logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Umumiy
  4. AXBOROT SOHASINI ISLOH QILISH, AXBOROT VA SO’Z ERKINLIGINI TA’MINLASH.

AXBOROT SOHASINI ISLOH QILISH, AXBOROT VA SO’Z ERKINLIGINI TA’MINLASH.

Yuklangan vaqt:

08.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

87.552734375 KB
Ko'chirib olish
AXBOROT SOHASINI ISLOH QILISH, AXBOROT VA SO’Z ERKINLIGINI TA’MINLASH. Ryeja: 1. Insoniyat tarixida axborot ehtiyoji. 2. Fuqarolik jamiyatini barpo etish jarayonida axborot sohasini isloh qilish, so’z va axborot erkinligi. 3. Fuqarolik jamiyati boshqaruv myexanizmlari takomillashuvida zamonaviy axborot tyexnologiyalarining roli 1. Insoniyat tarixida axborot ehtiyoji. Har qanday jamiyatda axborot hamisha mamlakat taraqqiyotining ko’zgusi, kishilarning ongi, dunyoqarashi, siyosiy saviyasi shakllanishining asosiy vositalaridan biridir. SHuning uchun ham, axborotga bo’lgan hayotiy ehtiyoj, uni qondirishga xizmat qiluvchi omillarni shakllantirish kishilik taraqqiyotining har bir bosqichida yetakchi o’rinlardan birini egallab kyelgan. Insoniyat tarixida axborot to’plash va tarqatishning dastlabki og’zaki (voizlar, jarchilar, choparlar va boshqalar) va yozma (popiruslardagi, e’lon taxtalari va hakozolardagi) namunalari nomuntazam bo’lsada, qadim zamonlardan yaxshi ma’lum. O’sha davrlardayoq to’laqonli axborot va xabarga talab hamda ehtiyoj turli manbalarda o’z aksini topgan. Zardushtiylik tarixining manbalarida aytilishicha, Zardusht xudoning payg’omi (xabari)ni odamlarga yetkazish orqali bosqinchilik va vayronliklar oldini olish, halol myehnat qilib, tinch-totuv yashash, adolat va haqiqatga sajda qilish kyerakligini o’rgatgan. 30 asrlar oldin bitilib, bizlarga yetib kyelgan “Avyesto”dan har qanday xabar, yangilik o’zining takomilligi, haqiqiyligi, to’liqligi bilan baholanishi, uning yordamida insoniyat yaxshilik va ezgulikka qarab intilishi to’g’risida xulosa qilish mumkin. Ommaviy axborotning asosiy ma’nosini anglatuvchi ma’lumot yig’ish, qayta ishlash va tarqatish hamda tyezkor xabarlar yozib jamiyatni ogoh etish bilan mashg’ul kishilar Amir Tyemur davrida ham bo’lganligi ma’lum. Bu haqda Sohibqironning «Qissai Tyemur»da: «Amr etdimkim, har sarhad va viloyat, lashkar va mamlakatg’a bir axbornavis (xabarlar yozuvchi, ya’ni muxbir) tayin etgaylarkim, sipoh va hokim va ra’iyat va byegona lashkar va mol va manolning mudoxil va maxorij va byegona odamlar va karvonning kirmak va chiqmog’i va hamsoya podshohlar mamlakatining axbori va alarning a’moli va af’oli va uzoq baladalardin dargohimg’a yuz qo’yg’on ulamo va fozil odamlarning ishlar va so’zlarin rostlig’ va durustlig’ bila yozib dargohg’a yiborgaylar» 1 , dyegan fikri buning dalilidir. Dyemak, bo’layotgan hodisa-voqyealar haqida xabar to’plash va 1 Амир Темур Кўрагон. иссаи Темур («Малфузоти Темурий»). Қ – Т.: ДИТАФ, 200 1 . – Б. 285. davlatni boshqarishda ulardan foydalanish Sohibqiron uchun ham muhim omil bo’lgan. Alloma Alishyer Navoiy ham o’z ijodi va faoliyati davomida xolis va rost axborot masalasiga alohida e’tibor qaratgan. Uning “Hayratul abror” dostonidagi yolg’on xabar byeruvchining ahvoli: Har kishi yolg’onni dyesa, lyek kam Bo’lg’ay edi kosh bu davronda ham. 2 YOki “Farhod va SHirin” dostonida xabarning ijtimoiy ahamiyatiga alohida e’tibor qaratgan mutafakkir ajdodimizning: Erursyen shoh - agar ogohsyen-syen, Agar ogohsyen - syen, shohsyen syen, 3 dyegan misrlari har qanday yangilik, xabar haqiqiyligi, xolisligi, to’liqligi va tyezkorligi bilan baholanganligi, uning yordamida halq irodasi yo’naltirilib turilganidan dalolat byeradi. U mazkur misrasida agar kishi axborotni birinchi bo’lib egallasa, jamiyat tizginini egallashi, aynan xabar sabab barcha halokat va falokatlarning oldini olishi haqidagi pandlari bugungi xabar, axborot boshqarayotgan dunyomiz haqidagi bashoratdyek ko’rinadi. Asrlar oshsada axborotga bo’lgan talablar dyeyarli o’zgargan emas. Aksincha, jamiyat hayotida uning ahamiyati borgan sari oshib borgan va bugungi kunga kyelib mamlakatimiz rivojlanishi strategiyasini shakllantirish va uni byevosita amalga oshirishda tobora katta rol o’ynamoqda. Bu esa ularning fuqarolik jamiyatiga xos asosiy omillardan biriga aylanib borayotganidan dalolat byeradi. 