logo
  1. Bosh sahifa
  2. Diplom ishlar
  3. Umumiy
  4. Xalq og'zaki ijodidan foydalanib boshlang'ich sinf o'quvchilarining aqliy faoliyatini rivojlantirish

Xalq og'zaki ijodidan foydalanib boshlang'ich sinf o'quvchilarining aqliy faoliyatini rivojlantirish

Yuklangan vaqt:

12.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

65.8974609375 KB
Ko'chirib olish
Xalq og'zaki ijodidan foydalanib boshlang'ich sinf o'quvchilarining aqliy faoliyatini rivojlantirish Reja: I.Kirish II.Asosiy qism I.bob. Boshlang’ich sinflarda xalq og’zaki ijodini o’rganishning nazariy jihatlari 1.1. Boshlang'ich maktab yoshidagi bolalarning axloqiy va estetik rivojlanishida xalq og'zaki ijodining o'rni. 1. 2. Boshlang‘ich sinflar uchun adabiy o‘qish dasturlarida folklor asarlarini o‘rganish. II.bob. Boshlang’ich sinflarda xalq og’zaki ijodini o’rganish bo’yicha ish metodikasi 2.1. Boshlang'ich sinf o'quvchilarining og'zaki xalq amaliy san'ati asarlari haqidagi bilim darajasini aniqlash. 2.2. Boshlang'ich maktabda maqollarni og'zaki xalq ijodiyoti sifatida o'rganishga qaratilgan o'quv jarayonini tashkil etish va amalga oshirish. 2.3. Boshlang'ich sinflarda ertak xalq og'zaki ijodi ustida ishlash. 2.4. Boshlang’ich sinflarda xalq og’zaki ijodini o’rganish dinamikasini aniqlash. Xulosa Foydalanilgan manbalar ro'yxati 1 Kirish Tadqiqotning dolzarbligi milliy va jahon madaniyatining asosiy qadriyatlaridan biri bo'lgan og'zaki xalq amaliy san'ati zamonaviy boshlang'ich maktabning ta'lim maydoniga keng jalb qilinganligi bilan bog'liq. Og'zaki xalq amaliy san'ati, birinchi navbatda, kichik yoshdagi o'quvchilar uchun savodxonlik va nutqni rivojlantirish darslarida, shuningdek, rus tili va adabiy o'qish darslarida samarali o'quv materiali sifatida ishlatiladi. Ikkinchidan, folklor bolalar submadaniyatining ajralmas qismi bo'lib, bola rivojlanishining turli bosqichlarida unga hamroh bo'ladi. Uchinchidan, folklor boshlang'ich maktab yoshidagi bolalarni estetik va ma'naviy-axloqiy tarbiyalash va rivojlantirish kontekstida dolzarbdir. Boshlang'ich maktabda folklordan badiiy adabiyotning bir qismi, milliy va jahon madaniyatining hodisasi, axloqiy qadriyatlar va an'analarni saqlash va etkazish vositasi sifatida foydalanishning maqsadliligi Boshlang'ich umumiy ta'limning Federal davlat ta'lim standarti bilan belgilanadi. Ushbu standart “Adabiy o‘qish” kursini o‘rganishda: “kichik maktab o‘quvchilarini ertak va kichik folklor janrlari, doston, rivoyat va beshiklar bilan tanishtirish; o‘quvchilarda ularning mazmuni va o‘ziga xosligini ongli idrok etish va baholashga, xalq og‘zaki ijodini adabiyotdan farqlashga tayyorligini shakllantirish; kichik maktab o'quvchilarini o'z ona yurtining badiiy madaniyati an'analari, folklor va xalq amaliy san'ati bilan tanishtirish" [FGOS NOO]. Juda o'xshash usul - zamonaviy bolalar tomonidan bolalar folklorini assimilyatsiya qilish. Yosh an'analariga kirishish matnlar majmuasini bosqichma- bosqich o'zlashtirish tufayli yuzaga keladi. Ushbu matnlarning birgalikda ko'p takrorlanishi janr mantig'ini o'zlashtirishga yordam beradi va ijroning o'zgaruvchanligi o'zgarmas tuzilmani, shu jumladan mifopoetik komplekslarni saqlab qolishga to'sqinlik qilmaydi. – Shunday qilib, xalq og‘zaki ijodida xalqning mifologik xotirasi, mifologik tafakkuri o‘z ifodasini topgan. Folklor asarini talqin qilishda mifologik mantiq qonuniyatlari, og‘zaki she’riy asarlarning arxetipik obrazlarida o‘z realizatsiyasini topgan dunyo mifologik modelining parchalari ochib beriladi. Shu sababli, folklor 2 va mifologiya o'rtasidagi bog'liqlik masalasi o'qish metodologiyasi uchun bekor emas: u o'qish uchun matnlarni tanlashni va yosh o'quvchilarning ularni tushunish usullarini belgilaydi: • Kichik yoshdagi o‘quvchilarga folklor va mifologik matnlar qiziqarli o‘qish sifatida taqdim etiladi, qadimgilarning sodda uydirmalari sifatida talqin etiladi (ko‘pincha bu holatda o‘qituvchining o‘zi mifologiyani shunday idrok qiladi). [14, 2-bet]. “Adabiy o‘qish” o‘quv fanining maqsadi kichik yoshdagi o‘quvchilarni badiiy adabiyot olamiga kiritish; ularda shaxs va uning atrofidagi dunyo haqidagi obrazli tasavvurlarni shakllantirish; tanlangan hayotiy hodisalarga badiiy so‘z orqali munosabat; bolalarning kitobga, kitob o‘qishga qiziqishini uyg‘otish; shaxsning kitobxon madaniyati asoslarini yaratish, umuminsoniy va milliy ma’naviy qadriyatlarga singdirish. Kichik yoshdagi maktab o‘quvchilarini tarbiyalash va rivojlantirishning axloqiy asoslarini, eng avvalo, xalq kelib chiqishidan topish mumkin. Bu jihatdan folklorning imkoniyatlari cheksizdir. Og'zaki xalq og'zaki ijodi, uning janrlari, usullari xalq hayotining butun manzarasini to'liq to'ldiradi, xalq hayoti, uning axloqi va ma'naviyatining yorqin manzarasini taqdim etadi. Xalq og‘zaki ijodi xalqning ruhini, uning qadr- qimmatini, xususiyatlarini «ochib beradi». Ilm-fan nuqtai nazaridan xalq og‘zaki ijodi alohida o‘rganish va puxta baholashga loyiq hodisadir. Xalq og‘zaki ijodiga tabiiy xalq nutqi xos bo‘lib, u ifoda vositalarining boyligi va ohangdorligi bilan ajralib turadi. Boshlanish, syujet rivoji va oxirining barqaror shakllari bilan yaxshi rivojlangan kompozitsiya qonuniyatlari ham folklor asariga xosdir. Xalq og'zaki ijodi tufayli bola atrofdagi dunyoga osonroq kiradi, tabiatning go'zalligini to'liq his qiladi, go'zallik, axloq va boshqalar haqida g'oyalarni o'rganadi. - bir so'z bilan aytganda, estetik zavq bilan birga xalqning ma'naviy merosi deb ataladigan narsalarni o'ziga singdiradi, ularsiz to'laqonli shaxsni shakllantirish mumkin emas. So'nggi o'n yilliklarda folklor an'analarini saqlash muammolariga bag'ishlangan ko'plab asarlar paydo bo'ldi, bu esa folklor madaniyatiga 3 qiziqishning keng tarqalganligini ko'rsatadi. Xalq og‘zaki ijodining milliy va jahon madaniyati tizimidagi ahamiyatini tushunish uchun uni har tomonlama o‘rganish zarur. Zamonaviy boshlang'ich maktab ham bu jarayondan chetda qolmaydi: xalq og'zaki ijodining o'rganiladigan asarlari ko'lami ko'paymoqda, etnografik materiallar jalb qilinmoqda, zamonaviy psixologiya, falsafa yutuqlari asosida rus va jahon folklorini o'qitishga alohida yondashuvlar ishlab chiqilmoqda. , folklor va boshqa gumanitar fanlar. Boshlang‘ich sinflarda xalq og‘zaki ijodini o‘rganish bo‘yicha to‘garak va fakultativ ishlar tobora ommalashib bormoqda. Bularning barchasi ushbu sohadagi uslubiy izlanishlarning dolzarbligini belgilaydi. Rus folklorining asarlari, boshqa badiiy matnlar singari, voqelikning o'ziga xos aksidir, bu bizga ularni "o'ziga xos model" sifatida ko'rib chiqishga imkon beradi va folklor ijodini "voqelikni modellashtirish jarayoni" turlaridan biri sifatida ko'rib chiqishga imkon beradi. xususan, yosh maktab o‘quvchisining diqqat markazida bo‘lishi kerak. Shu sababli, zamonaviy o'qish ta'limi va boshlang'ich adabiy ta'limning juda muhim, ammo hali kam o'rganilgan sohasi - bu yosh o'quvchining badiiy o'ziga xosligini idrok etish va tahlil qilishga qaratilgan o'qish ko'nikmalari guruhini shakllantirish va rivojlantirish metodologiyasi. rus folklor asarlari. Bizning tadqiqotimiz folklor matnlarining semantik tashkil etilishini ochib berish, ularning badiiy o'ziga xosligi va madaniy ahamiyatini tushunish orqali rus xalqining og'zaki xalq ijodiyotini o'rganish asosida boshlang'ich maktabda adabiy o'qish tizimini takomillashtirish muammosiga bag'ishlangan. Ishning maqsadi - boshlang'ich maktabda folklor janrlarini o'rganish metodikasini nazariy jihatdan o'rganish va amaliy asoslash. Ob'ekt, mavzu va maqsadga muvofiq quyidagi vazifalar ajratiladi: 1. Tadqiqot muammosi bo‘yicha ilmiy va o‘quv adabiyotlari assortimentini o‘rganish va umumlashtirish. 4 2. Boshlang’ich maktab yoshidagi bolalarning axloqiy-estetik kamolotida xalq og’zaki ijodining rolini ochib berish. 3. Boshlang‘ich sinflarda an’anaviy tarzda o‘rganiladigan folklor janrlari poetikasining xususiyatlarini oydinlashtiring. 4. Boshlang’ich sinflarda og’zaki xalq amaliy san’ati asarlarini o’rganish bo’yicha uslubiy ko’rsatmalarni aniqlash maqsadida adabiy o’qish dasturlarini tahlil qilish. 5. Badiiy o‘qish darslarida xalq og‘zaki ijodi asarlari bilan ishlashning samarali usullarini aniqlang. Tadqiqot ob'ekti kichik maktab o'quvchilarining adabiy rivojlanishi. Boshlang‘ich sinflarda adabiy o‘qish darslarida xalq og‘zaki ijodini o‘rganish metodikasi tadqiqot predmeti hisoblanadi. Tadqiqot gipotezasi shundan iboratki, agar xalq og‘zaki ijodining tarbiyaviy imkoniyatlari pedagogik jarayonda qo‘llanilsa, ular boshlang‘ich maktab yoshidagi bolalarning axloqiy madaniyatini tarbiyalashga ta’sir qiladi. uslubiy asosini analitik, tasniflash, qiyosiy usullar tashkil etdi. Amaliyot bo'limida kuzatish, so'rov, anketa va statistik ma'lumotlarni tahlil qilish usullari qo'llanilgan. Ishning nazariy asosini folklorni o rganish nazariyasiga oid ishlar tashkilʻ etadi (N.P.Kolpakova, A.Yu.Nikitchenkov, D.A.Gavrilov, Ya.I.Gin, V. I. Eremina, T. V. Zueva, F. S. Kapitsa, T. M. Kolyadich, L. M. Krupchanov, A. Yu. Nikitchenkov, O. N. Prankina, V. Propp, S. Ya. Senderovich, A.V.Yudin va boshqalar) va uni boshlang‘ich sinflarda o‘qitish metodikasi (I.N.Arzamastseva, A.F.Klimanova, V.G.Goretskiy, V.G.Golovanova, L.E.Jurova, A.D.Evdokimova, U.D.Zaripova, S.A.Nikolaeva, D.Yu.Toleva, N.Yakov, D.Yu.Tolova va boshqalar. ). Tadqiqot bazasi MOU 1-sonli o'rta maktab r.p. Ulyanovsk viloyati Kuzovatovo. Ishning amaliy ahamiyati uning amaliy materiallaridan Psixologik, pedagogik va maxsus ta'lim fakulteti talabalari tomonidan pedagogik amaliyotni o'tish jarayonida foydalanish imkoniyatidadir. 5 tuzilishi tadqiqotning maqsad va vazifalari bilan belgilanadi. Ish kirish, ikkita asosiy bo'lim, xulosa, foydalanilgan manbalar ro'yxati va ilovadan iborat. I.bob. Boshlang’ich sinflarda xalq og’zaki ijodini o’rganishning nazariy jihatlari Boshlang'ich sinflarda adabiy o'qish darslarining asosiy maqsadi bolani kitobxon bo'lishiga yordam berish, ya'ni boshlang'ich o'quvchini mahalliy va xorijiy adabiyotning boy dunyosi bilan tanishtirish; so‘z san’ati sifatida adabiyot haqida tasavvur hosil qilish. Ushbu maqsadga erishish uchun o'quv jarayonida bir qator ta'lim vazifalari hal qilinadi, ular quyidagilarga qaratilgan: badiiy asarni idrok etishni rivojlantirish; o'qish ko'nikmalarini shakllantirish va o'qish ko'nikmalarini rivojlantirish bo'yicha; adabiy tushunchalarni o'zlashtirish bo'yicha; bolalarning ijodiy faoliyatini rivojlantirish bo'yicha; o'qish ko'nikmalarini shakllantirish bo'yicha; kichik yoshdagi o'quvchilarni ma'naviy, axloqiy va estetik tarbiyalash bo'yicha. Xalq og‘zaki ijodi asarlarini o‘rganish ana shu muammolarni hal etishga hissa qo‘shishi mumkin. Ko‘pincha “Og‘zaki xalq ijodiyoti” tushunchasini ifodalovchi “folklor” so‘zi inglizcha ikki so‘z birikmasidan kelib chiqqan: folk – “xalq” va lore – “donolik”. “Folklor – bebaho milliy boylikdir. Bu ko‘p asrlar davomida ko‘p avlodlarning jamoaviy sa’y-harakatlari natijasida shakllangan ulkan ma’naviy madaniyat qatlamidir” [1, 35-b.]