagi
ikki zanjirli
110 kV
bo‘lgan
elektr
tarmog‘ini 5,0
km, 1
dona,
25 000
kVA 2023-
yil
II -
chorak 20 000,0 2021 — 2023-
yillarga
mo‘ljallangan
Investitsiya
dasturi
doirasida “Hududiy elektr
tarmoqlari” AJ,
Samarqand
viloyati
hokimligi,
“Urgut” EIZ
direksiyasi” DUK](/data/documents/4d9c5544-b4b5-4edc-ae29-9ca9c653dcab/page_44.png)
![tortish va
quvvati 35
MVA
bo‘lgan ikki
transformato
rli 110/10
kVA
podstansiya
qurish.
7. “O‘ramas”
mavzesiga
8,0 km
uzunlikdagi
ikki zanjirli
110 kV
bo‘lgan
elektr
tarmog‘ini
tortish va 4
ta TP
o‘rnatish. 8,0
km, 4
dona
TP 2022-
yil
IV-
chorak 1 212,0
Tabiiy gaz tarmog‘ini qurish, rekonstruksiya qilish va kapital ta’mirlash
8. “O‘ramas”
mavzesiga 1
ta sanoat
tugunini
o‘rnatish. 1 ta
sanoat
tuguni 2021-
yil
III-
chorak 400,0 2021 — 2023-
yillarga
mo‘ljallangan
Investitsiya
dasturi
doirasida “Hududgazta’min
ot” AJ,
Samarqand
viloyati
hokimligi,
“Urgut” EIZ
direksiyasi” DUK9. “Hishrav-2”
massivlariga
3,0 km
uzunlikdagi
tabiiy gaz
tarmog‘ini
tortish va 3
ta sanoat 3,0
km, 3
ta
sanoat
tuguni 2022-
yil
IV-
chorak 4 200,0](/data/documents/4d9c5544-b4b5-4edc-ae29-9ca9c653dcab/page_45.png)
![tugunini
o‘rnatish.
Aloqa tarmog‘ini qurish, rekonstruksiya qilish va kapital ta’mirlash
10
. “Hishrav-2”
massivlariga
3,0 km optik
tolali aloqa
tarmog‘ini
tortish 3,0 km 2022-
yil
III-
chorak 11,0 “O‘zbekteleko
m” AK
mablag‘lari “O‘zbektelekom”
AK,
Samarqand
viloyati
hokimligi,
“Urgut” EIZ
direksiyasi” DUK
JAMI: 95 443,0
Vazirlar Mahkamasining 2021-yil 13-martdagi 133-son qaroriga
2-ILOVA
Vazirlar Mahkamasining “Erkin iqtisodiy zonalar faoliyatini tashkil etish
chora-tadbirlar to‘g‘risida” 2017-yil 10-apreldagi 196-son qaroriga
kiritilayotgan
QO‘SHIMCHA
Vazirlar Mahkamasining “Erkin iqtisodiy zonalar faoliyatini tashkil
etish chora-tadbirlar to‘g‘risida” 2017-yil 10-apreldagi 196-son qaroriga 1-
ilovaning I bo‘limi quyidagi mazmundagi 6-7-bandlar bilan to‘ldirilsin:
“6. “Urgut” EIZning Samarqand shahar “Xishrav-2” massivi yer
maydonlariga Samarqand shahar hokimligi zaxira yer maydonlari hisobidagi
294 gektar yer maydonlari, quyidagi chegaralar bilan:
shimoliy tomondan — “Eski anxor” kanali hududi;
sharqiy tomondan — Samarqand viloyati “Maroqand Obod” DUKning
chiqindilarni qayta ishlash hududi;
janubiy tomondan — Mudofaa vazirligiga qarashli harbiy qism va
Pastdarg‘om tumani hududi;](/data/documents/4d9c5544-b4b5-4edc-ae29-9ca9c653dcab/page_46.png)
![g‘arbiy tomondan — Mudofaa vazirligiga qarashli harbiy qism hududi.
7. Urgut tumanidagi “O‘ramas” mahalla fuqarolar yig‘ini hududidan
50,0 gektar yer maydoni, quyidagi chegaralar bilan:
shimoliy tomondan — “Samad oqil”, “Mamadaminov Fazli” fermer
xo‘jaliklari hududi;
sharqiy tomondan — “Agro pilla” MChJ va Aholi punkti hududi;
janubiy tomondan — “G‘ozi bobo” fermer xo‘jaligi hududi;
g‘arbiy tomondan — “Izma ziyo izza” fermer xo‘jaligi hududi. 26
”
Urgut erkin industrial zonasi joylarda fermer xo`jaligini rivojlantirish
uchun ham zamin yaratib bermoqda. Yangi klaster tarmoqlarining ishga
tushirilishi natijasida hududlar o`rtasida integratisya munosabatlari
rivojlanmoqda. Mahsulotlar ichki iste`mol va xorij eksporti uchun ham ishlab
chiqarilmoqda.
