logo
  1. Bosh sahifa
  2. Diplom ishlar
  3. Umumiy
  4. VANDALLARNI O’RTA ASRDA TUTGAN O’RNI

VANDALLARNI O’RTA ASRDA TUTGAN O’RNI

Yuklangan vaqt:

12.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1090.74609375 KB
Ko'chirib olish
VANDALLARNI O’RTA ASRDA TUTGAN O’RNI MUNDARIJA Kirish ……………………………………………………………… I BOB VANDALLAR. SHARQIY GERMAN VA GERMAN BO'LMAGAN XALQLARNING QABILA BIRLASHISHI 1.1. Sharqiy german va german bo'lmagan xalqlarning qabila birlashishi 1.2 Sarmatlar va Alanning asosiy jangilari. Vandallarning urush uslubi 1.3 Alanning Vandallar va ularning jamiyatiga ta'siri II BOB TILSHUNOSLIK. VANDALLARNING IJTIMOIY HAYOT TARZI. INTEGRATSIYA VA ASSIMILYATSIYA JARAYONI 2.1. Vandallarning madaniy hayoti: gaplashuv tili 2.2. Vandallarning ijtimoiy hayot tarzi 2.3. Vandallar davriga mansub artefaktlar Xulosa ……………………………………………………………………….. Adabiyotlar ro‘yxati ………………………………………………………. Kirish Ushbu kurs ishi sarmatlar, alanlar, vandallar va boshqa guruhlar deb nomlanuvchi xalqlar o rtasidagi munosabatlar so nggi antik davr va ilk o rta asrlarʻ ʻ ʻ Yevropasining o ziga xosligi va siyosiy yaqinliklari kontekstida muhokama ʻ qilinadi. Ta'kidlanishicha, Van dallari asosan dehqonchilikdan otchilik va otliq urush markaziga qadar jiddiy o'zgarishlarni boshdan kechirgan. Bu jarayonda vandallarga sarmatlar va alanlarning ta'siri hal qiluvchi ahamiyatga ega edi. Vandal urushi, iqtisod, kiyinish va xulq-atvorning "sarmatizatsiyasi" haqida, shuningdek, boshqa "varvar" xalqlar bog'lanishi mumkin bo'lgan vandallar konfederatsiyasi haqida gapirish mumkin . Vandallar atamasi eramizning 3-4-asrlarida Rim chegarasi va provinsiyalarini vayron qilgan va 5-asr boshlarida Rim imperiyasining shimoliy Afrika provinsiyalarida joylashib olgan vandallar german qabilasiga asoslangan etnik aralash qabila konfederatsiyasini bildiradi (Shmidt). 1964: 308). Vandallar tarixi ko'plab kitoblar, monografiyalar va maqolalarga ega bo'lgan keng tadqiq qilinadigan mavzudir. Shuning uchun bu yerda vandallar tarixiga batafsil to‘xtalib o‘tishning hojati yo‘q. ammo, ingliz, nemis va frantsuz tilida so'zlashuvchi dunyo olimlari va tadqiqotchilari tomonidan yozilgan asarlarning aksariyati so'nggi antik davrda german migratsiyasi va uning Rim imperiyasiga ta'siri kontekstida vandallarga qaratilgan. Miloddan avvalgi 418-yildan boshlab Vandallar hukmdorlari Reks Vandalorum va Alanorum - Vandallar va Alanlar qiroli deb atalganligi ko'pincha e'tibordan chetda qolmaydi . Alanlar dastlab Pont dashtlarida istiqomat qilgan va skiflar o'zlarining yaqin qarindoshlari singari shimoliy-sharqiy (ba'zan Shimoliy Eron deb ham ataladi ) tillarida so'zlashgan sarmatlar edi (Sulimirski 1969: 22). Quyidagi ish Vandallar tarixini boshqa, noan'anaviy burchakdan o'rganishga qaratilgan. U sarmatlarning ta'sirini, ta'sirini va vandallarning tarixi, madaniyati, jamiyati va urushiga qo'shgan hissasini ularning o'zaro bog'liqligi va aloqalari natijasida o'rganishga harakat qiladi. Tarix davomida vandallar bilan eng uzoq va eng yaqin aloqada bo'lgan sarmatiyalik alanlarga katta e'tibor qaratiladi. Miloddan avvalgi I ming yillikning 1-yarmida sarmatlar shimoliy Kavkazdan Dunayning sharqiy sohillarigacha va Xitoyning Uzoq Sharqiga qadar keng tarqalgan. Uning tarixiy manbalarida ko'plab sarmat qabilalari qayd etilgan bo'lib, ular orasida Alanlar, Antes, Aorsi, Assi, Iaxamates, Roxolani, Serboi, Siraces, Spali, yazyges va boshqa ko'plab qabilalar mavjud edi. Bu ishning maqsadi uchun biz asosan Alanlar, Roxolani va Yazyges bilan shug'ullanamiz. Yuqorida aytib o'tilganidek, vandallar bilan eng uzoq vaqt aloqada bo'lgan va eng ko'p so'zlashadigan sarmat xalqi alanlar edi. Tarixiy manbalarda alanlar milodiy 2- asrda yunoncha Alanoi yoki Alannoy va xitoy tilida Alanliao (fan ye 2003: 19) va III asrda Alani (yu huan 2004: 25) deb yuritilgan. Ko'rib turganimizdek, Dunay daryosidan Pont dashtlari orqali uzoq Sharqqa cho'zilgan bir xil nomdagi turli xalqlarimiz bor. Albatta, ular bir xil odamlar emas edilar, lekin Pontiya dashtlari va Kavkaz shimolidagi bir joydan kelib chiqqan bo'lishlari kerak. Ushbu ishning maqsadi uchun biz G'arbiy Pontiya dashtlarida, Sharqiy va G'arbiy Evropada yashagan Alanlar bilan bog'liq. Alanlar, boshqa sarmatlar singari, qabila guruhlari bo'sh birlashma bo'lib, birlashadilar , bo'linadilar, ittifoqlar tuzadilar va tez-tez bir-biri bilan jang qiladilar. Rim tasarrufidan tashqaridagi dasht va erlarda keltlar, daklar, frakiyaliklar va asosan turli sarmat qabilalari, shu jumladan, alanlar Eron skiflari qanday yashagan bo'lsa, shunday yashagan. Manbalarda ko'pincha "shohlar" deb ataladigan ularning rahbarlari, aslida, jangarilar yoki qabila boshliqlari edi (Strzelczyk 1992: 24-25; Zaroff 2000: 2-3). Milodiy 2-asrning o rtalaridan boshlab german-sarmat aloqalari va etnikʻ qo shilish g ayrioddiy narsa emas edi. ʻ ʻ 1 Yuqorida ta kidlanganidek, ʼ sarmatlar birlashmasi va Sharqiy german xalqiga Vandallar bilan bir qatorda ta siri ham ʼ tarixshunoslikda ko pincha e tibordan chetda qoladi. Shuni ta'kidlash kerakki, turli ʻ ʼ xil alan qabilalari ostgot, vestgot va lombard konfederatsiyalari tarkibiga kirgan. Masalan, 378-yildagi Adrianopol jangida sarmatlar ( Roksolani , shuningdek, Oq yoki Yorqin Alanlar deb ham ataladi) gotika g'alabasida va imperator Valensning 1 Sharqiy german xalqlarining sarmatizatsiyasi haqida, qarang: Sulimirski 1969: 146, 169-170. o'limida hal qiluvchi rol o'ynagan. 2 Jangni Gotlar va Roksanilarning otliq qo shinlari hal qildi (Ammianus, XXXI.12—13.5; Alemany 2000: 8). Gotika ʻ - g'orlari rahbarlarining ismlari aniq eronlik bo'lgan Safrax va Alatey ham deyarli eronlik edi (Kim 2013: 201, n78). Shubhasiz, Adrianopolda gotika qo'shini asosan piyoda jangchilar edi, otliqlarning ko'pchiligi esa asosan Alanlar va Roksolani edi. Migratsiya davri arafasida barcha Sharqiy german xalqlarining siyosiy va ijtimoiy tuzilishi cho'l xalqlariga yaqin hayot va urush merosi edi. Bu ularning urushlarida asosan piyoda askarlarni ishlatishdan ko'ra ko'proq otliqlar ustunlik qilish tomon o'zgardi. Tarix davomida deyarli barcha sarmatiyaliklar va ularning Alan filiallari o'zlarining etnik va lingvistik o'ziga xosligini yo'qotdilar va Evropa aholisi bilan qo'shilib ketdilar. Shunisi e'tiborga loyiqki, shimoliy-sharqiy eron tilida haligacha so'zlashadigan, alanan tili bilan chambarchas bog'liq bo'lgan yagona xalq osetinlardir. 600 000 ga yaqin osetin tilida so'zlashuvchilar asosan Rossiyada, Kavkaz shimolidagi o'zlarining Alaniya avtonom respublikasida (hali ham ba'zan Shimoliy Osetiya deb ataladi) yashaydilar. 1990-yilda Sovet Ittifoqi parchalanganidan beri Gruziyaning bir qismi bo lgan o zini o zi e lon qilgan ʻ ʻ ʻ ʼ Janubiy Osetiya Respublikasida muhim osetinlar mavjud. Osetinlar pravoslav xristianlardir va bu ish doirasidan tashqarida bo lsa ham. 2004-yilda Beslandagi ʻ maktab qirg‘inida jabrlangan bolalarning 90 foizdan ortig‘i ruslar emas, balki osetinlar bo‘lganini yodda tutishimiz kerak. Bugungi kunga kelib, Evropadagi alanlar tarixini har tomonlama sarhisob qiluvchi eng yaxshi nashr Bernard Baxraxning "G'arbdagi Alanlar tarixi" asari bo'lib, ularning klassik antik davr manbalarida birinchi paydo bo'lishidan boshlab o'rta asrlarning boshlarigacha. Sarmat xalqi haqidagi umumiy ma'lumotlarga kelsak, Buyuk Britaniyada yashovchi polshalik tarixchi va arxeolog Tadeush Sulimirskining "Sarmatiyaliklar" kitobi menimcha eng yaxshi nashr hisoblanadi. Shuningdek, Agusti Alemany tomonidan ajoyib nashr mavjud - Alanlar bo'yicha manbalar: tanqidiy to'plam - Alanlar uchun tarixiy manbalar va sharhlarni taqdim 2 Adrianopol jangida: Ammianus, XXXI.12—13.5; Sulimirskiy 1969: 168. etadi. Yana shuni yodda tutingki, uzunroq iqtiboslar Ilovalarda keltirilgan. I BOB. VANDALLAR . SHARQIY GERMAN VA GERMAN BO'LMAGAN XALQLARNING QABILA BIRLASHISHI 1.1 Sharqiy german va german bo'lmagan xalqlarning qabila birlashishi Vandallar - Sharqiy german va german bo'lmagan xalqlarning qabila birlashmasining umumiy nomi bo'lib, miloddan avvalgi 2-6-asrlar oralig'ida Yevropa tarixida muhim rol o'ynagan. Ular Shimoliy Afrikaga joylashgunlaricha Vandallar hech qachon bir xil xalq bo'lmagan. qat'iy daraja va ular yagona, siyosiy jihatdan birlashgan etnik birlik emas edi. Aksincha, ular bo'shashgan qabila konfederatsiyasi yoki turli mayda qabilalar, urug'lar, oilalar va bo'linib ketgan guruhlarning o'zgaruvchan va doimiy o'zgaruvchan uyushmalari va ittifoqlari to'plami edi. Turli guruhlarni birlashtirgan narsa, ular umumiy, odatda qisqa muddatli maqsadni baham ko'rgan yoki hozirgi tashqi tahdidga javoban hamkorlik qilgan yoki o'lja uchun reydlar o'tkazgan holatlar edi. Bu ostgotlar, vestgotlar, gepidlar, suebilar, gerulilar, kvadi, markomannilar, burgundiyaliklar va boshqalar kabi boshqa german xalqlari orasida ham keng tarqalgan hodisa edi. Afsuski, bu "qo'shilish" yoki "ajralish" jarayoni tarixiy yozuvlarda deyarli kuzatilmaydi. 3 shuning uchun ham tarix boshida yagona vandal xalqni izlash sarob quvishga o'xshaydi. Bugungi kunda bu zamonaviy olimlarning aksariyati tomonidan e'tirof etilgan. Vandali nomi birinchi marta milodiy 1-asrda Katta Pliniyda paydo bo'lgan va Boltiqbo'yining janubiy qirg'og'idagi ba'zi german xalqlariga tegishli. 4 Ular u erga Skandinaviyadan kelgan bo'lishi kerak, masalan, gotlar, gepidlar, gerulilar, burgundiyaliklar va boshqa ko'plab sharqiy german qabilalari. 2-asrning boshlarida Tatsit (Germaniya, II) tomonidan Markaziy Evropada Vandiliy deb nomlangan ba'zi odamlar haqida xabar berilgan. Taxminan milodiy 2-asrning oxirlarida hasdinglar (Asdingi) va Silinglar deb atalgan ikki xalq Sileziyadagi Sudeti (Sudet) tog lari yonbag irlarida zamondoshlari tomonidan vandallar deb hisoblangan; vaʻ ʻ zamonaviy Polshadagi Kichik Polsha (Strzelczyk 1992: 43). O'sha davrning moddiy madaniyati zamonaviy Polshadagi joy nomi bilan atalgan Prjevorsk nomi 3 Sharqiy german qabilalari haqida, qarang: Diesner 1982: 86; Jeyms 1988: 35. 