. Bolalarning yosh xususiyatlarini, asarning g‘oyaviy-badiiy ahamiyatini hisobga olgan holda, xalq og‘zaki ijodi asarlarini to‘g‘ri tanlash bilan. bolalarning keyingi faoliyatini, og'zaki xalq amaliy san'ati asarlarini to'g'ri tashkil etish bolaga katta tarbiyaviy ta'sir ko'rsatishi mumkin. Folklor quyidagi funktsiyalarni bajaradi: estetik, tarbiyaviy, kognitiv. Xalq og‘zaki ijodining estetik vazifasi shundan iboratki, u bolalarda badiiy didni shakllantiradi, go‘zallikni qadrlash va tushunish qobiliyatini rivojlantiradi, barkamol shaxsni shakllantirishga xizmat qiladi. Tarbiyaviy funksiyaning mohiyati 6 shundan iboratki, og‘zaki xalq amaliy san’ati xalq pedagogikasi vositasi bo‘lib, inson xarakteri sifatlarini shakllantiradi. Folklorning kognitiv ahamiyati shundaki, u bolaning tashqi dunyo bilan tanishish usulidir. Bularning barchasi xalq og'zaki ijodi asarlarini kichik yoshdagi maktab o'quvchilarini axloqiy-estetik tarbiyalash va umuman madaniyatli shaxsni tarbiyalashning samarali vositasiga aylantiradi . Demak, xalq og‘zaki ijodi bolalarga katta tarbiyaviy va tarbiyaviy ta’sir ko‘rsatadigan asarlar “xazinasi”dir. Xalq og‘zaki ijodi yordamida axloqiy, ma’naviy va estetik jihatdan rivojlangan shaxsni tarbiyalash va tarbiyalash mumkin. 7 1.1.Boshlang'ich maktab yoshidagi bolalarning axloqiy va estetik rivojlanishida xalq og'zaki ijodining o'rni. Og`zaki xalq ijodiyoti orqali bola nafaqat ona tilini, balki uning go`zalligini, ixchamligini o`zlashtirib, o`z xalqi madaniyatiga qo`shiladi, u haqidagi ilk tasavvurlarni oladi. Xalq og'zaki ijodi bolalar uchun axloqiy tarbiyaning unumdor va almashtirib bo'lmaydigan manbaidir, chunki u butun real hayotni yomonlik va yaxshilik, baxt va qayg'u bilan aks ettiradi. U bolaga jamiyat va tabiat hayotini, insoniy his- tuyg'ular va munosabatlar olamini ochib beradi va tushuntiradi. Bolaning fikrlash va tasavvurini rivojlantirishga yordam beradi, uning his-tuyg'ularini boyitadi, adabiy tilning ajoyib namunalarini beradi. Og'zaki xalq ijodiyoti yordamida maksimal tarbiyaviy samaraga erishish uchun uning nafaqat turli janrlar bilan ifodalanishi, balki bolaning barcha hayotiy jarayonlariga imkon qadar ko'proq jalb qilinishi muhimdir. Bola uchun axloqiy tushunchalar va insoniy qadriyatlarning mohiyatini bolalikdan o'rganish juda muhimdir. Rivojlanish jarayonida bola shaxs sifatida shakllanadi, o'ziga xos xarakter xususiyatlariga ega bo'ladi, insonning hayotdagi xulq-atvoriga ta'sir qiladi, bolada o'z dunyoqarashi shakllanadi. O'zining badiiy xususiyatlariga ko'ra, xalq amaliy san'ati bolalarga yaqin, ularning tushunishi, mustaqil faoliyatda takrorlanishi mumkin. Va bu qoniqish, quvonch hissi paydo bo'lishiga yordam beradi, bu esa bolalarning rivojlanishi uchun hissiy jihatdan qulay muhit yaratadi. Mamlakatning har qanday mintaqasining rus folklori umumiy milliy xususiyatlarga ega, ayni paytda o'ziga xos, o'ziga xos o'ziga xos xususiyatlar bilan ajralib turadi. "Bolalar folklori" tushunchasini ko'p qirrali, jumladan, bolalar muhitida ishlaydigan va bu jihatdan ko'rsatuvchi stilistik xususiyatlarga ega bo'lgan janrlarning butun majmuasini ko'rib chiqish kerak. [2, b. 4] Hozirgi davrda jamiyatimiz oldida turgan eng muhim vazifa – uni ma’naviy- axloqiy tiklash bo‘lib, uni xalqning asrlar davomida juda ko‘p avlodlar tomonidan yaratilgan madaniy va tarixiy tajribasini o‘zlashtirmasdan turib amalga oshirib 8 bo‘lmaydi. xalq ijodiyoti. Hatto K.D.Ushinskiy ham milliylik tamoyilini ilgari surar ekan, “Til xalqning eskirgan, tirik va kelajak avlodlarini yagona buyuk, tarixiy tirik bir butunlikka bog’laydigan eng jonli, eng boy va mustahkam rishtadir” [16, b. 123]. Erta yoshda bolada birinchi ongli so'zlarning "tug'ilishi" ni tezlashtirish juda muhimdir. Folklorning kichik janrlari so'z boyligini oshirishga yordam beradi, bunda uning diqqatini narsalarga, hayvonlarga, odamlarga qaratadi. Kichik folklor yordamida nutqni rivojlantirish metodikasining deyarli barcha vazifalarini hal qilish mumkin va kichik yoshdagi o'quvchilar nutqini rivojlantirishning asosiy usullari va usullari bilan bir qatorda ushbu materialdan foydalanish mumkin va kerak. Moslashish davrida folklorning ahamiyati juda yuqori. Yaxshi tanlangan, ifodali tarzda aytilgan bolalar qofiyasi aloqa o'rnatishga va ijobiy his-tuyg'ularni uyg'otishga yordam beradi. Va qo'ng'iroqlar bolalarni o'yin o'ynashga taklif qiladi. Uyqu paytida lullabylardan foydalanish bolalar bog'chasida bo'lish qulayligini, kundalik hayotda foydalanish bilan o'yinlar paytida eshitish, eslash va ulardan foydalanish istagini yaratadi. Harakatga taqlid qilib o'qish, sahna ko'rinishi bolalarda quvonchli kayfiyatni keltirib chiqaradi, do'stona munosabatni rivojlantiradi. Yil boshida ota-onalar bilan yaqinroq aloqada bo'lish uchun papkalarni yaratish mumkin - ota-onalar takrorlashlari va yodlashlari uchun xalq hikmatlarining ifodalari (maqollar, maqollar, qofiyalar, tillar, beshiklar) yozilgan o'zgartirgichlar. 9 1. 2.Boshlang‘ich sinflar uchun adabiy o‘qish dasturlarida folklor asarlarini o‘rganish . Adabiy o'qish maktab fanlari tizimida muhim o'rin tutadi, chunki u nafaqat o'rganish ob'ekti, balki o'rganish vositasi hamdir, chunki adabiy o'qish darslarida bolalar kerakli ko'nikma va ko'nikmalarga ega bo'lib, ular yordamida bilim oladilar. boshqa fanlarda. Bu adabiy o'qishni o'rganishning ahamiyati va zarurligini belgilaydi. Boshlang'ich maktab uchun zamonaviy adabiy o'qish dasturlari uzluksiz adabiy ta'lim kontseptsiyasiga asoslanadi. Keling, uzluksiz adabiy ta'limning dastlabki bosqichida kontseptsiya dasturlarida qanday amalga oshirilishini ko'rib chiqaylik. L.F tomonidan ishlab chiqilgan adabiy o'qish kursi. Klimanova, V.G. Goretskiy, M.V. Golovanovaning "Rossiya maktabi" EMC-da, o'rta maktabning yagona uzluksiz adabiyot kursining birinchi bosqichi, ta'limning boshlang'ich bosqichi bo'lib, unda talaba tinglovchi pozitsiyasidan o'quvchi pozitsiyasiga o'tadi. Dastur mualliflari o'qituvchiga yangi boshlanuvchi o'quvchining e'tiborini badiiy asarning og'zaki-majoziy tabiatiga, muallifning qahramonlar va uning atrofidagi dunyoga munosabatiga, yozuvchini tashvishga soladigan axloqiy muammolarga qaratishni tavsiya qiladi. “Dasturning asosiy tarkibiy qismlari quyidagilardan iborat: Minutiga kamida 90 so'zni baland ovozda o'qish tezligida butun so'zlarni ongli, ifodali o'qish; - o'qilgan asar mazmunini tushunish, uning mavzusini aniqlash; o'qilgan matn qismlari o'rtasida semantik aloqalarni o'rnatish; -o'qilgan asarning asosiy g'oyasini aniqlash va uni o'z so'zlaringiz bilan shakllantirish; - qisqa, to'liq, tanlab, ijodiy (rivoyatchining qiyofasini o'zgartirish bilan, personajlardan birining nomidan) takrorlash; 10 - hikoyaning boshlanishini yoki uning mumkin bo'lgan davomi va yakunini chizish; - o'qish rejasini tuzish (to'liq, qisqa, rasm); - tasvirlash, mulohaza yuritish va iqtibos keltirishning takroriy-hikoyaviy elementlari bilan tanishish; - matnda muallifning so'zlari, qahramonlar, manzara va kundalik tavsiflarni ajratib ko'rsatish; - asarning bosh qahramonlarining eng oddiy xarakteristikasi; -to'liq tinglash, o'qituvchi yoki sinfdosh o'qigan asar mazmunini ongli va to'liq idrok etish, do'stning og'zaki javobi, ya'ni. uning javobi nima haqida ekanligini, qanday javob bera boshlaganini, javobni qanday davom ettirganini, qanday faktlar va boshqa dalillarga asoslanib harakat qilayotganini, javobini qanday va nima bilan yakunlaganini tezda tushunish; -bajarilgan har qanday ish, tarbiyaviy vazifaning bajarilishini haqiqiy o'zini-o'zi baholash» [13, b. 126] UMKning “Garmoniya” adabiy o‘qish dasturida maktab o‘quvchilarining yuqori sifatli adabiy muloqotini ta’minlashga, jumladan, kitob orqali muloqotni boshlashdan avval mavzuga va suhbatdoshga dastlabki yo‘nalish berish; o'qish jarayonida ma'lumotlarni tushunish; muloqot natijalariga munosabatingizni tushuning. Kitob bilan ishlashni o'rgatish metodikasi N.N.ning to'g'ri o'qish faoliyatini shakllantirish nazariyasining ilmiy tamoyillariga asoslanadi. Svetlovskaya. “Dastur kontseptsiyasida maktab o‘quvchilarining adabiy ta’limini ma’lum texnologiyalar, metodlar va o‘qitish usullaridan foydalangan holda amalga oshirish taklif qilingan: - rollar bo'yicha o'qishni, dramatizatsiyani o'rgatadigan maxsus algoritmlar va eslatmalar ("hissiy belgilar" nuqtai nazaridan illyustratsiyalarni tahlil qilish, "jonli rasmlarni sahnalashtirish", mimika va pantomimadan foydalangan holda qahramonlar satrlarini talaffuz qilish, rollar bo'yicha o'qish, batafsil 11 dramatizatsiya , va hokazo), og'zaki chizish, reja tuzish, ijodiy, tanlab va qisqacha takrorlash; -savol, iqtibos, murakkab rejalar tuzish, rasm bo‘yicha insho yaratish, taqriz, annotatsiya yozish, kinofilm kompilyatsiya qilish, filmga moslashtirish, taqdimot tayyorlash algoritmlari” [13, b. 127]. Ushbu kursda folklor asarlari bilan ishlash tizimini ko'rib chiqing. Xalq og‘zaki og‘zaki ijodi boshlang‘ich maktab ta’limi yillarida o‘rganiladi. 1-sinfda o`quvchilarga kichik folklor shakldagi asarlar taklif etiladi: bolalar bog`chasi, beshik, ertaklar, topishmoqlar, sanoq qofiyalari. Tilni o'girish, ertaklar, maqollar. Ular yaxshi, chunki kichik hajmdagi matn bolalarga o'qish texnikasini yaxshilash bilan birga ularni ko'p qiyinchiliksiz o'qish va qayta o'qish imkonini beradi. Darsliklarda folklor asari bilan parallel ravishda uning adabiy (mualliflik) analogi berilgan (masalan, S.Ya.Marshakning «Topishmoqlar», S.Marshakning «Men ko‘rganman», V.Berestovning «Sayyor»i). “U yerda mo‘jizalar” bo‘limida “Tulki va saraton”, “Xo‘roz va loviya urug‘i” rus xalq ertaklari, “Quyon va toshbaqa” ingush ertagi, “Mana, o‘g‘ri” Amerika ertagi taqdim etilgan. ”, armanlarning “Buyurtmachi va usta” ertagi, shuningdek, A.Pushkinning “Tsar Saltan haqidagi ertak”, X.K. Andersenning "Malika va no'xat" asari. 3-sinfda ertaklar “Yaxshilikka dadil”, “Mehnat boqadi, dangasalik buzadi”, “Ota-onani e’zozlagan hech qachon o‘lmaydi”, “Muhabbat – sehrli o‘lka” bo‘limlari bilan bir qatorda boshqa adabiy asarlar ham kiritilgan. . "Adabiy o'qish" (EMC "XXI asr boshlang'ich maktabi") kursi tarkibida L.A. Efrosinina, M.I. Omorokova, 1-sinfning birinchi yarmida integratsiyalashgan "Adabiy tinglash" kursi kiritilgan bo'lib, uning asosiy g'oyasi badiiy asarni idrok etish jarayonini chuqurlashtirish, bir vaqtning o'zida o'qishga qiziqishni saqlab qolish va rivojlantirishdir. bolaning o'zi hali etarli darajada mustaqil o'qish qobiliyatiga ega bo'lmaganda. Bundan kelib chiqadiki, adabiy tinglash darslari didaktik muammolarni hal qilmaydi, balki birinchi sinf o'quvchilarining qadr- qimmatini, muayyan asarni tinglash natijasida yuzaga kelgan hissiy holatlarni tahlil 12 qilish qobiliyatini rivojlantiradi. Ushbu dastur mualliflari kichik yoshdagi o'quvchilarni o'qitish, ularning ta'lim tashabbusi va mustaqilligini rivojlantirish uchun hissiy ijobiy muhit yaratishga alohida e'tibor beradi. Ushbu kursda folklor asarlari bilan ishlash tizimini ko'rib chiqing. Birinchi sinfda o'quvchilar turli xalqlarning og'zaki ijodi asarlari: ertaklar, qo'shiqlar, bolalar uchun qo'shiqlar, til o'yinlari, maqollar bilan tanishdilar. Ikkinchi sinfda birinchi sinf dasturida bo'lgan xalq og'zaki ijodi asarlari bilan ishlash davom etadi, ammo bu bosqichda bolalar doston, ertak va afsonalar bilan ham tanishadilar. Uchinchi sinfda o‘qish to‘garagiga urf-odatlar, afsonalar, afsonalar, shuningdek, Injildan parchalar kiradi. 