Prezidentimizning 2020-yil 26-martdagi ``Iqtisodiyotni rivojlanrish
kambag`allikni qisqartirishga oid davlat siyosatini tubdan yangilash chora-
tadbirlari to`g`risida``gi PF-5975-sonli qaroriga ko`ra O`zbekiston 2030-yilga
borib iqtisodiyoti taraqqiy etgan davlatlar qatoridan o`rin egallashi kerak. Bu
jarayonda erkin iqtisodiy zonalarning o`rni ham muhim hisoblanadi.
3.3§ Klaster tizimining sanoatning turli sohalari rivojlanishidagi o`rni va
ahamiyati
Yurtimiz qulay geografik mintaqada va iqlimning mutanosibligi sabali
hududda agrar soha azaldan yetakchilardan hisoblanadi. So`ngi yillarda qishloq
xo`jaligiga e`tibor yuqorilagani sir emas. Shu o`rinda ushbu sohada ham
zamonga monand o`zgarishlar amalga oshirilmoqda. Qishloq xo`jaligida
yetishtirilayotgan mahsulotlarni va hududlarni integratsiyalashtirish uchun
klaster tizimi joriy etila boshlandi. Ya`ni xom ashyoni tayyor mahsulotga
26
Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 14.03.2021-y., 09/21/133/0204-son](/data/documents/4d9c5544-b4b5-4edc-ae29-9ca9c653dcab/page_47.png)
![aylangunicha hududda jarayon davom etadi. Klaster-qishloq xo‘jaligi ekin
turlarini yetishtirish jarayonidan boshlab uni tayyor mahsulotga aylangunicha
bo`lgan bosqichlarni birlashtiradi. Ushbu yo`nalish mahsulotlar sifatini
oshishiga, mahsulotlarni turi va soni bo‘yicha samaradorlikni ko‘tarilishiga olib
keladi. Jami bir mahsulotlar sohasida yagona sanoatlashgan tizimni tashkil qilib
turadi. Jumladan, avvallari paxta mahsulotlari ``O‘zpaxtasanoat`` korxonasi
orqali to‘qimachilik fabrikalariga yetkazib turilgan bo‘lsa, klaster tizimida
bo`lsa, mahsulot to‘g‘ridan-to‘g‘ri to‘qimachilik korxonalarining o`ziga kelib
tushadi. Chunonchi, paxta ekin maydonlari va to‘qimachilik fabrikalari o‘rtasida
uzviylik va bog`liqlik vujudga keladi.
Klasterlashtirilgan tarmoqlar o‘ziga ko‘p sonli vazifalarni olgan holda
davlat iqtisodini va xo`jaligini barqarorlashtirib boradi. Yuqori ko`rsatkichli
sifatlarni vujudga keltiradi. Sababi klaster tizimida mahsulot yetishtiruvchi va
uni qayta ishlovchilar manfaatlarining mutanosibligi ta’minlanadi. Klaster
vakillari qishloq xo`jaligiga sanoatni olib kirishi natija sohalarda to`planib
qolgan muammolar o‘z javobini topadi. Qishloqlarda aholining ish bilan
bandligini ta’minlash, yerdan foydalanishda samaradorlikni oshirish,
olinayotgan daromadlarni oshirishga olib keladi.
Aynan shu sababli ham so`ngi yillarda mamlakatimizda meva-sabzavot va
uzumchilik, vinochilik, sabzavotchilik sohalarida yuqori qo‘shilgan qiymatli
mahsulotlar ishlab chiqarish, tashqi bozorga chiqarish hajmini oshirish,
foydalanishdan chiqqan va lalmikor yerlarni o‘zlashtirib borish, paxtadan,
g‘alladan qisqartirilayotgan maydonlarga bozorbop qishloq xo‘jaligining
ekinlari ekishni ko‘paytirib borish, shuningdek, bog‘lar, tokzorlar va
issiqxonalar imkoniyatlaridan unumli foydalanish ishlarini yo‘lga qo‘yish
maqsadida, qishloq xo‘jaligining barcha tarmoqlarida ishlab chiqarishning yangi
- klasterlar va kooperativlar metodlari amalga kiritilmoqda.](/data/documents/4d9c5544-b4b5-4edc-ae29-9ca9c653dcab/page_48.png)
![Bugungi kunda Samarqand viloyatida 44 ta klasterlar mavjud bo‘lib,
ularga 151,9 ming gektar yer maydoni biriktirib berildi. Jumladan, 10 ta paxta-
to‘qimachilik, 15 ta g‘allachilik, 13 ta meva-sabzavotchilik, 5 ta
kartoshkachilik, 1 ta dorivor o‘simlik yetishtiruvchi klasterlar tashkil etilgan.
