logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Umumiy
  4. Asalari uyasining tuzilishi, romdagi inchalarning tuzilishi

Asalari uyasining tuzilishi, romdagi inchalarning tuzilishi

Yuklangan vaqt:

08.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

26.28515625 KB
Ko'chirib olish
Mavzu: Asalari uyasining tuzilishi, romdagi inchalarning tuzilishi Reja: 1.Arining uyasi tuzilishi 2.Asalari oilasida havo almashinuvi 3.Mumkataklarni tortish Ari oilasining xayoti uya ichidagi mumkatak incha bilan uzluksiz bog’liq. Bu mumkatak inchalarni mum bezlari ishlab chikargan mum plastinkalaridan ko’radilar. Asalarilar uya ichidagi mumkataklarda ishchi ari, ona ari va erkak arilar etishtiradilar xamda uzlariga oziq tuplaydilar. Mum incha- sidan ayrilib qolgan arilar tezda butun ko’chiblarini sarflab mumkatak ko’rishga kirishadilar. Mumkatak inchaning tuzil i shi. Ari uyasi bir necha mumkatak inchali ramkadan tashkil topib, mumkatak inchali ramka uyalarida kundalang xolda joylashtiriladi va ular- ning xajmi uyaning turiga qarab tanlanadi. Qurtchalar etishtiriladigan mumkatak inchalarning qalinligi 24—25 mm atrofida. Bunday mumkatak inchali ramkalar bir-biridan 12-13 mm masofada urnatiladi va u arining ko’chibi deb ataladi Asalarilar asal tuplaydigan mumkatak inchalarning kengligi bir oz kattarok bo’lib, 32 mm ga teng. Agar asal to’planadigan mumkatak inchali ramkalar orasida bush joy qolgan bo’lsa, u xolda arilar asal to’planadigan inchalarni bir oz chuzib kattalashtirib, uning kengligini 40^45 mm gacha etkazadilar ( 25-rasm ). Asal to’planadigan mumkatak in chali ramkalarning orasida 5 mm joy qoldiradi. Asalarilar mumkatak inchalarining bitta asosi bo’lib, shu asosdan ikkala tomonga incha tortiladi. Mumkatak in chalarning kurinishi aniq olti kirrali bo’ladi. Har bit ta inchaning tubi uchta rombik shaklda tuzilgan bo’lib, yana uchta inchaga asos vazifasini utaydi. Bunday kurinishdagi inchalar mustaxkam bo’ladi. Ishchi ari, erkak arilar har xil xajmdagi inchalarni ko’radilar. Ishchi arilarning inchasi qurtchalarni yetishtirish, asal va gulchang tuplashda ishla- tiladi. Uning o’rtacha diametri 5,40-5,42 mm, chukurligi 11-12 mm bo’ladi. Mumkatak inchali ramka bir tarafining 25 sm : da 100 ta ishchi ari inchasi joylashadi. Rossiyaning shimoliy zonalarida asalarilar yirikrok bo’lganligi uchun xam ular kurgan inchalarni xajmi xam yirikrok bo’lib, 5,60-5,65 mm ga tugri keladi. Erkak arilar etishtiriladigan inchalarda arilar asal tuplaydilar. Bunday inchaning o’rtacha diametri 6,5 mm ga teng. Ishchi arilarning inchalaridan erkak arilar ning inchalarini ko’rishga o’tayotgan joyda oraliq incha xam bo’ladi, bu inchaning xajmi va tuzilishi notutri tuzilgan bo’ladi. Inchalarni xammasining ogiz tarafi bir oz tepaga karagan bo’ladi. Shunday bo’lganda qo’yiladigan asal-sharbat pastga okib ketmaydi. Mumkatak ramkalardagi asal, kurtcha va gulchangining asalari oilasida joylashishi Ari oilasida baxor va yoz oylarida doimo qurtchalar bo’lib, tuxum va usti ochik kurtcha, usti berkitilgan kurtcha va kutirchok xolatdagi kurtcha deyiladi. Ishchi arilar qurtchalarining usti tekis qilib mumparda bilan yopiladi. Erkak ari kurtchasining usti esa bir oz do’ngroq qilib mum parda bilan berkitiladi. Inchaning berkitilishiga qarab ishchi va erkak ari kurtchasi bir-biridan fark kilinadi. Arilar, asosan, qurtchalarni uya teshiklariga yaqin joylash- gan mumkatak inchali ramkalarda