Таъсири Ӽофиз ба адабиёти Аврупо
Мавзўъ : Таъсири офиз ба адабиётиӼ Аврупо Н А Ш А: Ⱪ А) Муқаддима. 1. аёт ва фаъолияти офизи Шерозū. Ӽ Ӽ 2. Инқилоби офиз дар жанри ғазал. Ӽ 3. Мазмуни ғоявии лирикаи офиз. Ӽ Б ) Таъсири офиз ба адабиёти Аврупо. Ӽ 1. Гёте ва офиз. Ӽ 2. Таъсири ғазалиёти офиз ба адабиёти рус. Ӽ 3. аёт ва фаъолияти э одии Абай. Ӽ ҷ В ) исми хулосавū. Ⱪ Г) Адабиёт ои истифодашуда. ӽ 1
Муқаддима Барои нағзтар фаҳмидани э одиёти Ҳофиз араёни зиндагии ўро донистанҷ ҷ ва фикри тазкиранависону адибони шарқро оид ба э одиёти ў ба назари эътибор ҷ гирифтан кўмаки калон мерасонад. Аммо тар имаи ҳоли ҳақиқии Ҳофиз дар ҷ асоси фактҳои аниқу яқин ва гуфтаҳои худи шоир ба мо тафсилоташ маълум нест. Дар бораи ҳаёти шоир танҳо ҳикояту ривоятҳои парокандае, ки дар тазкираҳо мав уданд ва бештар такрор меёбанд, ба мо маълуманд. ҷ Тадқиқоти солҳои охирин, интиқоди матни девони Ҳофиз тар имаи ҳоли ҷ ўро ба андозаи муайян равшан намуда ва баробари ҳамин аҳамияти ин ривоятҳоро аз зиндагии Ҳофиз тасдиқ намудаанд. Ин ривоятҳо, ки баъзан ниҳоят хаёлианд, ҳамчун меҳру муҳаббати халқ нисбат ба Ҳофиз садо медиҳанд ва тавсифи дар зарфи чандин асрҳо ба э одиёти шоир додашударо равшан намуда, ҷ барои фаҳмидани э одиёти ў ҳамчун маъхази муҳимме хизмат мекунанд. ҷ Ма мўаи маълумотҳои тар имаиҳол ҷ ҷ ӣ оид ба Ҳофиз дар асари олими ҳинд Шиблии Нўъмон ӣ «Шеър-ул-а ам» оварда шудааст. Ин маълумотҳоро Э.Браун ҷ ба китоби таърихи адабиёти худ низ дохил карда буд. Шиблии Нўъмон ӣ гуфтааст, ки ў дар амъоварии маълумотҳои тар имаи ҷ ҷ ҳоли шоир аз асари олими ҳинд Абдунаб ӣ Фахруззамон, муаллифи тазкираи «Майхона» (соли таълифаш 1626-27) истифода бурдааст. адди шоир аз сокинони Исфаҳон буд ва дар замони ҳукмронии атобакони Ҷ салғурии Форс ба Шероз ҳи рат намуда дар ҳамин о вафот кардааст. Падари ҷ ҷ шоир Баҳоуддин Муҳаммад (аз рўи баъзе маъхазҳо - Камолиддин) яке аз ту ори ҷҷ сарватманди Шероз гардид. Модари шоир аз козарун буд. Пас аз марги падари Ҳофиз се кўдак ятим монданд, ки хурдтарини онҳо Шамсиддин Муҳаммад – шоири бузурги оянда буд. Ў тақрибан дар соли 1320-25 таваллуд шудааст. Оилаи бепарастормонда дере нагузашта бенаво шуд ва ду бародари калон барои ӣ таъмини маишат ба шаҳрҳои дигар сафар карданд. Муҳаммади хурдсол бо модараш дар Шероз монд ва ўро ба тарбияи як шахсе доданд. Аммо кўдак ҳанўз ба синни балоғат нарасида он шахс аз тарбияи ў даст кашид ва кўдаки хурдсолро ба шогирдии нонвойхона дод. Ҳофиз аз нисфи шаб то субҳдам дар нонвойхона хамир тайёр мекард. Дар шафати нонвойхона мактаб буд ва Ҳофизи хурдсол аз рўзгори хона базўр пул удо