Mazkur klasterlar ixtiyorida 566 taga yaqin zamonaviy qishloq xo‘jaligi
texnikalarini mavjudligi hamda 2,5 ming gektar bog‘ va 4,7 ming gektarga
yaqin tokzorlarning ular tomonidan tashkil etilganligi ham sohada
yuritilayotgan to‘g‘ri islohotlardan dalolatdir. Bu borada Davlatimiz rahbarining
2019 yil 23 oktyabrdagi farmoni bilan O‘zbekiston Respublikasi Qishloq
xo‘jaligini rivojlantirishning 2020-2030 yillarga mo‘ljallangan strategiyasi
qabul qilinib, yuqori qo‘shilgan qiymatli mahsulotlar ishlab chiqarish
maqsadida meva-sabzavot klasterlari tashkil etilmoqda. Shuningdek, qishloq
xo‘jaligi mahsulotlari yetishtiruvchilar uchun klaster va kooperativlarga
birikkan holda, yetishtirilgan xomashyoni qayta ishlash natijasida tayyor
mahsulot ko‘rinishida dunyo bozorlari iste’molchilariga yetkazib berish
imkonini bermoqda. Buni keyingi yillarda paxtachilik tarmog‘ida tashkil etilgan
klasterlar faoliyatida yaqqol ko‘rishimiz mumkin. Masalan, 2020 yilda
viloyatda 75,6 ming gektar maydonda 215,5 ming tonna paxta yetishtirish
belgilangan bo‘lib, amalda 223,3 ming tonna yoki rejaga nisbatan 7,8
ming tonna ko‘p paxta xom ashyosi yetishtirildi. Bu - har gektar yer
maydonidan olingan o‘rtacha hosildorlik 29,5 sentnerni tashkil etganidan
dalolat. Agar bu boradagi muxtasar tahlilga nazar tashlaydigan bo‘lsak, yuzlab
fermer xo‘jaliklari klaster usuliga o‘tilmasidan oldin paxtachilikda gektaridan
22-24 sentnerdan hosil olgan bo‘lsa, ekin maydonlari klaster ixtiyoriga
berilgach, birinchi mavsum - 2019 yilda gektaridan 32-35 sentner dan paxta
yetishtirildi. 2020 yil esa bu xo‘jaliklarda hosildorlik 40 sentnergacha yetdi. Eng
muhimi, bu xomashyoning aksariyat qismi paxta-to‘qimachilik klasterlarida
qayta ishlanyapti. Chunki bu klasterlarda 82,7 ming tonna tola, 56,0 ming
tonna toladan ip kalava, 37,0 ming tonna ip kalavadan mato, 37,2 ming tonna](/data/documents/4d9c5544-b4b5-4edc-ae29-9ca9c653dcab/page_49.png)
![matoni bo‘yash va 31,0 ming tonna tayyor tikuv-tritotaj mahsulotlari ishlab
chiqarish quvvatlari mavjud. Shu imkoniyatlardan kelib chiqib, 2021 yilda
paxta-to‘qimachilik klasterlari tomonidan 75,4 ming tonna paxta xomashyosini
qayta ishlash, 46,7 ming tonna ip-yigiruv, 34,5 ming tonna mato, 20,4
ming tonna bo‘yash, 3,0 ming bosh chorva mollarini parvarishlash, 71,5
ming tonna chigitni qayta ishlash loyihalari (jami 26 ta loyiha) ni amalga
oshirish uchun 866,1 milliard so‘m mablag‘ jalb qilinadi va 4,2 mingta yangi ish
o‘rinlari yaratiladi va tayyor mahsulotlar ishlab chiqarish hajmi
qariyb 3 barobarga o‘sishi ta’minlanadi. G‘allachilik, meva-sabzavotchilik,
sabzavot, polizchilik, kartoshkachilik va boshqa klaster korxonalarida ham ana
shunday loyihalar amalga oshiriladi, minglab yangi ish o‘rinlari yaratiladi.