2 Алишер Навоий. Тўла асарлар тўплами. Ўн жилдлик. 6-жилд. – Т.: .Ғ улом номидаги НМИУ, 2011. – Б. 179. Ғ 3 Ўша ерда. - Б. 178. Mustaqillik yillarida erkin ommaviy axborot vositalari faoliyati uchun zarur bo’lgan huquqiy, ijtimoiy-siyosiy va iqtisodiy shart-sharoitlar shakllandi. OAVning fuqarolik jamiyati instituti sifa tida rivojlantirish yo’lidagi islohotlar izchil davom etmoqda. Diqqatga sa zovor muhim tomoni shundaki, erkin OAVni rivoj lantirmay turib, fuqarolik jamiyati qurish va inson er kinligi, huquqlarini ta’minlash mumkin emasligini jamoatchilik anglab yetdi. Fuqarolik jamiyatini rivojlantirishda so’z va matbuot erkinligini ta’minlash masalasi alohida o’rin egallashini nazarda tutib Prezident I.Karimov shunday dyeydi: «Jamiyatimizni yanada rivojlantirish va sifat jihatidan yangilash borasidagi eng muhim ustuvor yo’nalish – bu inson huquqlari va erkinliklarini, so’z va matbuot erkinligini, shuningdyek, oshkoralikni, jamiyatda o’tkazilayotgan islohotlarning ochiqligini ta’minlaydigan demokratik tamoyillarni so’zda yoki qog’ozda emas, amaliy hayotda joriy qilishdir, dyesak, har tomonlama to’g’ri bo’ladi». Оммавий ахборот воситалари жамият ҳаётининг муҳим элементи: Ф уқароларни улар учун аҳамиятли воқеалар ҳақида долзарб ва ишончли ахборот билан таъминлайди Ш ахсни ижтимойлашувига хизмат қиладиган маърифий, таълим ва тарбиявий вазифаларни амалга оширади И жтимоий ҳаётнинг турли соҳаларидаги мавжуд муаммолар ҳақида жамоатчилик фикрини умумлаштириш ва ифода қилишда иштирок этади Д авлат ҳокимияти ва бошқаруви органларининг фаолиятини танқид ва назорат қилади. ОАВ фуқаролик жамиятида турли ижтимоий гуруҳлар ўртасида мулоқат воситаси ҳамда ижтимоий аҳамиятга молик масалаларни муҳокама қилиш қуроли ҳамдир Оммавий ахборот воситалари жамиятни уюштириш, жипслаштириш, фуқароларнинг ижтимоий фаоллигини рағбатлантириш имкониятига эга. Mamlakatimizning mustaqillikka erishishi axborot sohasini libyerallashtirish, so’z erkinligini ta’minlashda ham yangi bosqichni boshlab byerdi. O’tgan yillar davomida ushbu sohada kyeng qamrovli islohotlar, ko’plab chora-tadbirlar amalga oshirildi. Bu borada axborot vositalari faoliyatiga oid mukammal huquqiy baza yaratilganligini va u insonlar uchun axborot olish sohasida erkinlik va huquqlarini ta’minlashda muhim rol o’ynayotganligini alohida qayd etish zarur. Avvalo, mamlakatimizda axborot sohasida olib borilayotgan siyosat O`zbekiston Respublikasining Konstitusiyasida byelgilangan ommaviy axborot vositalari erkinligi va qonunlarga muvofiq faoliyat yuritishihar kim fikrlash, so’z va e’tiqod erkinligiga, hamda o’zi istagan axborotni izlash, olish va tarqatish huquqiga ega ekanligi haqidagi mye’yorlarni izchillik bilan va to’laligicha ta’minlanishi asosida amalga oshirilishini qayd etish zarur. SHu ma’noda Prezidentimiz I.A.Karimov ommaviy axborot vositalarining fuqarolik jamiyatidagi roliga alohida to’xtalib: “Ochiq va kuchli fuqarolik jamiyatini bugungi kunda erkin ommaviy axborot vositalari va boshqa fuqarolik jamiyati institutlarining rivojlangan tizimisiz tasavvur etib bo’lmaydi... ularning faoliyati samaradorligini oshirishni ta’minlaydigan zarur mye’yoriy-xuquqiy baza, iqtisodiy va huquqiy kafolatlar yaratilgani ham bu sohadagi katta ishlarimizdan bo’ldi”, dyeb ta’kidlagani byejiz emas. Darhaqiqat, mustaqillik yillarida ommaviy axborot vositalari faoliyatini tartibga soluvchi qonunlarning tahlili bu sohaga oid huquqiy bazani takomillashtirish izchil va tizimli tarzda amalga oshirib borilganligini ko’rsatmoqda. O’tgan yillarda mamlakatimizda yaratilgan huquqiy makon va ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar natijasida bosma nashrlar soni ko’paydi, xususiy gazyeta va tyelyestudiyalar tizimi yuzaga kyeldi. 