4 Vandili haqida, qarang: Pliniy Elder, Natural History , IV.12. bilan mashhur. Arxeologik madaniyatni bir etnik guruh bilan bevosita bog'lash juda qiyin ish bo'lib, hozirgi vaqtda ko'pchilik olimlar tomonidan isbotlanmagan taxmin sifatida qaraladi. Prjevorsk moddiy madaniyatini tahlil qilish uning rang- barang va parchalangan majmua ekanligini aniq ko'rsatadi. Shunga qaramay, u muhim german komponentiga ega ekanligi aniq va ko'plab artefaktlar german xalqi bilan bog'lanishi mumkin. Prjevorsk majmuasi o'sha davrdagi vandallar yashagan hududga ko'proq yoki kamroq to'g'ri keldi. Shuning uchun Prjevorsk madaniyati va vandallar o'rtasida ma'lum bir assotsiatsiya va korrelyatsiya darajasi mavjud deb taxmin qilish oqilona ko'rinadi. Milodiy 2-asrda Prjevorsk madaniyati Karpat tog'lari bo'ylab janub va janubi-sharqqa tarqala boshladi, sharqiy Slovakiya, Karpat Ruteniya, sharqiy Vengriya va shimoli-g'arbiy Ruminiyaga, ehtimol Dukla dovoni va Moraviya darvozasi orqali, va shuning uchun ular bilan birga emas. Sharqiy german xalqlarining boshqa to lqini (gotlar, gepidlar, gerulilar) ko chib o tganʻ ʻ ʻ yo lida Karpat tog larining shimoliy-sharqiy yon bag irlari Pont dashtlari tomon ʻ ʻ ʻ yo nalgan (Strzelczyk 1992: 44—57). Bu odamlar keyingi manbalardan bizga ʻ ma'lum bo'lgan o'sha Vandallarmi yoki yo'qligini aniq ayta olmaymiz. Shubhasiz, Prjevorsk xalqi vandalik kimligining paydo bo'lishiga hissa qo'shgan bo'lishi kerak, chunki Vandallar Kassius Dio tomonidan va Avgusta tarixida 166-180 yillarda Markomanni urushlari bilan bog'liq holda qayd etilgan (Strzelczyk 1992: 45). . Miloddan avvalgi 2-asrda Karpat havzasiga kirib kelgan Vandal jamiyati va iqtisodi haqida kam ma'lumot mavjud, ammo biz o'sha davrdagi boshqa german xalqlari bilan bemalol o'xshashlik qilishimiz mumkin. Shimoliy Germaniya va Skandinaviyadan eramizdan avvalgi 1-ming yillikning ikkinchi yarmida german xalqi dehqonchilik bilan shug ullanganligini ko rsatadigan mustahkam va ʻ ʻ shubhasiz arxeologik dalillar mavjud. Chorvachilik va chorvachilik muhim rol o'ynagan bo'lsa-da, ularning iqtisodiyoti, shunga qaramay, qishloq xo'jaligiga asoslangan edi. 5 Bundan tashqari, ko'pincha Evropadagi german qabila qo'shinlarining asosiy qismi, masalan, Teutones, Marcomanni, Franklar, Alemani va boshqa ko'plab qo'shinlar piyoda askarlardan iborat bo'lganligi va faqat otli 5 German xalqining dehqonlari haqida, qarang: Tacitus, Germania , XXVI; Diesner 1982: 123; Goffart 1980: 28. jangchilarning kichik bo'linmalari bo'lganligi ko'pincha e'tibordan chetda qoladi (Todd 2005: 42) . ; Halsall 2003: 185). Vandallar Karpat havzasiga ko'chib o'tganda, ular turli odamlarga duch kelishdi, lekin birinchi navbatda ular zamonaviy Vengriya va Janubiy Slovakiyaning Vengriya tekisliklarigacha shimolda istiqomat qilgan sarmat yazig'lariga duch kelishdi (Bachrach 1973: 5, 9). Ular Quyi Dunay atrofidagi Pont dashtlaridan miloddan avvalgi 1-asr o rtalarida, Dakiyaning Burebista qirolligiʻ qulagandan keyin paydo bo lgan. Milodiy 1-asr o rtalariga kelib ular Olteniya ʻ ʻ orqali shimoldan Panoniyaga, Vengriya tekisligiga, Slovakiyaning janubiga va shimoli- g arbiy Dakiyaga o tishdi (harmatta 1970: 41—42; Sulim irski 1969: 115 ʻ ʻ —116, 134). Rim yordamchilari sifatida ular 85-101 yillarda Rim-Dakiya urushlarida qatnashdilar. ammo, Markoman urushlari paytida ular Marcomanni va boshqa ba'zi Sarmat xalqlari, ehtimol, Alanlar tomonida bo'lishdi. Milodiy 175 yilda qattiq mag'lubiyatga uchragach, ular rimliklarga bo'ysunishdi. Ba'zi arxeologik ma'lumotlarga ko'ra, III asrda Panoniya tekisliklariga sarmatlarning yangi to'lqinlari (ehtimol, alanlar) kelgan. Bizda vandallar va yaziglar o'rtasida qanday aloqalar mavjudligini aniqlashning hech qanday yozuvlari yoki usullari yo'q, ammo ular bir-biriga yaqin joyda yashagan deb taxmin qilishimiz mumkin. 3- asr o rtalarida yaziglar boshqa german kvadiylari bilan birgalikda Dunay bo ylab ʻ ʻ Rim provinsiyalariga bostirib kirishganini hisobga olib, ular tez-tez ittifoqdosh bo lishgan (Sulimirski 1969: 174—177). ʻ Vandallar va kvadilar u yerda kuchli sarmatlar ta'siriga tushib qolgan. Ularning sarmatizatsiya jarayoni milodiy 2-asrning ikkinchi yarmida boshlangan deb taxmin qilishimiz mumkin. Bunga Pavlus Dikonning 7-asrdagi anonim manba Origo gentis Longobardorumga asoslangan hikoyasi guvoh bo lib, unda ikki ʻ vandal yetakchisi — Ambri tilga olinadi. va Assi (Paul Deacon, Historia Longobardorum, I.7). Bu qaysi davrga tegishli ekanligini aniqlash qiyin, lekin uni 2-asrning ikkinchi yarmi va III asrning birinchi yarmi oralig'ida joylashtirish mumkin. 6 Hisobning o'zi yarim afsonaviy bo'lsa-da, Ambri va Assi nomlari 6 Jordanes , XVI.89 , imperator Filipp Arab hukmronligi davridan oldin (244—249) Gotlar va Vandal o rtasidagi ziddiyatni keltirib chiqaradi. Va bu Markomanni urushlari paytida yoki undan ʻ shaxslar, odamlar yoki qabilalarga tegishli emas. Ambri nomi shubhasiz nemis va hatto golland tilshunosi Morits Shonfeld bu haqda aniq bilmas edi, hatto uning keltlar bo'lishi mumkinligini ham tasdiqladi (Schonfeld 1911: 17). Assiga kelsak, bu juda sarmatiyalik ismga o'xshaydi. Assi (Aoaioi/Aooaioi) nomi Ptolemeyda ko'pincha Alanlar bilan bog'liq deb hisoblangan yoki ular bilan identifikatsiya qilingan sarmatiyalik xalqni tasvirlab beradi (Ptolemey, 5.9.16 va 6.14.10). 13- asrda janubiy va Markaziy Yevropada Jasi/Jassy nomli sarmat xalqi paydo bo lib,ʻ mo g ullar hujumidan qochib, zamonaviy Vengriyaga joylashdi. Bundan tashqari, ʻ ʻ zamonaviy osetinlar o'z ismlarini Assi bilan baham ko'rishadi. 7 Bu erta Vandallarga nafaqat sarmatlar, balki keltlar yoki dako-keltlar ta'sirini, balki ularning jamiyati qanchalik ochiq, murakkab va ravon ekanligini ko'rsatadi. Bu ish doirasidan tashqariga chiqadi, ammo butun mintaqa turli xil madaniy, etnik va qabila guruhlari kelt, dacian, german va sarmat-alan ekstraktsiyalarining etnik eritish qozoni edi (Strzelczyk 1992: 74-76). Sarmatiyaliklar, jumladan, alanlar, yaziglar va roksolanilar vagonlarda yarim ko'chmanchi sifatida yashab, ot va qoramol podalari bilan bir joydan ikkinchi joyga ko'chib o'tishgan. Ular tegishli yaylovlarni topgach , vagonlarini aylana ichiga qo'yib, himoya to'sig'ini yaratish uchun qarorgoh qurishdi. Yaylovlar va boshqa resurslardan foydalanilganda, qabila o'zlari da'vo qilgan hududning boshqa joyiga ko'chib o'tadi (Ammianus, XXXI.18—19; Strabon, VII.3.17; 2-ilova). Oldin va keyingi ko'plab yarim ko'chmanchi odamlar singari, sarmatlar, jumladan, alanlar ham jangchi jamiyat bo'lgan, bu erda barcha qobiliyatli erkaklar jangchi bo'lishi kerak edi. Ularning jamiyatga bo'linishi oddiy edi. Urush va ov qila oladigan erkaklar bor edi, qolganlari esa qila olmaydi. Erkak jangchi uchun faqat bitta sharafli yo'l bor edi - jangda. Ular, shuningdek, piyoda jang qilishni nomussizlik deb bilishgan (Ammianus, XXXI.2.20; Bachrach 1973: 23; 3-ilova). Sarmatiyaliklarning qullik bilan shug'ullanganligi haqida hech qanday dalil keyin sodir bo'lgan bo'lishi kerak (166—180). Bu Markaziy va Sharqiy Yevropaning german dunyosidagi ichki tartibsizliklar davri. 7 Sarmatiyalik Assi ba'zida Aorsi yoki qarindosh deb ham ataladigan ko'plab qadimiy manbalarda uchraydi. qo'shimcha ma'lumot olish uchun qarang: Thordarson 1987. yo'q va tirik qolishga "arziydigan" bo'lgan, lekin to'lov uchun ushlab turmagan asirlar boshqa Alan xalqi qilgan vazifalarni bajarish uchun o'z jamiyatiga singib ketgan deb taxmin qilingan. Binobarin, ular boshqa xalqlarni o'zlashtirishga va aslida boshqalar bilan aralashishga juda ochiq edilar (Bachrach 1973: 19-22; 4- ilova). Bernard Baxraxning aytishicha, alanlarda nemislar kabi oqsoqollar kengashi bo'lmagan (Bachrach 1973: 21-22). ammo, bu shunday emas ko'rinadi. Garchi zamonaviy manbalar bu masala bo'yicha bizga ko'p ma'lumot bermasa ham, bu ehtimol bo'lmagan da'vo. Hozirgi german xalqida faqat oqsoqollar emas, balki urug' boshliqlari va jamoalar boshliqlari, shuningdek, urush, bosqin va hokazolar davomida rahbarni saylaydigan taniqli jangchilardan iborat bo'lgan qabila yig'ini bo'lgan. va boshqa ko'chmanchi guruhlarning misollari ko'rsatganidek, ularning ijtimoiy tuzilishi ham o'xshash bo'lishi kerak (Pohl 1998: 19-20). Shuning uchun urush yoki migratsiya kabi yirik korxonalar uchun rahbarlar keyingi davrlardan ma'lum bo'lgan german narsasi yoki slavyan veche kabi qabila yig'ilishi tomonidan saylangan bo'lar edi. Buni Tacitusning mashhur Roxolani (Germaniya, I.79) bilan bog'liq holda principes va nobilissimi atamalaridan foydalangan holda tasdiqlaydi. Xunlar yoki avarlar kabi ko'chmanchi va yarim ko'chmanchi xalqlarning keyingi ko'plab misollari shuni ko'rsatadiki, har qanday jangchiga yo'naltirilgan jamiyatlarda jangovar qobiliyatlari asosida qabila yig'ilishi tomonidan saylanadigan sarkardalar - urush boshliqlari bo'lgan. Rim yoki Rimdan keyingi Evropa bilan aloqada bo'lganida, bunday rahbarlar ko'pincha urush davridagi vakolatlarini doimiy va merosxo'r qilishga harakat qilishdi. Bunga misol qilib, 418 yilda vestgotlar bilan jangda o'ldirilgan Alan lideri Addac (Attaces) bo'lishi mumkin. gidatidlar uni rege, qirol8 deb ataganlar, ular qadimgi yozuvchilarga xos bo'lib, bunday atamalarni muhim qabila boshliqlarini tasvirlash uchun ishlatganlar. 1.2 Sarmatlar va Alanning asosiy jangilari. Vandallarning urush uslubi Sarmatlarning, shu jumladan Alanning asosiy jangi ortda edi. Ular nayzalar bilan jang qilishgan, ammo refleksli kamon va lassolardan ham foydalanganlar. Yaqin janglarda ular qilich bilan jang qilishga kirishdilar. Ular 130 santimetr uzunlikdagi nisbatan uzun qilichlardan foydalanishgan va ba'zan ularni ikki qo'l bilan ushlab turishgan. Shuningdek, ular vaqti-vaqti bilan akinake deb nomlanuvchi, uzunligi 35 dan 60 santimetrgacha bo'lgan kaltaroq xanjarga o'xshash qilichlardan ham foydalanishgan. 8 Ba'zi sarmato-alanlar odatda qatlamli sigir terisidan yasalgan zirh kiygan, ba'zan esa shox tarozidan yasalgan qatlamli ko'krak nishonlari va konussimon teri dubulg'a kiyganlar. . Boy jangchilar va urush rahbarlari temirdan yasalgan zirh va shunga o'xshash uslubdagi dubulg'a kiyishgan. Bir qator qadimiy manbalarga ko'ra, ular ashaddiy jangchilar bo'lgan. Sarmatlarning hujumlariga ko'plab zamonaviy piyoda qo'shinlari yoki otliq qo'shinlari dosh berish qiyin edi. Muvaffaqiyatsiz bo'lsa, ular (shuningdek, keyinchalik Vandallar) orqaga chekinishni taktik harakat sifatida ko'rsatishadi. Bu ko'pincha dushman piyoda yoki otliq qo'shinlarini o'z saflarini buzishga va to'satdan qarshi hujumga nisbatan ancha zaif bo'lishiga olib keladi (2C, 5- ilovalar). 9 Ularning taktikasi zamondoshlari tomonidan yaxshi tan olingan va harbiy qismlarning Alan hujumiga qanday javob berishi kerakligi to'g'risidagi kontr- taktikalar Strategikonda - odatda Vizantiya imperatori Morisga tegishli bo'lgan harbiy qo'llanmada batafsil tasvirlangan. 10 Shu o rinda biz boshqa Sharqiy german xalqlariga qisqacha to xtalibʻ ʻ o tishimiz kerak, masalan, gotlar, gepidlar, gerulilar va boshqalar. Ularni ʻ Vandallar, Quadi va Suebilardan ajratib turadigan narsa ular janubi- sharqga ko'chganlarida yo'l va manzil edi. Vandallar, Quadi va Suebiylar Karpat havzasiga yetib borish uchun tog larni kesib o tganlarida, miloddan avvalgi 2-3-asrlarda ʻ ʻ Karpat tog larining shimoliy yon bag irlari bo ylab Pont dashtlariga ko chib ʻ ʻ ʻ ʻ kelishgan. Bu yangi hududda Gotlar, Gepidlar 11 , heruli va boshqalar turli xil atrof- muhit sharoitlariga duch keldi va ko'plab german bo'lmagan ko'chmanchi va yarim 8 Hydatius, Chronicon, 418.68. Kengroq va kuchli etakchilikning paydo bo'lishi haqida qarang: Geary 2012: 38-42. 9 Sulimirski 1969: 31; Bjezinski & Mielczarek 2002: 33; lassodan foydalanish: Josephus, VII.4; kamondan foydalanish bo'yicha: Lucian, Toxaris, 54. 10 Maurice, Strategikon , 6.2, (yunoncha 158-bet, nemis tilida 219-bet). 