etishtiriladi, chunki bu erda xavo yaxshi almashinadi. Oziq asal va gulchang to’plangan mumkatak ramkalar uyaning chetiga joylashtiriladi, asalli inchalarning usti yupqa mumparda bilan berkitib qo’yiladi va uzoq saklash uchun sharoit yaratiladi. Usti berkitilmagan asalli inchalardagi oziq xali etilmagan- pishmagan asal bo’lib, uni tabiatda sharbat yo’q vaqtda uzlari iste’mol qilish uchun koldiradilar. Asalarilar mumkatak inchalarining yarmigacha gulchang to’ldirib, uning ustiga asal kuyib qo’yadilar, shunda gul chang uzoq vaqt saqlanadi. Bunday oziq modda, ayniqsa, erta baxorda qurtchalarni boqish uchun juda zarur. Bundan tashqari, qurtchalarni rivojlantirish vaqtida uya xaroratini normallashtirish, namlikni saklashda xam axamiyati katta. Mumkatak inchali ramkalarni jamgarishepe va mum yetishtirish Butun mavsum davomida etishtirilgan - jamgarilgan mumkatak inchali ramkalar doimo uyada foydalanilmaydi, balki ularning bir qismi jamgarilgan xolda omborxona- da saqlanadi. Asosiy sharbat ajratuvchi o’simliklar gullash davrida ularning xammasi uyalarga joylanadi. Kuzda oila- larning ichki xajmi qisqartirilganda, mumkatak inchali ramkalarning yarmidan ko’progi uyalardan olinib, saklash uchun omborxonaga qo’yiladi. Mumkatak inchali ramkalarning eskirishi. YAngi tor- tilgan mumkatak inchali ramkalar sargish tusli okish rangda bo’ladi. Bunday mum olovda eritilsa, xech qanday chiqindisiz toza mumga aylanadi. Lekin vaqt utishi bilan mumkatak sekin-asta eski- rib, foydalanishga yaroksiz bo’lib qoladi. Inchada ko’p son- li qurtchalar yetishtirish natijasida, qurtchalar kugirchok xolatga utishdan avval inchaning bir burchagiga uz axlatlari- ni chiqarishi va uz tanasiga sigmay kolib, terisini almash- tirish vaqtida teri chiqindilari xisobiga mumkatak yaroksiz bo’lib qoladi. 12-13 ta avlod qurtchalar etishtirilgandan keyin mumkatak inchali ramkalar foydalanishga umuman yaroksiz bo’lib, quyidagi uzgarishlar yuzaga keladi: 1) Mumkatak inchali ramkalar sekin-asta krrayib bo- radi. 2 ta avlod qurtchalar etishib chiqqandan keyin inchalar och jigarrang tusga, 5 ta avloddan keyin - jigarrang rangga, 10 ta avloddan keyin qoramtir jigarrang rangga. 15 ta avlod qurtchalar etishtirilgandan keyin qora rangga kiradi. Bun- day mumkatak inchalar kirqilib, eritishga yuboriladi, ular- ning o’rniga yangi mumkatak inchalar tortiladi. 2) Mumkatak inchali ramkalarning ogirligi ortib boradi. YAngi mumkatak ramkaning ogirligi 140-150 gramm bo’lsa, oltita avlod kurtcha etishtirilgandan keyin uning ogirligi ikki marotaba, 15 ta avlod etishtirilgandan keyin esa 3 marotaba ortadi. Ramkalarning ogirligi qurtchalarning axlati va terisini almashtirishda tashlangan chiqindilar xisobiga ortib boradi. 3) Inchalarning uajmi siskrradi, ya’ni incha olti kirrali kurinishdan dumalok shaklga o’tadi. 15 avlod qurtchalar etishtirilgandan keyin inchalarning xajmi shunchalik kichrayib ketadiki, ishchi arilar ularni tozalash maksadida jaglari bilan kemirib, axlat va teri chiqindilarini chiqarib tashlaydilar. Eskirgan mumkatak inchalardan foydalanganda yo’qumli kasalliklar tarkalishi bilan bir qatorda, inchalardan eti- shib chiqadigan ishchi arilar mayda bo’ladi. Jamgarilgan mumkatak 'mnchali ramkalarni yangi- lash. Yo’qorida aytilgan kamchiliKlar bo’lmasligi uchun ari- xonada xar yili bir kiem mumkatak inchali ramkalarning eskirgan. qorayganlari eritishga tashlanib, ularning o’rniga yangi mumkatak