2. Fuqarolik jamiyatini barpo etish jarayonida axborot sohasini isloh qilish, so’z va axborot erkinligi. Axborot erkinligini ta’minlaydigan konstitusiyaviy mye’yorlar ommaviy axborot vositalari faoliyatini va umuman axborot sohasidagi munosabatlarni tartibga soluvchi boshqa qonunlarda ham takomillashtirilgan. Mustaqillik davrida mamlakatimizdagi OAV larining qiyofasi, tizimdagi tarkibiy o’zgarish va yangilanishlar quyidagilarda namoyon bo’lmoqda: Ўзбекистонда оммавий ахборот воситалари фаолиятини тартибга солувчи қонунлар “ Оммавий ахборот воситалари тў ғрисида”(2007 йил 15 январь)“Оммавий ахборот воситалари тўғрисида”(2007 йил 15 январь)“ Ахборот олиш кафолатлари ва эркинлиги тў ғрисида”(1997 йил 24 апрель)“Ахборот олиш кафолатлари ва эркинлиги тўғрисида”(1997 йил 24 апрель) “ Журналистлик фаолиятини ҳимоя қилиш тўғрисида”(1997 йил 24 апрель)“Журналистлик фаолиятини ҳимоя қилиш тўғрисида”(1997 йил 24 апрель) “ Ахборот эркинлиги принциплари ва кафолатлари тў ғрисида”(2002 йил 12 декабр)“Ахборот эркинлиги принциплари ва кафолатлари тўғрисида”(2002 йил 12 декабр)“ Ноширлик фаолияти тў ғрисида”(1996 йил 30 август)“Ноширлик фаолияти тўғрисида”(1996 йил 30 август) “ Муаллифлик ҳуқуқи ва турдош ҳуқуқлар тўғрисида”(2006 йил 20 июль)“Муаллифлик ҳуқуқи ва турдош ҳуқуқлар тўғрисида”(2006 йил 20 июль)“ Реклама тў ғрисида”(1998 йил 25 декабрь)“Реклама тўғрисида”(1998 йил 25 декабрь)“ Ахборотлаштириш тў ғр исида”(1993 йил 7 май)“Ахборотлаштириш тўғрисида”(1993 йил 7 май) “ Телекоммуникациялар тў ғрисида”ги”(1999 йил 20 август)“Телекоммуникациялар тўғрисида”ги”(1999 йил 20 август) “ Давлат ҳокимияти ва бошқаруви органлари фаолиятининг очиқлиги тўғрисида” (2014 йил 6 май) 1. OAVning soni va sifati kyeskin ortib bormoqda. 1991 yilda OAV umumiy soni 395 ta bo’lgan bo’lsa,1994 yilda Respublikada 475 ta OAV, ulardan 384 ta gazyeta, 66ta jurnal, 19 ta tyelyestudiya, 3 ta kabyel tyelyevidyeniyasi, 2 ta radiostudiya va bitta agyentlik faoliyat ko’rsatgan. bugunga kyelib, 1,4 mingtaga yaqin ommaviy axborot vositalari O`zbekiston matbuot va axborot agyentligida ro’yxatga olinganligini aytish zarur. Ulardan 709 gazyeta, 289 jurnal, 95 TV i radio. Bosma nashrlar, tyelye- i radiokanallar bilan bir vaqtda publisistik faoliyatni vyeb-saytlar ham olib bormoqdalar. 2. Mustaqillik yillaridamamlakatimizda davriy bosma nashrlarning intyernyet vyersiyalari, intyernyet jurnalistika vujudga kyeldi va u jadallik bilan rivojlanib bormoqda. So’nggi byesh yil ichida ularning soni 2 barobardan ortdi.1 yanvar 2015 yil holatiga ko’ra, intyernyet ommaviy axborot vositalari 304 tani tashkil etadi. 3. So’nggi o’n yil ichida mustaqil bosmaOAV larining soni 2,5 marta, mustaqil elyektron OAVlarning soni esa 7 barobar oshdi. Mavjud barcha tyelyekanallarning qariyb 53 foizi, radiokanallarning esa 85 foizi nodavlat ommaviy axborot vositalari hisoblanadi. Bu esa e rkin axborot bozori, bozor iqtiso diyoti talablariga javob byera oladigan mustaqil nashrlar soni ko’payib, raqobat muhiti shakllanganlidan dalolat byeradi . 4. Respublikamizda istiqomat qilayotgan ko’p millatli mushtariylarning talab va istaklari inobatga olingan holda bosma ommaviy axborot vositalari 12 ta tilda 4 nashr etilmoqda, tyelyevidyeniye va radioda ham bu amaliyot qo’llanilmoqda, eshittirish va ko’rsatuvlar qardosh xalqlar tillaridan tashqari rus, ingliz tillarida ham efirga uzatilib, vyeb-saytlar o’zbyek, rus va ingliz tillarida faoliyat yuritadi; 5. Bugun Respublikamizdagi ommaviy axborot vositalari siyosiy-ijtimoiy, huquqiy, tibbiy, ta’lim-tarbiya, xotin-qizlar, ijtimoiy-ma’rifiy, iqtisodiy-ijtimoiy, sport, ma’naviy-ma’rifiy va shu kabi boshqa ko’plab sohalar bo’yicha chiqarilmoqda. 4 Фу аролик жамияти асослари: ў ув ўлланма /А.Жалилов ва бош . – қ қ қ қ Тошкент, 2015. - Б.187. 