4-sinfda dunyoning turli xalqlarining folklor asarlari bilan ishlash, xalq og‘zaki ijodi namunalarini qiyoslash, ulardan nutqda foydalanish, shuningdek, ijodiy ishlarni bajarish ko‘zda tutilgan. Uchinchi sinfda folklorga murojaat qilish maktab o'quvchilarining xalq ijodiyoti haqidagi bilimlarini chuqurlashtirishga, adabiy asarlar janrlarini farqlashni o'rganishga, shuningdek, rus xalqi she'riyati va ijodining rang- barangligini, rus tilining boyligini qayd etishga yordam beradi. . Dastlab bolalarga ertak, uning manbalari, janr xususiyatlari, asosiy g'oyalari (ezgulikning yovuzlik ustidan g'alaba qozonishi, hayotning axloqiy me'yorlarini qaror toptirish, odamlarning baxt-saodat, inson qadr-qimmati haqidagi g'oyalari va boshqalar) haqida ma'lumot beriladi. Ertak she’riyatini buzmagan holda, maktab o‘quvchilariga ertaklarda real va g‘ayritabiiy olamlar uyg‘unlashgani, barcha qahramonlar ijobiy va salbiyga bo‘linganligini aytib berish muhimdir. Darslikning turli vazifalarida qahramonlar harakatiga baho berish, ularni tasvirlashning o‘ziga xos uslubi, xalq tili, takroriy gaplar, gaplar, boshlanishlar mavjudligiga e’tibor berish taklif etiladi. “Ishning navbatdagi bosqichi - ko'plab ertaklarning syujetlari bir-biriga o'xshash bo'lsa-da, garchi ular taqdimot uslubi, yaratilish tarixi, o'rni va hikoyachilar tomonidan so'zlash uslubida farq qilsa-da, g'oyalarni shakllantirishdir. 13 Maktab o‘quvchilari syujeti o‘xshash ertaklarni qiyoslaydi, jumboqlarni o‘z ichiga olgan ertaklarni, dushmanni kuch bilan emas, balki donolik, aql va zukkolik bilan yenggan qahramonlarni o‘rganadi. Topishmoq ertaklari ham qiyoslab o‘rganiladi” [13, 65-bet]. Xalq va yozuvchi ertaklari ko‘pincha syujet jihatidan o‘xshash bo‘lib, taqqoslab o‘rganiladi (A.S.Pushkin “Tsar Saltan haqidagi ertak...” va “Tsarevich Nexiter-Nemuder” rus xalq ertaklari). Talabalar ushbu ertaklarni taqqoslaydilar, o'xshashlik va farqlarni ko'rsatadilar, sxema asosida: 1. Bosh qahramon. 2. Bosh qahramonga qaysi qahramonlar yordam beradi? 3. Bosh qahramonga kim xalaqit beradi? 4. Sehrli narsalar. 5. Mo''jizalar, o'zgarishlar. 6. Uch marta (takrorlash). 7. Turli ertaklardagi so'zlarni takrorlash. 8. Aytish. 9. Ertak muallifi. 10. Sizning sevimli qahramoningiz. Bunday ish asarni chuqurroq tushunishga, uning xususiyatlarini ko'rib chiqishga, A.S.ning xalq kelib chiqishini ochishga yordam beradi. Pushkin. Bunday vazifalar turli darajadagi tayyorgarlikka ega bo'lgan talabalar bo'lgan guruhlarda amalga oshiriladi. Bo‘limda topishmoqlar, maqollar, til to‘nkalari xalq amaliy san’atining maxsus, kichik janrlari sifatida o‘rin olgan. Vazifalarni bajarib, bolalar asar janrlarini farqlashni o'rganadilar, topishmoqlar va maqollar mavzularini aniqlaydilar, shuningdek, o'zlarining topishmoqlarini yaratishga harakat qiladilar. Bolalarga har bir janrning o‘ziga xos xususiyatlari, o‘qish uslubi haqida tushuncha beriladi, topishmoq va maqollar mavzuining kengligini misollar ko‘rsatadi. O`quvchilarning o`zlari topishmoqlar yasashni o`rganadilar va buning uchun ularga topishmoqlar qanday yasalishi, ularning qanday turlari (topishmoq- savol, topishmoq-taqqoslash, topishmoq-ertak, topishmoq-ta'rif) ko`rsatiladi. Maqol xalq og'zaki ijodining janri sifatida barcha sinflarda o'rganiladi, chunki bu kursda maqollar muhim o'rin tutadi. Bolalar birinchi marta maqollar bilan birinchi sinfda adabiy tinglash va savod o'rgatish darslarida tanishadilar: dastlab o'quvchilar maqollarni eshitadilar, keyin o'zlari o'qiydilar. Yilning ikkinchi yarmida bolalar allaqachon maqollarni o'qigan asarlarining mazmuni bilan 14 bog'laydilar. “O‘qish va yozish” darsligidagi 13-14-darslarni eslang. E. Permyakning “Shoshilinch pichoq” qissasi bilan ish olib borilmoqda. Keyin ular maqollarni o'qiydilar va hikoya va maqollarning mazmunini taqqoslaydilar, shu hikoyaga mos keladiganini tanlaydilar, o'z tanlovlarini tushuntiradilar va shu bilan hikoya mazmunini maqollarda ifodalangan xalq hikmatlari bilan bog'laydilar. E. Permyakning hikoyasini o'qing va tegishli maqollarni tanlang: Qiyinchiliksiz hovuzdan baliqni ham tortib ololmaysiz. Shoshiling va odamlarni kuldiring. Etti marta o'lchab, bir marta kesib oling. Ikkinchi sinfda maktab o‘quvchilari xalq og‘zaki ijodining bir janri sifatidagi maqolni o‘rganadilar, Vatan, mehnat, oila, do‘stlik haqidagi maqollar bilan tanishadilar. Quyosh issiq bo'lganda - ona yaxshi bo'lganda. Sizning onangizdan yaxshiroq do'st yo'q. Bu maqollarda nima deyilganini o'ylab ko'ring. Tushuntirish. Butun oila birga - va ruh joyida. 1. Bu maqolni qanday tushunasiz. 2. Siz haligacha oila haqida qanday maqollarni bilasiz. 3. Maqollar yozilgan kitobni toping. Oila haqidagi maqollarni o'qing. Maqol va matallar bilan ishlash uchinchi va to‘rtinchi sinflarda davom etadi: bolalar asarlar matnlari va o‘qish mavzulari uchun maqollarni tanlaydilar; ijodiy ishlarni bajarish, maqollar yozilgan kitoblarni tanlash va o'qish. To'rtinchi sinfda maktab o'quvchilari maqollarning tug'ilish tarixi bilan tanishadilar, bolalar dars- tanlovlarda qatnashadilar. – Bolalar uchinchi sinfda topishmoq, matal, ertak, ertak, doston, hikoyat, she’rlarning tuzilishi va janr xususiyatlari bilan tanishadilar, o‘xshashlik va farqiga ko‘ra solishtiradilar. Shunday qilib, o'quvchilar nafaqat ertaklar hayvonlar haqida, kundalik va sehrli ekanligini bilibgina qolmay, balki ularning shakllarini ham kuzatadilar (topishmoqlar, nasr va she'rlardagi ertaklar; hodisa va narsalarning qarama-qarshiligi asosida qurilgan topishmoqlar, topishmoqlar-savollar) aniq 15 belgilarga asoslangan topishmoqlar). Atamalar kuzatish orqali, kuzatilganlardan xulosa sifatida kiritiladi” [13, b. 65]. O'qishning asosiy bo'limlarida 4-sinfda o'qish doirasi qanday kengayishini ko'rib chiqing. Har bir sinfda bolalar Rossiya va boshqa mamlakatlar xalqlarining folklorini o'rganadilar. Agar 1-2-sinflarda o‘quvchilar xalq og‘zaki ijodining kichik janrlari va ertaklari (kundalik, sehrli, hayvonlar haqida) bilan tanishgan bo‘lsa, 3- sinfda o‘qish to‘garagiga qo‘shimcha ravishda adabiy ertaklar, topishmoqli ertaklar, topishmoq turlari va ularning xususiyatlari; dostonlar o‘rganiladi, so‘ngra 4-sinfda o‘qish to‘garagiga ertaklar, afsonalar, Injil an’analari qo‘shiladi. 1-3-sinflarda xalq qo shig i, beshik (xalq va mualliflik), dumaloq raqsʻ ʻ qo shiqlari, afsun qo shiqlari o rganilgan. ʻ ʻ ʻ 4-sinf darsligida “Qahramonlar qo‘shig‘i, doston, afsona, kitobiy an’ana” bo‘limi boshlanadi. Darslikka mazmuni afsonaga yaqin “Volx Vseslavovich” dostoni kiritilgan. Qahramonlik va tarixiy qo‘shiqlar bilan tanishtiriladi, ularning xususiyatlari (xalq qahramoni, tarixiy fakt, ertak va doston bilan o‘xshashligi) o‘rganiladi. Darslikdan “Kuzma Minin va Dmitriy Pojarskiy militsiya boshida” qahramonlik qo‘shig‘i o‘rganilib, “Rossiya zamini” va “Suvorov armiyaga dengizdan o‘tishga buyruq beradi” xalq qo‘shig‘i shon-sharafi mustaqil o‘qish uchun tavsiya etiladi. Xullas, badiiy o‘qishga oid bir qator o‘quv-uslubiy majmualar va darsliklarni tahlil qilib, shunday xulosaga keldikki, “Adabiy o‘qish” kursida o‘quv jarayonida xalq og‘zaki ijodini o‘rganishga katta e’tibor beriladi. Biz ko'rib chiqqan barcha dasturlar va darsliklar yosh xususiyatlarini hisobga olgan holda tuzilgan. Xalq og‘zaki ijodi deyarli barcha sinflarda o‘rganiladi; o'rganish eng kichik janrlardan boshlanadi, masalan, so'zlar, tilni burish va hokazo. Har yili folklor materialining ortib borishi kuzatilmoqda. Mustaqil ravishda ham, muallif adabiyoti bilan qiyoslab ham berilgan. Badiiy o'qish darslarida talabalar folklor asarlarining eng xilma-xil janr tarkibini o'rganadilar. Har bir janrning o'ziga xos vazifasi bor: ular tarixiy voqealar haqida hikoya qiladi, shaxsni shakllantirish uchun zarur 16 bo'lgan axloqiy tamoyilni ham ochib beradi. Boshlang‘ich sinflarda folklor asarlari bajaradigan asosiy maqsad ajdodlar tajribasini, ularning odob-axloqi, ma’naviy an’analarini o‘zlashtirish, boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida dunyo haqidagi o‘ziga xos tasavvurlarini shakllantirishdan iborat. 17 II.bob. Boshlang’ich sinflarda xalq og’zaki ijodini o’rganish bo’yicha ish metodikasi 2.1.Boshlang'ich sinf o'quvchilarining og'zaki xalq amaliy san'ati asarlari haqidagi bilim darajasini aniqlash. Kichik yoshdagi maktab o‘quvchilarining xalq og‘zaki ijodi asarlari, folklor asarlari haqidagi bilimlarning shakllanish darajasini o‘rganish maqsadida 1-sonli umumta’lim maktabining 2-sinfida r.p. Ulyanovsk viloyati Kuzovatovo. Mavzular 24 kishi miqdorida o'g'il va qizlar. Tadqiqotimiz 3 bosqichdan iborat edi. Birinchi bosqichda (eksperimentni ko'rsatish) biz so'rovdan foydalandik. Maqsad: 2-sinf o'quvchilarining folklor asarlari haqidagi bilim darajasini ochib berish. Talabalar savollarga javob berishlari kerak edi. 1. Xalq og‘zaki ijodi nima? 2. Xalq og‘zaki ijodining qanday janrlarini bilasiz? 3. Xalq og‘zaki ijodining janrlarini aniqlang: A) Ma’lum bir saltanatda, ma’lum bir davlatda podshoh yashagan... (ertak). B) Qopqoq qalpoqcha uslubda tikilmagan, uni qayta yopib, qalpoqchani qazish kerak (patter). C) Kamon, kamon, uyga keladi - cho'ziladi (topishmoq). D) Fedya-delusion ayiqni yeb, teshikka tushib, onasiga qichqirdi (teaser). D) Birov tarafda, hunimdan xursandman (maqol). Tadqiqot davomida olingan natijalarni 1-jadvalga kiritdik. 18 Folklor asarlari haqidagi bilimlarning shakllanish darajasi tajribadan oldin 1-jadval Folklor asarlari haqidagi bilim darajasini tekshirish natijalari tajribadan oldin Past daraja 9 kishi 37% O'rtacha darajasi 8 kishi 33% Yuqori daraja 7 kishi o'ttiz% Jadvaldan ko‘rinib turibdiki, sinfda xalq og‘zaki ijodi bo‘yicha bilimi yuqori 7 nafar shaxs aniqlangan. (30%), o'rtacha - 8 kishi. (33%), kam - 9 kishi. (37%). Olingan natijalar tahlili shuni ko‘rsatadiki, o‘quvchilarning aksariyati (35% dan ortig‘i) xalq og‘zaki ijodi haqida o‘rtacha bilimga ega. Demak, o`qituvchi oldida boshlang`ich sinf darslarida xalq og`zaki ijodi haqidagi bilim saviyasini oshirish uchun samarali vosita va ish shakllarini topish muammosi turibdi. Uchinchi bosqichda (nazorat eksperimenti) folklor asarlari haqidagi bilim darajasini aniqlash uchun takroriy testlar o‘tkazdik. Xalq og‘zaki ijodi haqida yuqori bilimga ega bo‘lgan 8 kishi ekanligini aniqladik. (33%), o'rtacha 10 kishi. (41%), kam - 6 kishi. (26%). 