Mavzu: “Algoritmning asosiy xossalari” mavzusini o’qitishda an’anaviy va noan’anaviy ta’lim texnologiyalaridan foydalanish. Reja: I. Kirish. II. Nazariy qism. 1. Pedagogikada an’anaviy ta’lim texnologiyalaridan foydalanish. 2. “Algoritmning asosiy xossalari” mavzusini o’qitishda an’anaviy ta’lim metodida darsni loyihalashtirish. 3. Noan’anaviy ta’lim yo’nalishlari. III. Amaliy qism. 1. “Algoritmning asosiy xossalari” mavzusini o’qitishda noan’anaviy interfaol metodlardan foydalanish  “Zakovat” usuli  “Mo’jizalar maydoni” usuli  “Zukko haydovchi” usuli IV. Xulosa. V. Foydalanilgan adabiyotlar.

Kirish. XXI - asrda axborot texnologiyalari hayotimizning turli jabhalariga kirib borishi, axborotlashgan jamiyatning shakllantirishga zamin yaratib bermoqda. "Internet", "Elektron pochta", "Elektron ta'lim", "Elektron boshqaruv", "Elektron hukumat", "Masofaviy ta'lim", "Ochiq ta'lim", "Axborotlashgan iqtisod" kabi tushunchalar hayotimizga kirib kelishi jamiyatimizning axborotlashishiga intensiv ta'sir ko’rsatmoqda. Axborot – kommunikatsiyalari orqali mamlakatlarning milliy iqtisodi globallashib, axborotlashgan iqtisod shakliga o’tmoqda, ya’ni milliy iqtisoddagi axborot va bilimlarning 90 % so’nggi 30 yil mobaynida yaratilgan bo’lib, ular hajmini ko’payib borishi axborot-kommunikatsiyalaridan samarali foydalanishni talab etmoqda. Ko’plab mamlakatlar o’zlarining istiqboldagi rivojlanishini axborot kommunikatsiyalari asosida yo’lga qo’yishni anglab yetishgan. Mustaqil O’zbekiston Respublikamizda ham jamiyatni axborotlashtirish, kompyuter ilmini o’qitishni rivojlantirish bo’yicha Qonunlar qabul qilinib, ular asosida bir qator dastur va tadbirlar amalga oshirib kelinmoqda. Hozirgi kunda umumta’lim maktablarida informatika va axborot texnologiyalarini o’qitish metodikasi eng muhim omillardan biri hisoblanadi. Umumta’lim maktablardagi o’quvchilarini tarbiyalashda va ularni kompyuter savodxonligini mukammal o’rganishi uchun barcha sharoitlar mavjud. Mutaxassislar informatikani o’qitish sohasida ulkan ishlarni bajarmoqdalar. Barcha sinflar uchun o’quv dasturlari yaratildi. Bilim, malaka, ko’nikmalarni o’quvchilarda namoyon qilish maqsadida pedagogik texnologiyalar yaratilmoqda. Informatikani o’qitish jarayoni aniq spetsifikani talab qiladi. O’quvchilar amaliy tarzda bilim va ko’nikmalarni mustaqil amaliyotda qo’llay boshlashlarini rivojlantirish talab etadi. Darsda o’qituvchi turli metodik yondashish bilan o’quvchida bilim, malaka- ko’nikmalarni rivojlantirishi talab etiladi. Birinchi navbatda o’qituvchi: a) O’qitishning metodik ma’nosini va maqsadini anglashi b) O’qitishni ko’rgazmalilik asosida olib borishi c) O’qituvchi va o’quvchilarning o’zaro munosabati hamda sinf o’quvchilarining o’zaro munosabati va shu kabi jihatlarga e’tibor berishi lozim.