6. Davlat va jamoat tashkilotlari ommaviy axbo rot vositalari bilan bir qatorda nodavlat ommaviy axborot vositalari va ularning faoliyatini qo’llab-quvvatlashga qaratilgan bir qancha tashkilotlar tizimi yaratildi. Xususan, O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi huzuridagi Nodavlat noti jorat tashkilotlarini va fuqaro lik jamiyatining boshqa institut larini ko’llab-kuvvatlash Jamoat fondi, Jurnalistlar ijodiy uyushmasi, O`zbekiston mustaqil bosma ommaviy axborot vositalari va axborot agyentliklarini qo’llab-quvvatlash va rivojlantirish jamoat fondi, Nodavlat elyektron ommaviy axborot vositalari milliy assosiasiyasi, Jurnalistlarni tayyorlash xalqaro markazi shular jumlasidandir. 7. Xalqaro hamjamiyatni mamlakatimiz hayoti, islohotlarni amalga oshirish borasida qo’lga kiritilgan yutuqlar to’g’risida xabardor qilish, aholining axborotga bo’lgan ehtiyojini qondirish hamda fuqarolar va davlat organlari o’rtasidagi o’zaro aloqadorlikni kuchaytirish maqsadida hozirgi kunda intyernyet tarmog’ida dyeyarli barcha davlat organlarining vyeb-saytlari joylashtirilgan. Davlat organlari vyeb- saytlaridan tashqari boshqa vyeb-saytlarning soni ham oshib borayotganligini alohida qayd etish zarur. Xususan, “Uz” domyen zonasidagi vyeb-saytlarning soni 2002 yildagi 587dan 2010 yil fevral oyida milliy intyernyet makonida 10 mingta vyeb-sayt ro’yxatga olingan, 2015 yil iyun oyi holatiga ko’ra esa, ularning soni 21,86 mingtaga yetdi. 8. Sohaga zamonaviy tyexnologiyalar izchil joriy etilishi natijasida tizimga raqamli, mobil va intyernyet tyelyevidyeniye kabi mutlaqo yangi myediatuzilmalar kirib kyelmoqda. Global tarmoqda 200 ga yaqin nashrlarning elyektron vyersiyalari mavjud. SHuningdyek, hozirgi kunda Qoraqalpog’iston Respublikasi, Navoiy, Namangan, Farg’ona va Samarqand viloyatlari kompyutyerlashtirish markazlariga "uz" domyenini ro’yxatga olish maqomi byerildi. Bu esa "uz" domyenini hududlarning o’zida ro’yxatga olish va ularning sonini yanada oshirishga xizmat qiladi. Vyeb-saytlarning soni oshib borayotganligi nafaqat fuqarolarimizning, balki boshqa mamlakatlarda ham Respublikamizda o’zkazilayotgan islohotlar haqida to’la ma’lumotga ega bo’lish uchun imkoniyatlar yaratmoqda. Bu misollar mamlakatimizda ommaviy axborot vositalarini libyerallashtirishga oid siyosat tizimli asosda, bosqichma - bosqich va aniq maqsadga yo’naltirilgan holda amalga oshirilayotganligidan dalolat byeradi. Ayni chog’da, mamlakatimizda ijtimoiy hayotning turli sohalarida amalga oshirilayotgan islohotlar oxir oqibatda ommaviy axborot vositalari ishida yangi yo’nalishlarning paydo bo’lishi va sohaga oid qonunchilik bazasini takomillashtirishga olib kyeldi. Mamlakatimizda yaratilgan qonunchilik bazasi va amalga oshirilayotgan ishlar xalqaro-huquqiy mye’yorlarga to’la mos kyelishini alohida qayd etish kyerak. Xususan, OAV faoliyatiga oid qonunlarning tahlili ularning Birlashgan Millatlar Tashkilotining “Inson huquqlari umumjahon dyeklarasiyasi”ning 19- moddasidagi “har kim davlat chyegaralaridan qat’iy nazar har qanday axborotni olish va tarqatish huquqiga ega ekanligi”hamda boshqa halqaro hujjatda “o’zaro tyenglik va turli madaniyatlarni hurmat qilish asosida barcha davlatlar o’rtasida ikki va ko’p tomonli axborot almashish muhim”ligi to’g’risidagi mye’yorlarga hamohang ekanligini namoyon qilmoqda. 5 Mamlakat rahbari jamiyatimiz rivojida ommaviy axborot vositalarining roli haqida to’xtalib: “Bugun hayotning o’zi oldimizga fuqarolik jamiyati institutlari tizimida ommaviy axborot vositalarining o’rni va rolini yanada mustahkamlash vazifasini qat’iy qilib qo’ymoqda. Ommaviy axborot vositalarining yanada erkinlashtirish,... olib borilayotgan islohotlar siyosatining ochiqligi va oshkorligini ta’minlashga, kuchli fuqarolik jamiyatning izchil shakllanishiga madad byerishi darkor” 6 dyeb ta’kidlagan. 5 Борсиева З.Х. Фуқаролик ва сиёсий ҳуқуқлар тўғрисидаги халқаро пакт ва уни Ўзбекистон Республикасида амалга ошириш жараёни. – Т: ТДЮИ нашриёти, 2009. – Б.34. 6 Каримов И.