Mavzu: Tarbiya jarayonida milliy qadryatlarning o'rni. Reja 1.Sharqona tarbıyanıng o‘zıga xos jıhatlari. 2.Yoshlarni milliy qadryatlar vositasida tarbiyalash. 3.Ota-onaga izzat-hurmat, oilaga sadoqat va g‘amxo‘rlik - shaxs ma'naviyatining yuksak ifodasi.

Yosh avlodni komillikka yetaklovchi eng katta kuch–bu kitob va hayotiy saboqlardir. Yoshlarni milliy qadryatlar ruhida tarbiyalash kelajakni, millatni va milliyligimizni boqiy ozod holda ko‘rishimiz mumkin. Vatanga sadoqat, do‘stlikka ishonch, oilaga mehr–muhabbat, kattalarga hurmatda kichiklarga izzatda bo‘lish tuyg‘usini shakllantirsh milliy qadryatlarimizni asl ko‘rinishidir. Insonga faqat dunyoda yuz berayotgan voqelik haqida, odob - axloq qoidalari, mehr va sadoqat tushunchalari haqida bilim berishning o‘zi uning ma‘naviyaxloqiy tarbiyasi uchun yetarli bo‘lib qolmaydi. Balki, unda iroda qudrati, mas‘uliyat tuyg‘usini shakllantirish, ko‘nglida atrof muhitga, mehnatga, kasbga, ilmga, qalban va ruhan o‘zga insonlarga mehrli va oqibatli bo‘lish tuyg‘usini uyg‘otishga,dilida ulug‘ maqsadlar tug‘ilishiga va atrofida yuz berayotgan hodisalarga o‘z munosabatini bildira olishiga erishishimiz lozim. Yosh avlodni shu xislatlar bilan voyaga yetishlari uchun esa turli yo‘llar: kattalarni o‘git va nasihatlarini tinglash, undan to‘g‘ri xulosa chiqara olish qobilyatlarini rivojlantirish orqali; turli vositalar bilan va eng asosiysi yosh avlod tarbiyasiga samimiy (chin ko‘ngildan)yondashish va tinimsiz izlanishlar natijasida erishish mumkin. Mamlakatimiz o‘z mustaqilligini qo‘lga kiritgandan so‘ng erkin fikrlaydigan, o‘z- o‘zini anglaydigan, jamiyat manfaatlarini tushunib yetadigan, har tomonlama yetuk komil insonni tarbiyalash vazifasi davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishi qilib belgilandi. Uni amalga oshirish esa avvalo tarbiyalanuvchilarning ichki ruhiy ma’naviyatini boyitish va mustaqil dunyoqarashini shakllantirishni taqozo etadi. “Har qaysi davlat, har qaysi xalq intellektual salohiyati, yuksak ma’naviyati bilan qudratlidir” Sh.M.Mirziyoyev. Dunyoda har bir xalqning asrlar, zamonlar osha yashab kelayotgan milliy qadriyatlari bor. Yosh avlodni ma‘nan barkamol etib tarbiyalashda ham shubhasiz, milliy va umuminsoniy qadriyatlarga asoslanamiz. O‘zbekiston Respublikasida Milliy madaniyatni yanada rivojlantirish Konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risidagi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 28.11.2018yildagi PQ-4038-sonli qarori ham milliy qadriyatlarni

yoshlari ongi va qalbiga singdirish usullari to‘g‘risida fikr bildirganda shuni alohida qayd qilmoq kerakki, avvalo ma’muriy yo‘l va zo‘rlik usuliga ehtiyotkor bo‘lish talab qilindi. Chunki imkoni boricha zo‘rlik qilish, majbur qilish usulidan foydalanmaslik maqsadga muvofiqdir. Ushbu uslubiy qo‘llanmada sharqona an'analar, urf-odat, marosimlar, shuningdek, ularning kelib chiqish tarixi va tarbiyaviy ishlardagi ahamiyati to‘g‘risida so‘z yuritilgan. Sharqona tarbiya tushunchasi Sharq