inchalar torttirilib yangilab turiladi. Asosan, xar yili baxor va kuz paytida jamiki mumkatak inchali ramkalarning eskirgan, yaroksizlari kirqilib, mum olish uchun eritiladi. Asalarichi birinchi navbatda qoraygan, ifloslangan, notugri tortilgan eng yaroksiz mumkatak inchali ramkalar ni ajratib oladi. Agarda eritishga tashlanadigan inchali ramkalarda bir oz asal bo’lsa, u xolda asalning ustini pichok bilan kirib, diafragma orqasiga quyilsa, arilar asalini tashib ketadilar. Tugri tortilgan, sifatli, och jigarrang va jigarrang inchali ramkalar foydalanish uchun saklashga qoldiradi. Oilaning ichki xajmini kengaytirish vaqtida koldirilgan sifatli inchali ramkalar yana ari oilasiga qo’yiladi. Bir xil xajmdagi uya - ramkalar, ya’ni ko’p kavatli ikki kavatli uyalarda ari bokilganda, inchali ramkalar oldinma- ketin xizmatda bo’lganligi tufayli ular tez eskirmay- di. Bunday uyalarda ari bokilganda inchali ramkalarning 1/4 qismi chiqindiga chikariladi. 12 ta ramka sigadigan va yotik uyalarda ari bokilganda, inchali ramkalar soni kam bo’lganligi uchun ular tez eski- radi va bunday uyalardagi inchali ramkalarning xar yili 1/3 qismi chiqindiga chiqadi. Chiqindiga chiqarish natijasida arixonada inchali ram kalar soni kamayib ketmasligi uchun xar yili yangi mumpar- dali ramkalar tortiladi. Arixonadagi ari oilasining soni oshishi bilan in chali katak mumpardalarning soni xam bir tekisda ortib borishi kerak. CHunki xar yili 1 yanvardan boshlab yangi yosh oilalar asosiy oilaga utkazilib, ular xam xujalik rejasi- ga kiritiladi. Agarda inchali ramkalar etishmasa, u xolda ari oilasining rivojlanishi sekin yoki ko’chibsizlanib keta- di va natijada arilar daromadsiz bo’ladi. YAngi yosh oila lar uzlariga to’liq etarli yangi katak mumpardali ramkalar torta olmaydilar, shuning uchun xam kishlab chiqqan asosiy oilalar ularga mum tortishda yordam qilishlari kerak. YAngi tortilgan katak mumpardalar yo’qori sifatli bulishi lozim. Kiyshik, notugri tortilgan,'erkak ari inchalari ko’p xamda bir inchadan ikkinchi inchaga o’tuvchi notugri inchalar ko’p bo’lsa, u xolda bunday inchalarga ona ari tuxum kuya olmaydi. Agarda mana shunday notugri tortilgan inchalari bor ramka lar oilaga quyilsa, u xolda ishchi ari kamayib ketib, erkak arilar ko’payadi. Sifatli inchali mumparda tortish uchun ramkalarni tugri kokib, tarang qilib sim tortiladi va unga mumparda yopishtiriladi. Mumparda. Agarda ari oilasiga bush ramkani quysak, u xolda arilar, kiyshik, chuzilgan, ko’p sonli erkak ari in- chalarini tortishi mumkin. Bunday sifatsiz xolatning bo’lmasligi uchun mum tortiladigan ramkaga mumparda yopish- tirib, bo’lajak inchalari i tortishga asos yaratiladi. U yaga bunday mumparda yopishtirilgan ramkalar kuyilganda, ari- larning mum tortishi tezlashadi va kam mexnat sarflanadi. Shu bilan bir qatorda erkak ari etishishi cheklab qo’yiladi. Ramkalarga mumparda yopishtirish, sim tortish ishlari asala- richining ko’p vaqtini oladi. Shuning uchun xam mumni qayta ishlaydigan zavodda simli mumparda ishlab chikarilmokda. Ramkalarga sim tortish. Ramkalarga mumparda yopishti- rishdan avval ramkalarga zanglamaydigan sim tarang qilib tortiladi. Ramkalarga kundalang sim 4-5 qator qilib, bi- rinchisi yo’qori elka tayokchasidan 15 mm pastda, qolganlari teng 4 ga bulinib tortiladi. YOnidagi tayokchalarga (planka- larga) sim o’tkazish uchuy teshikchalar teshiladi. Teshikchalar- ni bigiz yordamida teshish