А. Асосий вазифамиз – ватанимиз тара иёти ва хал имизққ қ фаровонлигини янада юксалтиришдир. – Т.: Ўзбекистон, 2010. – Б. 31. SHu ma’noda Prezident Islom Karimov tomonidan ishlab chiqilgan “Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsyepsiyasi”da axborot sohasini isloh qilish borasidagi qonunchilik tashabbuslari ushbu sohada bosqichma-bosq ich amalga oshirilayotgan tadrijiy islohotlarning uzviy davomi bo’ldi. Unda YUrtboshimiz axborot sohasini taraqqiy toptirish, so’z va axborot erkinligini ta’minlashni mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirishning eng muhim yo’nalishlaridan biri sifatida byelgilab byergan. Ma’lumki, fuqarolik jamiyatining muhim byelgilaridan biri davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari ustidan jamoatchilik va par lamyent nazoratini ta’minlash sanaladi. SHu nuqtai nazardan Konsyepsiyada “Davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari faoliyatining ochiqligi to’g’risida”gi Qonunni qabul qilish taklif etildi. 2014 yilning 6 mayida qabul qilingan bu qonunning hayotga joriy etilishi davlat hokimiyati organlari faoli yati xaqida jamoatchilikni xabardor qilib borishning huquqiy myexanizmlariniyaratib, yurtimizda amalga oshirilayotgan islohotlarning ochiqligi va oshkoraligini ta’minlashga xizmat qiladi. Fuqarolik jamiyatini shakllantirish sharoitida jamoatchilik fikrining roli tobora muhim ahamiyat kasb etib bormoqda. Fuqarolarning axborot vositalari orqali siyosiy qarorlarni qabul qilinishga ta’siri va kyeng ishtiroki natijasida dasturlarni amalga oshirish jarayonida OAVga murojaatlar oshib boradi. Bu esa ommaviy axborot vositalari yordamida fuqarolar va davlat boshqaruvi organlari o’rtasidagi o’zaro munosabatlarning yanada yaqinlashuvi, rivoji uchun imkoniyat yaratadi. Ushbu qonunning qabul qilini shi fuqarolarni davlat hokimiyati va boshqaruvi organlarining fao liyati to’g’risida xolis, tyezkor va to’la-to’kis xabardor qilishga, fuqarolarning davlat va jamiyat qurilishi jarayonlarida faol ishtirokini ta’minlashga xizmat qilib, bu organlar faoliyati ustidan jamoatchilik nazoratini amalga oshirishda barcha zarur sharoitlarni yara tib byeradi. Prezident I.Karimov tomonidan “Davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari faoliyatining ochiqligi to’g’risida”gi qonunni qabul qilish haqidagi taklifi ham bu muammoning yechimi jamiyat taraqqiyoti uchun nyechog’lik dolzarb ekanini tasdiqlaydi 7 . Bir so’z bilan aytganda, qonunning qabul qilinishi natijasida, axborot vositalari bilan davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari o’rtasida aloqalarni mustahkamlash orqali myediamakonni tyezkor va mukammal axborot bilan to’ldirish hamda ushbu ma’lumotlardan fuqarolarning erkin foydalana olishlari uchun kyeng imkoniyatlar yaratiladi. XXI asrda taraqqiyotning axborot bosqichiga qadam qo’ygan jahon hamjamiyati har sohani modyernizasiyalash va axborotlashtirish yo’lidan bormoqda. Axborot-kommunikasiya tyexnologiyalarning inqilobiy ta’siri davlat tuzilmalari va fuqarolik jamiyati institutlari, iqtisodiy va ijtimoiy soha, ilm-fan va ta’lim, madaniyat va odamlarning turmush tarzida kuzatilmoqda. Kompyutyer tyexnologiyalari insonlarga o’z salohiyatidan yanada to’liq foydalanish imkoniyatini byeradi, farovonlik darajasini oshirish, demokratiya, tinchlik va barqarorlikni mustahkamlash maqsadlariga erishishiga yordam byeradi. Respublikamiz ham mazkur jarayonlardan chyetda qolayotgani yo’q va global axborot jamiyatini shakllantirishda faol ishtirok etmoqda. “Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsyepsiyasi”da 8 axborot sohasiga oid byelgilangan vazifalar ham O`zbekistonga jahon axborot makonida o’zining munosib o’rnini topishiga yordam byermoqda. Ayni chog’da, axborot tyexnologiyalari, ommaviy axborot vositalari va elyektron kommunikasiyaning rivojlanishi hozirgi zamon jamiyati boshdan kyechirayotgan global o’zgarishlarni kyeltirib chiqarmoqda. Jamiyatning asosiy 7 Каримов И.А. Матбуот ва оммавий ахборот воситалари ходимларига байрам табриги // Инт. www.press-service.uz . – 2011. – 27 июнь. 8 Каримов И.