mamlakatlari xalqlariga mansub bo‘lgan xislatlarni o‘zida ifoda etadi. Tarixiy manbalarning ko‘rsatishicha, moddiy va ma’naviy madaniyat maskanlari qadim zamonlardan beri Yaqin, O‘rta va Uzoq Sharq mamlakatlarida vujudga keladi. Misr, Suriya, Iroq, Iordaniya, Turkiya, Yamaq, Sudan, Quvayt va boshqalar Yaqin Sharq mamlakatlaridir. O‘rta Sharq esa Eron, Afg‘oniston, Movarounnahr, Birma, Vetnam, Indoneziya, Tayland, Hindiston va boshqalarni, Uzoq Sharq - Xitoy, Yaponiya, Koreya, Rossiya Uzoq Sharqi mamlakatlarini o‘z ichiga oladi.Sharq xalqlarining barchasida xos bo‘lgan fazilatlar mavjud bo‘lib, ular jumlasiga xalqlarning vazminligi, sabr-toqatli bo‘lishi, ijtimoiy muammolarni kelishuv yo‘li bilan hal etish, foydali mehnat faoliyati bilan muntazam ravishda shug‘ullanib borish, mehribonlik, birdamlik va boshqalar kiradi. Insoniyat hayotida tarbiyaviy ahamiyatga molik bo‘lgan bunday hislatlar - insonni sabr-toqatli, irodali, o‘tkir fikrli, jismonan baquvvat va ruhan egilmas, mehr- muruvvatli bo‘lishini ifodalaydi.Xalqlar o‘rtasidagi mehr-oqibat va muruvvat singari fazilatlar mavjudligi haqida rivoyatlar keltiriladi. Ularning birida aytilishicha, boylikda tengi yo‘q bir inson befarzand bo‘lib, umr yo‘li yaqinlashib qolganda Yaratgandan farzand so‘rab ko‘p yalinibdi. Hech bo‘lmasa farzandi bor degan nomga ega bo‘lay degan nolasiga, farzanding bo‘ladi, faqat u 3 kun yashaydi, deb javob kelibdi. Nihoyat, chol farzandli bo‘libdi va shu kundan boshlab xalqqa osh beribdi, muhtojlarga mehr qo‘lini cho‘zibdi. Bunday ishlar har kuni davom etaveribdi, kunlar va oylar o‘tib, chaqaloq ulg‘aya boshlabdi.

Kunlarning birida cholga Yaratgandan “Sening mehr-muruvvating taqdiringni o‘zgartirdi”, -degan xabar berilgan ekan. O‘zbek xalqi azaldan kamtarligi, bosiqligi, qanoatliligi, xayoliligi bilan o‘zgalar diqqatini tortib kelgan. “Kamtarga kamol” degan naql ham bejiz aytilmagan. Alisher Navoiy o‘zining “Hayratul abror” dostonida shunday g‘oyalarni bayon etadi: “Agar senga osmonning kuch-g‘ayrati nasib bo‘lsa ham, yer yuzida kamtarlikni tanla. G‘amg‘ussa yuki seni tog‘dek ezib tursa ham, uning ostida tuproqdek tura ber. Boshingga toshlar yomg‘irdek yog‘ilsa ham binafsha kabi boshingni yuqori tutib tura ber” Mustaqillik yillarida qat’iy belgilab olingan ustuvor yo‘nalishlardan bir jamiyatdaga barqarorlik, tinchlik, millatlararo totuvlikni, mamlakatimiz sarhadlarining dahlsizligini va hududiy yaxlitligini ta’minlashdan iboratdir. Har qanday mavjudot singari insoniyat ham o‘zining tinchligini saqlashi oliy qadriyat sifatida baholanadi .Qadimiyurf-odatimiz ,qadriyalarimizga ko‘ra har bir oilada tinchlik va xotirjamlik tilab fotiha qilinadi. Tinchlik va xotirjamlik tuyg‘ulari xalqimiz tomonidan ardoqlab kelingan va bir qancha maqollar yaratilgan. Darhaqiqat, faqat tinchlik sharoitidagina insonning ezgu orzu-umidlari ro‘yobga chiqishi mumkin. Milliy qadriyatlar millat uchun muhim va jiddiy ahamiyatga ega bo‘lgan jihat va xususiyatdir.O‘z milliy qadriyati