Shuningdek, 2020 yilda viloyatimizdan jami 27,0 ming tonna yoki
qiymati 28,2 million AQSh dollariga teng bo‘lgan 35 turdan ortiq meva-
sabzavot mahsulotlari dunyoning 15 mamlakatiga eksport qilindi. Bunda ham
meva-sabzavotchilik hamda tomorqa xizmati klasterlarining o‘rni beqiyos.
Buning uchun qo‘shimcha imkoniyatlarni ishga solish zarurati tug‘ilmoqda.
Jumladan, «Mahsulot yetishtirish – xarid qilish – saqlash - qayta ishlash va
eksport» zanjirini tashkil etadigan klaster va kooperatsiyalari tizimini keng joriy
qilish (bu orqali mamlakatimizda mahsulotlarni yig‘ishtirish va saqlashdagi
yo‘qotishlarni bartaraf etiladi); seleksiya borasida ilmiy tadqiqotlar yetarlicha
yo‘lga qo‘yilmagani bois urug‘ va ko‘chatlarni sezilarli qismini import qilishga
majbur bo‘linmoqda. Bu borada eskirgan tizimdan butunlay voz kechib,
mutlaqo yangi uzluksiz zanjir, ya’ni mazkur yo‘nalishda ham klaster va
kooperatsiya tizimini tashkil etish; yirik eksportyor klaster va kooperativlar
sonini oshirish, qishloq xo‘jaligida qo‘shilgan qiymat zanjirini yaratish va
daromadni ko‘paytirish, mahsulot ishlab chiqaruvchilarni aniq bozori, aniq
moliyaviy manbasi bilan ishlaydigan tadbirkor (klaster)ga biriktirish; tashkil
etilayotgan yo‘nalishlardagi klaster va kooperatsiya rahbarlarini xorijlik
hamkasblari bilan tajriba almashishlarini yo‘lga qo‘yish va asosiysi, xalqaro](/data/documents/4d9c5544-b4b5-4edc-ae29-9ca9c653dcab/page_50.png)
![bozorni o‘rganish va talab yuqori bo‘lgan qishloq xo‘jaligi mahsulotlari
yetishtirishga alohida e’tibor qaratishlari lozim bo‘ladi. Sirasini aytganda,
Fermer, dehqon xo‘jaliklari va tomorqa yer egalari Samarqand viloyati kengashi
viloyatimizda klaster tizimini keng joriy etilishi, tadbirkorlar, fermerlar va
dehqon xo‘jaliklari hamda tomorqa yer egalariga ko‘makchi bo‘lish orqali agrar
sohani yanada rivojlantirish va diversifikatsiya qilishga, eksportbop mahsulotlar
yetishtirish, ekinlar hosildorligini oshirish va haqiqiy mulkdorlar sinfini
shakllantirishda ularga ko‘makchi bo‘ladi. 27
2021-yilda Samarqand viloyatida
13 ta meva-sabzavot klasteri faoliyat yuritgan bo`lsa, 2022-yilda ular soni 32
taga oshirildi. Jumladan viloyatda faoliyat yuritayotgan klaster tizimlariga
quyidagilarni misol keltirsak bo`ladi : Bulung‘ur tumani dagi Xijnyak Sergey
rahbarligidagi 1523 gektarlik yer maydoni, shundan klasterda 1314 gektar, 86 ta
fermer xo‘jaligida 209 gektar ; Jonboy tumanidagi Muratov Baxtiyor
rahbarligidagi 1150 gektar yer maydoni, shundan klasterda 86,5 gektar, 158 ta
fermer xo‘jaligida 1063,5 gektar; Oqdaryo tumanidagi Do‘stbekov Ziyadulla
Uroqovich rahbarligidagi 482 gektar yer maydoni, shundan klasterda 182
gektar, 165 ta fermer xo‘jaligida 300 gektar; Samarqand tumanidagi Qo`ziyev
Nosir rahbarligidagi 3496 gektar yer maydoni, shundan 411 ta fermer
xo‘jaligida 3496 gektar; Samarqand tumanidagi O‘roqov Xaydar
Muxammadiyevich rahbarligidagi 746 gektar yer maydoni, shundan klasterda
120 gektar, 96 ta fermer xo‘jaligida 626 gektar; Tayloq tumanidagi Kazimov
Botir Xaydarovich rahbarligidagi 906 gektar yer maydoni, shundan klasterda
278 gektar, 137 ta fermer xo‘jaligida 628 gektar; Tayloq tumani dagi Aminov
Raxmatillo Ikmatovich rahbarligidagi 1875 gektar, shundan 469 ta fermer
27
Shomirza Safarov. `` Klaster: mahsulot yetishtiruvchi va uni qayta ishlovchilar manfaatlarining
mushtarakligi ta’minlanadi. `` Fermer, dehqon xo‘jaliklari va tomorqa yer egalari Samarqand