11 Ammianus, XVII.12.2-3.; Strabon, VII.3.17.; Tacitus, Germania, I.79; orqaga chekinish: Bach-rach 1973: 8-9, 24, 35. ko'chmanchi qabilalar, asosan sarmatiyaliklar. Natijada ularning iqtisodi siljidi va asosan chorvachilikka tayana boshladi. shunga qaramay, sharoitlar imkon berganda, qishloq xo'jaligi Sharqiy Germaniya iqtisodiyotida hali ham muhim rol o'ynadi. Ularning iqtisodiy hayotidagi bu o'zgarish ularning jamiyatida va urushlarida yana bir muhim o'zgarishlarni keltirib chiqardi, buning natijasida ular otliq qo'shinlarga ko'proq tayandilar, garchi qabila qo'shinlarining aksariyati hali ham piyoda jangchilar edi va barcha katta yoshli erkaklar jangchi sifatida xizmat qilishlari kerak edi. (Todd 2005: 42). Vandallarga qaytadigan bo'lsak, ularning keyingi jamiyatining eng chuqur xususiyatlaridan biri ularning urush uslubi edi. Vandallar, Quadi va Suebiylar Karpat havzasida Sarmat xalqi bilan, Pont dashtlarida esa gotika va boshqa birodarlari bilan aloqada bo'lgan. Ko'rinib turibdiki, Karpat havzasida sarmatlarning ta'siri ancha kuchliroq bo'lgan. Tarixiy ma'lumotlardan bilamizki, Vandal-Alan qo'shinlari mohir otliq va otliq jangchilar bo'lgan. Ularni boshqa ko plab sharqiy german xalqlaridan ajratib turadigan jihati shundaki, ular Shimoliyʻ Afrikada yashagan paytlarida ham, Vizantiya bilan to qnashuvlar paytida ham, 5- ʻ asr va 6-asrning birinchi yarmida ularning qo shinlari faqat otliqlardan iborat edi. ʻ Yana bir bor ta'kidlash joizki, keyinchalik Shimoliy Afrikada Vandal armiyasi faqat otliqlar edi, har qanday piyoda askarlar esa ularning bo'ysunuvchilari yoki vandal bo'lmagan va/yoki Alan ekstraktsiyasining ittifoqchilari bo'lgan. 12 Kesariyalik Prokopiy VI asrdagi vandallar urushini quyidagicha ta’riflagan: “...Ular jangga piyoda borishni ham bilishmasdi, lekin ularning hammasi otliq bo‘lib, asosan nayza va qilichlardan foydalanganlar”. 13 Vizantiyaliklar bilan Decimiumdagi urush paytida sodir bo'lgan Vandal otliqlarining tezkor hujumi Prokopiy tomonidan batafsil tasvirlangan. 14 Afrika istilosi davrida vandallar qamalda samarasiz bo'lganligi ham simptomatikdir. 12 Chavandozlik bo'yicha: Vegetius, I.20 & III.26(27); va Bachrach 1973 yilda: 15-16; Strzelchik 1992: 163. 13 Procopius, III.XIX.20-22: ούτε πεζοί ές µ άχη ίέυαί ήπίσταντο , αλλά ίππείς τε ήσαυ άπαυτες , δόρασί τε έπί πλείστου καί ξί εσίυ ϕ έχρώυτο … 14 Prokopiy, III.VIII.27. Butun kitob III va IV qismlarida otliqlarning eksklyuziv Vandal kuchlari aniq ko'rsatilgan. Ularning faqat otliq qo'shini taktik qamalga yoki ularning Alanga o'xshash urush usullaridan meros bo'lgan devorlarni bostirishga yaxshi tayyorgarlik ko'rmagan. Masalan, ularning begemotni qamal qilishlari shunchaki blokada edi, garchi unchalik qattiq bo'lmasa-da va uzoq vaqtdan so'ng tashlab ketilgan (Prokopiy, III.III.29-36), Karfagenni qo'lga kiritishda esa ular qamalni qo'lga kiritishga muvaffaq bo'lishgan. tez kutilmagan hujum orqali shahar (Viktor, Intro., p. IX). Bundan tashqari, Shimoliy Afrikaning bosib olingan qismlarida Vandal qiroli Geyserik (428-477-yillar hukmronligi) tomonidan Karfagendan tashqari barcha yirik shahar devorlarini buzib tashlashi (Prokopiy, III.XV.9-10) uning to laqonliʻ bo lganligini ko rsatadi. o'z xalqining qo'zg'olon ko'targan taqdirda qamal qilish va ʻ ʻ devor bilan o'ralgan shahar yoki istehkomni egallashga qodir emasligini bilgan . Bularning barchasi Markaziy Yevropa sarmatlarining vandallarga uzoq davom etgan va juda kuchli ta'sirini anglatadi, bu ularning 5-asr boshlarida Galliyaga bostirib kirishidan ancha oldin tub madaniy va ijtimoiy o'zgarishlarga olib keldi. Xuddi shu chuqur rivojlanish ba'zi boshqa german xalqlari orasida ham sodir bo'ldi. Ammianus Marcellinus qayd etganidek, vandallarning qo'shnilari bo'lgan kvadi ham sarmatlarning hayot va urush tarzini qabul qilgan: ...bir-biri bilan yaxshi munosabatda bo'lgan sarmatlar va kvadilar, chunki ular o'xshash turmush tarzi va o'xshash qurolga ega bo'lgan qo'shnilar bo'lib, birlashdilar va alohida guruhlar bo'lib Pannoniya va Yuqori Moesi a hududiga bosqinlar uyushtirdilar. (Ammianus, XVII.12.1) Quadilar ma'lum bir bosqichda zamonaviy Bogemiya hududida yashaganligi sababli, sarmatiyaliklar Alanning yaqin qarindoshlari, ehtimol Vengriya tekisliklarida yashovchi yaziglar bo'lishi kerak. Ikkalasi ham Rimning Panoniya va Moesia viloyatlariga tez va vayron qiluvchi reydlar uyushtirdilar (Ammianus, XVII.12.1). Milodiy 4-asrning 2-yarmida oldinga siljigan xunlar Pont dashtlarida yashovchi ko plab xalqlarni harakatga keltirdilar. Bu ko'plab german va sarmat ʻ xalqlariga, shu jumladan, Dunay bo'ylab shimol-g'arbga qaytib keta boshlagan alanlarga domino effektini yaratdi. 370-yillarda ko p sonli turli xil alanlar va ʻ boshqa sarmatlar Panoniya va Vengriya tekisliklariga ko chib o tdilar va vandallarʻ ʻ va sarmat yoziglari orasiga yoki yoniga joylashdilar. IV asrning ikkinchi yarmida cho'l aholisining mintaqaga sezilarli darajada kirib kelishi haqidagi tushunchani tasdiqlovchi arxeologik dalillar mavjud. (Sulimirski 1969: 164). Bizga ham ma'lumki, 378 yildagi Adrianopol jangidan so'ng turli va ko'p sonli Alan guruhlari Panoniya va Vengriya tekisliklariga kirib borgan va ular Pakatusning ishida qayd etilgan (Alemany 2000: 65). Alanlar va Vandallar begona emas edilar va ehtimol bundan oldin aloqada bo'lishgan, shuningdek, uzoq vaqt davomida biron bir bo'sh uyushma yoki birgalikda yashashgan. Qayd etish joizki, eramizning 273-yilida Qaysar Aurelianning g alabasi munosabati bilan asirga olingan Vandallar va ʻ Alanlar, shu jumladan, tilga olingan (Bachrach 1973: 15). Milodiy 407 yil boshlarida bir to'da odamlar Reyn daryosini Mayns va Vorms o'rtasida kechib o'tishga harakat qilishdi (Merrills & Miles 2010: 36; Strzelczyk 1992: 86). Ular, ehtimol, ba'zi yaziglar va boshqa sarmatiyaliklar bilan birga bo'lgan Alan guruhlaridan iborat bo'lgan, shuningdek, hasding va Siling Vandals, shuningdek Suebini ham o'z ichiga olgan. Bu kesib o'tishdan oldin yoki vaqtida ular daryoning sharqiy qirg'og'ida franklarga duch kelishgan, aftidan, franklar ularga o'z tashabbusi bilan emas, balki Rim federati sifatida hujum qilgan (Collins 1991: 56-57). Nima bo'lishidan qat'iy nazar, bu shiddatli jangda franklar mag'lubiyatga uchradi, unda hasding Vandal "qirol" Godigisel (356-407 yillar hukmronligi) ham halok bo'ldi. Ko'rinishidan, franklar g'alaba qozonish arafasida edi, ammo jang taqdirini bosqinchilar uchun kunni saqlab qolgan Respendial (r. >4O7—>418) boshchiligidagi alanlar hujumi hal qildi. Reyn daryosidan o'tib, kuchsiz Rim qo'shinlariga deyarli qarshilik ko'rsatmasdan Galliyaga to'planishdi. Gregori Turs o z asarida Renatus Profutur frigeridusning 5-asr o rtalari haqidagi ʻ ʻ ma lumotlarini keltirib o tadi, bu yerda yozilishicha, Goar boshchiligidagi ʼ ʻ alanlarning yana bir guruhi bo lib, ular Rimliklarga qo shilib, Galliyada qolgan ʻ ʻ (Gregori of Tours, II. 9; Bachrach 1973: 52—54). Bu hisobdan alanlarning bir guruhi yoki ikkita guruhi borligi aniq emas, lekin eng to g ri taxmin shuki, ʻ ʻ Respendial ostida bir guruh bo lgan va Goarning Alanlari keyinchalik Galliyada ʻ bo lganlarida asosiy guruhdan ajralib chiqishgan.ʻ Shundan so'ng Galliya Vandallar, Alanlar va Suebiylar tomonidan milodiy 409 yilgacha vayron bo'ldi, ular Shimoliy Pireneydan o'tib, Rim Ispaniyani egallab oldilar. ko'p o'tmay, 418 yilda Ispaniyadagi alanlar Valliya qo'l ostida kirib kelgan vestgotlar tomonidan qattiq mag'lubiyatga uchradilar. Ularning mag lubiyati og ir ʻ ʻ bo lsa kerak, chunki ularning hukmdori Addak (Attaces) (taxminan 418-yilda ʻ hukmronlik qilgan) u yerda o ldirilgan va alanlar Vandal hukmdori Gunderichdan ʻ (h. 407—428) o z xalqi bilan birlashishni rasman so ragan. Taxminan shu davrda ʻ ʻ vandallar qirollari Rex Vandalorum et Alanorum - "Vandallar va Alanlar qiroli" unvonini olishni boshladilar. Bu unvon vandal hukmdorlari tomonidan milodiy 534 yilda o'z davlati vayron bo'lgunga qadar ishlatilgan (Sulimirski 1969: 171). Biz ular kelishib olgan kelishuvlar yoki shartnomaning tafsilotlarini bilmaymiz , ammo taxmin qilishimiz mumkinki, alanlar Vandal hukmdoriga ko'proq yoki kamroq teng shartlarda bo'ysungan, ya'ni ular teng huquqli odamlar konfederatsiyasini tuzgan va shubhasiz, erkin turmush qurgan. Ba'zi da'volar va ommabop tasavvurlardan farqli o'laroq, Vandallar Karpat havzasida bo'lganlarida O'rta Dunay shimolida, Panoniyada ham, Vengriya tekisliklarida ham muhim kuch emas edilar. 3-4-asrlarda turli sarmatlar, shu jumladan Alanlar ham tez-tez qayd etilgan (Merrills & Miles 2010: 33). Bu shuni ko'rsatadiki, Reyn daryosidan o'tishda Vandallar emas, balki alanlar etakchi kuch bo'lgan. Bundan tashqari, Rim Ispaniyasida Alanlar tomonidan bosib olingan hududlarning hajmi ko'pincha e'tibordan chetda qoladi yoki kamaytiriladi. Alanlar Lusitaniyaning ikkita markaziy provinsiyasini, Douro daryosining janubidagi taxminan zamonaviy Portugaliyani va unga tutash Ispaniya provinsiyalarini nazorat ostiga oldilar; va Carthaginesis, zamonaviy Ispaniyaning Valensiya, Alikante va Mursiya viloyatlariga yaqin. Baetica, ko'proq yoki kamroq zamonaviy Andalusiyaga teng hudud, Siling Vandals nazorati ostiga o'tdi. Suebi va hasding vandallar Gallaecia, hozirgi Ispaniya Galisiya, shuningdek, Asturiyaning bir qismi va Portugaliyaning Douro daryosining shimolidagi bir qismiga joylashdilar (Prosper, 392.XXVII (p. 877); Alemany 2000: 54; Pohl 2004: 37 ). Taxminan 411- yilda, Pireney tog'larini kesib o'tgandan taxminan ikki yil o'tgach, yangi kelganlarga bu hududlarni Rim tomonidan foederati sifatida berilgan. Agar shunday bo'lsa, bu taqsimotlar Rim imperiyasidagi ichki tartibsizliklar tufayli post- faktum berilgan bo'lar edi (Strzelczyk 1992: 94; Collins 1991: 77). Xaritaga (1- xarita) qaralganda, Atlantika okeanidan O'rta er dengizi sohillarigacha cho'zilgan Pireney yarim orolining ko'p qismi Alan nazorati ostida bo'lganligi aniq. Bundan tashqari, Vandallarning ikki tarmog'i ajralib chiqdi, natijada hasding Vandallar va Suebi "qashshoqroq" mintaqani oldi. Alaniklarning bu siyosiy hukmronligi Prosper of Aquitaine (deyarli zamonaviy) xronikasida o'z tasdig'ini topadi, u erda 409 yilda Ispaniyaga o'tish munosabati bilan: Alani, et Vandali, et Suevi Hispanias ingresii hududi deb yozgan. Buni gidatius (ko pincha Prosperga tayangan) o ziningʻ ʻ Xronikasida (Prosper, 392.XV (876-bet); gidatius, 409.42) takrorlagan. Alanlarni birinchi o'ringa qo'ygan holda, u ularni Vandallardan ko'ra muhimroq deb hisoblaganini ko'rish mumkin. gidatius 418-yilda vestgotlar tomonidan Alan mag'lubiyatini tasvirlab berganda (Prosperdan olingan holda) buni yanada jasorat bilan ifodalagan : 1.3 Alanning Vandallar va ularning jamiyatiga ta'siri Vandallar va Suebilar ustidan hukmronlik qilgan alanlar Gotlar tomonidan shunday yo'q qilindi, ularning shohi Addak vafot etganida, omon qolgan bir necha kishi, ularning qirolligi nomi bostirilgandan so'ng, o'zlarini Gunderich himoyasiga oldilar. Xuddi shunday Orosius o zining “Adversum Paganos” asarida ʻ “varvarlar”ning Reyn daryosidan o tishini qayd etgan holda ularni quyidagi ʻ tartibda sanab o tgan: gentes Alanorum, ut dixi, Sueborum, Vandalorum, buni ʻ Prosper ham tasdiqlaydi (Orosius, VII.40.2—4; Prosper, XXIV (878-bet)). Orosius ularni Galliya va Rim Ispaniyasini talon-taroj qilishiga nisbatan ham xuddi shunday tartibda qayd etgan (Orosius, VII.38.3—4). Deyarli zamonaviy deb hisoblanishi mumkin bo'lgan mualliflarning bu qaydlari, 5-asr boshlarida Ispaniya erkin ittifoqdosh bo'lgan Alanlar, Siling Vandals va Hading Vandals nazorati ostida bo'lganligini va Alanlar oliy kuch ekanligini aniq ko'rsatadi. Orosiusning qayd etishicha, Galliyada ham shunday bo'lgan, bu alanlar Reyn daryosini kesib o'tishdan oldin Vengriya tekisligida yetakchi siyosiy o'yinchi bo'lganligini va 406/407 yilgi bosqinga boshchilik qilgan Respendial boshchiligida alanlar bo'lganligini ko'rsatadi. Shu bilan birga, bu Siling va Hading Vandals aslida kichik o'yinchilar bo'lganligini ko'rsatadi. Ko'pgina manbalarga ko'ra, vestgotlar 416 yilda birinchi bo'lib Siling vandallariga hujum qilishgan va ularni hal qiluvchi mag'lubiyatga uchratishgan, garchi ularning yo'q qilinishiga ishora qilish qo'pol mubolag'a bo'lishi kerak (hidatius, 418,67 (s. 123); Collins 1991: 76). Baetikada bo'lganlarga hujum qilish uchun ular Alanlar tomonidan nazorat qilinadigan erlarni kesib o'tishlari kerak edi. Shuning uchun, xabar qilinmagan bo'lsa-da, Valliyaning dastlabki hujumi alanlarga qarshi qaratilgan bo'lishi kerak. Bu yana shuni ko'rsatadiki, Valliya o'z hujumini eng kuchli raqiblarga qaratgan. 