Bu komponentlarning har biri turli metodik yondashish zahiralariga egadir. Darsni loyihalashda asosan o’qituvchidan turlicha metodik usullardan foydalanish talab etiladi. Ta’lim – boshqariladigan jarayon bo’lib, uning natijasi, ko’p jihatdan, tayyorlangan didaktik loyihaga bog’liq. Didaktik loyiha esa ta’lim texnologiyasining mahsulidir. Talabalarning bilish faoliyatini didaktik loyihaga ko’ra boshqarish ta’lim texnologiyasining pedagogik asosi sanaladi. Har qanday jarayonning boshlanishi va yakuni mavjud bo’lganidek, didaktik loyihani amalga oshirishning ham kirish va chiqish nuqtalari bor. Ikki nuqta orasiga juda ko’p nuqtalarni joylashtirish mumkin bo’lganidek, didaktik loyihani amalga oshirish ibtidosi bilan intihosigacha bo’lgan masofada ta’limning samarali usullari, vositalari ko’p topiladi. Bu yerda ta’lim texnologiyasi eng samarali usul bo’lib, ta’limning samarali shaklini tanlashda o’qituvchiga yordamga keladi. Ta’limni texnologiyalashtirish g’oyasi yangilik emas. Bundan 400 yil ilgari chex pedagogi Yan Amos Komenskiy ta’limni texnologiyalashtirish g’oyasini ilgari surgan. U ta’limni “texnikaviy” qilishga uringan, ya’ni hamma narsa nimaga o’qitilsa, muvaffaqiyatga ega bo’lsin. Natijaga olib keluvchi o’quv jarayonini, u “didaktik mashina” deb atagan. Bunday didaktik mashina uchun aniq qo’yilgan maqsadlar; bu maqsadlarga erishish uchun, aniq moslashtirilgan vositalar; bu vositalar bilan qanday foydalanish uchun, aniq qoidalarni topish muhimligini yozgan edi. Pedagogika – ta’lim-tarbiya haqidagi fan sifatida tarbiyaning mohiyatini tushunishini va uning qonuniyatlarini ochib berishi hamda shu orqali inson manfaatlari tarbiya jarayoniga ta’sir etishini nazarda tutadi. Pedagog-o’qituvchi darsning maqsaddan natijaga erishishida qanday texnologiyani tanlashi uning ixtiyorida, chunki uning asosiy maqsadi aniq natijaga erishishga qaratilgan. Bunda o’quvchilarning bilim saviyasi, guruh xarakteri, sharoitga qarab ishlatiladigan texnologiya tanlanadi, masalan: natijaga erishish uchun film, tarqatma material, chizma yoki plakatlar, turli adabiyotlar, axborot texnologiyalari bo’lishi mumkin, bular o’qituvchi va o’quvchiga bog’liq. Ta’lim metodlari va usullarini tanlash o’qituvchi tomonidan darsda hal qilinishi mo’ljallangan masalaga bog’liq bo’ladi. Ya’ni yangi materialni bayon etishda bir xil metod va usul qo’llanilsa, uni mustahkamlashda boshqa xil usul, mavzuni

umumlashtirishda yana boshqa xil metodlar qo’llaniladi. Darsning turli bosqichlarida puxta o’ylangan va samarali usullar va metodlarni tanlash juda muhimdir. Pedagogika fani va amaliyotida turli yondashuvlar qo’llaniladi. Bulardan biri an’anaviy yondashuv. An’anaviy yondashuv. Uning asosiy xususiyati-o’qituvchi ma’lum axborotni, gapirib beradi, tushuntiradi, o’quvchi esa bu bilimni xotirasida saqlaydi. O’quvchida bilim bor-yo’qligi imtihonda shu axborotga doir berilgan savolga yoddan bergan javobiga qarab aniqlanadi. Bunda bilim degani asosan esda qoldirishning natijasidir, u ko ’ pin ch a yuzaki bo ’ l i shi ham mumkin. Bunday bilim xotirada uzoq saqlanmaydi. O’quvchi savol berilganda eslashi, ba’zan eslay olmasligi ham mumkin. An’anaviy o’qitish metodlarini bilish manba’lari bo’yicha quyidagi uch guruhga bo’linadi:  Og’zaki metodlar (bilimlarni so’z bilan bayon qilish, suhbat, darslik ma’lumotnoma va ilmiy adabiyotlar bilan ishlash).  Ko’rsatmali metodlar (rasmlar, namoyishlar (prezentatsiyalar) , kuzatishlar).  Amaliy metodlar (mashqlar, lab o ratoriya ishlari). An’anaviy ta’lim texnologiyalari asosida dars loyihasi. Mavzu: Algoritmning asosiy xossalari Maqsad: ta’limiy: O’quvchilarga algoritmning asosiy xossalarini o’rgatish; tarbiyaviy: O’quvchilarga iqtisodiy tejamkorlik va estetik tarbiya berish; rivojlantiruvchi: o’quvchilarning mantiqiy fikrlash va algoritmlash qobiliyatlarni rivojlantirish. Darsning borishi. I. Tashkiliy davr a) salomlashish; b) davomatni aniqlash; d) sinfni darsga tayyorlash. II. Takrorlash.