viloyati kengashi raisi o‘rinbosari. 10.02.2021.](/data/documents/4d9c5544-b4b5-4edc-ae29-9ca9c653dcab/page_51.png)
![xo‘jaligida 1875 gektar; Tayloq tumanidagi Qo‘ziyev Ashraf Nosirovich
rahbarligidagi 1137 gektar, shundan 175 ta fermer xo‘jaligida 1136,9 gektar;
Urgut Tumanidagi Qo‘ziyev Ashraf Nosirovich rahbarligidagi 1953 gektar,
shundan klasterda 30,7 gektar, 130 ta fermer xo‘jaligida 1922 gektar; Urgut
tumanidagi Maxqulov Soli Egamberdiyevich rahbarligidagi 2440 gektar yer
maydoni, shundan klasterda 40 gektar, 192 ta fermer xo‘jaligida 2400 gektar;
Urgut tumanidagi Esanov Zafar rahbarligidagi 4037 gektar yer maydoni,
shundan klasterda 62 gektar, 230 ta fermer xo‘jaligida 3974,6
gektar; Kattaqo‘rg‘on tumanidagi Saparov Nodirbek Mamadaliyevich
rahbarligidagi 256 gektar yer maydoni.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2019 yil 24
sentyabrdagi “Boshoqli don yetishtirishda klaster tizimini bosqichma-bosqich
joriy etish orqali yuqori hosildorlikni ta’minlashga oid qo‘shimcha chora-
tadbirlar to‘g‘risida”gi qarori 28
ning ijrosini joylarda ta’minlash maqsadida
Samarqand tumanida 2 ta g‘allachilik klasterlari ajratib olindi va ularning
faoliyati yo‘lga qo‘yildi. 2019-yilda Samarqand tumanida g‘allachilik
ixtisoslashgan klasterlarni tashkil etish masalasi bo‘yicha yaratilgan takliflar
yuzasidan, tumandagi g‘alla dalalari klaster tashkilotlari tomonidan to‘liqligicha
qamrab olingan edi. Ushbu g‘allachilik klasterini ko`rsatilgan yo`nalishda
tashkil etish ishtiyoqini bildirgan tashabbuskorlar yetishtiriladigan g‘alla
maydonlariga mineral o‘g‘itlar va yoqilg‘i moylash materiallarini o‘z hisobidan
jamg‘arishni hamda kelgusida innovatsion texnologiyalarni amalga oshirib,
yangi zamonaviy texnologiyalar olib kelishni va investision loyihalarni joriy
etishi e`tirof etilgan.
Samarqand tumanida 2022-yilda yetishtiriladigan hosili uchun mo`ljallangan
2035 gektar g‘alla ekin maydonlari mavjudir. G‘allachilik klasteri ni tashkil etish
uchun 2022-yilda 2 ta tashabbuskor tanlab olingan. Xususan 1121.0 gektar
28
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2019 yil 24 sentyabrdagi “Boshoqli don
yetishtirishda klaster tizimini bosqichma-bosqich joriy etish orqali yuqori hosildorlikni
ta’minlashga oid qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi qarori .](/data/documents/4d9c5544-b4b5-4edc-ae29-9ca9c653dcab/page_52.png)
![maydonni "Samarqand don tayyorlash klasteri" MCHJga va 914.0 gektar
maydonni "Sardor kimyo savdo lux" MCHJga ajratilishini maqsadga muvofiq
deb topildi. Sababi, hukumatimiz tomonidan kafolatlangan imkoniyat va
imtiyozlardan samarali foydalangan holda mamlakatimizda oziq-ovqat
xavfsizligini ta’minlash bo`yicha dastur doirasida "Samarqand don tayyorlash
klasteri" MCHJ yiliga 10 000 tonnaga yaqin un, 3000 tonna miqdorida ozuqa
yem va 400 tonna miqdorida non va non mahsulotlari ishlab chiqarish quvvatiga
hamda "Sardor kimyo savdo lux" MCHJ yiliga 5000 tonna miqdorida un, 100
ming tonna miqdorida chorva uchun mo`ljallangan omuxta yem ishlab chiqarish
korxonasiga ega bo‘ladi. Mazkur loyihalarni joriy etilishi natijasida "Samarqand
don tayyorlash klasteri" MCHJ tomonidan 12.1 mlrd.so‘m miqdorida bank
krediti, 2,5 mlrd.so‘m miqdorida o‘z mablag‘i, jami 14.6 mlrd.so‘m pul
summasi va "Sardor kimyo savdo lux" MCHJ tomonidan 3,3 mlrd.so‘m
miqdorida bank krediti, 700 mln so‘m miqdorida o‘z mablag‘i, jami 4,0
mlrd.so‘m miqdordagi yangilangan texnikalar keltirilishi belgilab olindi.