418-yilda Addakning og ir mag lubiyati va o limiʻ ʻ ʻ bilan alanlar o zlarining oliy, yetakchi mavqeini yo qotdilar va hasding ʻ ʻ vandallariga bo ysundilar (Prosper, 392.XXIV (878-bet); gidatius, 418,68 (123- ʻ bet)). Vallia o'z kampaniyasini davom ettirmadi va Gallaeciadagi hasding Vandallar va Suebini tark etdi, chunki u nisbatan kambag'al provinsiyani unchalik ahamiyatli deb hisoblamagan, shuningdek, Vandallar va Suebi hasdingini o'sha bosqichda haqiqiy tahdid sifatida ko'rmagan. Faqat milodiy 418 yildan boshlab, taqdirning o'zgarishi tufayli, hasding Vandallar keyinchalik Shimoliy Afrikada 534 yilgacha hukmronlik qilgan konfederatsiyada ustun kuchga aylandi. Alanning Vandal odamlari va ularning jamiyatiga ta'siri va ta'sirini faqat ularning tarixining eng dastlabki boshidanoq ko'rib chiqish orqali tushunish mumkin. Murakkab Vandal o'ziga xosligi va madaniyati uzoq davom etgan jarayonning mahsulidir. Sileziyalik vandallar Gibraltar bo‘g‘ozini kesib o‘tganlardan har jihatdan mutlaqo boshqacha odamlar edi, shuningdek, 534 yilda Vizantiyaliklar tomonidan mag‘lubiyatga uchragan Vandallardan ham farqli edi. Vandallar 5-asr boshlarida Galliyaga kirganlarida, ularning turmush tarzi yuqorida aytib o tilganidek, Sarmato-Alan xalqi bilan bir xil edi. Bu muhim ʻ ijtimoiy o'zgarishlar gotika qabilalarining ta'siri natijasida sodir bo'lishi mumkin emas edi, chunki ular 375 yilgacha to'g'ridan-to'g'ri yoki hatto yaqin aloqada bo'lmaganlar. maydoni 375 dan keyin yoki ehtimol 378 dan keyin. Vengriya tekisliklari va Dakiyaning katta qismlari uzoq vaqt davomida turli sarmato-alan xalqlari yashaganligini bilib (Alemany 2000: 15, 42), aynan ular aralashgan va kuchli ta'sir ko'rsatgan va natijada Vandal jamiyatini o'zgartirdi. Jismoniy antropologiya yoki Vandal dafnlari asosan ikkita sababga ko'ra Alaniya ta'siri haqida ko'p ma'lumot bera olmaydi. birinchidan, alanlar antropologik jihatdan german xalqidan unchalik farq qilmagan. Bu erda Ammianus Marcellinusni keltirishimiz mumkin, u shunday degan edi: “Deyarli barcha alanlar katta bo'yli va go'zal odamlardir; ularning sochlari biroz sarg'aygan, ko'zlari dahshatli shafqatsiz ». (XXXI.2.21) Biz Ammianus o'zining "shafqatsiz" sifatini qo'llash orqali nimani nazarda tutganini taxmin qilishimiz mumkin, ammo yashil yoki ko'k ko'zlar O'rta er dengizidagi odamda shunday taassurot qoldirishi mumkin. Har qanday dafnning mazmuni ham ko'p maslahat bera olmaydi. Aslida, asosan, barcha qabr mollari amalda bir xil va farqlanmaydi. Masalan, Evropada keng tarqalgan ko'plab Sharqiy german qabrlarida topilgan gotika tipidagi fibulalar Normandiyada, gotlar yashamagan hududdagi qabrlarda ham bo'lgan, ammo ma'lum bir bosqichda alanlar u erda bo'lganligi haqida dalillar mavjud. Kiyim-kechaklarga sepilgan odatiy kichik Alanik bronza oynalari va kichik oltin yoki bronza plitalari faqat bir nechta qabrlarda topilgan (Sulimirski 1969: 168-170). Vandallar va Alanlar o'rtasidagi nikoh to'g'risida to'g'ridan-to'g'ri dalil yo'q, ammo sog'lom fikr shuni ko'rsatadiki, bu ikkala odam bir-biriga duch kelganidan beri odatiy holdir. 15 shak-shubhasiz, bu kabi aloqalar 418-yildan keyin har ikki xalq Gunderich qo l ostida rasmanʻ birlashganidan keyin ham kuchayib, odatiy holga aylangan bo lsa kerak. ʻ Ayni paytda Karfagendagi ba'zi ov mozaikalarini ta'kidlash kerak, ularda shim kiygan va uzun ko'ylakka o'xshash tunika va plash kiygan otda uchta Vandal tasvirlangan - odatiy sarmatiyalik va Sharqiy german kiyimi. Tasvirlangan chavandozlardan biri kiyikni lasso bilan ovlashga harakat qilmoqda (Merrills & 15 Sarmat-german munosabatlari haqida qarang: Sulimirski 1969: 146, 169-170. Miles 2010: 91), Sarmatlarning yana bir tipik urush yoki ov ashyosi. yana birida nayza tutgan ovchi va ovchi it tasvirlangan. Bu biz uchun alohida qiziqish uyg'otadi, chunki Ispaniyada Alan Dog yoki ispancha Alano Espano nomi bilan mashhur bo'lgan yirik, kuchli, tez va qahraton it zoti mavjud. ( Canis Alani). Bu zot Pont dashtlarida paydo bo'lgan va sarmatlar tomonidan ovda, chorvachilikda va ba'zan urushda foydalanilgan. Bugungi kunda Alano Espanol ispan tilida tan olingan zotdir va shuni ta'kidlash kerakki, chatishtirish orqali u bir qator zamonaviy Molosser toifali itlarning ota-onasidir (Bachrach 1973: 118; Littleton & Malcor 2000: 36). Alan erkaklarining katta ovini (oziq-ovqat, zavqlanish uchun va oddiygina erkalik uchun) yirtqich hayvonlarni ovlashni yaxshi ko'radigan Vandallar baham ko'rishgan, aniqrog'i chin dildan qabul qilishgan. Bu kartfagen shoiri Luksoriyning she'rida o'z aksini topadi, u zodagonlar qarorgohida saqlanayotgan vandal zodagonining cho'chqani nayza bilan o'ldirgani tasvirlangan rasmini tasvirlaydi. Yana bir asarida shoir hali ham ot minishga, cho‘chqa va bug‘u ovlashga ishtiyoqi baland, otda o‘lishni xohlaydigan keksa bir zodagon haqida yozadi. Nayzalar va itlar to‘dasi bilan ov qilish, ot minish kabi tushunchalar Luksoriyning bir qator she’rlarida (Luksoriy, 18, 21, 48, 49, 74) va Prokopiyda (IV.VI.7-8) takrorlanadi. ). Vandal madaniyati va jamiyatida otlarning ahamiyati va ularga g'amxo'rlik qilish hatto qirol Gelimer va uning ukasi Tzazo o'rtasidagi qirollik yozishmalarida ham o'z ifodasini topdi (Prokopiy, III.XXV,15). Bu vandallar orasida kuchli gavdalangan otliq jangchi va ovchilik odobini ko'rsatadi. Albatta, chavandozlar va ovchilikni faqat vandallarning odob-axloqiga bog'lab bo'lmaydi, lekin Alan ta'siri tufayli bu ularning madaniyati va jamiyatida sezilarli rol o'ynaganga o'xshaydi . 1-rasm: Pireney yarim oroli c. 409-418. Iltimos, diqqat qiling: xarita faqat umumiy taxminiydir. (Manba: Wikicommons.) II BOB. TILSHUNOSLIK . VANDALLARNING IJTIMOIY HAYOT TARZI. INTEGRATSIYA VA ASSIMILYATSIYA JARAYONI 2.1 Vandallarning madaniy hayoti: gaplashuv tili Vandallar ham, alanlar ham o z tillarida yozuv qoldirmagan, tarixiyʻ manbalar esa Vandalo-Alanik konfederatsiyasi va ularning Afrika davlati mavjud bo lgan davrda qaysi tilda umumiy qo llanilganligi haqida bizga aniq ma lumot ʻ ʻ ʼ bermaydi. Vandallar Shimoliy Afrikada bir-birlari bilan kundalik nutqlarida lotin tilidan foydalanishmagan. masalan, yozuvlar shuni ko'rsatadiki, bir safar Arian yepiskop Kirila o'zini lotin tilini bilmaydi deb ko'rsatgan (Viktor, II.55), ya'ni u boshqa tilda gaplashgan bo'lishi kerak. uning ismi yunon edi, lekin u Vandal yoki Alan ekstraktimi yoki u ikkalasiga yaqinlik hissi bilan aralashganmi? Yoki u o'zini yagona Vandal-Alan siyosiy, madaniy va ijtimoiy birligining bir qismi sifatida his qildimi? Nima bo'lishidan qat'iy nazar, biz VI asrning boshlarida vandallar lotin tilidan boshqa tillarda gaplashishda davom etganligini yuqori darajadagi ishonch bilan taxmin qilishimiz mumkin. Biz Lotin antologiyasida ular so zlashgan til haqida ba zi maslahatlarni, ʻ ʼ xususan, “Varvarlar bayramlari haqida” epigramidan (De conviviis barbaris), Rim shoirining nolasining bir turidan topamiz, bu yerda biz o qiymiz: Inter eils goticum ʻ scapia matzia ia drincan! Non audit quiscuam dignos edicere versus. Bu shunday tarjima qilinadi: "Gotiklar orasida" shodlik! ( eils ) "Oziq-ovqat olib kel!" (scapia matzia ia Drincan), hech kim munosib she'r yozishga jur'at etmaydi" (Strzelczyk 1992: 279; Merrills & Miles 2010: 94). Qavslar ichida ta'kidlangan matnlar aslida lotinlashtirilgan gotika so'zlaridir. 6-asr boshlarida vandallar gotika bilan chambarchas bog'liq bo'lgan sharqiy german tilida gaplashganligini ko'rsatadigan boshqa so'z va iboralar ham mavjud (Strzelczyk 1992: 296). Biroq, sarmat tilining atigi bir asrdan ko'proq vaqt ichida butunlay yo'q bo'lib ketishi dargumon, shuning uchun biz ko'plab vandallar, ayniqsa, alanlar ekstrakti sarmat tilida gaplasha oladi va tushuna oladi deb taxmin qilishimiz mumkin. Shunday qilib, alanlarning tili Shimoliy Afrikadagi Vandal jamoasida ikkinchi yoki mahalliy til sifatida saqlanib qolgan. Shaxsiy ismlar Alano-Vandalik munosabatlari haqida ma'lumot berishi mumkin. Kech antik davrdagi boshqa german va sarmat xalqlarida bo'lgani kabi, o'zaro nikohlar juda keng tarqalgan hodisa edi. Muammo biroz chalkash bo'lishi mumkin, chunki Alanlar ko'pincha germancha nomlarga ega bo'lgan va aksincha, yunon va lotin nomlari ham uchragan. Misol tariqasida, 4-asrda yashagan Vizantiya otliq qo'shinlari generali Viktor sarmatiyalik bo'lib, lotincha ismga ega bo'lgan (Ammianus, XXXI.12.6). Bizning Vandal kontekstimizda shaxsiy ismlar taniqli odamlarga va asosan Xadinglar sulolasi a'zolariga tegishli edi. Bu nomlar asosan germancha edi, masalan, Gunderic, Geiserik, hilderic, Gelimer va boshqalar. Ayrim sarmat-alan nomlari ham umumiy vandalo-alan merosini aks ettirgan. Bu yerda biz 533-yilda Ad-Decimumda vizantiyaliklar bilan hal qiluvchi jangda halok bo‘lgan, qirol Gelimerning (hökmdorligi 530—534) akasi Ammantesni ( Α µµ άτας ) eslashimiz mumkin. Bu, ehtimol, "qodir" yoki "mohir" degan ma'noni anglatuvchi avestancha "ămāta" sifatdoshi bo'lgan Amad ismining buzilishidir (Justi 1895: 14). Eroncha "aman va amant" ildizlari Aiach-man-os yoki Chorb-amant-is kabi Massagetae nomlarida ham uchraydi (Alemany 2000: 217). Antalas qo zg olonchilariga qarshiʻ ʻ qo shinni boshqargan shoh Xilderikning (523-530-yillarda hukmronlik qilgan) ʻ mohir sarkarda va jiyani Eoamer (Oa^sp) yana bir misol (Prokopiy III.IX.2-3). Bu Goar/Eochar Alan ismining nemischa shakli bo'lib, zamonaviy osetin Isukhar nomi bilan birlashadi (Bachrach 1973: 96-9 7). Manbalarda u bir qator Sharqiy german hukmdorlari va boshliqlarining nomi sifatida quyidagi imlo o zgarishlarida ʻ takrorlanadi: Gomoar, Eoathar, Eocharik, Evtarik va Eotarik. Vandal xoldikaning rafiqasi Teucharia (Viktor, II.15) Goar/Eochar bilan bir xil bo'lishi ham mumkin. Shuningdek, shoh Hunerikning qirollik boshlig'i bo'lgan Obadus (Viktor, II.43) sarmatcha (alaniyalik) ismga ega edi, chunki bizda (h)ubadus bor, bu qadimgi forscha "qo'li kuchli" degan ma'noni anglatadi (Tavernier 2007: 203, 578). Ko'proq, III asrning yunon ritorikasi va grammatikasi Afina naukratislik "skif" sarmatlar shohi Xomartaning qizi bo'lgan Obatis ismini yozgan (Justi 1895: 231). Ma'lum bir Sersao, qirol Geyserikning qarindoshi Viktor Vita tomonidan eslatib o'tilgan (Viktor, I.35). Bu Saroes/Sarusning boshqa Alanik nomining buzilgan shakliga o'xshaydi. 558 yilda Kolxidada Vizantiya qo'mondoniga avar elchisi bo'lgan Pontik dashtlaridan bo'lgan Alan sardori Sarus ham bor edi. Uning nomi Vizantiya Feofan tomonidan Saroes ( Σαρώης ) sifatida qayd etilgan. U osetincha " sær " atamasi bilan o'xshash bo'lib, bosh, rahbar degan ma'noni anglatadi. 