19 2.2.Boshlang'ich maktabda maqollarni og'zaki xalq ijodiyoti sifatida o'rganishga qaratilgan o'quv jarayonini tashkil etish va amalga oshirish. Topishmoq - bu dunyo xalqlari orasida ibtidoiy davrda paydo bo'lgan og'zaki xalq she'riyatining eng keng tarqalgan janrlaridan biri. Rus tilida turli mavzularda behisob topishmoqlar mavjud. Eng qadimiy topishmoqlar bizga ajdodlarimizning tabiat hodisalari, yovvoyi va uy hayvonlari haqidagi obrazli fikrlarini ochib beradi. Jumboq ustida ishlash bir necha bosqichda qurilgan. Birinchi bosqich - bu janr asarining tuzilishini tushunish, uning o'ziga xos xususiyatlarini ko'rish uchun topishmoqlarni taxmin qilish. Birinchidan, bolalarning e'tiborini topishmoqlarning ikkita xususiyati jalb qiladi: a) ob'ektning o'zi emas, balki unga o'xshash boshqasi, b) ob'ektning eng yorqin farqlovchi xususiyatlari ko'rsatilgan. Taxmin qilish va tahlil qilish uchun janrning ushbu xususiyatlari juda aniq namoyon bo'lgan topishmoqlarni olish kerak. Ikkinchi bosqich - kuzatish. Ushbu bosqichda ob'ekt uning eng muhim xususiyatlarini aniqlash, shuningdek, allegoriya uchun ishlatiladigan o'xshash ob'ektni topish uchun tekshiriladi. Uchinchi bosqich - topishmoqlarning dastlab jamoaviy, keyin esa mustaqil ravishda haqiqiy tarkibi. I-II sinflarda topishmoqlar tuzishni o'rganish qanday amalga oshirilishini ko'rib chiqing. 1. Topishmoqlar topish. - Siz hammangiz topishmoqlarni qanday topishni yaxshi ko'rasiz va bilasiz va bugun, - deydi o'qituvchi, - biz ularni o'zimiz tuzamiz. Lekin birinchi navbatda topishmoq qanday "qurilganligini" bilib olishingiz kerak. "Qiz qo'lida poyada bulut ushlab turibdi" topishmoqni toping. (Dandelion.) Qanday qilib taxmin qildingiz, qanday bildingiz? (Dandelion bulutga o'xshaydi) - Qanday o'xshashliklar bor? (Ular bir xil rangda, gul bulut kabi yumshoq va mayin). 20 - Shunday qilib, biz topishmoqning nima o'ziga xosligini aniqladik, - deb xulosa qiladi o'qituvchi, - undagi mavzu yo umuman chaqirilmaydi yoki taxmin qilingani emas, balki unga o'xshamaydigan boshqasi deyiladi. Biz topishmoqni taxmin qilganimizda, biz ob'ektning belgilariga e'tibor berishga harakat qilamiz. Keling, bu xulosani isbotlaylik. Yana bir topishmoqni tinglang: "Yo'l bo'yidagi bog'da oyog'ida quyosh bor". Ish birinchi holatda bo'lgani kabi bir xil reja bo'yicha qurilgan: o'quvchilar maslahat izlaydilar (kungaboqar), keyin ular javobni isbotlaydilar, oxirida o'qituvchi bu topishmoqda ob'ektning o'zi emasligini da'vo qiladi. nomli, ammo shunga o'xshash boshqasi, talabalar ushbu mavzuning belgilari bo'yicha maslahat izlaydilar. 2. Kuzatish. -Endi, - deydi o'qituvchi, - topishmoq qanday ishlashini bilib bo'lgach, o'z topishmoqlaringizni tuzishga harakat qilaylik. -Keling, bu gul haqida bir topishmoq o'ylab ko'raylik (devorga vodiy nilufarining bo'yalgan rasmi osilgan). Bu gul nima? -Rasmga qarang, qo'llaridagi gulni tanib oling. Bu gulning o'ziga xos xususiyati nimada? Keling, uning asosiy xususiyatlarini nomlaylik. (Poyada ko'plab mayda gullar bor; yoqimli hid; gullar faqat oq rangda.) - Demak, - deya xulosa qiladi o'qituvchi, - biz darhol aniqlagan gulning asosiy belgilari xushbo'y, bir poyada ko'p gullar, barcha gullar oq. - Barcha belgilarni nomlashga muvaffaq bo'ldingiz. Ammo siz topishmoq uchun zarur bo'lgan muhim tafsilotni unutdingiz. -Qaysi? (Vodiy nilufar gullari qanday ko'rinishini aytmadik.) Vodiy nilufar gullari qanday ko'rinishga ega? (No'xat uchun, to'p uchun, chiroqlar uchun, stakan uchun, qo'ng'iroqlar uchun, qo'ng'iroqlar uchun.) Ushbu so'zlarning barchasini doskaga yozing. 3. Topishmoq tuzish. -Basta qilishni qayerdan boshlaymiz, nima bilan solishtiramiz? (No'xat bilan.) -Ushbu no‘xatlarning xususiyatlarini ayting. Ular nima? (Oq, xushbo'y.) 21 -Biz topishmoqning birinchi qatorini tuzamiz: "Oq shirin no'xat ..." (O'qituvchi doskaga, bolalar esa daftarga yozadilar.) - Biz boshqa belgilarni eslashimiz kerak. Nimani ta'kidlash kerak? (Sopi haqida.) Agar o'quvchilar qiyin bo'lsa, o'qituvchi dastani ko'rsatishi mumkin. - Buni nimaga solishtirish mumkin? (Ip, oyoq bilan.) -Oyog'ida no'xat chiqadi. Lekin siz qandaydir tarzda no'xatni oyoqqa yopishtirishingiz kerak. To'g'ri so'zni toping. (So'zlarning tavsiya etilgan variantlari yoziladi: os, o's, o'tir.) Keling, jumboqning ikkinchi qismini o'ylab ko'raylik. (Ular bir oyog'ida o'sadi, bir oyog'iga osiladi, yashil oyoqqa osiladi va hokazo) Biz qaysi variantni tanlaymiz? - Shunday qilib, biz bir topishmoq oldik: "Oq shirin no'xat yashil oyoqqa osilgan". Siz boshqa variantni tanlashingiz mumkin: "... yashil oyoqqa o'sadi"; “...bir oyoqqa yig‘ilganlar” va hokazo.O‘qituvchi topishmoqni doskaga yozadi, o‘quvchilar esa o‘zlariga yoqqan variantni tanlab, daftarlariga yozadilar. Ushbu bosqichda imlo xatolarining oldini olishni unutmasligimiz kerak - bolalar doskada qilingan blankalarni mos yozuvlar sifatida ishlatishlari kerak. — Zambag‘al gullari nafaqat no‘xatga, balki to‘pga ham o‘xshaydi, dedingiz. To'plarning belgilarini yana ko'rsating. Ular nima? (Oq, xushbo'y.) -Shunday qilib, topishmoqni quyidagi so'zlar bilan boshlashingiz mumkin: "Oq xushbo'y sharlar ..." (Bolalar "... chiroqlar kabi poyaga osilgan" kabi variantlarni qo'shadilar. Topishmoq doskaga yozilishi mumkin.) - Qo'ng'iroqlar bilan solishtiring. Lekin birinchi navbatda, nima ekanligini aniqlab olaylik. Kim tushuntiradi? (Qo'ng'iroqlar metall sharlardir. Ularni taqillatganingizda qo'ng'iroq tovushi chiqadi). Topishmoq tuzishda qanday belgilarga e'tibor berish kerak? (Oq, xushbo'y, qo'ng'iroq qilayotgandek.) Darsda oxirgi so'z birinchi marta bo'ladi, shuning uchun xatolarning oldini olish uchun uni doskaga yozib qo'yish foydalidir. Endi o'z topishmoqingizni yozishga harakat qiling. 22 Bolalar faqat doskada yozilgan so'zlarni ishlatish talabi bilan cheklanmasligi kerak; ularning fikri va fantaziyasi erkin ishlasin. Imlo xatolarining oldini olish uchun biz quyidagi usuldan foydalandik: bolalarga imloga shubha qilgan harflarni o'tkazib yuborishga ruxsat berildi. Yo'qolgan harf o'rniga o'quvchilar nuqta qo'yadilar va unutmaslik uchun tegishli qatorga savol belgisini qo'yadilar. O'qituvchi qatorlar bo'ylab yurib, indamay, kerakli harfni daftarga kiritadi (agar imlo o'rganilmagan qoida uchun bo'lsa), bolaning e'tiborini doskadagi yozuvga qaratadi (agar so'z yozilgan bo'lsa) yoki o'ylashni taklif qiladi. (agar so'z ma'lum qoida uchun bo'lsa). Ushbu texnikadan foydalanib, biz xatolarning oldini olishga yoki ularning sonini kamaytirishga yordam beramiz va bu yosh o'quvchilarda imlo hushyorligini rivojlantirishga yordam beradi. Mustaqil ishdan keyin topishmoqlar tahlil qilinadi. Biz bolalarga uyda va boshqa darslarda topishmoqlar yozishni taklif qilamiz. Topishmoq mavzusini o'ylab ko'rish kerak va ushbu janrni yaratish uchun ob'ektni tanlashda, mavzu talabalarga yaxshi ma'lum bo'lishi, yorqin, tashqi ko'rinishi oson idrok etiladigan xususiyatlarga ega bo'lishi kerakligini yodda tutish kerak. solishtirish, shuning uchun allegoriya. Talabalar tomonidan o'ylab topilgan topishmoqlar nafaqat o'qilishi, balki tahlil qilinishi kerak. Topishmoqlar ustida ishlash jarayonida o'quvchilar bunday ko'nikmalarga ega bo'ladilar: ob'ektning eng muhim xususiyatlarini ajratib ko'rsatish, uni boshqa shunga o'xshash narsalar bilan taqqoslash, eng aniq, ifodali og'zaki vositalarni topish va boshqalar. Topishmoq insholari ustida ishlashning boshqa variantidan foydalanishingiz mumkin: tavsiflovchi adabiy matnni topishmoqqa aylantirish. Ushbu turdagi ish bilan matnda ob'ektning belgilari beriladi, bolalar ularni ko'rishlari va ulardan foydalanib topishmoq topishlari kerak. Mana darsdan parcha. - Doskada yozilgan ikkita matnni o'qing. O'quvchilar matnlarni o'qiydilar: Bu kichkina ko'k gullar juda yaxshi va chiroyli. Ularning mitti gulbarglarida yoz osmonining moviyligi aks etgandek edi. Soy 23 bo'yida o'sgan toza ko'k gilamga qarash yoqimli ... (I. Sokolov-Mikitov); Ko'zlar kabi, chegaradan - chaqaloq qizning ko'zlari - yumshoq qarash ... (S. Drojjin). Har bir parcha oxirida qanday sarlavha qo'yish kerak? (Meni unut.). Shunday qilib, bu erda unut-me-nots haqida ikkita matn mavjud. Ularni sir deb atash mumkinmi? Nega? (Yo'q, chunki ular topishmoq qoidasiga ko'ra qurilmagan. Topishmoqda ob'ekt nomi aytilmagan, lekin bu erda uning nomi berilgan). -Ammo bu matnlarda topishmoqlar bilan umumiylik bormi? Nima? (Ularda, topishmoqlarda bo'lgani kabi, gul rang-barang chizilgan, gulning eng ko'zga ko'ringan xususiyatlari haqida aytiladi: ularning ko'k, kichikligi, suv yaqinida o'sishi. Ikkinchi matnda ularning qanday ko'rinishi aytiladi). -Ushbu parchalar asosida unutmaslik haqida topishmoqlar yozamiz. Matnlarni o'zingiz qayta o'qing, topishmoqda ishlatilishi mumkin bo'lgan belgilarni tanlang. Bu qanday belgilar? Bu savolga javob matnlarni elementar til tahlilini o'z ichiga oladi. E'tibor taqqoslashlarga, unut-me-notsni "tortishadigan" barcha lingvistik vositalarga qaratiladi. Keyin o'quvchilarga mustaqil ravishda topishmoq o'ylab topish uchun vaqt beriladi, shundan so'ng ular muhokama qilinadi. Maqollar boy hayotiy tajribaning umumlashmasi sifatida namoyon bo'ladi, shuning uchun o'quvchilar bilan bu janrdagi asarlar yaratish maqsadga muvofiq emas. Har bir maqol ma'lum bir faktga, holatga asoslanadi, lekin bu maqol umumlashtiriladi, tipik, tipik vaziyatlarda odatiy kuchga ko'tariladi, shuning uchun maqol shunga o'xshash ko'plab vaziyatlarga tegishli. K.D. Ushinskiy maqolni "kichik aqliy vazifa" deb atagan [10, s. 162]. Maqolni tahlil qilishda o'qituvchi talabalarga uchta qadamni bajarishga yordam beradi: 1) maqolning bevosita ma'nosini tushunish, ya'ni. uning asosidagi aniq fakt. Misol uchun, maqolni tahlil qilish: baliqni hovuzdan osongina tortib ololmaysiz , u tushuntiradi: baliq ovlash uchun siz harakat qilishingiz, qarmoq, ovqat tayyorlashingiz, kutishga sabr qilishingiz kerak. tishlash, baliqni suvdan tortib olish ; 24 2) majoziy ma'noni, uning pastki matnini, uni boshqa aniq vaziyatlarda ishlatishga imkon beradigan allegorik ma'noni tushunish. Bizning misolimizda: har qanday biznesda unga kuch, sabr, mehnat va mahorat sarflansa, natijaga erishiladi; 3) maqolni o'z tajribangizdan yoki badiiy asarda tasvirlangan muayyan hayotiy holatlar bilan bog'lang. Nomlangan maqolni, masalan, E. Permyakning "Slavka" hikoyasi bilan bog'lash mumkin [10, p. 162]. Maqol ustida ishlashning ushbu sxemasi uslubiy tavsiyani asoslaydi - maqollarni faqat darsning yakuniy bosqichlarida (umumlashtirish, matnni qayta o'qish) jalb qilish va ularni asarni idrok etishga tayyorlashda foydalanmaslik. Maktab amaliyotida maqollar bilan ishlashning quyidagi usullari qo'llaniladi: -maqol va matallarni yod olish (topshiriqlar: maqolning boshini o'qing, mos oxirini tanlang; maqolni tiklang; maqolni eshiting va hokazo); - maqol va maqollarning ma'nosini tushuntirish (topshiriqlar: L.N. Tolstoyning xalq maqollaridan foydalangan holda hikoyalarini o'qing - "Qarg'a dengiz bo'ylab uchdi, aqlli bo'lmadi", "Ahmoq qush uyini yoqtirmadi"; o'ylab toping. maqollar yordamida hikoyalar); -maqol va matallarni nutqda qo‘llash (topshiriqlar: matnda maqoldan foydalanish; ma’noga mos maqol tanlash; maqollardan hikoya qilishga harakat qilish va h.k.). - talabalar tomonidan mavzular bo'yicha maqollar tanlash (inson haqida, do'stlik haqida, mehnat haqida va boshqalar). Maqollarni o'zlashtirish uchun siz "Zamonaviy jamiyatdagi maqollar" loyihasini yaratish kabi ish shaklini tanlashingiz mumkin. Loyihaning maqsadlari: bolalarning faol so'z boyligini maqollar bilan to'ldirish; ularning har birining ma'nosi va ma'nosini oydinlashtirish; nutqda ulardan foydalanish qobiliyati; rus maqollari va maqollarini mavzular bo‘yicha to‘playdigan “Sevimli maqollar” to‘plamini yaratish, ularning talqini beriladi, rasmlar chiziladi. Loyiha ustida ishlash bosqichlari: 1. Tematik darslar. 25 Darslarda o‘quvchilar maqol haqida topgan ma’lumotlarini almashadilar, maqolga o‘zlaricha ta’rif berishga harakat qiladilar, uning asosiy xususiyati va funksiyalarini ajratib ko‘rsatadilar: “Maqol – bu to‘liq umume’tirof etilgan maqol bo‘lib, u biror bir harakatga qisqacha va to‘g‘ri baho berishga imkon beradi. muayyan vaziyat” [10, s. 162]. 2. Maqollarning quyidagi guruhlari haqida ma'lumot qidiring: slavyan xalqlari maqollari, mifologik maqollar, raqamlarga oid maqollar, tarixga oid maqollar. 3. Maqollarning to'g'ridan-to'g'ri va ko'chma ma'nosini ko'rib chiqish. 4. Maktab o'quvchilari tomonidan o'rganiladigan maqollarning asosiy tematik guruhlarini aniqlash. 5. O'z maqolingizni yig'ish va uni kelajakdagi kitob sahifasi sifatida loyihalash (maqol, talqin, rasm). 6. Qoidalar asosida maqollar daftarini yasash. 7. Sinfdan tashqari o‘qish darslarini kitob tuzilishiga ko‘ra o‘tkazish. 8. Sarlavha, nashriyot nomi, annotatsiya ustida birgalikda ishlash. Bajarilgan ishlarning natijasi maktab o'quvchilarining maqol janriga qiziqishi ortdi. O'quvchilar nutqda maqollarni qo'llay boshladilar, o'zlarining maqollarini qiziqish bilan o'ylab topdilar. Sinfda matnlar tuzishda maktab o'quvchilari maqollardan foydalanishni boshladilar, uyda filmlarni tomosha qilishda ular qahramonlar nutqida maqol bo'lishi mumkin bo'lgan iboralarni topdilar. Maktab o‘quvchilari tilning boyligi, teranligi va hikmatini anglashga o‘rgandi, xalq og‘zaki ijodining ajoyib olamining yangi qirralarini kashf etdi, mualliflari o‘zlari bo‘lgan ajoyib hikmatlar kitobida o‘z bilimlarini ro‘yobga chiqardi. 26 2.3. Boshlang'ich sinflarda ertak xalq og'zaki ijodi ustida ishlash . Birinchisi, “ertak” tushunchasi va ertakni hikoyadan, hikoyadan ajratib turadigan xususiyatlar bilan tanishish edi. Taqqoslash elementi buning uchun juda qulay. L.Tolstoyning “Filippoq” hikoyasini tahlil qildik. O'qituvchi bolalarga inqilobdan oldin yozuvchi Yasnaya Polyanada dehqon bolalari uchun maktab ochganini va u erda o'zi dars berganligini aytdi. Bir marta u bilan shunday voqea sodir bo'lganida, hikoya o'qituvchining "Nega maktabga keldingiz?" Degan savoliga qadar qisqacha hikoya qilinadi va rassom Paxomovning rasmlari namoyish etiladi. Keyin o'qituvchi ikkinchi sinf o'quvchilariga bu haqiqatan ham Lev Nikolaevich bilan sodir bo'lganligini aytadi. Shunday qilib, hikoya - bu haqiqiy, haqiqatan ham oldingi voqealar bayon qilingan asar. Hikoya yoki hikoyaning bitta muallifi bor va ulardagi biror narsani o'zgartirish qat'iyan man etiladi. Shunday qilib, biz hikoya, hikoya deb ataladigan narsalarni bilib oldik. - Ertak nima? – deb so‘radi o‘qituvchi. Keling, ushbu afishani ko'rib chiqaylik. Ertak - bu har doim g'ayrioddiy, sehrli narsa haqida gapiradigan adabiy asar. Ertakda hamisha yaxshilik va yomonlik o‘rtasida kurash bo‘ladi, halol, yaxshilik doimo g‘alaba qozonadi. Unda axloqiy element mavjud. Ertak o'z nomini skaz so'zidan oldi. Ertak - og'zaki hikoya, hikoya, og'izdan og'izga o'tadigan xabar. Hikoya aytishga mohir kishilar ertakchi deyiladi. Nega ertaklar bizning uzoq ajdodlarimiz uchun qiziqarli bo'lgan? Ularda ajdodlar o'zlarining dunyo haqidagi g'oyalarini etkazishgan. Ajdodlar qanday tushuntirishni, fasl almashishini, kechayu kunduzni, yozda uzun kun, qishda qisqa bo'lishini bilishmagan. Ular odamlarning, hayvonlarning paydo bo'lishi, momaqaldiroqlarning paydo bo'lishi, quyosh tutilishi uchun tushuntirish bera olmadilar. Ular hayvonlar insondan oldin paydo bo'lgan deb taxmin qilishgan, shuning uchun ularga insoniy fazilatlarni berishgan. 27 Ertak o'zining qiziqarliligi, g'ayrioddiyligi bilan qiziq edi. Zaif odam jasur himoyachilarni, aqlli maslahatchilarni xohlardi. Hayvonlar, qushlar va hatto baliqlar ertaklarda shunday paydo bo'lib, odamlarga yordam berishdi. Emelyaning istaklarini bajaradigan Sivka-Burka, Kulrang bo'ri, Pikeni eslang. Ertak nafaqat qiziqarliligi bilan qiziq, balki butun oila mash'al nurida ishlagan uzoq qish oqshomlarida charchoqni ketkazishga yordam berdi. Buni o'zingiz uchun yaxshi bilasiz. Agar biror narsaga qiziqsangiz, qiyin va qiziq bo'lmagan ish ham tezroq va osonroq bajariladi. Bundan tashqari, ertakda juda ko'p kulgili va quvnoq narsalar mavjud va o'yin-kulgi har doim quvnoqlik beradi. Ertaklar ko'p ming yillar oldin paydo bo'lgan, o'sha paytda inson hali ham asosan ov va baliq ovlash bilan yashagan va u faqat ba'zi hayvonlarni: otni, sigirni, qo'yni, cho'chqani o'zlashtirgan. Va ular uyda xizmat qilish uchun faqat mushuk va itni olib ketishdi. Qadimgi odamlar faqat tanish hayvonlar va ular ovlagan hayvonlar haqida ertak o'ylab topishgan. Ammo ularning ov qurollari zaif edi, shuning uchun hayvonni kuzatish uchun uzoq vaqt pistirmada o'tirish kerak edi. Ota-bobolarimiz o'z tajribalarini hayvonlar haqidagi ertaklarda etkazishgan. Keling, hayvonlar haqidagi ertaklarda qanday ajoyib, g'ayrioddiy voqealar sodir bo'lishini ko'rib chiqaylik. 1-sinfda o'qish darslarida siz "Tulki va qora guruch" ertakini o'qidingiz. Keling, bu ertak qahramonlarini eslaylik. Esingizda bo'lmasa, keling, savollarga birgalikda javob beraylik. Tulki daraxtda qora guruchni ko'rib, nima deb o'yladi? - Qanday qilib uni aldamoqchi, nima uchun? U qanday ko'rsatmalar haqida gapiradi? (Avvalroq hokimiyat buyrug‘i shahardan kelib, barcha aholi unga bo‘ysunardi. Qora guruch daraxt ustida o‘tirganida, tulki unga yetib bora olmasdi, dalada esa uni tutib yeydi). - Qora guruch unga ishondimi va u o'zini qanday tutadi? (Aqlli guruch tulkiga ishonmaydi va faqat kuladi.) Nega tulki qochib ketdi? (U ovchining itidan qo'rqadi.) 28 - Bu hikoyada qanday ajoyib, g'ayrioddiy narsa bor? Qushlar va hayvonlar gaplasha oladimi, bir-biri bilan suhbatlasha oladimi va hatto masxara, kinoyani tushuna oladimi? Bu erda hayvonlar odamlarga qanday o'xshaydi? Ular gaplasha oladilar. Ular insoniylashtirilganga o'xshaydi. So‘ngra o‘qituvchi “Teremok” ertagini E.Rachev rasmlari bilan ko‘rsatadi va so‘raydi: - Qurbaqalar nima yeydi? Tulki va bo'ri-chi? (Qurbaqa hasharotlar: chivin, qo‘ng‘iz, pashsha, kapalaklar bilan ovqatlanadi. Qushlar va quyonlar tulki va bo‘rilar uchun ozuqa hisoblanadi). - Ertaklarning sehrli nimasi bor? (Hayotda dushman bo'lgan hasharotlar va hayvonlar ertakda birga yashaydilar.) Keyin o'qituvchi o'quvchilarga "Gingerbread Man" ertakini ko'rsatadi va bolalar unda fantastik tuyuladimi? Qiyinchiliklar bo'lsa, o'qituvchi o'ylashni va savollarga javob berishni taklif qiladi: -Buncha, bulochka gapira oladimi, hatto kuylay oladimi? -Turli hayvonlar kolobok qo'shig'ini tushuna oladimi? - Bun nima haqida kuylaydi? Nega hayvonlar unga ishonishdi? (Kolobok juda aqlli ekanligi bilan maqtanadi, chunki u odamlardan - bobo va buvilardan qochib qutulishga muvaffaq bo'ldi. Hayvonlar hayron qolishadi va unga tegmaydilar). Va nega tulki bulochka yeyishga muvaffaq bo'ldi? U shu qadar maqtandiki, o‘zining epchilligiga shunchalik ishondiki, beparvo bo‘lib qoldi. Tulkining xushomadgo‘yligi uni maftun qildi va u o‘ldi. Demak, ertakda nonning odam kabi kuylashi, maqtanishi, gapirishi sehrli; va yovvoyi hayvonlar nutqni tushunadi, xuddi odamlar kabi uning zukkoligiga, jasoratiga hayron bo'ladi. Hayvonlar non, bulochka, pirog bilan gaplasha oladimi? Buni qanday chaqiramiz? Ha, fantastika, fantaziya, tasavvur. Bolalar bilan ko'rib chiqqach, biz xulosa chiqaramiz. Ertak - bu adabiy asar bo'lib, unda g'ayrioddiy, fantastika, dunyoda mavjud bo'lmagan narsa albatta mavjud. Ertak qahramonlari - hayvonlar o'zlarini odamlar kabi tutadilar. 29 Keyin "Quyon kulbasi" ertakini tahlil qilamiz. O‘qituvchi uni barcha o‘quvchilar o‘qiganligini va mazmuni bilan tanish-bilishlarini aniqlaydi. Biz quyidagi savollar haqida gaplashamiz: - Bu hikoyaning qahramonlari kimlar? - Kim va nima o'ziga uy qurdi? -Kimning uyi chiroyli, kimniki kuchliroq? -Bahorda tulkining uyiga nima bo'ldi? Nega quyon tulkidan qo'rqmadi va uni uyiga kiritdi? Tulki nima deb o'yladi va u o'zini qanday tutdi? - Quyon kimga yordam so'radi va nima uchun katta va kuchli hayvonlar va'da qilib, yordam berishdan bosh tortishdi? Quyonga kim yordam berdi va u nimani o'ylab topdi? Suhbat davomida o'qituvchi bast so'zining ma'nosini tushuntirib, Yu.Vasnetsovning ertak uchun rasmlarini namoyish etadi. Bast - bu daraxtlarning qobig'i. Undan ota-bobolarimiz savat to'qishgan, uyning tomini yopishgan. Qalin po'stlog'i sovuqqa yo'l qo'ymaydi, quyonning kulbasida doimo issiq, yozda esa salqin. O'qituvchi kitobning qopqog'ini, so'ngra quyon va tulkining kulbalari chizilgan yoyilgan kitobni ko'rsatadi va ertak o'qiydi. “Bir vaqtlar dalada quyon bor ekan. Qish keldi. U o'ziga daraxt po'stlog'idan kulba qurdi. Tulki o'rmonda yashagan. Qish kelganda, tulki qotib qoldi va quyonning kulbasini ko'rdi. U ham o'ziga uy qurmoqchi edi, lekin kichkina, qashshoq yog'och kulba emas, balki chiroyli saroy. U uni muz bloklaridan qurgan. Qishda quyoshda tulkining uyi kamalakning barcha ranglari bilan porlab turardi. Ammo bahor keldi. Quyoshning issiq nurlari muzni erib, tulkining uyi erib ketdi. Keyin o'qituvchi so'raydi: -Tulki nima qildi? Nega quyon tulkini uyga kiritdi? -Tulki mehmondorchilik uchun qanday to'lagan? Quyon kimga yordam so'radi? 30 -Nega har bir hayvon avvaliga yordam berishga va'da berdi, keyin esa va'dasini bajarmadi? Yordam berishga va'da bergan barcha hayvonlar tulkidan kuchliroq edi, lekin u ularni yirtib tashlab, bo'laklarni orqa ko'chalarga sochaman deb qichqirganida, himoyachilar u bilan aralashmaslikka qaror qilishdi va quyonni aldashdi.) Nega zaif kokerel tulkidan