“ Professional talim muassasalari ma’lumotlar bazasini loyihalashtirish va ishlab chiqish ” MUNDARIJA KIRISH NAZARIY QISM 1.1 Ma’lumotlar bazasi va uning asosiy tushunchalari, Mbbt ni tarkibi. 1.2 Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimlari. ASOSIY QISM 2.1 “ Professional talim muassasalari” ma’lumotlar bazasining mantiqiy strukturasi va uni shakllantirish. 2.2 Ma’lumotlarni manipulyatsiya qilish operatorlarini qo’llash. 2. 3 Ma ’ lumotlar bazasida so ’ rovlar yaratish . 2.4 Ma’lumotlar bazasida hisoblash maydonlarini yaratish. XULOSA FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

KIRISH Ma’lumotlar bazasi – tegishli ma’lumotlar to’plamini o’z ichiga olgan umumiy, birlashgan kompyuter tuzilmasi. Axborot tizimining turiga va masalaning qo’yilishiga qarab, bu ma’lumotlar bir yoki ikki mavzudagi bir necha megabaytdan biznesning ichki va tashqi muhitidagi yuzlab mavzularni qamrab oladigan terabaytgacha o’zgarishi mumkin. Ma’lumotlar bazalari, kompyuterlarga asoslangan tizimlarga ma’lumotlarni tezda saqlash, boshqarish va olish imkonini beradigan ixtisoslashgan tuzilmalardir. Ma’lumotlar bazasi tushunchasi maydon, yozuv, fayl atamalari bilan bog’liq. Kopgina masalalarni yechish asosida axborotlar yoki axborotlarni qayta ishlash yotadi. Axborotlarni qayta ishlashni yengillashtirish maksadida axborot tizimlari yaratiladi. Avtomatlashgan axborot tizimlari (AAT) (Axborot tizimlar AT) d е b, shunday tizimlarga aytamizki, ularning tarkibida t е xnik vositalar, jumladan shaxsiy kompyut е rlar ishtrok etadi. ATlarni k е ng ma noda axborotni‟ qayta ishlaydigan ixtiyoriy tizimni tushunish mumkin. Tadbiq etish sohasiga qarab, ATlar ishlab chiqarish sohasida, talim sohasida, sog„liqni saqlash sohasida, harbiy sohada va boshqa sohalarda ishlatiladigan tizimlarga ajratish mumkin. MBni boshqarishda MySQL ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimidan foydalanib unda SQL operatorlari va so’rovlar (CREATE, INSERT, SELECT, DELETE, UPDATE va boshqa), matematik va mantiqiy operatorlardan foydalanish keltirilgan. MBBTda ma’lumotlar bazasini bir kompyuterdan boshqa bir kompyuterga ko’chirish va bundan tashqari ma’lumotlar bazasini (CSV, JSON, PDF, MS EXCEL va MS WORD) formatlarda eksport qilish imkoniyatlarini ko’rib chiqish. MBni tuzishda va boshqarishda jadvallar va uning maydonlari ustida bajarilgan amallar hisoblanadi. Jadvallarning o’zaro aloqasi ya’ni ko’pga-ko’p, birga-bir yoki ko’pga-bir bog’lanishli bo’lishi hamda shu kabi asosiy termin va tushunchalar asosida yaratilgan MBni boshqarish va uning ustida bajarilgan amallar hisoblanadi.

NAZARIY QISM 1.1 Ma’lumotlar bazasi va uning asosiy tushunchalari , Mbbt ni tarkibi . Mbttni tarkibi: MBBT shunday dastur qobig„iki, uning yordamida jadvallarni strukturasi, jadvallar orasidagi bog„lanish, jadvallarni ma lumotlar bilan‟ to„ldirgandan k е yin, uning yordamida MB yaratiladigan programma vositasidir. Shu munosaabt bilan MBBT bir qancha tarkibiy qismlardan iborat. Dasturiy vositalariga translyatorlar va MB ga ma lumotlarni ‟ kiritadigan, qayta ishlaydigan, saqlaydigan, takomillashtiridigan, t е stdan o„tkazadigan, ma lumotlarni kiritish chiqarishni ta minlaydigan boshqarish ‟ ‟ tizimlari kiradi. Asosiy dasturlash tili sifatida Obj е ct Pascal, C++ kabi tillarni ishlatiladi. MBBT ni paydo bo„lish tarixida 3 ta til qo„shilib ishlatilgan: 1. Ma lumotlarni tavsiflash tili – MTT (YaOD). Uni yordamida ‟ MB jadvallarini strukturalari quriladi Ma’lumotlar bazasi – tegishli ma’lumotlar to’plamini o’z ichiga olgan umumiy, birlashgan kompyuter tuzilmasi. Axborot tizimining turiga va masalaning qo’yilishiga qarab, bu ma’lumotlar bir yoki ikki mavzudagi bir necha megabaytdan biznesning ichki va tashqi muhitidagi yuzlab mavzularni qamrab oladigan terabaytgacha o’zgarishi mumkin. Ma’lumotlar bazalari, kompyuterlarga asoslangan tizimlarga ma’lumotlarni tezda saqlash, boshqarish va olish imkonini beradigan ixtisoslashgan tuzilmalardir. Ma’lumotlar bazasi tushunchasi maydon, yozuv, fayl atamalari bilan bog’liq. Maydon – bu saqlanadigan ma’lumotlarning eng kichik birligi. Masalan, OTMlar haqida ma’lumot mavjud bo’lgan ma’lumotlar bazasida OTM raqami nomi bilan saqlanadigan maydon turini o’z ichiga olishi mumkin va ma’lumotlar bazasida tavsiflangan OTMlarning har bir turi uchun (fakultetlar, yo’nalishlar, guruhlar, talabalar va boshqalar) ushbu saqlanadigan maydonning alohida nusxasi mavjud bo’ladi. Yozuv – bu tegishli saqlanadigan maydonlar to’plamidir. Bunday holda, saqlangan yozuvning nusxasi saqlanadigan maydonlarning tegishli nusxalari guruhidan iborat.