16 Shuni ham ta'kidlash joizki, milodiy 403 yilda xuddi shu nomdagi Sarus (Saros) (Martindale 1980: 978-979) bo'lgan vestgotlar yo'lboshchisi bo'lgan, ammo o'z tarixi davomida vestgotlar ham turli xil alaniyalik ittifoqchilarga ega bo'lgan va ular, ehtimol, Alaniya ismlarini ham olgan. Alanlarda ko'pincha germaniyaliklar bo'lgan. Hatto Pont dashtlarida Sorosgi/Sorosges nomli sarmat qabilasi ham bo'lgan, bu haqda 5-asrda Prisk Panium tomonidan xabar qilingan, hunlar ularga qarshi yurishgan. 17 Bizda Tsazon/Tzazo ( Τξάξων ), qirol Gelimerning yana bir ukasi ham bor. uning sarmatcha ism ekanligi aniq va ko'plab eroniy ismlar bilan bog'liq, masalan, o'roq bo'lgan Ζ azzous/Zazzo ( Ζαζζο ςῡ / Ζαζζο ῡ ) ; 4-asr o rtalarida ʻ yozgi “shahzoda” bo lgan Zizais; yoki Zizirazala - Midiyadagi qadimiy joy.18 ʻ 18 Shimoliy Afrikani zabt etgandan so'ng, Vandallar va Alanlar nisbatan ixcham hududda, ularning poytaxti bo'lgan Karfagen shimoli-g'arbidagi Zengitana provinsiyasida joylashdilar. Vandal va Alan zich joylashganligi sababli bu hudud Sortes Vandalorum deb nomlandi (Diesner 1982: 127; Merrills & Miles 2010: 149). Ular o'z hukmronligini mahalliy Rim aholisiga o'rnatdilar va hukmron elitaga aylandilar. Ko'p sonli imperator, cherkov va xususiy mulklar musodara qilinib, bosqinchilarning zodagonlari va Arian ruhoniylari o'rtasida taqsimlandi. 19 Katoliklarning ta'qib qilinishi e'tiqod natijasimi yoki to'g'rirog'i siyosiy vositami, bahs mavzusi bo'ldi. Orosius Reyn daryosidan o'tishda vandallar butparast bo'lgan (VII.41), vandallar esa 429 yilda Afrikaga o'tishdan oldin Ispaniyada bo'lgan vaqtlarida Arian nasroniylari bo'lgan bo'lishi mumkin, deb taxmin qilgan (VII.41) (Salvian, VII.3-4). ). Agar shunday bo'lsa, Arian nasroniyligini qabul qilish va 16 Sulimirski 1969: 184; Justi 1895: 87. Osetin tilida Alemany 2000: 242 ga qarang. 17 Priscus, p. 278. Prisk ularni skiflar deb atagan, biroq ular sarmatlar edi, chunki birinchisi yarim ming yildan ko'proq vaqt oldin tarixiy manbalardan yo'qolib ketgan. 18 Zizas va Zazzous haqida Justi 1895: 384, 386 ga qarang. 19 Musodara haqida Diesner 1982: 126 ga qarang. boshqa odamlarning tarix bo'ylab diniy e'tiqod qilish namunasi o'rtasidagi qisqa vaqtni hisobga olsak, katoliklarning diniy e'tiqod bilan ta'qib qilinishi shubhali. Shimoliy Afrikani zabt etgandan so'ng, Vandallar va Alanlarning aksariyati butparastlar bo'lishi kerak va Hading hukmdorining nasroniyligi juda yuzaki edi. demak, Arianizmning namoyon bo'lishi uni ijtimoiy bog'lovchi kuch va Vandal birligini namoyon qilish vositasiga aylantirishni maqsad qilgan. Bu, o'z navbatida, Andy Merrills va Richard Milesning fikriga ko'ra, Arian liturgiyasi Vandalik (Merrills & Miles 2010: 94-95) bo'lganligini hisobga olsak, alanlarning assimilyatsiya qilinishiga yordam bergan bo'lishi kerak. Bundan tashqari, mobil guruhlar dushman mahalliy aholiga nisbatan zaif bo'lgan vaziyatlarda, beqaror siyosiy vaziyatlarda va hokazolarda bunday sharoitlar kuchliroq siyosiy etakchilik va etnik birlashuvning paydo bo'lishiga yordam beradi. Dushmanlik hududida ular faqat bir-biriga ishonishlari mumkin edi va bu holat vandallar va alanlarning yagona madaniy, ijtimoiy va siyosiy birlikka qo'shilish jarayonini osonlashtirgan va tezlashtirgan bo'lishi kerak. Alanlar qay darajada va qachon assimilyatsiya qilinganligini baholash qiyin, hatto imkonsizdir. Ular Karfagenda qamalda bo'lgan episkop Possidiy tomonidan boshqa etnik birlik sifatida tan olingan va Vandallar va Alanlar o'rtasida aniq ajratilgan (Bachrach 1973: 57). lekin u ularni odob-axloq yoki tashqi ko'rinishidan emas, balki nutqidan taniganga o'xshaydi. Shuningdek, Prokopiyning yozishicha, Geiserik davrida Shimoliy Afrikadagi vandallar va alanlar “millenariylar” boshchiligidagi harbiy qismlarga bo lingan (Prokopiy, III.V.18—19). Bu hisob Vʻ asrning birinchi yarmida alanlar hali ham alohida etno-lingvistik birlik bo'lib, alohida harbiy qismlarni tashkil etganligini anglatadi. Biroq, quyidagi hisob shuni ko'rsatadiki, 6-asrga kelib, bu odamlar Vandallar sifatida tanilgan yagona shaxsga birlashgan. O zaro tabiiy ko payish va boshqa vahshiylarni ʻ ʻ ular bilan bog lash orqali ʻ ular nihoyatda ko p xalq bo lishgan. Ammo alanlar va mavrlardan boshqa barcha ʻ ʻ vahshiylarning nomlari vandallar nomi bilan birlashtirilgan. 20 20 Procopius III.V.20-22. … έπειτα µ έυοι τή τε κατά σ ά ϕ ϛ παιδοποιία καί άλλους βαρβάρους ές 6-asr o rtalarida yozganida Prokopiy alanlar haqida gapirib, ularni germanʻ gotlari bilan aralashtirib yuborgan: “Vandallar. 24). “Urushlar tarixi” kitobida ko rsatilishicha ʻ , Prokopiy Rim imperiyasidagi ko p odamlarning etnik kelib ʻ chiqishi va kelib chiqishidan xabardor bo lgan va Belisariusning 533-yilda ʻ vandallarga qarshi yurishida qatnashgan. demak, agar u alanlarni gotika xalqi deb hisoblagan bo'lsa, vandallar ham, alanlar ham etnik va madaniy jihatdan shu qadar aralashib ketganki, ular hech bo'lmaganda tashqi kuzatuvchi uchun deyarli bir xil etnik va madaniy birlikni tashkil etgan. Hading Vandallar hukmdorlari unvonini Rex Vandalorum et Alanorum ishlatiladi - Vandallar va Alanlar qiroli, ehtimol, 418 yilda Ispaniyada vestgoths tomonidan Alan mag'lubiyatidan beri (Viktor, II.39 (va p. 38n.)). Shunday bo'lsa- da, unvon birinchi marta 483 yil 20 mayda qirol Hunerichning farmonlarida qayd etilgan. Hading shohlarining oxirgisi Geilamir rex Vandalorum et Alanorum nomi bilan mashhur kumush havzadagi yozuvda , ehtimol, Ostrogot davriga yuborilgan. rt diplomatik sovg'a sifatida (Merrills & Miles 2010: 96; Steinacher 2004: 165). Bu atama 533-yilda qirol Gelimerga akasi Tzazondan yozgan maktubida ham qirollik yozishmalarida ishlatilgan (Prokopiy, III.XXIV.3). 53 3-yilda Karfagen Belisarius tomonidan qo lga kiritilgach , Vizantiya ʻ imperatori Yustinian I o z unvoniga ʻ Alanik, Vandalik, Afrikani qo shgan (Strzelczyk 1992: 179; Viktor III.3). Bu bo'sh ʻ sarlavha emasga o'xshaydi va haqiqat shundaki, manbalarda vandallar deb atalgan odamlar aslida german tilining algamatsiyasi bo'lgan. Biz bu an anani Feliks she riyatida ham ʼ ʼ uchratamiz, u qirol Tarazmundga ( h.k. 496—523) she r yozib, shunday yozadi: “Oh! Van dalsning buyuk qiroli ! ʼ - Qo‘sh tojning vorisi!” (felix, Anthologia Latina, 215 (357-bet)). Shunday qilib, tarixiy kontekstda odamlar o'zlarini Vandal qirolligi bilan tanishtirishlari va bir vaqtning o'zida o'zlarining alohida alanik o'ziga xosligi va merosini tan olishlari ajablanarli emas. Alanlar Afrikaga o'tganlarida Vandal-Alan konfederatsiyasi aholisining qancha qismini tashkil qilganligini taxmin qilish uchun faqat taxmin qilish µ εγάλην τινά πολυανθρωπίαν έχώρησαν . Τά δέ τών Αλανών καί τών άλλων βαρβάρών όνό µ ατα , ηλήν Μαυρουσίωυ , ές τό τών Βαυδίλωυ άπαυτα άπεκρίθη . mumkin. Alanlar 418 yilda mag'lubiyatga uchraganidan so'ng, katta yo'qotishlarga duchor bo'lishdi, shu jumladan qirollari Addakning o'limi, ammo Siling Vandals ham o'sha kundan keyin konfederatsiyadagi taniqli guruh bo'lishni to'xtatdi va boshqa hech qachon tilga olinmadi. Biz Suebining ba'zi bo'sh guruhlarini qo'shishimiz mumkin, ularning aksariyati Pireney yarim orolida qolgan , va shubhasiz, ba'zi Romano-ispan xalqlari. Shunday qilib, biz faqat Alanlar Afrikaga o'tgan odamlarning 40 foizini tashkil etgan bo'lishi mumkinligini taxmin qilishimiz mumkin. Bernard Baxrax 431/2 yilda Vandallar bilan Vizantiya to'qnashuvi chog'ida ba'zi bir alanik aloqalari rol o'ynagan deb taxmin qildi (Bachrach 1973: 46). Vizantiya qo'shinlariga imperator xizmatlarida Alan bo'lgan magister militum flavius Ardabur Aspar qo'mondonlik qilgan. Ushbu to'qnashuvda vizantiyaliklar qandaydir zaif bo'lib, vandallar tomonidan mag'lubiyatga uchradilar. Aspar ikki yildan ortiq Shimoliy Afrikada qoldi va 435 yilda Hippo Regiusda Vandal qiroli Geyserik bilan shartnoma tuzdi. Shartnoma Shimoliy Afrikaning bir qismini amalda Geiserikga berdi, buni Prosper of Aquitaine yilnomasidagi bayonot tasdiqlaydi: “Pax facta cum Vandalis data eis ad habitantum Africae portione”. Ushbu kelishuv doirasida Vizantiyaning yosh ofitseri Marcian ham ozod qilindi. Shuni ta'kidlash kerakki, u 450 yilda Aspar tomonidan imperator Vizantiya taxtiga ko'tarilgan. Shuningdek, 440 yilda Vizantiya Aspar qo'mondonligi ostida Karfagenni qaytarib olish uchun flot yuborganida, u Sitsiliyada ikki yildan ortiq vaqt davomida bo'sh qoldi. Aspar, shubhasiz, 435 yilda va 442 yilda Rim foederati maqomini qabul qilgan Geiserikga tinchlik takliflarini berishda muhim rol o'ynadi, lekin o'z shartlari bilan. 21 Biz buni hech qachon bilib bo'lmasligimiz mumkin, lekin Aspar Geyserikni yashirincha qo'llab-quvvatlagan bo'lishi mumkin va ikkalasi Geiserik saroyidagi Alan aloqalari tufayli o'zaro tushunishga ega bo'lgan bo'lishi mumkin. Aspar, albatta, Konstantinopolda o'zining imperatorlik siyosatini o'ynagan23, lekin uning Alan aloqalari uning siyosiy fitnasida juda foydali bo'lar edi. 21 Vandallar Rim federati sifatida , Musset 1975: 57 ga qarang. Sarmatlarning va ayniqsa Alaniyaning asosan Vandallar va boshqa Sharqiy german guruhlariga ta'siri haligacha kech Rim imperiyasiga oid ko'plab asarlarda qo'pol ravishda e'tiborga olinmaydi va e'tibordan chetda qoladi yoki hatto e'tiborga olinmaydi. 2.2 Vandallarning ijtimoiy hayot tarzi Sharqiy german qabilalari va migratsiya davridagi sarmatlar qabila jamiyatlari edi, shuning uchun ular asosan juda o'xshash edi. Vandallar mintaqada tarixga Sileziya va Kichik Polshaning Prjevorsk madaniyatining janubiy hududlari bilan birlashgan holda kirdilar. Milodiy 2-asr o rtalariga kelib ular Karpatʻ havzasiga ko chib o tishgan va u yerda sarmat yoziglari bilan uchrashgan. Keyingi ʻ ʻ asrlarda sarmat-alan xalqlarining bir qator ketma-ket to'lqinlari mintaqaga kirib keldi, shuning uchun mintaqadagi sarmat-alanlarning soni 407-yil atrofida Vandal- Alanlar Reyn daryosini kesib o'tgunga qadar sezilarli bo'lgan bo'lishi kerak. Shuni esda tutish kerakki, 4-asrda "Varvarikum" deb ataladigan etnik chegaralarda o'ziga xoslik va siyosiy yaqinliklar qat'iy emas, balki zamonaviy ma'noda aniqlanmagan. O'sha davrdagi Vengriya tekisliklari va shimoli-g'arbiy Dakiya kontekstida, biz Reynga o'tgan alanlar deb bilgan odamlar sarmatlarning turli guruhlari , roxolanlar, yaziglar va boshqa kichik guruhlarning birlashmasi bo'lsa kerak. Alan qabila boshliqlaridan biri. Alanlar Gaulni vayron qilishda xading va siling vandallari va suebilar bilan konfederatsiya ichidagi hukmron mavqeini saqlab qolishdi va Pireney yarim orolida 418 yilgacha vestgotlar qo'lida halokatli mag'lubiyatga uchraguniga qadar. Shundan keyingina xading vandallar qabilalar konfederatsiyasida yetakchi mavqega ko tarildi va ular 534-yilgacha ularning ʻ qirolligi Vizantiyaliklar tomonidan vayron bo lgunga qadar bu mavqeini saqlab ʻ qoldi. Vandallar dastlab chorvachilik bilan shug ullangan dehqonlar bo lgan, ʻ ʻ ammo sarmatlar ta sirida ular to liq ijtimoiy va madaniy o zgarishlarni boshdan ʼ ʻ ʻ kechirgan, xo jaliklari chorvachilik va otchilikka o tgan. Eng muhimi, vandallar ʻ ʻ urushining sarmatizatsiyasi shu qadar chuqur va to'liq bo'lganki, ular Markaziy Evropada yashagan davrdagi kuchli va uzoq davom etgan ta'sirlar