карда дар ин мактаб таҳсил намуд. Вай дар мактаб ҷ савод омўхт ва қуръонро аз ёд кард. Дар байни ҳунармандони Шероз шеъру шеършинос дар он вақт хеле ӣ интишор ёфта буд. Дўкони як баззози шеърдўст барои аҳли растаи баззозон, ки шеъру адабро дўст медоштанд ва ба мунозираҳои сўфиёна завқманд буданд, амъомадгоҳи ҳамешаг буд. Нонвои авон ба ин дўкон рафтуомад мекард ва ҷ ӣ ҷ шеърҳо менавишт, аммо шехрҳои ў ҳанўз ноқис буданд ва боиси хандаву истеҳзои шунавандагон мегардиданд. Баъзан ўро қасдан ба ма лис даъват ҷ мекарданд, то ки ўро масхара карда дилкушо кунанд. ӣ 2
Ҳофиз аз ин таҳқиру истеҳзо ба танг омада, рўзе ба мазори шоири машҳури мутасаффиф Бобо Кўҳ рафт ва дар сари қабри ў аз бахти баргаштааш талх-талхӣ гирист ва хобаш бурда монд. Вай дар хобаш марди нурониро дид, ки ба ў гуфт: «Бирав, ки дарвозаи улум ба рўи ту боз шуд». Ҳофизи авон к будани ҷ ӣ пирамардро суол кард, пирамард худро Ал номид. Ҳофиз ҳамон, ки аз хоб ӣ бедор шуд, аз даҳони ў ғазали машҳур бо матлаи зерин беихтиёр баромад: Дўш вақти саҳар аз ғусса на отам доданд, ҷ В-андар он зулмати шаб оби ҳаётам доданд. Вақте ки ў ба шаҳр баргашт, боз ҳамон шахсонеро, ки вайро масхара мекарданд, дид. Онҳо гуфтанд, ки вай боз ягон ғазали худашро хонда диҳад. Ҳофиз ҳамон ғазалро хонд ва ҳамаро дар ҳайрат гузошт. Ҳе кас бовар намекард, ҷ ки ин ғазал аз ўст ва боз таклиф намуданд, ки дар тазмини ягон ғазал ғазали дигар гўяд. Вай ин таклифи онҳоро низ и ро намуда ҳамаро моту мабҳут намуд. ҷ Ба ҳамин тариқа, ўро ҳамчун шоири бузург эътироф намуданд ва шўҳрати ў рўз то рўз меафзуд. Вай ба худ Ҳофиз (яъне донандаи матни Қуръон) талаххус намуд. Ўро ҳамоно ба эътибори насаби шарифи гузаштагонаш Хо а Ҳофиз ҷ мегуфтанд. Ин аст ривояте аз зиндагии Ҳофиз. Агар ранги афсонавии ин ривоятро дур андозем, пас дар он лаҳзаи ташаккул ёфтани шоири бузург ба тарзи воқе ӣ инъикос ёфтааст. Муҳити тимоии шоир равшан маълум аст – инҳо аҳолии ӣҷ шаҳр, намояндагони табақаи ҳунармандони Шероз буданд. Худи тахаллуси шоир – «Ҳофиз» шаҳодат медиҳад, ки ў дар кўдак ва авониаш тангдаст ӣ ҷ ӣ мекашидааст: С.Айн дар рисолаи «Рўдак » менависад, ки «аз қироати қуръон ӣ ӣ фақат қути лоямуте ҳосил кардан мумкин буд ва бештарини қориён шахсони бечораҳол буданд» 1 . Ихтисоси Ҳофиз аз бенавоии ў шаҳодат медиҳад. Аз ин о ривоят дар бораи ҷ он ки шоир дар авон нонво мекард ва бо «аҳли ҳунару бозор» ихтилот дошт, ҷ ӣ ӣ ба ҳақиқат рост меояд. Бисёр ғояҳои ашъори Ҳофиз низ ба ҳамин аҳволи и тимоии ў вобаста аст. ҷ Дар замони Ҳофиз идтиҳодияҳои ҳунармандони шаҳр ҳамоно зоҳиран ранги сўфиёна доштанд, аммо дар асл аз