Fayl - bu bir xil turdagi saqlangan yozuvlarning barcha mavjud nusxalari to’plami. Oddiylik uchun har qanday berilgan fayl faqat bitta turdagi saqlanadigan yozuvlarni o’z ichiga olishi mumkin deb qabul qilinadi. Ma’lumotlarni boshqarish - bu ma’lumotlarning to’g’ri yaratilishi, saqlanishi va olinishiga qaratilgan qoidalar. Ma’lumotlar muhim rol o’ynashini hisobga olib, ma’lumotni boshqarish har qanday biznes, davlat idorasi, xizmat ko’rsatish tashkiloti yoki xayriya faoliyatining asosiy yo’nalishi ekanligi biz to’liq anglashimi lozim. Ma’lumotni samarali boshqarish odatda kompyuter ma’lumotlar bazasidan foydalanishni talab qiladi. Ma’lumotlar bazasi bu quyidagilar to’plamini saqlaydigan umumiy, birlashtirilgan kompyuter tuzilmasi:  Tashqi foydalanuvchi ma’lumotlari, ya’ni oxirgi foydalanuvchini qiziqtirgan muhim faktlar. Metadata (ma’lumotlar haqidagi ma’lumotlar), ular orqali oxirgi foydalanuvchi ma’lumotlari birlashtiriladi va boshqariladi Ma’lumotlarni boshqarish - bu ma’lumotlarning to’g’ri yaratilishi, saqlanishi va olinishiga qaratilgan qoidalar. Ma’lumotlar muhim rol o’ynashini hisobga olib, ma’lumotni boshqarish har qanday biznes, davlat idorasi, xizmat ko’rsatish tashkiloti yoki xayriya faoliyatining asosiy yo’nalishi ekanligi biz to’liq anglashimi lozim. Ma’lumotni samarali boshqarish odatda kompyuter ma’lumotlar bazasidan foydalanishni talab qiladi. Ma’lumotlar bazasi bu quyidagilar to’plamini saqlaydigan umumiy, birlashtirilgan kompyuter tuzilmasi:  Tashqi foydalanuvchi ma’lumotlari, ya’ni oxirgi foydalanuvchini qiziqtirgan muhim faktlar.  Metadata (ma’lumotlar haqidagi ma’lumotlar), ular orqali oxirgi foydalanuvchi ma’lumotlari birlashtiriladi va boshqariladi.

Ma’lumotlar bazasining turlari Foydalanuvchilar soni ma’lumotlar bazasi bitta foydalanuvchi yoki ko’p foydalanuvchi sifatida tasniflanganligini aniqlaydi. Bitta foydalanuvchi ma’lumotlar bazasi bir vaqtning o’zida faqat bitta foydalanuvchini qo’llab- quvvatlaydi. Bunga javoban, ko’p foydalanuvchi ma’lumotlar bazasi bir vaqtning o’zida bir nechta foydalanuvchilarni qo’llab-quvvatlaydi. Ko’p foydalanuvchi ma’lumotlar bazasi nisbatan kam miqdordagi foydalanuvchilarni (odatda 50 dan kam) qo’llab-quvvatlasa, tashkilotning ishchi guruhi ma’lumotlar bazasi deb ataladi. Markazlashtirilgan va markazlashtirilmagan (tarqatilgan) ma’lumotlar bazasi ma’lumotlar bazasini amalga oshirish va boshqarish uchun aniq belgilangan infratuzilma apparat, operatsion tizimlar, tarmoq texnologiyalari va boshqalarni talab qiladi. Odatda, infratuzilmaga ma’lumotlar bazasini yaratadigan va ishlaydigan tashkilot egalik qiladi va xizmat qiladi. Ammo so’nggi yillarda bulutli ma’lumotlar bazalaridan foydalanish tobora ommalashib bormoqda. Bulutli ma’lumotlar bazasi - bu Microsoft Azure yoki Amazon AWS kabi bulutli ma’lumotlar xizmatlaridan foydalanib yaratilgan va saqlanadigan ma’lumotlar bazasi. Ma’lumotlar bazasini loyihalash - bu ma’lumotlarni boshqarish tizimini loyihalashtirish, ishlab chiqish, amalga oshirish va xizmat ko’rsatishni osonlashtiradigan jarayonlar to’plami. To’g’ri ishlab chiqilgan ma’lumotlar bazasini saqlash oson, ma’lumotlarning izchilligini yaxshilaydi va diskni saqlash joyi nuqtai nazaridan iqtisodiy jihatdan samarali. Ma’lumotlar bazasini loyihalashning asosiy vazifalari taklif etilayotgan ma’lumotlar bazasi tizimining mantiqiy va fizik loyihalash modellarini ishlab chiqarishdir. Mantiqiy model ma’lumotlar talablariga va fizik mulohazalardan mustaqil ravishda saqlanadigan ma’lumotlarga e’tiborni qaratadi. Ma’lumot qanday saqlanishi yoki qayerda saqlanishi, qay tarzda, bu bilan bog’liq emas.