tufayli sodir bo'lgan. Bu muhim ijtimoiy o'zgarish edi, chunki Vandallar kiyingan, jang qilgan va Marcian hikoyasi: Prokopiy, III.VI.2-16; Geiserik va Aspar haqida qarang: Strzelczyk 1992: 130—132, 143—144; Bachrach 1973: 42-48. Baxrach fransuz tarixchisi prof. Gautier p. 48. Pont dashtlarida paydo bo'lgan sarmatlar uslubida o'zlarini olib borishgan. Bunga plashlar, keng shimlar va tzangae deb nomlanuvchi baland etiklar kiyish kiradi (Collins 1991: 94). Bularning barchasi asosiy ijtimoiy, madaniy va ayniqsa ruhiy o'zgarishlarni ko'rsatdi. Dastlabki german dehqon jamiyatidan otliq jangchiga aylandi, bu erda tuproqni egish haqiqiy jangchiga loyiq bo'lmagan nomussizlikdir. Shunga qaramay, dalillar shuni ko'rsatadiki, ular hali ham german tilini saqlab qolishgan. Ko'rinib turibdiki, sarmatiyalik alanlar uzoq vaqt davomida o'zlarining alohida madaniy o'ziga xosligini saqlab qolishgan, lekin erkin turmush qurish paytida german rahbariyatini qabul qilishgan. Xulosa qilib aytganda, manbalarda milodiy 1-asrda vandallar deb atalgan odamlar 5 33/534 yilda Belisarius davrida vizantiyaliklar tomonidan mag'lubiyatga uchragan odamlar bilan bir xil emas edi. 22 Yana shuni aytish kerakki, etnik yoki etnik mansublik so'nggi antik va ilk o'rta asrlarda hozirgi zamondagidan boshqacharoq xususiyatga ega bo'lgan. Til muhim rol o'ynagan bo'lsa-da, bu hal qiluvchi omil emas edi. Bu odamlarning dunyoqarashi zamonaviy milliy ongga qaraganda ancha farq qilganini endi tushunamiz. Bu odamlarning o'ziga xosligi, manbalarda ko'pincha qirollar sifatida tilga olingan qabila boshliqlari va jangovar lordlarning izdoshlari birlashishi natijasida, Rim hududlari bo'ylab sayohatlarida, har qanday alohida til mezonlari bo'yicha emas, balki rivojlangan. ammo, din, bu holda Arianizm, 5-asr oxiridan boshlab muhim omil bo'lib qoladi (Geary 2012: 11-12, 34-35). Shuningdek, bu erda shuni ta'kidlash kerakki, etnik chegaralar harakatchan va dinamik bo'lib, ba'zi guruhlar qo'shilgan bo'lishi mumkin yoki ular ma'lum bir nasl yoki etnosdan chiqib ketgan. Shunday ekan, zamondoshlar ularni Vandallar deb atashgan bo‘lsa-da, ular asosan Vandal va Alan naslidan bo‘lgan, umumiy maqsad va manfaatlar bilan 22 Migratsiya davridagi odamlarning ijtimoiy, etnik va madaniy o'zgarishi haqida Collins 1991: 98-99ga qarang. birlashgan ko‘p darajali mansublikka ega bo‘lgan turli xalqlarning birlashmasi edi, degan xulosaga kelishimiz mumkin. Alanlarning Vandal konfederatsiyasiga assimilyatsiya qilinishi va integratsiyasi haqidagi eng yaxshi ta'rifni, ehtimol, Endryu Merrills va Richard Mayls aytgan: "Alanlar va boshqa vahshiylar" o'zlarining alohida ajralish tuyg'usini yo'qotmagan bo'lishi mumkin, ammo ular tobora kengroq "Vandal" etnik guruhiga kiritilgan. O'shanda bu o'ziga xoslik toshga o'rnatilmagan, balki ko'plab turli guruhlar to'planishi mumkin bo'lgan keng cherkov ekanligi isbotlangan." (Merrills & Miles 2010: 84) Ilk Buyuk Migratsiya davridagi Markaziy Evropa varvarlari arxeologik jihatdan yaxshi o'rganilgan. Tadqiqotlar Karpatning ikki tomonida, Dunay shimolidagi Barbarikumda antik davrlar guruhlarini aniqladi , bu hududlar yozma manbalardan ma'lum bo'lgan vandallar va suebiylar kabi qabilalarga to'g'ri keladi. Varvar "xalqlarining turli xilligiga qaramay," Bu arxeologik guruhlar madaniy jihatdan bir hildir. Buni ularni tashkil etgan populyatsiyalarning yagona siyosiy, iqtisodiy, madaniy va diniy tizim doirasida birgalikda yashashi va shu tariqa u yoki bu guruh doirasida bir xil arxeologik materiallarni ishlab chiqarishi natijasida izohlash mumkin edi. Keyinchalik bu birlik ma'lum bir guruhning birgalikda kelib chiqishi haqidagi etnogenetik afsonalarning yaratilishi bilan mustahkamlandi. Bu birlik arxeologiyaga ma'lum vahshiy guruhlarning madaniy xususiyatlarini aniqlash imkonini beradi, ayniqsa tez tarqaladigan texnik yangiliklar birinchi navbatda aks ettirilgan iqtisodiy faoliyat bilan bog'liq bo'lmagan hududlarda. Ushbu konservativ va ko'pincha muqaddaslashtirilgan elementlar orasida dafn marosimi va etnograflarga yaxshi ma'lum bo'lgan an'anaviy ayollar kostyumining elementlari bor edi. Bu xususiyatlar umumiylik orasida uzoqroq davom etdi, chunki hukmron elita birinchi navbatda vahshiy rahbarlarning yuqori martabasini ko'rsatishga qaratilgan nufuzli xalqaro "knyazlik modasi" ning katta ta'sirini boshdan kechirdi (batafsilroq qarang: Kazanski 1993). Shuning uchun ushbu maqolada Buyuk ko'chish davridagi nufuzli "knyazlik madaniyati" bilan bog'liq materiallar deyarli yo'q. Barbarikum aholisini tavsiflovchi madaniy xususiyatlar Buyuk Migratsiya davrida G'arbiy Rim imperiyasiga ko'chib kelgan migrantlarning alohida guruhlari orasida qisman davom ettirildi (Kazanski, Perin 2008; 2009; 2017; Perin, Kazanski 2011). Biroq, muhojirlar madaniyati hali ham chuqur o'zgarishlarni boshdan kechirdi, bu oxir-oqibat vahshiylarning madaniyati va assimilyatsiyasiga olib keldi. Izoh shundaki, bu guruhlar, birinchidan, eng xilma-xil elementlarni o'z ichiga olgan, ikkinchidan, muhojirlarning yangi hayoti va yangi qo'shnilariga mos kelmaydigan ko'plab madaniy xususiyatlarni yo'qotgan. Vandallar va Suebilar haqida gapiradigan bo'lsak, shuni yodda tutishimiz kerakki, ular imperiya hududida barqaror tsivilizatsiyaga ega bo'lgan "xalq" dan "rouming armiya" ga yoki boshqacha qilib aytganda, turli xil kelib chiqishi yuqori darajada harbiylashgan guruhga aylangan. beshinchi asr gotlari kabi ko'plab varvarlarga o'xshaydi (bular uchun qarang: Rouche 1986; Kazanski 1991, 64-66). Shubhasiz, bu holatlar Vandallar va Suebilarning arxeologik izlarini qidirishni juda murakkab vazifaga aylantirdi. Biroq, Rim G'arbida ba'zi kostyum elementlari va dafn marosimining xususiyatlarining tarqalishi Markaziy Evropada kelib chiqqan odamlarning mavjudligi bilan bog'liq bo'lishi mumkin. Miloddan avvalgi 400-yilda vandallar O'rta Dunayning sharqida, zamonaviy Sharqiy Vengriya va Slovakiya hududidagi mamlakatga egalik qilishgan (Tejral 2000, 11, 24). Bu hududda vandallarning mavjudligi miloddan avvalgi II asrda Prjevorsk madaniyati elementlarining tarqalishi bilan namoyon bo'ldi, ehtimol, bu davrda Karpatning shimoli va sharqida rivojlangan gotika ekspansiyasining bosimi natijasida. (Godlovski 1984; Istvanovits, Kulcsar 2017, 255—256). So'nggi Rim va erta Buyuk migratsiya davrlarida bir qator qabristonlar mavjud bo'lgan: Tape- Malaydok, Tape-Lebo, Csongrad, Tiszavalk, Tiszadob-Sziget va Artand, bu vahshiy aholi, ehtimol vandallar ham ko'p bo'lgan. Tafsilotlarga qarang: Istvanovits, Kulcsar 2017, 380-397, bibliografiya bilan). Bu Suebiylar zamonaviy Moraviya, Shimoliy-Sharqiy Avstriya va G'arbiy Slovakiyada yashagan vaqt edi (Tejral 2000, 12-13; 2011, 91-125). Rim imperiyasi hududidagi qabristonlarda qayd etilgan ushbu hududlardan kelib chiqqan, ammo G‘arbiy Rim hududidan topilgan arxeologik ashyolar, shuningdek, Rim imperiyasi hududidagi qabristonlarda qayd etilgan mahalliy dafn marosimlari vandallarning migratsiyasini (yoki ko‘chishlarini) aks ettiradi, deb taxmin qilish mantiqan to‘g‘ri bo‘lar edi. Suebi. Bundan tashqari, eramizning 406-409 -yillarida vandallar va suebilarning ko chishi davriga oid Markaziy Yevropadan kelib chiqqanʻ artefaktlarga , ya ni Yevropa Barbarik xronologiyasining D1 bosqichiga to g ri ʼ ʻ ʻ keladigan ilk Buyuk Migratsiya davriga oid topilmalarga alohida e tibor qaratish ʼ lozim. (360/370-400/410 milodiy). Albatta, ushbu artefaktlarning ba'zilari keyingi D2 bosqichida (380/400 440/450 AD) mavjud bo'lishda davom etdi 23 . G'arbda bunday topilmalar juda kam, vandallar va suebilarning faraziy migratsiya yo'li bo'ylab Barbarik hududidan ham kamroq. Bu topilmalar orasida 1937 yilda Treburda ( Gessen shtati) topilgan qabr bor, unda bir juft jig‘a, munchoqlardan yasalgan marjon, suyak taroq, kamar uchi, tokalar va sopol idish bo‘lgan. Almgren 158 va 173 turlariga tegishli bo'lgan bu broshlardan biri katta ehtimol bilan Moraviya va Slovakiyadan kelib chiqqan bo'lib, u erda uning parallellari kontekstda yaxshi ma'lum. Miloddan avvalgi 400 yil, Zlechov, Sladkovicovo, Iza va Kostelekda (Tejral 2000, 26). Qahrabo boncuklar ba'zilari o'yilgan chiziqli bezakli, shuningdek, Markaziy Evropadan kelib chiqqan; Buyuk Migratsiya davrida ular asosan O'rta Dunay havzasida, shuningdek, Karpat va Boltiq dengizi orasidagi hududda tarqalgan (Mastykova 2001). Tasmaning uchi (1.A-rasm: 14) german tilidagi Evropa Barbarik xronologiyasining C3-D1 bosqichiga (300/330-360/370 va eramizning 360/370-400/410) tegishli bo'lgan parallellarga to'g'ri keladi. Prjevorsk va Wielbark madaniyatlari, Vistula havzasida, shuningdek, G'arbiy Balts antikvarlarida (Madyda-Legutko 2011, 91, 23-xarita). Nihoyat, kelib chiqishi Sharqiy german madaniy an'analari bilan bog'liq bo'lgan Tomas III tipidagi suyak taroqlari va Almgren 162 - Ambroz 16/2-1-2 tipidagi broshlar edi. G'arbga Atlantika okeanigacha keng tarqalgan (Kazanski 2016, 31- 32). 2.3 Va ndallar davriga mansub artefaktlar 23 Bu erda men Yaroslav Tejralning xronologiyasidan foydalanaman (Tejral 1988, 1997, 2011). Miloddan avvalgi 400-yilda vandallar O'rta Dunayning sharqida, zamonaviy Sharqiy Vengriya va Slovakiya hududidagi mamlakatga egalik qilishgan (Tejral 2000, 11, 24). Bu hududda vandallarning mavjudligi miloddan avvalgi II asrda Prjevorsk madaniyati elementlarining tarqalishi bilan namoyon bo'ldi, ehtimol, bu davrda Karpatning shimoli va sharqida rivojlangan gotika ekspansiyasining bosimi natijasida. (Godlovski 1984; Istvanovits, Kulcsar 2017, 255—256). So'nggi Rim va erta Buyuk migratsiya davrlarida bir qator qabristonlar mavjud bo'lgan: Tape- Malaydok, Tape-Lebo, Csongrad, Tiszavalk, Tiszadob-Sziget va Artand, bu vahshiy aholi, ehtimol vandallar ham ko'p bo'lgan. Tafsilotlarga qarang: Istvanovits, Kulcsar 2017, 380-397, bibliografiya bilan). Bu Suebiylar zamonaviy Moraviya, Shimoliy-Sharqiy Avstriya va G'arbiy Slovakiyada yashagan vaqt edi (Tejral 2000, 12-13; 2011, 91-125). Rim imperiyasi hududidagi qabristonlarda qayd etilgan ushbu hududlardan kelib chiqqan, ammo G‘arbiy Rim hududidan topilgan arxeologik ashyolar, shuningdek, Rim imperiyasi hududidagi qabristonlarda qayd etilgan mahalliy dafn marosimlari vandallarning migratsiyasini (yoki ko‘chishlarini) aks ettiradi, deb taxmin qilish mantiqan to‘g‘ri bo‘lar edi. Suebi. Bundan tashqari, eramizning 406-409 -yillarida vandallar va suebilarning ko chishi davriga oid Markaziy Yevropadan kelib chiqqanʻ artefaktlarga , ya ni Yevropa Barbarik xronologiyasining D1 bosqichiga to g ri ʼ ʻ ʻ keladigan ilk Buyuk Migratsiya davriga oid topilmalarga alohida e tibor qaratish ʼ lozim. (360/370-400/410 milodiy). Albatta, ushbu artefaktlarning ba'zilari keyingi D2 bosqichida (380/400 440/450 AD) mavjud bo'lishda davom etdi 24 . G'arbda bunday topilmalar juda kam, vandallar va suebilarning faraziy migratsiya yo'li bo'ylab Barbarik hududidan ham kamroq. Bu topilmalar orasida 1937 yilda Treburda ( Gessen shtati) topilgan qabr bor, unda bir juft jig‘a, munchoqlardan yasalgan marjon, suyak taroq, kamar uchi, tokalar va sopol idish bo‘lgan. Almgren 158 va 173 turlariga tegishli bo'lgan bu broshlardan biri katta ehtimol bilan Moraviya va Slovakiyadan kelib chiqqan bo'lib, u erda uning parallellari kontekstda