qo'rqmadi? (Xo‘roz kuchsiz, ammo topqir, aqlli. Qolaversa, qanoti ostida o‘tkir o‘roq bor va u bu o‘roq bilan tulkini o‘ldirishini baland ovozda e’lon qiladi. Xo‘rozning ovozidagi qat’iylik, uning takrorlanishi. tahdid tulkiga haqiqatan ham unga zarar etkazishi mumkinligiga ishonch beradi.) - Bu hikoya ortida qanday g'oya bor? Har doim ham kuchlilar zaiflarga muammoga yordam berishni xohlamaydilar. U “Ko‘ylaging tanangga yaqinroq” degan naql bilan yashaydi. Tarixga aralashmang, shuning uchun tinchroq. Boshqa tomondan, zaif, lekin aqlli haqiqiy do'st bo'lishi mumkin. Endi bu plakatni o'qing, unda shunday deyilgan: Ertak yolg'on, lekin unda bir ishora bor, yaxshi odamlar uchun saboq. Unda A.S. Pushkin ertaklar haqida. Keling, o'qing va o'ylaymiz. Nega Pushkin ertak yolg'on dedi? U nimani nazarda tutgan? "Tulki va quyon" ertakidagi sehrli, ajoyib nima? (Hayvonlar teshiklarda yashamaydilar, balki odamlar kabi, hatto pechka bilan ham o'zlariga uy qurishadi. Hayvonlar odamlar kabi gapirishlari mumkin. Hayvonlar va odamlar kabi ishlarni qilishadi: ular va'da qilishadi va aldashadi.) Bu hikoyadan qanday saboq olishimiz mumkin? (Agar qiyinchilikka duch kelsangiz, kuchlidan emas, balki aqlli, topqirdan yordam so'rashingiz kerak. Qiyinchilikda faqat haqiqiy do'st yordam beradi.) Biz hayvonlar haqidagi bir nechta ertaklarni tahlil qildik va endi rassomlarning rasmlarini ko'rib chiqamiz. E. Rachevning chizmalarida ertakning sehrli xususiyatlarini tushunishga nima yordam beradi? Kostyumlarga e'tibor bering. E. Rachevda barcha hayvonlar eski rus liboslarida kiyingan: sarafandagi tulki, kaftandagi bo'ri, uydan haydalgan quyon, tilanchi kabi sumka (yelkada 31 sumka) bilan yuradi. Va bu erda rassom Y. Vasnetsovning rasmlari. Farqi nimada? Kimning hayvonlari haqiqiy hayvonlarga ko'proq o'xshaydi? (E. Rachevda.) Va Yu.Vasnetsovning hayvonlari kimga o'xshaydi? (O'qituvchi Vyatka loy o'yinchog'ini namoyish etadi.) Ha, Yu.Vasnetsovning hayvonlari o'yinchoqlar. Bu tasodif emas. U Vyatka shahrida tug'ilib o'sgan, gil o'yinchoqlari bilan mashhur, qahramonlari ko'pincha ertak qahramonlari edi. Ertakda yaxshilik va yomonlik, yovuz tulki va yaxshi xo'roz uchrashib, jang qilishadi. Ammo ertaklarning ijobiy qahramonlari noto'g'ri bo'lishi mumkin. "Mushuk, xo'roz va tulki" ertakida yaxshi mushuk ishga ketadi va xo'rozdan tashqariga chiqmaslikni so'raydi, chunki yovuz tulki o'rmonda yuradi. U uni tutib yeyishi mumkin. Ularning uyiga tulki yaqinlashganda, xo‘roz avvaliga uning qo‘shig‘iga ishonmadi, biroq qiziquvchanlik kuchayib ketdi: u tashqariga qaradi va tulkining panjalariga tushib ketdi. Uch marta mushuk uni qutqaradi, tulkini uyidan haydab chiqaradi. Va bu ertakda yaxshilik, do'stlik tulkining ayyorligi va g'azabini engadi. -Endi javob bering, nega ba'zi ertaklar xalq ertaklari deb ataladi? O`quvchilarning javoblarini tinglab, o`qituvchi “xalq” tushunchasini tushuntiradi. – Xalq ertaklari bir kishining emas, ko‘pchilikning asrlar davomida yaratgan tasavvuri, ixtirosi, fantaziyasi natijasidir. U qanday yaratilgan? Qishning uzoq oqshomlarida, derazadan tashqarida qor bo'roni va sovuq kuchayganda, ovchi yoki baliqchi bolalarga o'zining ov sarguzashtlari haqida gapirib berdi. U haqiqatan ham nima bo'lganini aytishi shart emas, balki u o'ylab topdi, bo'rttirib yubordi. Agar uning hikoyasi juda qiziqarli bo'lsa, uni tinglashdi va keyin yana aytib berishni so'rashdi. Ba'zi tinglovchilar uning hikoyasini esladilar, ammo barcha tafsilotlarni emas. Oradan 10-15 yil o‘tib, tinglovchilardan biri o‘sha qish oqshomida bu voqeani nevaralariga aytib berdi, lekin o‘ziga xos nimadir qo‘shib qo‘ydi. Bir necha yil o'tgach, uning nabirasi, otasi kabi, ertakni og'zaki ravishda aytib berdi va unga yangi elementlarni kiritdi. Shunday qilib, vaqt o'tishi bilan ertak bir emas, balki ko'pchilikning fantastika, fantastika natijasiga aylandi. 32 Shuning uchun, biz xalq ertaklari to'plamini olganimizda, biz u erda ko'plab shunga o'xshash variantlarni uchratamiz. "Tulki va quyon" ertakida quyon itni, keyin qo'chqorni, keyin xo'rozni kulbadan haydab chiqarish uchun yordam so'raydi va shunga o'xshash "Quyon ko'z yoshlari" ertakida quyon yordam so'raydi. bo'ri, ayiq va xo'roz, faqat unga yordam beradi. Shunday qilib, har bir ertak ko‘p odamlarning, butun bir xalqning ishiga aylandi. Ertak og'zaki shaklda tuzilgan va og'izdan og'izga o'tgan, chunki u hali odamlar yozuvni o'ylab topmagan bir davrda tug'ilgan. Xo'sh, bu darsda nimani o'rgandingiz? Hikoya nima uchun shunday nomlangan? - Qachon paydo bo'ldi? Ertak ertakdan nimasi bilan farq qiladi? Nima uchun juda ko'p ertaklar xalq ertaklari deb ataladi? Ularni kim yaratgan? - Mana yana bir juda qiziq savol. Hayvonlar haqidagi ertak qanday qurilgan? Hayvonlar haqidagi ertakda faqat bitta voqea aytiladi: zanjabil uydan qochib, hayvonlar bilan uchrashdi, tulki va quyon kulbalar qurdi, lekin tulki quyonni haydab chiqardi, xo'roz esa uni qutqardi. Hayvonlar haqidagi ertaklarda hayvonlar o'rtasidagi suhbatlar, dialoglar (ikki o'rtasidagi suhbat) doimo muhim o'rin tutadi. “Kolobok”da, “Tulki va quyon” ertaklarida suhbatlardan tashqari qo‘shiqlar ham bor. Ertakda bosh qahramon uch marta kimnidir uchratadi va shundan keyingina asosiy voqea sodir bo'ladi: tulki kolobokning sakrashini yeydi, xo'roz tulkini quyonning uyidan haydab chiqaradi. Mana hikoyaning diagrammasi. (Doskaga yozilgan.) Hayvonlar haqida ertak qurish sxemasi Qahramonlar - hayvonlar, qushlar, hasharotlar, uy hayvonlari. Harakat syujeti voqealar zanjiri kabi qurilgan. Uchrashuvlarning uch marta takrorlanishi. Qo'shiq qahramonni oshkor qilishning majburiy tafsiloti sifatida. Uchrashuvdan uchrashuvgacha qahramonlarni kuchaytirish. 33 Xalq ertaklarining tili ham alohida. Unda hayvonlar shunchaki nomlanmaydi, balki taxalluslarga ega: goryuxa pashshasi, chivinli chivin, qurbaqa qurbaqasi, qochib ketgan quyon, opa-singil tulki, oltin taroqsimon xo'roz. Hayvonlar haqidagi xalq ertaklari tilining ikkinchi xususiyati shundaki, ularning barchasi ularni mehr bilan chaqiradi: quyon emas, balki quyon, quyon, tulki emas, balki tulki, Kuma-tulki, Patrikeevna. Xulosa qilib, o'qituvchi shunday deydi: "Biz qadimda odamlarning atrofdagi dunyoni qanday ko'rishlarini, hayvonlarni kuzatishlari asosida fantastik hikoyalarni yaratishni etkazish uchun ertak kerak bo'lganligini bilib oldik. Shuningdek, ularga o'yin-kulgi, dam olish va mehnat charchoqlarini olib tashlash uchun ertak kerak edi. Axir, o'sha paytda radio, teatr, televizor yo'q edi. Ammo bu ertaklar bugun bizga nima uchun kerak? Ular nimaga jalb qilinadi? Ular ota-bobolarimiz dunyoni qanday ko'rganligini aniqlashga, yovuz bo'ri, ayyor tulkining sarguzashtlaridan kulishga, hayvonlarning haqiqiy do'stligi haqida bilishga yordam beradi. Ertaklar yorqin, majoziy tilda yozilgan va bugungi kunda biz ularning namunasi bilan nutqimizni buyuk rus tilining boyliklari bilan boyitishimiz mumkin. Ertaklarda ham ko‘p avlodlarning xalq donishmandligi o‘z ifodasini topgan. Hayvonlar haqidagi ertaklar ustida ishlash ertak ustida ishlashga tayyorgarlik bosqichidir. Shartli dunyoga ega ertaklarni o'qishda kundalik tafsilotlarga e'tibor berish maktab o'quvchilarida kuzatuvchanlikni rivojlantirishga, tasavvurni qayta tiklashga, hissiy va obrazli xotiraga, she'riy so'z tuyg'usiga, nutqni boyitishga, hayratlanish qobiliyatining tug'ilishiga yordam beradi. hazil tuyg'usini shakllantirish. Ko'pincha shartli dunyo syujetidagi kundalik tafsilot asosiy narsani ko'rsatadi, rivojlanayotgan voqealarning ma'nosini, ularning o'ziga xos burilish sabablarini tushunishga yordam beradi, personajlarga chuqurroq tavsif beradi, ularning motivlarini tushunadi. harakatlar, va diqqatni yashash maydoniga qaratadi. "Qo'rquvning ko'zlari katta" ertakining syujeti va kulminatsiyasini o'qishda kundalik tafsilotlarga e'tibor berish bolalarga ushbu ertak syujetining asosini 34 tashkil etgan kulgili vaziyatni tushunishga yordam beradi, ertak qahramonlaridan qo'rqish juda katta ekanligini tushunishga yordam beradi. bo'rttirilgan, yakunning ma'nosini hissiy jihatdan his qilish. Kundalik tafsilotlarga asoslanib, biz "Qo'rquvning ko'zlari katta" ertakini o'qish va tahlil qilish darsini qurmoqdamiz. Ushbu ertakning birlamchi idrokini tashkil qilish orqali o'qituvchi o'quvchilarga amaliy yordam beradi, hissiy darajada giperbolani ko'rish va his qilishga yordam beradi. Shu maqsadda o`qituvchi “Qo`rquvning ko`zi katta” ertagini aytib beradi va so`zlash jarayonida ertak mazmunini ifodalovchi 7 ta rasmni ko`rsatadi. Keling, har bir rasmni ko'rib chiqaylik. 1-rasmda ertak ekspozitsiyasining barcha qahramonlari chizilgan: keksa buvi, kulayotgan nabira, tovuq-kloxtushka va kichkina sichqoncha. Ular suvga borishadi. Buvining katta chelaklari bor, nabirasi kichikroq, tovuqning kattaligi bodring, sichqonchaning kattaligi bor. 2-rasmda biz olma daraxtini ko'rmoqdamiz, olma daraxti ostida esa qo'rqib ketgan quyon o'tiradi, uning peshonasiga olma tushgan. 3-rasmda - o'rmondan chiqqan ayiq. 4-rasmda - g'azablangan yashil ko'zlari bilan dahshatli kulrang bo'ri. 5-rasmda - o'ljaga yashiringan ayyor tulki. 6-rasmda - orqasi kamarli, mo'ylovli qora mushuk. Ettinchi rasmda to'rtta ovchidan itlar bilan qochib ketayotgan quyon tasvirlangan. Bu rasmlar bolalarga kundalik muhim tafsilotlarni tasavvur qilishga, bo'rttirilgan hajviy vaziyatga asoslangan ertak mazmunini yaxshiroq tushunishga yordam beradi, ya'ni ertak bilan dastlabki tanishish paytidayoq ertak voqealarining tabiatini ko'rishga yordam beradi. ularning ketma-ketligini eslang, bu bolalarga ertak aytish qobiliyatini o'rgatishda muhim ahamiyatga ega. Ertakni aytib, o'qituvchi asta-sekin rasmni magnit doskaga yopishtiradi. Vizual va eshitish idrokining uyg'unligi bolalarda hissiy munosabatni uyg'otadi, ularning e'tiborini ertakdagi asosiy narsaga - uning qahramonlarining bo'sh, bo'rttirilgan qo'rquviga qaratadi. 