Natijada Samarqand tumanida yangi 110 nafar yangi ish o‘rinlari yaratildi.
Samarqand viloyatida qishloq xo`jalik mahsulotlarini yetishtirishni o`z
oldiga asosiy vazifa qilib olgan Samarqand viloyati qishloq xo`jalik
boshqarmasi faoliyat yuritib kelmoqda. Boshqarma o`z oldiga quyidagilarni
asosiy vazifa qilib olgan :
– qishloq xo‘jaligi va oziq-ovqat xavfsizligi sohasida, birinchi navbatda, qishloq
xo‘jaligini raqamlashtirish va bu sohaga zamonaviy axborot-kommunikatsiya
texnologiyalarini joriy etish, qishloq xo‘jaligi sub’ektlari bilan munosabatlarda
bozor tamoyillarini joriy etishni nazarda tutuvchi yagona davlat siyosatini
amalga oshirish; Samarqand viloyatida sanoat, ilg‘or tajriba va ilm-fan
yutuqlarini, zamonaviy resurs tejovchi va intensiv qishloq xo‘jaligi
texnologiyalarini joriy etish;](/data/documents/4d9c5544-b4b5-4edc-ae29-9ca9c653dcab/page_53.png)
![- qishloq xo'jaligi va oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarish, saqlash, qayta
ishlash va sotishda zamonaviy kooperatsiya aloqalarini kengaytirish orqali
qishloq xo'jaligi va oziq-ovqat mahsulotlarining qo'shilish zanjirlarini yaratishni
rag'batlantirish;
– agrobiznesning klaster modelini keng joriy etish bo‘yicha chora-tadbirlarni
amalga oshirish, klasterlash jarayonining tashkiliy-huquqiy va iqtisodiy
asoslarini takomillashtirish, qishloq xo‘jaligi tarmoqlarida klasterlarni yaratish
va rivojlantirish bo‘yicha investisiya loyihalarini amalga oshirishga
ko‘maklashish;
- qishloq xo‘jaligini davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash chora-tadbirlarini
muvofiqlashtirish, agrotexnik tadbirlarni o‘z vaqtida moliyalashtirish, qishloq
xo‘jaligi ishlab chiqaruvchilarining moliyaviy barqarorligini ta’minlash, past
hosildor yerlarning unumdorligini oshirish, oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash
va qishloq xo‘jaligi mahsulotlari eksportini oshirishga ko‘maklashish;
- zamonaviy moliyaviy xizmatlarning to‘liq kompleksini rivojlantirish va yuqori
sifatli qishloq xo‘jaligi texnikasi mavjudligini oshirish orqali qishloq xo‘jaligini
mexanizatsiyalash va qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini chuqur qayta ishlashni
rag‘batlantirish;
– qishloq xo‘jaligi ekinlari urug‘ini tayyorlash, foydalanish va eksport
qilishning zamonaviy tizimini shakllantirish, mahalliy va xorijiy naslchilik
navlarining, shu jumladan biotexnologik navlarning birlamchi urug‘chiligini
tashkil etish va rivojlantirish;
– o‘simliklarni muhofaza qilish, zararkunandalar va begona o‘tlarga qarshi
kurashish bo‘yicha tizimli chora-tadbirlar, agrokimyoviy xizmatlar va tuproqni
muhofaza qilish sohasida yagona davlat siyosatini amalga oshirish;
- qishloq xo‘jaligi tarmoqlarining yuqori malakali ixtisoslashtirilgan
mutaxassislarga bo‘lgan joriy va istiqboldagi ehtiyojlarini hisobga olgan holda,
ta’lim, fan va qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishining uzviy integratsiyalashuvini
tizimli asosda ta’minlash, kadrlarni tayyorlash, qayta tayyorlash va malakasini](/data/documents/4d9c5544-b4b5-4edc-ae29-9ca9c653dcab/page_54.png)
![oshirish . 29
Shuningdek sohani rivojlantirish Oliy ta`lim muassasalari tomonidan
kadrlar tayyorlash ishlari ham olib borilmoqda.