yaxshi ma'lum. Miloddan avvalgi 400 yil, Zlechov, Sladkovicovo, Iza 24 Bu erda men Yaroslav Tejralning xronologiyasidan foydalanaman (Tejral 1988, 1997, 2011). va Kostelekda (Tejral 2000, 26). IV asr oxiri va V asr boshlariga oid Markaziy Yevropadan kelib chiqqan artefaktlar Shimoliy va Sharqiy Galliyada hamda Reynning chap qirg‘og‘i bo‘ylab Rim Germaniyasida yaxshi ma’lum (Kazanski 1997, 285-292; 2000; Kleemann 2008, 2.1-rasm. Reyn hududidagi qabristondan topilgan topilmalar; 1.A: Trebur (bo'yicha: Tejral 2000, 11-rasm: 2-15; 1.B: Wolfsheim (Bernhard 1982, Ab. 15) Milodiy 406-409-yillarda Reyn va Galliyada Vandallar va Suebilarning mavjudligi yozma manbalarda yaxshi tasdiqlangan. Biroq, bu topilmalarning barchasini eramizning 406 yilgi istilosi bilan bog'lash befoyda bo'lar edi, chunki shuni yodda tutish kerakki, ba'zi guruhlar yoki hatto Markaziy Evropa vahshiy kelib chiqishi alohida shaxslar Rim hududiga, masalan, Rim armiyasiga kirish orqali kirib borishi mumkin. O rta Yevropaga oid topilmalar orasida eramizning 378-yiliga oid tangaʻ hamroh bo lgan “knyazlik” qabridan (Reynlandiya-Pfalz shtati) joylashgan ʻ Almgren 158 tipidagi yirik Markaziy Yevropa jig a bor (2.1.B-rasm: 3) ( Behrens ʻ 1924, 73-74; Bernard 1982; L'Or des Princes Barbares 2000, N 15). Volfsheymda topilgan artefaktlar, odatda, Hunlar davrida vahshiylar orasida tarqalgan Untersiebenbrunn gorizontining xalqaro "knyazlik" modasini aks ettiradi (Kazanski 1996; Tejral 2011, 126-329), ularning ba'zilari kelib chiqishi sosoniylar edi (2.1.B-rasm). : 6) (batafsilroq qarang: Quast, 1999). Almgren 158 tipidagi broshlarga kelsak, ular O'rta Dunay hududida, birinchi navbatda Vandallar va Suebilar yashagan zamonaviy Moraviya, Slovakiya va Sharqiy Vengriyadagi nemislarga xosdir (Kazanski 1990; 1997, Vallet 1993, 285; Istvanovits). , Kulcsar 1999, 2.1.A.11-rasm: 4). Shuni ta'kidlash kerakki, bu qabr Rim chegarasiga juda yaqin joylashgan. Shu sababli, Volfsheymda dafn etilgan harbiy qo'mondon Reyn chegarasida Rim mudofaa tizimiga kiritilgan deb taxmin qilish mumkin. Ehtimol, Sharqiy Galliyadan topilgan ba'zi topilmalar Rim xizmatida Markaziy Evropa german varvarlari mavjudligidan dalolat beradi (Kazanski 1997; 2009; Vallet 1993). Ular orasida Neuilly, Crimolois va Bretenyerda (Kot d'Or departamenti) topilgan ingumatsion dafnlar bor (2.2-rasm). Bu dafnlarda qurollar va otlar, xususan, qilichlar, nayzalar, qalqon boshliqlari va ot zarralari bor edi. Bretenyerdagi dafn marosimlarida Jovianus tangasi ham bor edi (eramizning 411- yilda ularning terminali post quem). Almgren 158 tipidagi ikkita yirik Markaziy Yevropa broshlari, Volfsheymdagi topilmaga o'xshash (yuqoriga qarang) Krimulada dafn etilgan qabr buyumlari orasida edi (2.2.C: 15,16-rasm). Sharqiy Galliyada ikkita shunga o'xshash brosh Alesia va Wolfsheimda sodir bo'lgan (2.1.B-rasm: 3; 2.D: 25). Sharqiy Galliyadagi qabrlarda, shuningdek, D1-D2 bosqichlarida (360/370-400/410 va 380/400 440/450 eramizdan) tokalar bo'lib, ular dumaloq ramkali va uzun pastga aylantirilgan tilga ega (2.2.C-rasm: 20-24). ). Bunday tokalar Galliyada kamdan-kam uchrasa ham, ular Sharqiy va Markaziy Evropada yaxshi tanilgan. Nihoyat, bu qabrlardagi qalqon boshliqlari ataylab sindirilgan (2.2.B-rasm: 4; 2.C.13-14). Qurollarni qabrga qo'yishdan oldin ataylab shikastlash marosimi Markaziy Evropaning german aholisi orasida, xususan, qisman vandallar bilan bog'liq bo'lgan Prjevorsk madaniyati qabristonlarida yaxshi hujjatlashtirilgan. Shubhasiz , Neuilly, Crimolois va Bretenieredagi dafnlar bilan Markaziy Evropadagi varvarlar qabrlari o'rtasida o'xshashlik bor. 2.2-rasm. Sharqiy Galliyadan topilgan topilmalar; 2.A: Breteniere; 2.B: Neuilly; (3-10); 2.C: Crimolois;2.D: Alesia (mos: Kazanski 1997, 1-3-rasm) 3-rasm. Galliya va Ispaniyadagi Markaziy Yevropa kelib chiqishi topilmalari;3.A: Reyn hududi va Sharqiy Galliyada - 1: Trebur; 2: Wolfsheim; 3: Alesia; 4: Krimolois; 5: Neuilly; 6: Brettenyer; 3.B: Janubiy Galiya va Ispaniya. 1: Sent-Eten de Gourgas; 2: Montmaurin; 3: Valentin; 4: Konimbriga; 5: Sta.-Vitoria do Ameixial; 6: Beja. Xaritalarning masshtabliligi tufayli topilmalarning geografik joylashuvi taxminiy hisoblanadi Xulosa Sarmatlarning va ayniqsa Alaniyaning asosan Vandallar va boshqa Sharqiy german guruhlariga ta'siri haligacha kech Rim imperiyasiga oid ko'plab asarlarda qo'pol ravishda e'tiborga olinmaydi va e'tibordan chetda qoladi yoki hatto e'tiborga olinmaydi. Sharqiy german qabilalari va migratsiya davridagi sarmatlar qabila jamiyatlari edi, shuning uchun ular asosan juda o'xshash edi. Vandallar mintaqada tarixga Sileziya va Kichik Polshaning Prjevorsk madaniyatining janubiy hududlari bilan birlashgan holda kirdilar. Milodiy 2-asr o rtalariga kelib ular Karpatʻ havzasiga ko chib o tishgan va u yerda sarmat yoziglari bilan uchrashgan. Keyingi ʻ ʻ asrlarda sarmat-alan xalqlarining bir qator ketma-ket to'lqinlari mintaqaga kirib keldi, shuning uchun mintaqadagi sarmat-alanlarning soni 407-yil atrofida Vandal- Alanlar Reyn daryosini kesib o'tgunga qadar sezilarli bo'lgan bo'lishi kerak. Shuni esda tutish kerakki, 4-asrda "Varvarikum" deb ataladigan etnik chegaralarda o'ziga xoslik va siyosiy yaqinliklar qat'iy emas, balki zamonaviy ma'noda aniqlanmagan. O'sha davrdagi Vengriya tekisliklari va shimoli-g'arbiy Dakiya kontekstida, biz Reynga o'tgan alanlar deb bilgan odamlar sarmatlarning turli guruhlari , roxolanlar, yaziglar va boshqa kichik guruhlarning birlashmasi bo'lsa kerak. Alan qabila boshliqlaridan biri. Alanlar Gaulni vayron qilishda xading va siling vandallari va suebilar bilan konfederatsiya ichidagi hukmron mavqeini saqlab qolishdi va Pireney yarim orolida 418 yilgacha vestgotlar qo'lida halokatli mag'lubiyatga uchraguniga qadar. Shundan keyingina xading vandallar qabilalar konfederatsiyasida yetakchi mavqega ko tarildi va ular 534-yilgacha ularning ʻ qirolligi Vizantiyaliklar tomonidan vayron bo lgunga qadar bu mavqeini saqlab ʻ qoldi. Vandallar dastlab chorvachilik bilan shug ullangan dehqonlar bo lgan, ʻ ʻ ammo sarmatlar ta sirida ular to liq ijtimoiy va madaniy o zgarishlarni boshdan ʼ ʻ ʻ kechirgan, xo jaliklari chorvachilik va otchilikka o tgan. Eng muhimi, vandallar ʻ ʻ urushining sarmatizatsiyasi shu qadar chuqur va to'liq bo'lganki, ular Markaziy Evropada yashagan davrdagi kuchli va uzoq davom etgan ta'sirlar tufayli sodir bo'lgan. Bu muhim ijtimoiy o'zgarish edi, chunki Vandallar kiyingan, jang qilgan va Marcian hikoyasi: Prokopiy, III.VI.2-16; Geiserik va Aspar haqida qarang: Strzelczyk 1992: 130—132, 143—144; Bachrach 1973: 42-48. Baxrach fransuz tarixchisi prof. Gautier p. 48. Pont dashtlarida paydo bo'lgan sarmatlar uslubida o'zlarini olib borishgan. Bunga plashlar, keng shimlar va tzangae deb nomlanuvchi baland etiklar kiyish kiradi (Collins 1991: 94). Bularning barchasi asosiy ijtimoiy, madaniy va ayniqsa ruhiy o'zgarishlarni ko'rsatdi. Dastlabki german dehqon jamiyatidan otliq jangchiga aylandi, bu erda tuproqni egish haqiqiy jangchiga loyiq bo'lmagan nomussizlikdir. Shunga qaramay, dalillar shuni ko'rsatadiki, ular hali ham german tilini saqlab qolishgan. Ko'rinib turibdiki, sarmatiyalik alanlar uzoq vaqt davomida o'zlarining alohida madaniy o'ziga xosligini saqlab qolishgan, lekin erkin turmush qurish paytida german rahbariyatini qabul qilishgan. Xulosa qilib aytganda, manbalarda milodiy 1-asrda vandallar deb atalgan odamlar 5 33/534 yilda Belisarius davrida vizantiyaliklar tomonidan mag'lubiyatga uchragan odamlar bilan bir xil emas edi. Yana shuni aytish kerakki, etnik yoki etnik mansublik so'nggi antik va ilk o'rta asrlarda hozirgi zamondagidan boshqacharoq xususiyatga ega bo'lgan. Til muhim rol o'ynagan bo'lsa-da, bu hal qiluvchi omil emas edi. Bu odamlarning dunyoqarashi zamonaviy milliy ongga qaraganda ancha farq qilganini endi tushunamiz. Bu odamlarning o'ziga xosligi, manbalarda ko'pincha qirollar sifatida tilga olingan qabila boshliqlari va jangovar lordlarning izdoshlari birlashishi natijasida, Rim hududlari bo'ylab sayohatlarida, har qanday alohida til mezonlari bo'yicha emas, balki rivojlangan. ammo, din, bu holda Arianizm, 5-asr oxiridan boshlab muhim omil bo'lib qoladi (Geary 2012: 11-12, 34-35). Shuningdek, bu erda shuni ta'kidlash kerakki, etnik chegaralar harakatchan va dinamik bo'lib, ba'zi guruhlar qo'shilgan bo'lishi mumkin yoki ular ma'lum bir nasl yoki etnosdan chiqib ketgan. Shunday ekan, zamondoshlar ularni Vandallar deb atashgan bo‘lsa-da, ular asosan Vandal va Alan naslidan bo‘lgan, umumiy maqsad va manfaatlar bilan birlashgan ko‘p darajali mansublikka ega bo‘lgan turli xalqlarning birlashmasi edi, degan xulosaga kelishimiz mumkin. Alanlarning Vandal konfederatsiyasiga assimilyatsiya qilinishi va integratsiyasi haqidagi eng yaxshi ta'rifni, ehtimol, Endryu Merrills va Richard Mayls aytgan: "Alanlar va boshqa vahshiylar" o'zlarining alohida ajralish tuyg'usini yo'qotmagan bo'lishi mumkin, ammo ular tobora kengroq "Vandal" etnik guruhiga kiritilgan. O'shanda bu o'ziga xoslik toshga o'rnatilmagan, balki ko'plab turli guruhlar to'planishi mumkin bo'lgan keng cherkov ekanligi isbotlangan." (Merrills & Miles 2010: 84). Adabiyotlar ro‘yxati 1. Ammianus marcellinus . 1986. Keyingi Rim imperiyasi (mil. 354 — 378). Tarjima. Valter Hamilton ; tanishtirish . & Endryu Uolles -Hadrill qayd etadi . London: Pingvin. Fan ye, 2003. Xou Xanshu . “ Hou ko'ra G'arbiy Mintaqalar xanshu». 2. Tarjima. JE tepaligi. Vashington universiteti veb-sahifalarida onlayn tarjima : depts.washington.edu/ silkroad /texts/ hhshu /hou_han_shu.html ) (Qayta ko'rilgan: 21/09/2012) 3. Feliks. 1992. Antologia Latina. "parchalar". Tarjima. J. Strzelchik , Vandalovi men afrykanskie ichaman Panstvo , 355-360. Varshava: Panstwowy Institut Wydawniczy . 4. Gregori sayohatlar. 1916. Franklar tarixi. Tarjima. Ernest Brehaut . Nyu- York : Kolumbiya universiteti matbuoti. 5. Gidatius . 1974. Xronika. Ed. & tarjima. Alen Tranoy Hydaceda _ Xronika . Parij: Cerf nashrlari. 6. Iordaniya . 1966 [1915]. Getica . Tarjima. CC Mierow Iordaniyaning gotika tarixida . Kembrij: spekulum tarixi . 7. Jozef flavius . 1854. Yahudiy urushi. Tarjima. Uilyam Uiston, Flaviy Iosifning asarlarida. Filadelfiya: JB Smit. 8. SAMOSATA Lusian Toxaris Onlayn tarjima: www.sacred-texts.com/cla/luc/wl3/wl305.htm (Olingan: 06/03/2016) 9. LUXORIUS. 1961. She’rlar. Tarjima. Morris Rosenblumda, Luxorius : Vandallar orasida lotin shoiri. Nyu- York : Kolumbiya universiteti nashriyoti. 10. MORIS. 1981. Strategikon . Ed. Jorj Dennis va tarjimasi. E. Gamillscheg , Das Strategikon Des Maurikios . Wien: Verlag der Osterreichschen Akademie Der Wissenschaften . 11. OROSIUS. 1882. Historiarum salbiy paganos libri septem . Ed. Karl Zangmeister . Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum 5. Wien: Academiae Litterarum Caesareae . 12. Pliniy oqsoqol, Tabiat tarixi. Onlayn nashr . Va tarjima. Perseus raqamli kutubxonasida: www.perseus.tufts.edu (Olingan: 12/08/2002) 13. Deakon POL. 1907. Historia Longobardorum , tarjima. WD foulkeda , Langobardlar tarixi . Filadelfiya: Pensilvaniya universiteti. 14. Kesariyalik Prokopiy . 1968 [1914-1928]. Urushlar tarixi. Tarjima. HB Dewing. Kembrij, MA: Garvard universiteti nashriyoti.