mumkin, ammo ko’p vaqt va mexnat talab qiladi. Xozirgi paytda teshikchalar maxsus teshgich yor damida teshiladi. Mabodo maxsus teshgich kurilma bo’lmasa, u xolda teshikchalarning o’rnini belgilaydigan kurilma (an- doza) tayyorlanib, yon plankalarning ustiga kuyilib, bigiz yordamida teshiladi. Bu teshikchalarning o’rnini belgilash kurilmasini buyi 270 mm, eni 40 mm bo’lgan tunuka plastin- kadan tayyorlanadi va birinchi teshikchasi tepa tarafidan 15 mm pastda, qolganlari esa teng 4 ga bulinib teshiladi. Tortilgan sim shunday tarang bulishi kerakki, unga kul tegizganda torning simi kabi tovush chiksin. Ramkalarga mumparda yopishtirish. Bir qancha ram kalarga sim tortib jamgarilgandan keyin mumparda yopish- tirishga kirishiladi. I ta ramkaga elektr toki yordamida mumparda yopishtirish uchuy 5-7 sekund sarflanadi. Shu vaqt ichida simdan o’tuvchi tok ta’sirida sim kizib mumparda ichiga kiradi. Tokni ortiqcha ushlab turish tavsiya etilmaydi, chunki mumpardani kirkib yuborishi mumkin. Mana shunday kurilma yordamida 1 soat ichida 120 ta ramkaga mumparda yopishtirish mumkin ekan. Arixonalarda elektr toki bo’lmasa, maxsus mum yopish- tiruvchi uchida gildirakchasi bor galtak yordamida mum yopishtiriladi Maxsus taxta ustiga mumpardani kuyib, uning usti ga sim tortilgan ramka joylashtiriladi va yopishtirish galtakchasi uchidagi chunkirchasini sim ustiga kuyib yurgi- ziladi, natijada sim bilan mumparda bir-biriga xuddi ti- kilgandek yopishadi. Xar bitta mumparda sifatli qilib yopishtirilsa, ram- kaning pastki qismiga arilar ko’p sonli erkak ari inchalari tortmaydilar. Mum yetishtirish Ma’lum bulishicha, o’rta ko’chibga ega bo’lgan xar bir ari oilasi mavsum davomida 2 kg ga yaqin va undan ortiq mum aj- ratishi mumkin ekan. Arilarning bu qobiliyatidan mukam- mal ravishda mum yetishtirishda foydalanish mumkin. Avval mum ajratish vaqtida asalarilarning asal tashish xususiyati kamayib ketadi va 1 kg mum ishlab chiqarish uchun arilar 10 12 kg dan 20 kg gacha asal iste’mol qiladi, deb uylaganlar. Shunday qilib, mum yetishtirish iktisodiy jixatdan foyda- li deb xisoblanmagan. Tekshirishlarga ko’ra, 1 kg mum ajra tish uchun, yaxshi sharoitda, arilar 3,5-3,6 kg asal iste’mol qilar ekan. Bundan tashqari, mum tortish paytida arilar- ning sharbat tashish uchun uchish qobiliyati kamaymas ekan. Agarda ari oilasiga birdaniga bir nechta mum par da quyilsa. bu sharbat tashishga ta’sir qilishi mumkin. Bundan tashqari, asal quyish uchun inchalar etishmasa xam sharbat tashish ka mayib, maxsuldorlik pasayib ketadi. Shuning uchun xam shar bat tashish vaqtida ari oilasida etarli mumkatak ramkalar bulishi shart. Qanchalik ko’p yangi mumkatak torttirilsa, shunchalik ko’p mum yetishtirishga zamin yaratiladi. Asosiy mum maxsuloti eski mumkataklarni chiqindiga chiqarib eritib olinadi. 1 ta (435x300 mm) mumkatak ram- kada 140-150 grammgacha toza mum bo’ladi. Shuning uchun 4 ta shunday mumkatak eritilganda 600 grammga yaqin, 6 tasidan esa 900 grammga yaqin toza mum olinadi. Lekin arixona sha- roitida mumkataklar eritilganda, xar doim xam ushancha mum olinmaydi. Arixonada qanchalik yaxshilab xarakatkilinmasin, mumning — eki — qismi mum chiqindilarida kolib ketadi. Shuning uchun xam arixonada mum eritilganda, xosil bo’lgan mum chiqindilarini maxsus duqonlarga topshi- riladi, u erdan mum eritish zavodlariga junatiladi. Eri tilganda xamma mum shu mumkatakdan olinadi, deb bulmaydi, chunki uning