bo‘lmagan millat yoki elat yo‘q. Millat milliy qadriyatlarining sohibi. Millatning tanazzuli milliy qadriyatlarning tanazzulidir. Milliy qadriyatlar millatning tarixi, yashash tarzi birligi, kelajagi, uni tashkil etgan avlodlar, ijtimoiy qatlamlar, millat, ong, til, ma`naviyat hamda madaniyat bilan uzviy bog‘liq holda namoyon bo‘ladi.O‘zbekistonning Mustaqillikka erishishi tufayli milliy qadriyatlarga e`tibor kuchaydi. Negaki, milliy qadriyatlar mustaqilligimizni mustahkamlaydigan ma`naviy asoslardan biridir.Xalqimizning asrlardan-asrlarga meros bo‘lib kelayotgan milliy qadriyatlari uzoq tarixiy jarayonda shakllangan. Ularning o‘tmishi 3 ming yildan ortiq davrni o‘z ichiga oladi. 3 ming yildan ortiq davrni o‘zida mujassamlashtirgan qadriyatlarimiz

Markaziy Osiyo tsivilizatsiyasini yaratdi. Bizning milliy qadriyatlarimiz ana shu sivilizatsiyasiga mos jihatlar: tug‘ilgan makon, ona yurtga ehtirom, avlodlar xotirasiga sadoqat, kattalarga hurmat, mulozamat, hayo, andisha kabilarning ustuvorligi bilan xarakterlanadi.Milliy qadriyatlarimizda jahonning boshqa xalqlariga o‘xshamaydigan boshqa urf-odatlar, rasm-rusumlar, marosimlar va an`analaridagi o‘ziga xoslik ham bor. Ma`lumki, qadriyatlar muayyan sharoitlarda shakllanadi. Shu sababli ular mahalliy, milliy, mintaqaviy shakllar va umuminsoniy mazmunda mavjud bo‘ladi. Mahalliy qadriyatlarning eng yetuklari va umummilliy manfaatlarga moslari asta-sekin saralanib umummilliy darajaga ko‘tariladi. Qadriyatlar insoniyat tarixi davomida asta-sekin shakllanadilar. Ularning miqdoriva sifatining ortishi insoniyat taraqqiyoti qanchalik ilgarilanganligining ko‘rsatkichidir. Qachonlardir, o‘tmishda ba`zi qadriyatlar to‘g‘risida, masalan, ma`rifat to‘g‘risida, umuman tushuncha bo‘lgan emas. Bunday yangi tushunchalar asrlar o‘tgansari shakllanib, qadriyatlar qatorini boyitib boradi. Ayni vaqtda, qadriyatlar mahalliy, milliy, mintaqaviy va umumisoniy bo‘lishi tabiiydir. Chunki “qadriyat” tushunchasi muayyan vaziyat va sharoitda shakllanadi. Jamiyat taraqqiy etgani sari jahonning barcha xalqlariga tegishli, ya`ni umuminsoniy qadriyatlar ko‘payib boraveradi va bu o‘zgarishlar insoniyat o‘z rivojida qanday yangi cho‘qqilarni egallayotganining belgisi bo‘ladi (masalan, erkinlik, tinchlik, ijtimoiy tenglik, ijtimoiy haqiqat, ma`rifat, ma`naviyat, go‘zlallik, yaxshilik, insonparvarlik, insoniylik, demokratiya, huquqiy jamiyat, qonunning ustuvorligi, xotinqizlar ozodligiva boshqalar). Milliy qadriyatlar orasida xalqimizning insonparvarligi va boshqa oliyjanob fazilatlari, ayniqsa, Ikkinchi jahon urushi yillarida yana yaqqol namoyon bo‘ldi.Urush tufayli uy-joysiz qolgan minglab oilalarga boshpana berdi, yetim bolalarni o‘z tarbiyasiga oldi, o‘zi yemay, ularga berdi. Shomahmudov Shoahmad va Bahri ayalarning insoniylik fazilatlarini davom ettiruvchilar soni ko‘payib bordi. Ular turli millat vakillaridan bo‘lgan yetim bolalarni, tili va dini har xil bo‘lishiga qaramay, yagona qadriyatlar asosida, umuminsoniy an’analar