VANDALLARNI O’RTA ASRDA TUTGAN O’RNI MUNDARIJA Kirish ……………………………………………………………… I BOB VANDALLAR. SHARQIY GERMAN VA GERMAN BO'LMAGAN XALQLARNING QABILA BIRLASHISHI 1.1. Sharqiy german va german bo'lmagan xalqlarning qabila birlashishi 1.2 Sarmatlar va Alanning asosiy jangilari. Vandallarning urush uslubi 1.3 Alanning Vandallar va ularning jamiyatiga ta'siri II BOB TILSHUNOSLIK. VANDALLARNING IJTIMOIY HAYOT TARZI. INTEGRATSIYA VA ASSIMILYATSIYA JARAYONI 2.1. Vandallarning madaniy hayoti: gaplashuv tili 2.2. Vandallarning ijtimoiy hayot tarzi 2.3. Vandallar davriga mansub artefaktlar Xulosa ……………………………………………………………………….. Adabiyotlar ro‘yxati ……………………………………………………….

Kirish Ushbu kurs ishi sarmatlar, alanlar, vandallar va boshqa guruhlar deb nomlanuvchi xalqlar o rtasidagi munosabatlar so nggi antik davr va ilk o rta asrlarʻ ʻ ʻ Yevropasining o ziga xosligi va siyosiy yaqinliklari kontekstida muhokama ʻ qilinadi. Ta'kidlanishicha, Van dallari asosan dehqonchilikdan otchilik va otliq urush markaziga qadar jiddiy o'zgarishlarni boshdan kechirgan. Bu jarayonda vandallarga sarmatlar va alanlarning ta'siri hal qiluvchi ahamiyatga ega edi. Vandal urushi, iqtisod, kiyinish va xulq-atvorning "sarmatizatsiyasi" haqida, shuningdek, boshqa "varvar" xalqlar bog'lanishi mumkin bo'lgan vandallar konfederatsiyasi haqida gapirish mumkin . Vandallar atamasi eramizning 3-4-asrlarida Rim chegarasi va provinsiyalarini vayron qilgan va 5-asr boshlarida Rim imperiyasining shimoliy Afrika provinsiyalarida joylashib olgan vandallar german qabilasiga asoslangan etnik aralash qabila konfederatsiyasini bildiradi (Shmidt). 1964: 308). Vandallar tarixi ko'plab kitoblar, monografiyalar va maqolalarga ega bo'lgan keng tadqiq qilinadigan mavzudir. Shuning uchun bu yerda vandallar tarixiga batafsil to‘xtalib o‘tishning hojati yo‘q. ammo, ingliz, nemis va frantsuz tilida so'zlashuvchi dunyo olimlari va tadqiqotchilari tomonidan yozilgan asarlarning aksariyati so'nggi antik davrda german migratsiyasi va uning Rim imperiyasiga ta'siri kontekstida vandallarga qaratilgan. Miloddan avvalgi 418-yildan boshlab Vandallar hukmdorlari Reks Vandalorum va Alanorum - Vandallar va Alanlar qiroli deb atalganligi ko'pincha e'tibordan chetda qolmaydi . Alanlar dastlab Pont dashtlarida istiqomat qilgan va skiflar o'zlarining yaqin qarindoshlari singari shimoliy-sharqiy (ba'zan Shimoliy Eron deb ham ataladi ) tillarida so'zlashgan sarmatlar edi (Sulimirski 1969: 22). Quyidagi ish Vandallar tarixini boshqa, noan'anaviy burchakdan o'rganishga qaratilgan. U sarmatlarning ta'sirini, ta'sirini va vandallarning tarixi, madaniyati, jamiyati va urushiga qo'shgan hissasini ularning o'zaro bog'liqligi va aloqalari natijasida o'rganishga harakat qiladi. Tarix davomida vandallar bilan eng uzoq va eng yaqin aloqada bo'lgan sarmatiyalik alanlarga katta e'tibor qaratiladi.

Miloddan avvalgi I ming yillikning 1-yarmida sarmatlar shimoliy Kavkazdan Dunayning sharqiy sohillarigacha va Xitoyning Uzoq Sharqiga qadar keng tarqalgan. Uning tarixiy manbalarida ko'plab sarmat qabilalari qayd etilgan bo'lib, ular orasida Alanlar, Antes, Aorsi, Assi, Iaxamates, Roxolani, Serboi, Siraces, Spali, yazyges va boshqa ko'plab qabilalar mavjud edi. Bu ishning maqsadi uchun biz asosan Alanlar, Roxolani va Yazyges bilan shug'ullanamiz. Yuqorida aytib o'tilganidek, vandallar bilan eng uzoq vaqt aloqada bo'lgan va eng ko'p so'zlashadigan sarmat xalqi alanlar edi. Tarixiy manbalarda alanlar milodiy 2- asrda yunoncha Alanoi yoki Alannoy va xitoy tilida Alanliao (fan ye 2003: 19) va III asrda Alani (yu huan 2004: 25) deb yuritilgan. Ko'rib turganimizdek, Dunay daryosidan Pont dashtlari orqali uzoq Sharqqa cho'zilgan bir xil nomdagi turli xalqlarimiz bor. Albatta, ular bir xil odamlar emas edilar, lekin Pontiya dashtlari va Kavkaz shimolidagi bir joydan kelib chiqqan bo'lishlari kerak. Ushbu ishning maqsadi uchun biz G'arbiy Pontiya dashtlarida, Sharqiy va G'arbiy Evropada yashagan Alanlar bilan bog'liq. Alanlar, boshqa sarmatlar singari, qabila guruhlari bo'sh birlashma bo'lib, birlashadilar , bo'linadilar, ittifoqlar tuzadilar va tez-tez bir-biri bilan jang qiladilar. Rim tasarrufidan tashqaridagi dasht va erlarda keltlar, daklar, frakiyaliklar va asosan turli sarmat qabilalari, shu jumladan, alanlar Eron skiflari qanday yashagan bo'lsa, shunday yashagan. Manbalarda ko'pincha "shohlar" deb ataladigan ularning rahbarlari, aslida, jangarilar yoki qabila boshliqlari edi (Strzelczyk 1992: 24-25; Zaroff 2000: 2-3). Milodiy 2-asrning o rtalaridan boshlab german-sarmat aloqalari va etnikʻ qo shilish g ayrioddiy narsa emas edi. ʻ ʻ 1 Yuqorida ta kidlanganidek, ʼ sarmatlar birlashmasi va Sharqiy german xalqiga Vandallar bilan bir qatorda ta siri ham ʼ tarixshunoslikda ko pincha e tibordan chetda qoladi. Shuni ta'kidlash kerakki, turli ʻ ʼ xil alan qabilalari ostgot, vestgot va lombard konfederatsiyalari tarkibiga kirgan. Masalan, 378-yildagi Adrianopol jangida sarmatlar ( Roksolani , shuningdek, Oq yoki Yorqin Alanlar deb ham ataladi) gotika g'alabasida va imperator Valensning 1 Sharqiy german xalqlarining sarmatizatsiyasi haqida, qarang: Sulimirski 1969: 146, 169-170.

o'limida hal qiluvchi rol o'ynagan. 2 Jangni Gotlar va Roksanilarning otliq qo shinlari hal qildi (Ammianus, XXXI.12—13.5; Alemany 2000: 8). Gotika ʻ - g'orlari rahbarlarining ismlari aniq eronlik bo'lgan Safrax va Alatey ham deyarli eronlik edi (Kim 2013: 201, n78). Shubhasiz, Adrianopolda gotika qo'shini asosan piyoda jangchilar edi, otliqlarning ko'pchiligi esa asosan Alanlar va Roksolani edi. Migratsiya davri arafasida barcha Sharqiy german xalqlarining siyosiy va ijtimoiy tuzilishi cho'l xalqlariga yaqin hayot va urush merosi edi. Bu ularning urushlarida asosan piyoda askarlarni ishlatishdan ko'ra ko'proq otliqlar ustunlik qilish tomon o'zgardi. Tarix davomida deyarli barcha sarmatiyaliklar va ularning Alan filiallari o'zlarining etnik va lingvistik o'ziga xosligini yo'qotdilar va Evropa aholisi bilan qo'shilib ketdilar. Shunisi e'tiborga loyiqki, shimoliy-sharqiy eron tilida haligacha so'zlashadigan, alanan tili bilan chambarchas bog'liq bo'lgan yagona xalq osetinlardir. 600 000 ga yaqin osetin tilida so'zlashuvchilar asosan Rossiyada, Kavkaz shimolidagi o'zlarining Alaniya avtonom respublikasida (hali ham ba'zan Shimoliy Osetiya deb ataladi) yashaydilar. 1990-yilda Sovet Ittifoqi parchalanganidan beri Gruziyaning bir qismi bo lgan o zini o zi e lon qilgan ʻ ʻ ʻ ʼ Janubiy Osetiya Respublikasida muhim osetinlar mavjud. Osetinlar pravoslav xristianlardir va bu ish doirasidan tashqarida bo lsa ham. 2004-yilda Beslandagi ʻ maktab qirg‘inida jabrlangan bolalarning 90 foizdan ortig‘i ruslar emas, balki osetinlar bo‘lganini yodda tutishimiz kerak. Bugungi kunga kelib, Evropadagi alanlar tarixini har tomonlama sarhisob qiluvchi eng yaxshi nashr Bernard Baxraxning "G'arbdagi Alanlar tarixi" asari bo'lib, ularning klassik antik davr manbalarida birinchi paydo bo'lishidan boshlab o'rta asrlarning boshlarigacha. Sarmat xalqi haqidagi umumiy ma'lumotlarga kelsak, Buyuk Britaniyada yashovchi polshalik tarixchi va arxeolog Tadeush Sulimirskining "Sarmatiyaliklar" kitobi menimcha eng yaxshi nashr hisoblanadi. Shuningdek, Agusti Alemany tomonidan ajoyib nashr mavjud - Alanlar bo'yicha manbalar: tanqidiy to'plam - Alanlar uchun tarixiy manbalar va sharhlarni taqdim 2 Adrianopol jangida: Ammianus, XXXI.12—13.5; Sulimirskiy 1969: 168.

etadi. Yana shuni yodda tutingki, uzunroq iqtiboslar Ilovalarda keltirilgan.

O'xshashlar

VANDALARNI ÕRTA ASRDA TUTGAN ÕRNI
O’zbekiston tarixida Temuriylar davlatining tutgan o’rni
ABU RAYHON BERUNIYNING FAN VA TEXNIKA TARIXIDAGI TUTGAN O’RNI
XVI asrda. Turklar
MILLIY IQTISODIYOTDA XORIJIY INVESTITSIYALARNI JALB ETISHDA ERKIN IQTISODIY HUDUDLARNI TUTGAN O’RNI