yarmi, ya’ni 75 grammi, mumparda yopishtirilgan- dagi mum xisoblanadi. Shunday qilib, arilar mumpardaga yogshshtirib tortgan inchalardagi mumning ogirligi 75 gramm keladi, 4-6 ta katak mumparda eritilganda 300-450 gramm mum olinadi. Arixonada ramkalarni tozalaganda chiqqan mum zarra- chalari, asal olinganda uning usti pichok bilan kirqiladi, ya’ni 100 kg asal olinganda 1 kg mum chiqadi. Bundan tashqari, asalarichi xar kaysi ari oilasi bilan ishlagan vaqtda arilar tortgan tilchalarni tuplab, quyosh nurida mum eritiladigan kurilmada eritib, 200-300 gramm mum oladi. Quyosh nurida eritilgan mum yo’qori sifatli mum xlsoblanadi. Shunday qilib, asalarichi xar bitta oila xisobiga arixonada kushimcha ravishda 200-300 gramm mum olishi mumkin. Yo’qorida aytib zp'ilgandek ish bajarilsa, xar kaysi ari oilasi bir mavsumda 600- 700 gramm mum ajratishi mumkin ekan. Tajribaning kursatishicha, mum maxsulotini ko’p etish- tirish uchun ari oilasining ko’chibini doimo mum tortishga jalb etish kerak ekan. Faraz qilaylik, arixonada xamma ari oilasi 36 tadan mumkatak bilan ta’minlangan bulsin, u xolda xar kaysi oila o’ziga mumkataklarni yangilash uchun 9 tadan mum tortishi kerak bo’ladi va bunda kuzda xar kaysi oila xisobidan 9 tadan mumkatakni chiqindiga chikarsa bo’ladi. Agar asalarichi ari oilasining ko’chibini ko’p mum tor tishga yunaltirib, xar kaysi oila 14 tadan mum tortsa, u xolda kuzda 14 ta katak mumni chiqindiga chiqarib, ko’p mum maxsuloti olishi mumkin. Asalarichi juda ko’p katak mum- larni chiqindiga chiqarishga berilishi kerak emas, chunki yangi tortilgan ok rangli, xali qurtchalar etishtirilmagan mumkatak ramkalarni qishlashga koldirib bulmaydi, undan tashqari, ok rangli yangi katak muUtardaga erta baxorda ona ari yaxshi tuxum qo’ymaydi. Ayrim xollarda ko’chib arilarining ko’chibidan mum tortishda foydalanish uchun ramkalarga mum- parda to’liq yopishtirilmaydi. Esh ari oilasini yetishtirish Baxorda arilar rivojlana borib, baxorning ikkinchi yar- mida yigilib qolgan ko’p ishsiz arilarning ko’chibidan asala- richilik xujaliklarida xar xil yunalishda foydalaniladi. Agarda ari oilasi etarli bo’lib, ko’paytirishning xojati bo’lmasa, arilarning ko’chibidan asal va mum yetishtirishda foy dalaniladi. Asalarichilikda sun’iy yo’l bilan xam ari oi- lalari ko’paytiriladi yoki tabiiy ko’chib chiqish vaqtida ham ari oilalari sonini ko’paytirish mumkin. Sun’iy yo’l bilan ari oilalarini ko’paytirish. Bu ari oilalarini ko’paytirishning asosiy yo’li bo’lib, undan rejali ravishda kerak paytda yangi yosh ari oilalarini yetishtirishda foydalaniladi. Bunday yo’l bilan arilar zotini yaxshilash va tabiiy ko’chib chiqishini kamaytirish mumkin. Sun’iy yo’l bilan yosh oila yetishtirishga asosiy ari oi- lalari ko’chibga chiqishga tayyorgarlik kurmasdan avval kiri- shish kerak. Yosh oila qancha erta etishtirilsa, u shunchalik tez rivojlanadi va ko’p maxsulot tuplaydi. Yosh oilani erta yetishtirishda yosh ona ari bulishining axamiyati katta, bu- ning uchuy yosh ona ari xam erta etishtiriladi yoki kishlab chiqqan bulturgi yosh ona ari, u xam bo’lmasa, ona ari etishti- ruvchi xujaliklardan yosh urchigan ona ari sotib olinadi. Sun’iy yo’l bilan ari oilalarini ko’paytirishning bir qancha yo’llari ma’lum bo’lib, ulardan ikkitasi asosiy xisoblanadi: YAngi yosh kichik oila ajratish. Asosiy ari oilasini teng 2 qismga ajratish. Birinchi usulda ko’chibli asosiy oiladan bir nechta ram