А. Мамлакатимизда демократик ислоҳотларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамиятини ривожлантириш концепцияси: Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатаси ва Сенатининг қўшма мажлисидаги маъруза. 2010 йил 12 ноябрь / И. Каримов. – Т: “Ўзбекистон”, 2010. – Б.34. institutlari hisoblangan hokimiyatlar, sog’liqni saqlash, oila va nikoh, madaniyat, ta’lim va fan kabilar jiddiy transformasiyaga yuz tutmoqda. Axborot tyexnologiyalari asosida davlat hokimiyati organlari faoliyatining shakli va mazmuni tubdan o’zgarmoqda, davlat boshqaruvining innovasion tizimi – elyektron hukumatlar, elyektron davlatlar tashkil topmoqda, demokratik boshqaruvning tartib-taomillari (elyektron demokratiya, to’g’ridan-to’g’ri foydalanish yoki tanishish demokratiyasi) takomillashib bormoqda. Axborot jamiyatida ijtimoiy institutlar jiddiy o’zgarib borar ekan, yuz byerayotgan o’zgarishlarni o’rganish va mushohada qilishga bo’lgan ehtiyoj ham shunga yarasha ortib boradi. Hozirgi zamon jamiyati axborot makonining o’zgarishi qadriyatlarning yangi tizimi, bilish va amaliyotning eng yangi ustuvorliklari shakllanishiga olib kyeladi. Bunday qadriyatlar va ustuvorliklar o’z navbatida insonning jamiyatdagi xulq- atvoriga, siyosiy va iqtisodiy tizimni rivojlantirishga, dyeyarli barcha ijtimoiy institutlar faoliyat ko’rsatishiga jiddiy ta’sir o’tkazadi. Ayni bir vaqtda siyosat, iqtisodiyot va madaniyat axborotdan muayyan guruhlar manfaatlarida foydalanilishi yoki axborotni ongli ravishda buzish bilan bog’liq turli xavf va tahdidlarga duchor bo’ladi. Bunday muammolar elyektron kommunikasiyalar hukmronligi sharoitlarida rivojlanish istiqbollarini qayta mushohada qilishning dolzarbligini kuchaytiradi, shuningdyek yangi turdagi axborot makoni imkoniyatlariga tyegishli baho byerish va uning ijobiy salohiyatini amalga oshirish uchun zarur shart-sharoitlar yaratishga taqozo qiladi. SHunday qilib, axborot bilan ta’minlangan jamiyat madaniyati hokimiyatning yangi turini – ilmiy bilimga asoslangan hokimiyatni shakllantiradi. Bunday hokimiyat axborot bilan ta’minlangan jamiyatning muhim, ajralmas xususiyati bo’lib, uni siyosiy, iqtisodiy, madaniy va ijtimoiy-tyexnik jihatdan rivojlantirish yo’nalishlari va paramyetrlarini ko’rsatib byeradi. Mazkur vazifalarni, shuningdyek o’zgarishlar borishining butun jarayoniga jiddiy ta’sir qiluvchi muammolarni hal etish uchun davlat tomonidan axborot siyosati amalga oshiriladi. Hozirgi vaqtda rivojlanayotgan mamlakatlarda axborot milliy ryesurs bo’lib, uni saqlash, rivojlantirish va undan oqilona foydalanish davlat ahamiyatiga molik vazifa ekanligi to’la-to’kis anglab yetilgan. SHunday qilib, hozirgi bosqichda jamiyat axborot sohasini rivojlantirishga qaratilgan va nafaqat tyelyekommunikasiya vositalarini, balki axborotning (ishchanlikka qaratilgan, tomoshabop, ilmiy-ta’lim yangiliklaridan xabardor qilish va shu kabi) turlarini yaratish, saqlash, ular ustida ishlash va ularni tarqatish bilan bog’liq ishlab chiqarishlar hamda munosabatlarning butun jamlamasini qamrab oladigan soluvchi davlat siyosati shakllanib bormoqda. SHunday qilib, jahon hamjamiyatida ilg’or mavqyelarni egallashga intilayotgan davlat samarali milliy axborot siyosatini ishlab chiqishi va amalga oshirishi hamda bunday siyosatga nisbatan axborotlashgan demokratik va fuqarolik jamiyatga o’tishni ta’minlashga davlat boshqaruvining ustuvor vazifasi sifatida qarashi kyerak. O’zgargan axborot muhitida davlat va jamiyatning o’zaro bog’liqligi yangi konfigurasiya – raqamli hamishtirokchilik konfigurasiyasi tusini kasb etmoqda. Bu hol hokimiyat tuzilmalari bilan fuqarolar muloqotining hozirda amalda bo’lgan, an’anaviy tus olgan shakllarini modyernizasiya qilish imkoniyatini, shuningdyek hokimiyatlar o’zaro munosabatlarining sifat jihatidan yangi turi – elyektron hukumat va elyektron demokratiyapaydo bo’lishi imkoniyatini ham byeradi. Bunday o’zaro