Algoritm deganda nimani tushunasiz? Algoritm so’zining kelib chiqish tarixini gapirib bering. Algoritm ijrochisi haqida nimalarni bilasiz? Qanday ko’rsatmalarni ijrochi bajara olmaydi? III. Yangi mavzuni o’rganish. Avvalgi darsda algoritm va algoritm ijrochisi haqida so’z borgan edi. Endi algoritmning asosiy xossalari bilan kengroq tanishtiramiz: 1. Tushunarlilik . Algoritm ijrochiga tushunarli bo’lishi uchun ijrochining imkoniyatlarini bilish lozim. Agar ijrochi inson bo’lsa, u holda algoritm insonning imkoniyatlaridan kelib chiqib tuzilishi kerak. Bunda ko’zlangan maqsad va algoritmdan kelib chiqib inson tushunadigan til, insonning bilimi, hayotiy tajribasi, kasbiy malakasi, yoshi, qolaversa, jismoniy imkoniyatlari hisobga oli nishi zarur. Agar ijrochi texnik vosita (masalan, kompyuter, elektron soat, dastgohlar) bo’lsa, u holda algoritm shu texnik vositaning imkoniyatlaridan kelib chiqib tuzilishi kerak. Demak, berilayotgan har qanday ko’rsatma ijrochinining ko’rsatmalar sistemasidan oli - nishi, ya’ni ijrochi uni qanday bajarishni bilishi kerak ekan. 2. Aniqlik . Algoritmdagi barcha amallar, ko’rsatmalar yoki buyruqlar bir ma’noli va aniq bo’lishi kerak. Masalan, “ozgina tuz solinsin” ( bir osh qoshiqmi yoki bir choy qoshiqmi yoki bir piyolami?), “ke ra gicha suv quyilsin” (kerak deganda qancha suv nazarda tutildi: 1 litrmi, 100 litrmi, 1 tonnami?), “insho yozib kelinsin” (qaysi mavzuga oid?) kabi ko’rsatmalar har xil (ko’pincha keraksiz) natijalarga olib keladi. Bundan shunday xulosaga kelamiz, aniqlik xossasiga asosan algoritm ijrochisi ko’rsatmalar ketma-ketligini mexa nik ravishda xatosiz bajaradi va qo’shimcha izohlar talab qilmaydi. 3. Diskretlilik (uzluklilik, alohidalik) . Algoritmda masalani yechish jarayoni alohida olingan sodda ko’rsatmalar ketma-ketligini qadamma-qadam bajarishdan iborat bo’lishi kerak. Ya’ni uni chekli sondagi oddiy ko‘rsatmalar ketma-ketligi shaklida ifodalash mumkin. Agar kuzatilayotgan jarayonni chekli qadamlardan iborat qilib qo’llay olmasak, uni algoritm deb bo‘lmaydi. 4. Natijaviylik (cheklilik) . Algoritmni tavsifida “biror maqsadga erishishga qaratilgan” jumlasi ishlatilgan. Bu maqsadni yuqorida keltirilgan misollarda ko’rishimiz mumkin: choy damlash, g’ishtlar sonini hisoblash, yig’indini hisoblash. Bular