35 Talabalar dastlabki taassurot almashish jarayonida ertak voqealarining emotsional xususiyatini aniqlay oldilar. O'qituvchining ertak nimani yoqtirishi haqidagi savoliga javob berib, bolalar: "Bu juda kulgili ertak", "Quyonning suv tashuvchilari qanday qilib qo'rqib ketgani juda kulgili edi", dedilar. Keyin biz talabalarni hikoya qilishga tayyorlash uchun darsni tuzdik va ularga quyidagi aniq ko'nikmalarni bosqichma-bosqich egallashga yordam berdik: 1) matn bilan ishlashda qahramonlarni tavsiflashda hajviy giperbola rolini tushuna olish; 2) qahramonlarni xarakterlash uchun o'qish va aytib berishda kundalik tafsilotlarni ajratib ko'rsatish. Ushbu maqsadga erishish uchun birlamchi idrokni tekshirgandan so'ng, biz bolalarning e'tiborini kundalik tafsilotlarga va bo'rttirilgan hajviy vaziyatga qaratishga, ertakning hissiy subtekstini tushunishga yordam beradigan suhbat va sharh elementlari bilan paragraflarda o'qiymiz. voqealar. Ayni paytda suv tashuvchilar va quyonlarning haddan tashqari qo'rquvini aks ettiruvchi epizodlarni ifodali o'qish ishlab chiqilmoqda. Bolalar, o'qituvchining topshirig'ini bajarib, o'qish paytida buvisining qo'rquvini (ingillashdi), nabiraning (yig'laydi), tovuqlarning (chaqiradi), sichqonlarning (chichqiriqlari) qo'rquvini etkazish uchun to'g'ri intonatsiyani tanlashga yordam beradigan so'zlarga e'tibor berishadi. . O'qituvchi xulosa qiladi: -Shunday ekan, uyda g'ala-g'ovur bo'ldi: buvining xirillashi, nevaraning yig'lashi, tovuqning xirillashi, sichqonchaning chiyillashi eshitiladi. Ushbu rasm sizda qanday tuyg'ularni uyg'otadi? (Oddiy quyondan qo‘rqishdi. Qiziqarli rasm. Qo‘rqadigan hech narsa yo‘q edi). O'qituvchi bolalardan hikoyachining so'zlarini qanday ohangda o'qish kerakligini hal qilishni so'raydi. (U suv tashuvchilar ustidan kuladi.) Bunday tayyorgarlikdan so'ng epizod rollar bo'yicha ifodali o'qiladi, so'ngra xotiradan hissiy jihatdan takrorlanadi, magnit doskada o'quvchilarning ko'ziga 36 rasmlar (3, 4, 5, 6, 7-chi) yopishtiriladi, ular mazmunini aks ettiradi. bo'rttirilgan komik epizodlar. Keyin darsni quyidagi reja bo'yicha o'tkazamiz: 1) bolalar tomonidan butun ertakni ifodali o'qish; 2) ertakni so‘zlab berishga tayyorlanish maqsadida o‘z-o‘ziga o‘qish, ya’ni ertak qanday boshlanishi, qanday tugashi, qahramonlari, ularning harakatlari, his- tuyg‘ulari qanday tavsiflanganligini eslab qolish; 3) maktab o‘quvchilariga voqea va personajlarga munosabatini etkazishga yordam beruvchi mos intonatsiya, mimika, imo-ishoralar yordamida bir necha bolalar tomonidan dastlab rasmlar asosida, so‘ngra mustaqil ravishda ertak aytib berish; 4) darsning hissiy natijasi - bolalar tomonidan ketma-ketlikni o'zgartirgan holda rasmlardan "teskari ertak" yaratish: birinchi navbatda 3, 4, 5, 6, 7-rasmlar joylashtiriladi, keyin esa - 2-chi. , 3-chi. "Teskari ertak" xuddi shu ertak: unga faqat yangi elementlar kiritilgan bo'lib, ular personajlarning "aralashmasi", syujetning "teskari o'zgarishi" bilan bog'liq. Asosiy talab - belgilar bir xil bo'lib qolishi, faqat joylarni almashtirish. Kichkina o'zgarishlar syujetga kiritilishi mumkin. Bo'rttirilgan hajviy vaziyatga asoslangan shartli dunyo bilan ishlashda "teskari ertak" yaratish kabi uslubiy uslubdan foydalanish samarali bo'ladi, chunki bu usul ifodali o'qish va ertak aytib berish bilan birga o'quvchilarda shakllanishiga yordam beradi. Bunday muhim o'ziga xos ko'nikmalar : shartli dunyoda hajviy giperbolaning rolini amaliy tushunish qobiliyati va o'qish va gapirishda kundalik tafsilotlarni ajratib ko'rsatish qobiliyati. O`quvchilarni shartli dunyoga ega ertak o`qishga o`rgatish jarayonida nafaqat voqealarning, hajviy yoki dramatik xarakterini, balki syujet predmetining o`ziga xos xususiyatlarini ham hisobga olish muhimdir. Shartli dunyoda syujet mavzusi ajoyib ob'ektlar va ajoyib yordamchilar, shuningdek, ajoyib dunyoda bo'lgani kabi, yaxshilik va yomonlikni ramziy ma'noda ifodalovchi sehrli kuchlar emas. Shartli dunyoda syujetning markaziy predmeti - bu o'ziga xos tabiiy va inson funktsiyalarini bajarishga qodir bo'lgan hayvonlar, ular o'z harakatlari bilan 37 allegoriyani ifodalaydi. Hayvonlar bir-biri bilan, odamlar bilan, ob'ektiv dunyo bilan munosabatlarga kirishadi («Tulki va qora guruch», «Tulki va bo'ri»; L. Tolstoy. «Sichqon sayrga chiqdi», «Xo'roz». va loviya urug'i"). Shartli dunyoda syujet predmetining asosiy xususiyati shundaki, hayvonlar, shuningdek, qushlar, baliqlar, narsalar va boshqalar gapira oladi va odamlarga xos bo'lgan ruhiy xususiyatlarga ega bo'ladi, lekin ayni paytda tashqi ko'rinishi va ba'zilarida qoladi. o'zimiz tomonidan xulq-atvor yoki davlatning xususiyatlari. Shunday qilib, "Quyonning ko'z yoshlari" ertakidagi quvnoq, zehnli va mehribon xo'roz Petya birinchi marta oddiy ish bilan shug'ullanib, bizning oldimizda paydo bo'ladi: don yig'ish, qurtlarni o'stirish. Ammo u, quvnoq xo'roz Petya, quyonga muammodan qanday yordam berishni, makkor va ayyor tulkini quyon kulbasidan qanday haydashni biladi. Syujet mavzusida, shartli dunyoda ba'zan qahramonning uchta yordamchisi ajratib ko'rsatiladi, chunki, masalan, "Quyonning ko'z yoshlari" ertakida, ya'ni ertak olamiga xos "3" raqami amalga oshiriladi. shartli dunyoda ajoyib vazifani bajarmaydigan uchta yordamchida , ajoyib dunyoda ajoyib yordamchilar bilan bo'lgani kabi, sehrli kuchlar bilan ta'minlanmagan. Ular qahramonga unga nisbatan samimiy munosabatdan, qiyinchiliklarda zaiflarni himoya qilish istagidan yordam berishadi, lekin ayni paytda ularning o'zlari katta kuchga ega emaslar. Asosiy yordamchi kuchliroq qahramondan ko'ra ko'proq topqir va aqlli. U g'alaba qozonadi. 38 2.4 Boshlang’ich sinflarda xalq og’zaki ijodini o’rganish dinamikasini aniqlash . Folklor asarlari haqidagi bilimlarning shakllanish darajasi tajribadan oldin va keyin Folklor asarlari haqidagi bilimlarni tekshirish natijalarining qiyosiy jadvali tajribadan oldin va keyin Tajribadan oldin Tajribadan keyin Tajribadan oldin Tajribadan keyin Past daraja 9 kishi 8 kishi 37% 26% O'rtacha darajasi 8 kishi 10 kishi 33% 41%. Yuqori daraja 7 kishi 8 kishi o'ttiz% 33% Qiyosiy jadvaldan ko‘ramizki, xalq og‘zaki ijodi bo‘yicha yuqori bilimga ega bo‘lgan bolalar soni 30 foizdan 33 foizga, o‘rtacha darajasi ham 33 foizdan 41 foizga oshgan. Shunday qilib, xalq og‘zaki ijodi bo‘yicha yuqori darajadagi bilimga ega bo‘lgan bolalar soni 30 foizdan 33 foizga ko‘paydi, bu bizning xalq og‘zaki ijodi bilan olib borilayotgan ishlarimizga ijobiy baho beradi. Kichik maktab o'quvchilarini rivojlantirishning asosiy usullari va usullari bilan bir qatorda xalq og'zaki ijodining eng boy materialidan foydalanish mumkin va kerak. Kichik yoshdagi o'quvchilarning o'quv jarayoniga folklor materialining kiritilishi tizimli bilim asoslarini shakllantirish imkonini beradi; ularning xarakterini, irodasini, axloqiy xususiyatlarini rivojlantirish. Turli xil ta'lim usullaridan, shu jumladan xalq pedagogikasidan o'zlashtirilgan usullardan to'g'ri foydalanib, biz estetik va axloqiy jihatdan savodli, bilimli shaxsni shakllantirishimiz mumkin. 39 Xulosa Boshlang‘ich maktab bugungi kunda yosh o‘quvchini o‘qishga qiziqadigan, kuchli o‘qish qobiliyatiga ega (shu yosh darajasida), o‘qilishi mumkin bo‘lgan matn va bolalar kitobi (ya’ni o‘qish) bilan mustaqil ishlash usullariga ega bo‘lgan ongli kitobxon sifatida shakllanishi kerak. , nutq va o'rganish qobiliyatlari), ma'lum bilimga ega, axloqiy va estetik, badiiy, hissiy rivojlanish. Oddiy qilib aytganda, bolaning madaniy shaxsini shakllantirish. Boshlang'ich sinflarda o'qitish shunday tuzilishi kerakki, u nafaqat ongni qamrab oladi, balki bolaning his-tuyg'ularini ham rivojlantiradi. Darsda ijodiy izlanish muhitini, yuqori hissiy ohangni yaratish o'z-o'zidan maqsad emas, qo'shimcha yoki bezak emas, balki bilim olishning zaruriy shartidir. Olingan bilimlar e'tiqodga aylanadi. Xalq og‘zaki ijodi bolaning og‘zaki nutqini rivojlantiradi, uning ma’naviy rivojlanishiga, tasavvuriga ta’sir qiladi. Bolalar folklorining har bir janri muayyan axloqiy me'yorlarni o'rgatadi. Demak, masalan, ertak hayvonlarni odamlarga o‘xshatish orqali bolaga jamiyatdagi xulq-atvor me’yorlarini ko‘rsatadi, ertaklar esa nafaqat tasavvurni, balki topqirlikni ham rivojlantiradi. Maqol va matallar bolalarga asrlar davomida sinovdan o'tgan va bizning davrimizda ham o'z ahamiyatini yo'qotmagan xalq donoligini o'rgatadi. Folklor janrlari bilan ishlashda o'qituvchi ifodali o'qish, tanlab o'qish, og'zaki rasm chizish, sahnalashtirishdan foydalanadi: bu kichik yoshdagi o'quvchilarda estetik tuyg'ularni rivojlantiradi, badiiy asarning fazilatlarini va atrofdagi tabiat va odamlar olamini - ularning go'zalligini, go'zallikning estetik tuyg'usini boshdan kechirish. Og'zaki xalq amaliy san'ati - topishmoqlar, maqollar, matallar, qo'shiqlar, ertaklar odamda o'z ona yurtga yuksak muhabbat tuyg'usini, mehnatni hayotning asosi deb tushunishni tarbiyalaydi, ular tarixiy voqealarni, jamiyatdagi ijtimoiy munosabatlarni hukm qiladi, himoya qiladi. Vatan, madaniyat. 40 Bolani gapirishga o'rgatish, uni fikrlashga o'rgatish demakdir. Demak, xalq amaliy san’ati elementlaridan foydalanish o‘quvchilarning “dunyoga ko‘zini” ochishga yordam beradi, ularning aqliy faoliyatini faollashtiradi, qalbini rivojlantiradi, o‘z-o‘zini takomillashtirish, o‘zlashtirish, o‘z- o‘zini rivojlantirish ehtiyojini shakllantiradi. Xalq og‘zaki ijodi muammolari diqqatga sazovor bo‘lib, boshlang‘ich sinf darslarida turli folklor shakllaridan foydalanish dolzarb va istiqbolli hisoblanadi. Talabalarning axloqiy va estetik rivojlanishi muammosi har qanday o'quv materialida hal qilinishi mumkin va hal qilinishi kerak, ammo folklor o'ziga xos xususiyatlarga ega, shuning uchun u o'ziga xos estetik asosni tashkil etadi, bolani san'at bilan boshlang'ich tarbiyalash uchun asosdir. so'zdan. Zamonaviy ta’lim tizimida an’anaviy madaniyat asoslaridan foydalanish, uning eng boy va o‘ziga xos tarbiyaviy imkoniyatlarini aniqlash bizning davrimizning dolzarb muammolari: milliy o‘zlikni shakllantirish va ajdodlarimiz ma’naviy merosini asrab-avaylash kabi dolzarb vazifalarni hal etish imkonini beradi. Og'zaki xalq ijodiyoti asarlari ulkan ma'naviy-axloqiy salohiyatga ega. Ularda asrlar davomida xalq tarbiyasi va ma’rifatiga asos bo‘lib xizmat qilgan obrazlar, ideallar mujassam. Madaniyatning pedagogik salohiyati, xalq va mumtoz san'atning turli turlarida mujassamlangan eng yaxshi ma'naviy-axloqiy qadriyatlar va ideallarning merosi tarbiya va shaxsni har tomonlama rivojlantirish muammolarini hal qilish imkonini beradi. 41 Foydalanilgan manbalar ro'yxati 1. Arzamastseva, I. N. Bolalar adabiyoti: uchun darslik pedagogika universitetlari talabalari / I.N. Arzamastseva, S.A. Nikolaev. - M.: Akademiya, 2013. - 576 b. 2018-03-22 _ Brjezinskaya, N.A. "Xalq ijodiyotining kelib chiqishida" kursining rivojlanishi to'g'risida (katta maktabgacha va boshlang'ich maktab yoshi uchun) // Zamonaviy pedagogika. 2014 yil. 4-son [Elektron resurs]. URL: http://pedagogika.snauka.ru/2014/04/2208 (kirish 16/05/2018). 3. Rus folklor kutubxonasi. Xalq teatri. - M .: Sovet Rossiyasi, 2015. - 544 b. 4. Volkov, G. N. Etnopedagogika: o'rta va oliy pedagogika o'quv yurtlari talabalari uchun darslik / G.N. Volkov. − 2-nashr. - M .: Akademiya, 2000. - 176 p. 5.Dal, V.I. Rus tilining izohli lug'ati / V.I. Dal. - M.: Eksmo-Press, 2001. - S.59−60. 6. Dal, V.I.Rus xalqining maqollari / V.I. Dal. - M.: AST. Astrel, 2000. - 752 p. 7. Dyachkova, G.T. Adabiy o'qish. 2−4-sinflar: sinfdan tashqari ishlar / G.T. Dyachkov. - M .: Uchitel, 2007. - 168 b. 8. “Rus folklorida inson hayoti. Go'daklik. Bolalik". - M.: Badiiy adabiyot, 2016. - 590 b. 9. Jurova, L.E. Astar. 2-qism / L.E. Jurova, A.O. Evdokimov. - M .: Ventana Graf, 2013. - 160 p. 10. Kuleshov, A.G. An'analar. Folklor. Bolalar. Bolalar va yoshlarni san'at va hunarmandchilik misolida an'anaviy madaniyat qadriyatlari bilan tanishtirish: maqolalar, dasturlar va uslubiy materiallar to'plami / A.G. Kuleshov. - M.: Davlat respublika rus folklor markazi, 2015. - 248 b. 42 11. Klinshova, N.A. V.I. to'plamidagi maqollardan foydalanish imkoniyatlari haqida. Dahl o'qish darslarida / N.A. Klinshova. // Boshlang'ich maktab. - 2014. - 11-son - S. 40−41. 12. Kolpakova, N.P. Rus folklorining kichik janrlari. Maqollar, maqollar, topishmoqlar / N.P. Kolpakov. - M.: Oliy maktab, 2016. - 400 b. 13. Klimanova A.F. Adabiy o'qish. O'qituvchi uchun qo'llanma / A.F. Klimanov, V.G. Goretskiy, M.V. Golovanov. - M. : Ventana Graf, 2012. - 80 p. 14. Nikitchenkov A.Yu. Rus boshlang'ich maktabida folklorni o'qitish metodikasi tarixi masalalari. Monografiya / A.Yu. Nikitchenkov. - M. : Prometey, 2012. - 450 p. 15. Omorokova, M.I. Kichik maktab o'quvchilarining o'qishini takomillashtirish: o'qituvchi uchun uslubiy qo'llanma / M.I. Omorokova. - M. : ARKTI, 1999. - 153 b. 16. Ushinskiy, K.D. Inson tarbiyasi / K.D. Ushinskiy; komp. S.F. Egorov. - M. : Karapuz, 2007. - 255 b. 17. FGOS NOO - M .: Ta'lim, 2009. - 41 p. 43