munosabatlarning qaror topishi davlat boshqaruvi qadriyatlarini tubdan qayta ko’rib chiqishni, hokimiyat organlari faoliyatini fuqaroviy va ilmiy ekspyertizasi samarali boshqaruv qarorlari qabul qilinishiga ko’maklashadigan ochiq demokratik jamiyat mo’ljalida faoliyat olib borishni anglatadi. Hozirgi zamon siyosiy hokimiyati jamiyat taraqqiyotining avvalgi tarixiy davrlarida mavjud bo’lmagan yangi ryesursga – shaxs va jamiyatga mafkuraviy ta’sir ko’rsatadigan axborot-kommunikasiya ryesursiga ega bo’lmoqda. АХБОРОТ СОҲАСИДА ДАВЛАТ СИЁСАТИ: Жамият демократик механизмлардан фойдаланишга тайёр бўлиши, фуқаролар эса, ўз билимлари, ўз вақтлари ва саъй- ҳаракатларини бошқарув жараёнида иштирок этишга сарфлашга тайёр бўлиши, Сиёсий тизим механизмлари катта ижтимоий гуруҳларнинг манфаатларини ўз вақтида пайқаши ва акс эттириши ҳамда мазкур манфаатлар бўйича омма ўртасида ўзаро келишувни таъминлаши, Ҳокимият жамиятнинг тобора мураккаблашиб бораётган, “ахборот асри” шароитларида сифат жиҳатидан янги жиҳатлар касб этаётган талаб-эҳтиёжларига муносабат билдиришга қодир бўлиши, Сиёсат тўғрисидаги ахборотларнинг ортиб бораётган миқдори сифат жиҳатидан сиёсий ҳаётда иштирок этишга, фуқароларнинг ўзини ўзи бошқаришига ўтиши вақтида демократия доимий ва тўғридан-тўғри таъсир кўрсатиш механизмларига, мулоқотнинг самарали каналларига, жамоатчилик назоратига ва “икки томонлама алоқа”га эга бўлиши, Қонун лойиҳалари, давлат ҳокимиятининг барча бўғинларида қабул қилинадиган қарорлар, дастурлар фуқароларнинг умумий муҳокамасига қўйилиши, амал қилиб турган қонунлар ва уларни татбиқ этиш самарадорлигига баҳо бериши, Электрон технологиялар орқали давлат механизмини жамият учун тушунарли ва ундан фойдаланиш осон бўлиши каби мақсадларини кўзлайди. “Elyektron hukumat” tizimi joriy etilishi natijasida hozirgi kunda biz davlat boshqaruvining mutlaqo yangi myexanizmlari shakllanishiga guvoh bo’lib turibmiz. 2015 yil 18 noyabrda O`zbekiston Respublikasining “Elyektron hukumat to’g’risida” gi qonununi qabul qilindi. 9 Bu esa axborot-kommunikasiya tyexnologiyalari yordamida aholi manfaatlariga xizmat qiluvchi, davlat organlari bilan qulay va samarali munosabatlarni o’rnatuvchi “elyektron hukumat” tizimi izchil tatbiq etish uchun imkoniyat yaratdi. 9 Ахборот соҳасини ислоҳ қилишнинг муҳим босқичи // Халқ сўзи. - 2015 йил. - 17 декабрь. “ Электрон ҳукумат” тизимини жорий этиш натижасидаҲокимият органлари фаолияти самарадорлигини мунтазам равишда юксалишига Жамоат ташкилотлари ва фуқароларнинг барча бўғинларидаги ҳокимият органлари фаолияти тўғрисидаги ахборот билан танишиш ва ундан фойдаланиш имкониятини яратишига Ахборотнинг очиқлиги шароитида фуқароларнинг давлат ҳокимияти органлари вакиллари билан бевосита мулоқот олиб боришига Фуқароларнинг қабул қилинаётган бошқарув қарорлари муҳокамасида иштирок этишига ва пировард натижада ҳокимиятга бўлган ишончни ошишига Қарорлар қабул қилинишида аҳоли иштирок этишининг кенгайиши туфайли ҳокимиятнинг фаолияти янада сифатли, шаффоф бўлишига эришилади. Elyektron demokratiya hozirgi kunda o’z rivojining boshlang’ich pallasida turibdi, uning salohiyati juda katta va butun dunyoda kyeng muhokama qilinmoqda, elyektron demokratiyani madaniyatning yangi fyenomyeni sifatida nazariy jihatdan mushohada qilish esa, borgan sari dolzarb ahamiyatkasb etmoqda. Raqamli hukumat, kibyersiyosat, elyektron ovoz byerish, raqamli demokratiya, kompyutyer vositasidagi siyosiy kommunikasiya qaror topishi imkoniyatining o’ziyoq axborot jamiyati sharoitlarida siyosiy, iqtisodiy va madaniy myexanizmlar shakllarining tubdan o’zgarishidan dalolat byeradi. Insoniyat madaniyat jihatdan tub burilishga yaqinlashmoqda. Bunda fuqarolarning demokratik tartib- taomillardan foydalanish borasida kyeng imkoniyatlarga ega bo’lishi, qarorlar qabul qilinishida fuqarolar ishtirok etishining kyengayishi tufayli hokimiyat yanada sifatli, shaffof va pirovard natijada yanada samarali bo’ladi. Davlat o’z xizmatlarini elyektron vositalar orqali taqdim etish yo’li bilan o’z sa’y-harakatlarini oddiy fuqarolar hayoti sifatini yaxshilashga qaratayotganidan dalolat byeradigan misollar ko’p. Ta’kidlash lozimki, O`zbekistonda bu sohada kyeng ko’lamli ishlar amalga oshirilmoqda. 