29
WWW.AGRO.UZ](/data/documents/4d9c5544-b4b5-4edc-ae29-9ca9c653dcab/page_55.png)
O`ZBEKISTON TARAQQIYOTINING YANGI BOSQICHIDA RESPUBLIKA SANOATINING RIVOJLANISH TARIXI (SAMARQAND VILOYATI MISOLIDA) Kirish: ..................................................................................................... betlar 1 Bob O`zbekiston taraqqiyotining yangi bosqichida sanoat sohasida islohotlarni chuqurlashtirish omillari...-bet 1 .1 §. M a m l a k a t d a s a n o a t s o h a s i d a a m a l g a o s h i r i l a y o t g a n i s l o h o t l a r n i n g n a t i j a l a r i v a b u j a r a y o n d a v u j u d g a k e l g a n m u a m m o l a r …………………………………………………………………………………… …betlar 1.2 §. Respublika sanoati sohasidagi islohotlarni chuqurlashtirish zarurati va uning huquqiy asoslarining yaratilishi ............................................... betlar 2 Bob Samarqand viloyatida rivojlanishning yangi bosqichida sanoat sohalarida amalga oshirilayotgan islohotlar jarayoni ............................... bet 2. 1 §. Avtomabilsozlik sanoatining rivojlanishi……………… betlar 2. 2 §Oziq-ovqat sanoati tarmoqlarining kengayib borishi…betlar III Bob Samarqand sanoati sohasida tarkibiy o`zgarishlar……………………bet 3.1§ Urgut erkin iqtisodiy zonasining tashkil topishi………………………… betlar 3.2§Erkin iqtisodiy zonaning kengaytirilishi va uning viloyat iqtisodiyoti nufuzining ortib borishi………………………………………………………………betlar 3.3§Klaster tizimining sanoatning turli sohalari rivojlanishidagi o`rni va ahamiyati…betlar Xulosa
7.Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati 8.Ilovalar Xulosa .................................................................................................... betlar
KIRISH Istiqlol sharofati bilan yurtmiz tarixini o`rganishga bo`lgan e`tibor ham bir qadar o`zgardi. O`tmishni borligicha yanada to`laqonli yoritish imkoniyati vujudga keldi. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1998 - yil 27 iyuldagi “O’z FA tarix instituti faoliyatini takomillashtirish haqidagi” qarori qabul qilingach, tarixiy muammolar va ularning yechimlarini izlash jarayoni yuqorilab bormoqda. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoyevning 2018-yil 28 dekabrda O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisga Murojaatnomasida mamlakat iqtisodiyotini yanada rivojlantirish borasidagi aniq fikr va g‘oyalar belgilab berildi, o‘rtaga qo‘yilgan dolzarb muammolar, ularning mohiyati va ahamiyati atroflicha tahlil qilinishi kerakligini aytdi. Bunda, “O‘ zbekiston sanoati rivojlanishining asosiy maqsadi nafaqat ushbu iqtisodiyot sektorida o‘sish sur’atlarini oshirishga intilish, balki boy tabiiy resurslar salohiyatidan foydalanish orqali ustuvor tarmoqlar va ishlab chiqarishni rivojlantirish, uning zamonaviy tarkibini shakllantirish, tashqi va ichki bozorda mamlakat sanoati raqobatdoshligi va samaradorligini oshirish uchun chora-tadbirlar majmuasini shakllantirishdan iborat” deb ta’kidlab o‘tdi 1 . Samarqand viloyati ham besh yillik reja 2 dasturida hududni rivojlantirish ishlarini jadal davom ettirmoqda. Dasturga ko`ra Samarqand viloyatini 2022- 2026-yillarda hududlarni kompleks tarzda ijtiomiy-iqtisodiy rivojlanishiga erishish ko`zda tutilgan. 1 O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoyevning 2019 yil uchun mo‘ljallangan eng muhim ustuvor vazifalar haqidagi Oliy Majlisga Murojaatnomasi. //Xalq so‘zi, 29 dekabr 2018 yil. 2 O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori. 2022-2026-yillarda Samarqand viloyati hududlarini kompleks ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish va aholi turmush darajasini yanada yaxshilashga doir qo`shimcha chora-tadbirlar to`g`risida. Toshkent sh.,2022-yil 28- aprel,222-son