Xalq og'zaki ijodidan foydalanib boshlang'ich sinf o'quvchilarining aqliy faoliyatini rivojlantirish Reja: I.Kirish II.Asosiy qism I.bob. Boshlang’ich sinflarda xalq og’zaki ijodini o’rganishning nazariy jihatlari 1.1. Boshlang'ich maktab yoshidagi bolalarning axloqiy va estetik rivojlanishida xalq og'zaki ijodining o'rni. 1. 2. Boshlang‘ich sinflar uchun adabiy o‘qish dasturlarida folklor asarlarini o‘rganish. II.bob. Boshlang’ich sinflarda xalq og’zaki ijodini o’rganish bo’yicha ish metodikasi 2.1. Boshlang'ich sinf o'quvchilarining og'zaki xalq amaliy san'ati asarlari haqidagi bilim darajasini aniqlash. 2.2. Boshlang'ich maktabda maqollarni og'zaki xalq ijodiyoti sifatida o'rganishga qaratilgan o'quv jarayonini tashkil etish va amalga oshirish. 2.3. Boshlang'ich sinflarda ertak xalq og'zaki ijodi ustida ishlash. 2.4. Boshlang’ich sinflarda xalq og’zaki ijodini o’rganish dinamikasini aniqlash. Xulosa Foydalanilgan manbalar ro'yxati 1

Kirish Tadqiqotning dolzarbligi milliy va jahon madaniyatining asosiy qadriyatlaridan biri bo'lgan og'zaki xalq amaliy san'ati zamonaviy boshlang'ich maktabning ta'lim maydoniga keng jalb qilinganligi bilan bog'liq. Og'zaki xalq amaliy san'ati, birinchi navbatda, kichik yoshdagi o'quvchilar uchun savodxonlik va nutqni rivojlantirish darslarida, shuningdek, rus tili va adabiy o'qish darslarida samarali o'quv materiali sifatida ishlatiladi. Ikkinchidan, folklor bolalar submadaniyatining ajralmas qismi bo'lib, bola rivojlanishining turli bosqichlarida unga hamroh bo'ladi. Uchinchidan, folklor boshlang'ich maktab yoshidagi bolalarni estetik va ma'naviy-axloqiy tarbiyalash va rivojlantirish kontekstida dolzarbdir. Boshlang'ich maktabda folklordan badiiy adabiyotning bir qismi, milliy va jahon madaniyatining hodisasi, axloqiy qadriyatlar va an'analarni saqlash va etkazish vositasi sifatida foydalanishning maqsadliligi Boshlang'ich umumiy ta'limning Federal davlat ta'lim standarti bilan belgilanadi. Ushbu standart “Adabiy o‘qish” kursini o‘rganishda: “kichik maktab o‘quvchilarini ertak va kichik folklor janrlari, doston, rivoyat va beshiklar bilan tanishtirish; o‘quvchilarda ularning mazmuni va o‘ziga xosligini ongli idrok etish va baholashga, xalq og‘zaki ijodini adabiyotdan farqlashga tayyorligini shakllantirish; kichik maktab o'quvchilarini o'z ona yurtining badiiy madaniyati an'analari, folklor va xalq amaliy san'ati bilan tanishtirish" [FGOS NOO]. Juda o'xshash usul - zamonaviy bolalar tomonidan bolalar folklorini assimilyatsiya qilish. Yosh an'analariga kirishish matnlar majmuasini bosqichma- bosqich o'zlashtirish tufayli yuzaga keladi. Ushbu matnlarning birgalikda ko'p takrorlanishi janr mantig'ini o'zlashtirishga yordam beradi va ijroning o'zgaruvchanligi o'zgarmas tuzilmani, shu jumladan mifopoetik komplekslarni saqlab qolishga to'sqinlik qilmaydi. – Shunday qilib, xalq og‘zaki ijodida xalqning mifologik xotirasi, mifologik tafakkuri o‘z ifodasini topgan. Folklor asarini talqin qilishda mifologik mantiq qonuniyatlari, og‘zaki she’riy asarlarning arxetipik obrazlarida o‘z realizatsiyasini topgan dunyo mifologik modelining parchalari ochib beriladi. Shu sababli, folklor 2

va mifologiya o'rtasidagi bog'liqlik masalasi o'qish metodologiyasi uchun bekor emas: u o'qish uchun matnlarni tanlashni va yosh o'quvchilarning ularni tushunish usullarini belgilaydi: • Kichik yoshdagi o‘quvchilarga folklor va mifologik matnlar qiziqarli o‘qish sifatida taqdim etiladi, qadimgilarning sodda uydirmalari sifatida talqin etiladi (ko‘pincha bu holatda o‘qituvchining o‘zi mifologiyani shunday idrok qiladi). [14, 2-bet]. “Adabiy o‘qish” o‘quv fanining maqsadi kichik yoshdagi o‘quvchilarni badiiy adabiyot olamiga kiritish; ularda shaxs va uning atrofidagi dunyo haqidagi obrazli tasavvurlarni shakllantirish; tanlangan hayotiy hodisalarga badiiy so‘z orqali munosabat; bolalarning kitobga, kitob o‘qishga qiziqishini uyg‘otish; shaxsning kitobxon madaniyati asoslarini yaratish, umuminsoniy va milliy ma’naviy qadriyatlarga singdirish. Kichik yoshdagi maktab o‘quvchilarini tarbiyalash va rivojlantirishning axloqiy asoslarini, eng avvalo, xalq kelib chiqishidan topish mumkin. Bu jihatdan folklorning imkoniyatlari cheksizdir. Og'zaki xalq og'zaki ijodi, uning janrlari, usullari xalq hayotining butun manzarasini to'liq to'ldiradi, xalq hayoti, uning axloqi va ma'naviyatining yorqin manzarasini taqdim etadi. Xalq og‘zaki ijodi xalqning ruhini, uning qadr- qimmatini, xususiyatlarini «ochib beradi». Ilm-fan nuqtai nazaridan xalq og‘zaki ijodi alohida o‘rganish va puxta baholashga loyiq hodisadir. Xalq og‘zaki ijodiga tabiiy xalq nutqi xos bo‘lib, u ifoda vositalarining boyligi va ohangdorligi bilan ajralib turadi. Boshlanish, syujet rivoji va oxirining barqaror shakllari bilan yaxshi rivojlangan kompozitsiya qonuniyatlari ham folklor asariga xosdir. Xalq og'zaki ijodi tufayli bola atrofdagi dunyoga osonroq kiradi, tabiatning go'zalligini to'liq his qiladi, go'zallik, axloq va boshqalar haqida g'oyalarni o'rganadi. - bir so'z bilan aytganda, estetik zavq bilan birga xalqning ma'naviy merosi deb ataladigan narsalarni o'ziga singdiradi, ularsiz to'laqonli shaxsni shakllantirish mumkin emas. So'nggi o'n yilliklarda folklor an'analarini saqlash muammolariga bag'ishlangan ko'plab asarlar paydo bo'ldi, bu esa folklor madaniyatiga 3

qiziqishning keng tarqalganligini ko'rsatadi. Xalq og‘zaki ijodining milliy va jahon madaniyati tizimidagi ahamiyatini tushunish uchun uni har tomonlama o‘rganish zarur. Zamonaviy boshlang'ich maktab ham bu jarayondan chetda qolmaydi: xalq og'zaki ijodining o'rganiladigan asarlari ko'lami ko'paymoqda, etnografik materiallar jalb qilinmoqda, zamonaviy psixologiya, falsafa yutuqlari asosida rus va jahon folklorini o'qitishga alohida yondashuvlar ishlab chiqilmoqda. , folklor va boshqa gumanitar fanlar. Boshlang‘ich sinflarda xalq og‘zaki ijodini o‘rganish bo‘yicha to‘garak va fakultativ ishlar tobora ommalashib bormoqda. Bularning barchasi ushbu sohadagi uslubiy izlanishlarning dolzarbligini belgilaydi. Rus folklorining asarlari, boshqa badiiy matnlar singari, voqelikning o'ziga xos aksidir, bu bizga ularni "o'ziga xos model" sifatida ko'rib chiqishga imkon beradi va folklor ijodini "voqelikni modellashtirish jarayoni" turlaridan biri sifatida ko'rib chiqishga imkon beradi. xususan, yosh maktab o‘quvchisining diqqat markazida bo‘lishi kerak. Shu sababli, zamonaviy o'qish ta'limi va boshlang'ich adabiy ta'limning juda muhim, ammo hali kam o'rganilgan sohasi - bu yosh o'quvchining badiiy o'ziga xosligini idrok etish va tahlil qilishga qaratilgan o'qish ko'nikmalari guruhini shakllantirish va rivojlantirish metodologiyasi. rus folklor asarlari. Bizning tadqiqotimiz folklor matnlarining semantik tashkil etilishini ochib berish, ularning badiiy o'ziga xosligi va madaniy ahamiyatini tushunish orqali rus xalqining og'zaki xalq ijodiyotini o'rganish asosida boshlang'ich maktabda adabiy o'qish tizimini takomillashtirish muammosiga bag'ishlangan. Ishning maqsadi - boshlang'ich maktabda folklor janrlarini o'rganish metodikasini nazariy jihatdan o'rganish va amaliy asoslash. Ob'ekt, mavzu va maqsadga muvofiq quyidagi vazifalar ajratiladi: 1. Tadqiqot muammosi bo‘yicha ilmiy va o‘quv adabiyotlari assortimentini o‘rganish va umumlashtirish. 4

2. Boshlang’ich maktab yoshidagi bolalarning axloqiy-estetik kamolotida xalq og’zaki ijodining rolini ochib berish. 3. Boshlang‘ich sinflarda an’anaviy tarzda o‘rganiladigan folklor janrlari poetikasining xususiyatlarini oydinlashtiring. 4. Boshlang’ich sinflarda og’zaki xalq amaliy san’ati asarlarini o’rganish bo’yicha uslubiy ko’rsatmalarni aniqlash maqsadida adabiy o’qish dasturlarini tahlil qilish. 5. Badiiy o‘qish darslarida xalq og‘zaki ijodi asarlari bilan ishlashning samarali usullarini aniqlang. Tadqiqot ob'ekti kichik maktab o'quvchilarining adabiy rivojlanishi. Boshlang‘ich sinflarda adabiy o‘qish darslarida xalq og‘zaki ijodini o‘rganish metodikasi tadqiqot predmeti hisoblanadi. Tadqiqot gipotezasi shundan iboratki, agar xalq og‘zaki ijodining tarbiyaviy imkoniyatlari pedagogik jarayonda qo‘llanilsa, ular boshlang‘ich maktab yoshidagi bolalarning axloqiy madaniyatini tarbiyalashga ta’sir qiladi. uslubiy asosini analitik, tasniflash, qiyosiy usullar tashkil etdi. Amaliyot bo'limida kuzatish, so'rov, anketa va statistik ma'lumotlarni tahlil qilish usullari qo'llanilgan. Ishning nazariy asosini folklorni o rganish nazariyasiga oid ishlar tashkilʻ etadi (N.P.Kolpakova, A.Yu.Nikitchenkov, D.A.Gavrilov, Ya.I.Gin, V. I. Eremina, T. V. Zueva, F. S. Kapitsa, T. M. Kolyadich, L. M. Krupchanov, A. Yu. Nikitchenkov, O. N. Prankina, V. Propp, S. Ya. Senderovich, A.V.Yudin va boshqalar) va uni boshlang‘ich sinflarda o‘qitish metodikasi (I.N.Arzamastseva, A.F.Klimanova, V.G.Goretskiy, V.G.Golovanova, L.E.Jurova, A.D.Evdokimova, U.D.Zaripova, S.A.Nikolaeva, D.Yu.Toleva, N.Yakov, D.Yu.Tolova va boshqalar. ). Tadqiqot bazasi MOU 1-sonli o'rta maktab r.p. Ulyanovsk viloyati Kuzovatovo. Ishning amaliy ahamiyati uning amaliy materiallaridan Psixologik, pedagogik va maxsus ta'lim fakulteti talabalari tomonidan pedagogik amaliyotni o'tish jarayonida foydalanish imkoniyatidadir. 5

O'xshashlar

Kichik maktab yoshidagi o'quvchilarni axloqiy tarbiyalashda mutafakkirlar merosidan foydalanish
INGLIZ TILI DARSLARIDA TA’LIM SIFATINI TA’MINLOVCHI ZAMONAVIY PEDAGOGIK TEXNOLOGIYA
Maktabgacha ta’lim yoshdagi bolalarni o`qitish metodlari
Maktabgacha_yoshidagi_bolalarni_psixologik,_pedagogik_va_fiziologik
BOSHLANG`ICH SINF O`QITUVCHISIGA QO`YILADIGAN DIDAKTIK TALABLAR