ka usti berkitilgan qurtchalari xamda arisi bilan ajratib olinib, boshqa uyaga qo’yiladi va arixonaning narigi chetiga olib borib koziqcha ustiga joylashtiriladi. Uchuvchi kari arilar uz eski uyasiga uchib ketadi, qolgan yosh arilarga ur chigan yosh ona ari yoki ona ari gumbagi qo’yiladi va yangi ari oilasi xosil kilinadi. . Kichik yosh yangi oila lam dastlab nukleusga uxshash bo’ladi, ammo ona arisi urchib tuxum kuya boshlashi bilan boshqa asosiy oilalardan kurtchali mumkatak ramkalar oli nib, yangi tashkil etilgan yosh oilaga kushib ko’chibaytiriladi. Ona arisi urchigan yangi yosh ari oilasiga kurtchali ramkalar kuyib ko’chibaytirishni kechiktirib bulmaydi, aks xolda yosh ona arining tuxum quyish qobiliyati pasayib ketib, kichik oila sekin rivojlanadi. Kurtchali ramkalar kuyib ko’chibayti- rishda yaxshisi dastlab etilgan, inchalardan ayrim arilari- ning muylabi kurinib chiqib kelayotgan ramkalardan bittasi qo’yiladi. Undagi arilar to’liq chiqqandan keyin bir necha kun utgach, yana 2 ta mumkatak ramka qo’yiladi. Yosh yangi tashkil kilingan oila asosiy sharbat ajratish vaqtida yaxshi ishlab, ko’p asal maxsuloti berishi uchun uning ko’chibi asosiy oilalarning ko’chibiga teng bulishi kerak. YAngi tashkil kilingan oila sharbat tashish vaqtigacha fakat ko’chibay- tirish uchun kuyilgan kurtchali mumkatak ramkalar xisobiga ko’chibaytirilmay, balki uzining urchigan ona arisi kuygan tu- xumi xisobiga xam ko’chibayishi lozim. Buning uchun yangi ari oilasini tashkil qilishga erta kirishish kerak. Ona ari sharbat ajratuvchi o’simliklar gullashidan 30—40 kun oldin tuxum kuya boshlashi zarur. Shuni esda tutish kerakki, ona arisi shu baxorda etishtirilgan yosh oila asal ajratuvchi o’simliklari kech gullaydi- gan erlardagina yaxshi maxsulot berishi mumkin. Ona arisi oldingi yili etishtirilib kishlab chiqqan yangi oilaning maxsuldorligi sharbat beradigan o’simliklari erta gullay- digan er sharoitlarida yaxshi bulishi mumkin. Bunday yosh ari oilalarining kishlab chiqqan ona arisi bor nukleuslarga usti berkitilgan kurtchasi bor mumkatak ramkalar kuyilib ko’chibaytiriladi. Ona arisi kishlab chiqqan nukleuslarni ko’chibaytirish orqali etishtirilgan yosh ari oilasi asosiy shar bat beradigan o’simliklar gullaguncha rivojlanishga etarli vaqti bo’lib, o’simliklar erta iyun oylarida gullasa xam asal tuplashda maxsuldor bo’ladi. Ari oilasini teng ikki qismga bulishning axamiyati shundaki, ikkala kiem uzlari aloxida-aloxida rivojlana- di va uzlaricha oila bo’lib qoladi. Ammo buning uchun teng ikki qismga bo’linadigan oila erta baxorda juda ko’chibli bo’lib, may oyining ikkinchi yarmida uyaning ichi arilar bi lan tulgan bulishi kerak. Asosiy ko’chibli ari oilasi kunning kok o’rtasida arilar yaxshi uchayotgan paytda bo’linadi. Ko’chibli ari oilasi yoniga bush uya kuyilib, asosiy oiladan mumka tak ramkalar asalarisi, qurtchalari, asalli ramkalari bilan birga bush uyaga qo’yiladi. Xar ikkala uyani bir-biridan yarim metr

Mavzu: Asalari uyasining tuzilishi, romdagi inchalarning tuzilishi Reja: 1.Arining uyasi tuzilishi 2.Asalari oilasida havo almashinuvi 3.Mumkataklarni tortish