Sanoatning rivojlanish strategiyasini ishlab chiqish jarayonida asosiy e’tibor tarkibiy o‘zgarishlarga qaratilgan bo‘lib, ular sanoat tarmoqlaridagi makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar va tarkibiy siljishlar bilan birgalikda bashorat qilinadi. Sanoatning tarmoq tarkibini 2030 yilga qadar takomillashtirish YaIMda sanoat ulushini rivojlangan davlatlarda YaIM tarkibidagi xarakterlarga xos bo‘lgani kabi 2017 yildagi 33,5 foizdan 2030 yilda 40 foiz 3 oshirish bilan asoslanadi. Bu maqsadga erishi uchun, shuni aytish kerakki, bugungi kunda mamlakatimizda bu boradagi ishlar boshlab yuborilgan. Ayni vaqtda bu ishlar har bir turdagi istiqbolli xomashyo va yarim fabrikat bo‘yicha chuqur qayta ishlashning 2020, 2025, 2030 yillarga mo‘ljallangan aniq dasturiga ega bo‘lish uchun mutlaqo yangi dasturiy kompleks yondashuvni talab etadi. Bundan tashqari, davlatimiz rahbariyati tomonidan tanlab olingan taraqqiyot strategiyasi raqobatdosh, eksportbop hamda import o‘rnini bosuvchi, yuqori qo‘shimcha qiymatga ega mahsulotlar ishlab chiqarishga qaratilgan bo‘lib, u sanoatning barqaror va mutanosib ravishda o‘sishi hamda ishlab chiqarish quvvatlarini modernizatsiyalash, texnik va texnologik yangilash asosida uning yetakchi tarmoqlarini rivojlantirishni ko‘zda tutadi. Buni yurtimizda amalga oshirilayotgan ochiq iqtisodiyot, sog‘lom raqobat, ishbilarmonlik va investitsiya muhitini tubdan yaxshilash uchun zarur sharoitlarni yaratilayotganligi, iqtisodiyotda davlat ishtirokini kamaytirish, xususiy sektorni jadal rivojlantirish orqali yangi ish o‘rinlarini ko‘paytirishga alohida e’tiborni kuchayayotganligi, iqtisodiyotni modernizatsiya va diversifikatsiya qilish, mehnat unumdorligini oshirish orqali yuqori iqtisodiy o‘sishni ta’minlashga erishish borasidagi olib borilayotgan islohotlardan, «yashirin» iqtisodiyotga qarshi kurashish, uning hajmini keskin qisqartirish borasidagi, valyutani erkinlashtirish siyosatini izchil davom ettirish, barqaror monetar siyosatni amalga oshirish, iqtisodiyotni rivojlantirishga doir strategik vazifalarni ro‘yobga chiqarishga qodir malakali kadrlarni tayyorlashga 3 O`sha yerda…
qaratilgan yo‘nalishlarning samarali amalga oshirilayotganligidan va mamlakat iqtisodiyotda tizimli o‘zgarishlar amalga oshirilib, iqtisodiyotini barqaror rivojlanishiga erishishda yalpi ichki mahsulot tarkibida sanoatning ulushi oshirishga qaratilayotganligidan ko‘rish mumkin. Ushbu magistrlik ishida yoritib beriladi. O`zbekistonning yangi taraqqiyoti davtida sanoat sohasi va uning rivojlanishi, erkin iqtisodiy zonalarning tashkil etilish jarayonlari Samarqand viloyati misolida yoritib beriladi. Mavzuning dolzarbligi: Sanoatni rivojlantirish zaruarati va bu sohaning huquqiy asoslari. Sanoatlashtirish jarayonida vujudga kelayotgan muammolar. Bugungi sanoatlashgan dunyoda ushbu sohaning naqadar dolzarbligi, shuningdek unga e`tiborning kuchayishi muhimdir. Global rivojlanish jarayonida munosib ishtirok etish har bir davlat va huquq uchun iqtisodiy nuqtayi nazardan muhimdir. Ushbu jarayonlarni atroflicha tahlil etish barcha soha vakillari xususan tarix fani doirasida ham ahamiyatli. Mavzuning maqsadi va vazifalari: Ushbu dissertatsiya ishining maqsadi O`zbekistonning yangi taraqqiyot davrida sanoat taraqqiyotini O`zbekiston tarixi fanining eng samarali va so’ngi usullari yordamida ochib berish. Ushbu sohani Samarqand viloyatimisolida atroflicha tahlil etish. Mavzuning tarixs h unosligi: O`zbekistonning eng yangi tarixi, amaldagi qonun hujjatlari, Oliy Majlisning sohaga oid qonun hujjatlari, prezident farmonlari, Harakatlar strategiyasi, viloyatda malga oshirilayotgan sohaga oid qonun hujjatlari. Tadqiqot ob’ekti: Tadqiqot ob’ektiga O`zbekistonning mustaqillik sohaga oid olib borilayotgan faoliyatlar va jarayonlarni atroflicha tahlil qilish va yoritib berish.