тариқаҳои ҳақиқии сўфиёна ба кулл фарқ ӣ мекарданд. амъомади иттифоқҳои махф бо сардории сарварони пурғайрат дар Ҷ ӣ ягон майхонаи пинҳон ба ву уд меомад (ибораҳои «харобот», «пири муғон» ва ӣ ҷ ғайра аз ҳамин о), ё ин ки ҳамоно дар ягон дўкони бозор барпо мегардид. ҷ Иштироккунандагони ин ма лисҳоро аъёну ашроф таҳқиромезона «ринд», ҷ «авбош», «муғбача» мегуфтанд. Аммо худи онҳо ба ин калимаҳо маънои шариф ва мусбат медоданд. Дар ин ма лисҳо зарофатгў , шеърҳои ҳа в ба муқобили ҷ ӣ ҷ ӣ дарвешон ва имомҳои риёкор, тав еҳу ташреҳи озодонаи фалсафаи тасаввуф ҷ 1 Айн С. Устод Р дак \\Айн С. Куллиёт, .II. Китоби якум-Душанбе: Нашрдав то ик,1963 ӣ ӯ ӣ ӣ ҷ ҷ 3
хеле риво ёфта буд. Дар байни онҳо шеършиносони донишманд низ буданд, киҷ ба қадри фикрҳои ол ва бикр мерасиданд. Ҳофиз низ дар ҳамин муҳит буд ва ӣ истеъдоди ў дар ҳамин о ба камол расидааст. ҷ Тасаввур кардан мумкин аст, ки дар шеърҳои аввалини тақлидиаш (худаш мегўяд, ки вай ба Хо уи Кирмон пайрав мекардааст) ва ашъори номавзунаш ҷ ӣ ӣ ўро сарзаниш мекарданд. Дар зери таъсири воқеаҳои номаълуме, ки дар ривояти мазкур ранги афсонав гирифтааст, дар э одиёти ў табаддулоте ва вуқўъ омад: ӣ ҷ шоир ғўё ба кашфи илҳом расид ва худро пайғамбар ҳис кард. Ҳофиз ғазале иншо намуд, ки маънии амиқи фалсаф дорад. Ғазали зерини ў, ки мо бо чанде ӣ шарҳу эзоҳ меоварем, айнан чунин ғазал аст: Дўш вақти саҳар аз ғусса на отам доданд, ҷ В-андар он зулмати шаб оби ҳаётам доданд. Дар ривояти дигар «Шохинабот» ҳамчун номи маҳбубае ки гўё Ҳофиз ўро дўст медоштааст ва ниҳоят ба васли ў расида будааст, омадааст. Дар ин сурат ғазали шоир ҳамчун нати аи фараҳу хурсандии беназири ишқи комгори ў садо ҷ медиҳад. Ба ҳар ҳол, дар тамоми байтҳои мазкур образҳои шоирона гўё аз як байт ба байти дигар мегузаранд («у ри сабр», «сабру субот»). ҷ Ҳиммати Ҳофизу анфоси саҳархезон буд, Ки зи банди ғами айём на отам доданд. ҷ Ин ғазали зебо, ки бо рамзу ишора, мазмуни амиқи фалсаф ва ҳиссиёти ӣ самими инсон суруда шудааст, зоҳиран байтҳои пароканда бошад ҳам, аммо ӣ ботинан як порчаи мукаммалест, ки аз иҳати сохт, рўҳия ва ҳамоҳангии образҳо ҷ аз ҳам удонашаванда аст. Нодиракор ва зебонигории шоир хонандаро ҷ ӣ беихтиёр ба ва д меоварад, дар ҳақиқат ҳамчун «бароти» шоири наве, ки аз ҷ анвори пайғамбаронааш воқиф гаштааст, садо медод. Оё ин ғазали аввалини эътирофгаштаи Ҳофиз аст - ҳукм кардан душвор аст, аммо ин дар ҳақиқат ғазали ҳофизона аст, яъне аз он ғазалҳоест, ки ба шоир шўҳрати оламшумул овард ва ба ў лақаби «лисонулғайб»-ро дод. Аз рўи баъзе маълумотҳои мўътамад Ҳофиз дар соҳаи илмҳои расмии замони худ ва забони араб низ аз саромадони рўзгор будааст. Тартибдиҳандаи ӣ «Девон»-и Ҳофиз – Гуландом, ки ба назар як шахси афсонав мерасад ва ў худро ӣ шогирди Хо а Қивомиддин мегўяд, дар сарсухани худ навиштааст, ки Ҳофиз ҷ «муҳофизати дарси қуръон ва мулозимат бар тақво ва эҳсону баҳси «Кашшоф» ва «Мифтоҳ» ва мутолиаи матолеъ ва мисбоҳ ва таҳсили қавонини адаб ва та ассуми давонини араб» ҷ 2 карда будааст. Ҳофиз ҳамчун шоири пуристеъдод ба эътибори дониши пурдоманаи худ бо бисёр олимони он давраи Шероз робита дошт ва ҳокимони шаҳр ба ў эҳтироми 2 офизи Шерозū. Девон. Ӽ 4
калон доштанд.Аз умла Абўисҳоқи Ин у (1343-1353), ки шахси ишратдўст буд,ҷ ҷ нисбат ба Ҳофиз муҳаббати бузург дошт. Дар замони Абўисҳоқ Шероз хеле обод шуда буд ва Ҳофиз низ накўкориҳои ин ҳукмронро тақдир мекард. Вай пас аз вафоти ин ҳукмрон дар як қитъаи худ аз пан тан олимони бузурги замон ном ҷ бурда, Абўисҳоқро дар ои аввал гузоштааст: ҷ Нахуст подшоҳе ҳамчу ў вилоят бахш, Ки гўи фазл рабуд ба адлу бахшишу дод. Пас аз Шерозро забт намудани Муборизиддин Муҳаммад дар шаҳр як тартиботи мустабидона барқарор гардид, тамоми майкадаҳо, ки ои амъомади ҷ ҷ иттифоқи ҳунармандон буд, баста шуд. Дар ҳама о таъқиботи мўҳтасибон ва ҷ ғаммозон ҳукмфармо гардид. Дасти уламои дин ва мутасаввифони ирти оъпараст боло шуд. Ин аҳволи вазнин дар асарҳои бадеии он замон акс ҷ ёфтааст. Дар ин о як рубоии шоҳзода Шоҳ Шу оъ ва як ғазали аз ин рубо ҳам ҷ ҷ ӣ тезу тундтари Ҳофизро овардан оиз аст. Шоҳ Шу оъ навишта буд: ҷ ҷ Дар ма лиси даҳр сози маст паст аст, ҷ ӣ На анг ба қонуну на даф бар даст аст, ҷ Риндон ҳама тарки майпараст карданд, ӣ уз мўҳтасиби шаҳр, ки бе май маст аст. Ҷ Ҳофиз навишта буд: Агарчи бода фараҳбахшу бод гулрез аст, Ба бонги чанг махўр май, ки мўҳтасиб тез аст. Дар остини мураққаъ пиёла пинҳон кун, Ки ҳамчу чашми сўроҳ замона хунрез аст. ӣ Зи ранги бода бишўед хирқаҳо аз ашк, Ки мавсими варау рўзгори парҳез аст. Дар ин шеърҳо дар зери калимаи мўҳтасиб ҳамоно мустабид дар назар дошта шудааст. Майро манъ фармудани Муҳаммад ифодаи сиёсати реакционие буд, ки ба муқобили табақаҳои меҳнаткаши шаҳр нигаронида шуда буд ва барои онҳоро аз унбишҳои халқ боздоштан хизмат мекард. Пас аз ба тахти салтанат ҷ ӣ омадани Шоҳ Шу оъ, шароити зиндагии аҳли ҳунару савдо беҳтар шуд. Шоҳ ҷ Шу оъ худаш одами фозил буд, шеър менавишт ва дар аввали кор дар сўҳбати ҷ шоирон ва олимони бузург бисёр менишаст. Ҳофиз дар яке аз байтҳои худ нисбат ба Шоҳ Шу оъ эҳтиром ва ҳусни муносибаташро ҷ Мазҳари лутфи азал, равшании чашми амал, омеи илму амал, они аҳон Шоҳ Шу оъ. Ҷ ҷ ҷ ҷ ифода намудааст: 5