Ari oilasining xayoti uya ichidagi mumkatak incha bilan uzluksiz bog’liq. Bu mumkatak inchalarni mum bezlari ishlab chikargan mum plastinkalaridan ko’radilar. Asalarilar uya ichidagi mumkataklarda ishchi ari, ona ari va erkak arilar etishtiradilar xamda uzlariga oziq tuplaydilar. Mum incha- sidan ayrilib qolgan arilar tezda butun ko’chiblarini sarflab mumkatak ko’rishga kirishadilar. Mumkatak inchaning tuzil i shi. Ari uyasi bir necha mumkatak inchali ramkadan tashkil topib, mumkatak inchali ramka uyalarida kundalang xolda joylashtiriladi va ular- ning xajmi uyaning turiga qarab tanlanadi. Qurtchalar etishtiriladigan mumkatak inchalarning qalinligi 24—25 mm atrofida. Bunday mumkatak inchali ramkalar bir-biridan 12-13 mm masofada urnatiladi va u arining ko’chibi deb ataladi Asalarilar asal tuplaydigan mumkatak inchalarning kengligi bir oz kattarok bo’lib, 32 mm ga teng. Agar asal to’planadigan mumkatak inchali ramkalar orasida bush joy qolgan bo’lsa, u xolda arilar asal to’planadigan inchalarni bir oz chuzib kattalashtirib, uning kengligini 40^45 mm gacha etkazadilar ( 25-rasm ). Asal to’planadigan mumkatak in chali ramkalarning orasida 5 mm joy qoldiradi. Asalarilar mumkatak inchalarining bitta asosi bo’lib, shu asosdan ikkala tomonga incha tortiladi. Mumkatak in chalarning kurinishi aniq olti kirrali bo’ladi. Har bit ta inchaning tubi uchta rombik shaklda tuzilgan bo’lib, yana uchta inchaga asos vazifasini utaydi. Bunday kurinishdagi inchalar mustaxkam bo’ladi. Ishchi ari, erkak arilar har xil xajmdagi inchalarni ko’radilar. Ishchi arilarning inchasi qurtchalarni yetishtirish, asal va gulchang tuplashda ishla- tiladi. Uning o’rtacha diametri 5,40-5,42 mm, chukurligi 11-12 mm bo’ladi. Mumkatak inchali ramka bir tarafining 25 sm : da 100 ta ishchi ari inchasi joylashadi. Rossiyaning shimoliy zonalarida asalarilar yirikrok bo’lganligi uchun xam ular kurgan inchalarni xajmi xam yirikrok bo’lib, 5,60-5,65 mm ga tugri keladi. Erkak arilar etishtiriladigan inchalarda arilar asal tuplaydilar. Bunday inchaning o’rtacha diametri

6,5 mm ga teng. Ishchi arilarning inchalaridan erkak arilar ning inchalarini ko’rishga o’tayotgan joyda oraliq incha xam bo’ladi, bu inchaning xajmi va tuzilishi notutri tuzilgan bo’ladi. Inchalarni xammasining ogiz tarafi bir oz tepaga karagan bo’ladi. Shunday bo’lganda qo’yiladigan asal-sharbat pastga okib ketmaydi. Mumkatak ramkalardagi asal, kurtcha va gulchangining asalari oilasida joylashishi Ari oilasida baxor va yoz oylarida doimo qurtchalar bo’lib, tuxum va usti ochik kurtcha, usti berkitilgan kurtcha va kutirchok xolatdagi kurtcha deyiladi. Ishchi arilar qurtchalarining usti tekis qilib mumparda bilan yopiladi. Erkak ari kurtchasining usti esa bir oz do’ngroq qilib mum parda bilan berkitiladi. Inchaning berkitilishiga qarab ishchi va erkak ari kurtchasi bir-biridan fark kilinadi. Arilar, asosan, qurtchalarni uya teshiklariga yaqin joylash- gan mumkatak inchali ramkalarda etishtiriladi, chunki bu erda xavo yaxshi almashinadi. Oziq asal va gulchang to’plangan mumkatak ramkalar uyaning chetiga joylashtiriladi, asalli inchalarning usti yupqa mumparda bilan berkitib qo’yiladi va uzoq saklash uchun sharoit yaratiladi. Usti berkitilmagan asalli inchalardagi oziq xali etilmagan- pishmagan asal bo’lib, uni tabiatda sharbat yo’q vaqtda uzlari iste’mol qilish uchun koldiradilar. Asalarilar mumkatak inchalarining yarmigacha gulchang to’ldirib, uning ustiga asal kuyib qo’yadilar, shunda gul chang uzoq vaqt saqlanadi. Bunday oziq modda, ayniqsa, erta baxorda qurtchalarni boqish uchun juda zarur. Bundan tashqari, qurtchalarni rivojlantirish vaqtida uya xaroratini normallashtirish, namlikni saklashda xam axamiyati katta.

Mumkatak inchali ramkalarni jamgarishepe va mum yetishtirish Butun mavsum davomida etishtirilgan - jamgarilgan mumkatak inchali ramkalar doimo uyada foydalanilmaydi, balki ularning bir qismi jamgarilgan xolda omborxona- da saqlanadi. Asosiy sharbat ajratuvchi o’simliklar gullash davrida ularning xammasi uyalarga joylanadi. Kuzda oila- larning ichki xajmi qisqartirilganda, mumkatak inchali ramkalarning yarmidan ko’progi uyalardan olinib, saklash uchun omborxonaga qo’yiladi. Mumkatak inchali ramkalarning eskirishi. YAngi tor- tilgan mumkatak inchali ramkalar sargish tusli okish rangda bo’ladi. Bunday mum olovda eritilsa, xech qanday chiqindisiz toza mumga aylanadi. Lekin vaqt utishi bilan mumkatak sekin-asta eski- rib, foydalanishga yaroksiz bo’lib qoladi. Inchada ko’p son- li qurtchalar yetishtirish natijasida, qurtchalar kugirchok xolatga utishdan avval inchaning bir burchagiga uz axlatlari- ni chiqarishi va uz tanasiga sigmay kolib, terisini almash- tirish vaqtida teri chiqindilari xisobiga mumkatak yaroksiz bo’lib qoladi. 12-13 ta avlod qurtchalar etishtirilgandan keyin mumkatak inchali ramkalar foydalanishga umuman yaroksiz bo’lib, quyidagi uzgarishlar yuzaga keladi: 1) Mumkatak inchali ramkalar sekin-asta krrayib bo- radi. 2 ta avlod qurtchalar etishib chiqqandan keyin inchalar och jigarrang tusga, 5 ta avloddan keyin - jigarrang rangga, 10 ta avloddan keyin qoramtir jigarrang rangga. 15 ta avlod qurtchalar etishtirilgandan keyin qora rangga kiradi. Bun- day mumkatak inchalar kirqilib, eritishga yuboriladi, ular- ning o’rniga yangi mumkatak inchalar tortiladi. 2) Mumkatak inchali ramkalarning ogirligi ortib boradi. YAngi mumkatak

ramkaning ogirligi 140-150 gramm bo’lsa, oltita avlod kurtcha etishtirilgandan keyin uning ogirligi ikki marotaba, 15 ta avlod etishtirilgandan keyin esa 3 marotaba ortadi. Ramkalarning ogirligi qurtchalarning axlati va terisini almashtirishda tashlangan chiqindilar xisobiga ortib boradi. 3) Inchalarning uajmi siskrradi, ya’ni incha olti kirrali kurinishdan dumalok shaklga o’tadi. 15 avlod qurtchalar etishtirilgandan keyin inchalarning xajmi shunchalik kichrayib ketadiki, ishchi arilar ularni tozalash maksadida jaglari bilan kemirib, axlat va teri chiqindilarini chiqarib tashlaydilar. Eskirgan mumkatak inchalardan foydalanganda yo’qumli kasalliklar tarkalishi bilan bir qatorda, inchalardan eti- shib chiqadigan ishchi arilar mayda bo’ladi. Jamgarilgan mumkatak 'mnchali ramkalarni yangi- lash. Yo’qorida aytilgan kamchiliKlar bo’lmasligi uchun ari- xonada xar yili bir kiem mumkatak inchali ramkalarning eskirgan. qorayganlari eritishga tashlanib, ularning o’rniga yangi mumkatak inchalar torttirilib yangilab turiladi. Asosan, xar yili baxor va kuz paytida jamiki mumkatak inchali ramkalarning eskirgan, yaroksizlari kirqilib, mum olish uchun eritiladi. Asalarichi birinchi navbatda qoraygan, ifloslangan, notugri tortilgan eng yaroksiz mumkatak inchali ramkalar ni ajratib oladi. Agarda eritishga tashlanadigan inchali ramkalarda bir oz asal bo’lsa, u xolda asalning ustini pichok bilan kirib, diafragma orqasiga quyilsa, arilar asalini tashib ketadilar. Tugri tortilgan, sifatli, och jigarrang va jigarrang inchali ramkalar foydalanish uchun saklashga qoldiradi. Oilaning ichki xajmini kengaytirish vaqtida koldirilgan sifatli inchali ramkalar yana ari oilasiga qo’yiladi. Bir xil xajmdagi uya - ramkalar, ya’ni ko’p kavatli ikki kavatli uyalarda ari bokilganda, inchali ramkalar oldinma- ketin xizmatda bo’lganligi tufayli ular tez eskirmay- di. Bunday uyalarda ari bokilganda inchali ramkalarning 1/4 qismi chiqindiga chikariladi. 12 ta ramka sigadigan va yotik uyalarda ari bokilganda, inchali ramkalar soni kam

O'xshashlar

OKSILLARNING TUZILIShI VA BIOSINTEZI
XARAKTER TUZILISHI VA XUSUSIYATLARI
PROKARIOTLAR MORFOLOGIYASI VA TUZILISHI
yurak tuzilishi va joylashuvi
BIOLOGIK MEMBRANALARNING TUZILISHI VA FUNKSIYASI.