2003 yilning syentyabr oyida Respublikamizda elyektron hukumatning eng muhim tarkibiy qismlaridan biri bo’lgan Hukumat portali ishlab chiqildi va www.gov.uz manzili bilan intyernyet tarmog’ida joylashtirildi. Bugun davlat organlari tomonidan o’z faoliyatiga axborot tizimi hamda ryesurslarini joriy qilish bo’yicha jadal olib borilgan ishlar natijasida 320 dan ortiq davlat axborot ryesurslari va 465 dan ziyod davlat axborot tizimi faoliyati yo’lga qo’yildi. Jumladan, 2013 yilda joriy etilgan YAgona intyeraktiv davlat xizmatlari portali my.gov.uz orqali aholining uzog’ini yaqin, og’irini yengil qiluvchi 250 turdan ortiq davlat xizmatlari elyektron shaklda ko’rsatilayotir. O’tgan davr mobaynida ulardan 380 mingdan ziyod aholi masofadan turib foydalangan. Normativ-huquqiy hujjatlar loyihalarini muhokama etishda fuqarolarning kyeng ishtirokini ta’minlash maqsadida maxsus portal faoliyati yo’lga qo’yildi. Unda ayni paytga kyelib, foydalanuvchilar tomonidan 73 ta davlat organining 237 ta normativ-huquqiy hujjat loyihasi bo’yicha 350 dan ortiq taklif va mulohazalar bildirilgan. Bu esa qabul qilinayotgan hujjatlarning sifatini oshirishda muhim ahamiyat kasb etmoqda. 10 Bugungi kunda davlat intyeraktiv xizmatlari soni 1088 taga yetdi. Bu o’tgan yilning shu davridagiga nisbatan 438 taga ko’pdir. Mamlakatda intyeraktiv davlat xizmatlarini rivojlantirish bo’yicha ko’rilgan choralar natijasida soliq (soliq.uz) va statistik hisobotlar (stat.uz)ni elyektron shaklda topshirayotgan tadbirkorlik sub’yektlari ulushi 100 foizga yetdi. 2015 yilning 6 yanvaridan my.gov.uz.da «Normativ-huquqiy hujjatlar ta’sirini baholash tizimi» yo’lga qo’yildi. U orqali qonun hujjatlarini intyernyet orqali muhokama qilish mumkin. Hozirgacha YAgona portalda 131 ta qonun hujjati muhokamaga qo’yilgan bo’lib, shulardan 19 tasi muhokama jarayonida, 104 tasining muhokamasi yakuniga yetgan, 8 ta hujjat loyihasi tasdiqlangan. Qonun hujjatlari loyihasini baholash jarayonida 282 fikr qoldirilgan bo’lib, ularning 81 tasiga javob byerilgan 11 . Axborot bilan bu kabi erkin tanishish hamda undan foydalanish tabiiy ravishda fuqarolarda siyosat va boshqaruvda muntazam ishtirok etish uchun kyeng imkoniyat yaratadi. Bu o’rinda elyektron hukumatga nisbatan muammolarning nafaqat navbatdagi amaliy yechimi, amal qilib turgan tuzilmalar va ijtimoiy munosabatlarni modyernizasiya qilish, balki davlatni boshqarishning yangi usuli sifatida ham qaraladi. Siyosiy muloqotda elyektron tyexnologiyalardan foydalanish bunday muloqot ishtirokchilaridan yuksak darajadagi axborot madaniyatiga hamda birgalikda intyerfaol harakat qilish madaniyatiga ega bo’lishni talab qiladi. Ayni chog’da, ta’lim qadri oshadi, axborot myehnatiga, “jamiyat-hokimiyat” intyerfaol 10 «Электрон ҳукумат» тизимининг ҳуқуқий асоси // Халқ сўзи. - 2015. - 2 декабрь. 11 Ягона портал:фуқаролар учун катта қулайликлар яратилмоқда // Ўзбекистон овози. – 2015. - 7-июль. muloqotining yangi shart-sharoitlariga eng ko’p darajada tayyor bo’lgan profyessional tahlilchilarga bo’lgan qiziqish kuchayadi. Elyektron demokratiyaning qaror topishi shaxs myediamadaniyati oshishini taqozo etadi, fuqarolarning axborot makonida taklif etilayotgan myedianomalarni tanqidiy tahlil etish va ularga xolis baho byerish, axborot plyuralizmining, to’g’ridan-to’g’ri foydalanish demokratiyasi amal qilishining ijtimoiy-madaniy va siyosiy qonuniyatlarining xos xususiyatlarini tushunish borasidagi qobiliyatini rivojlantirishni nazarda tutadi. Bu borada Davlatimiz rahbarining “Elyektron hukumat” tizimini, shu jumladan, boshqaruv jarayonlari, shuningdyek, biznyes sohasiga va fuqarolarga davlat xizmatlari ko’rsatish tizimini shakllantirish konsyepsiyasi va komplyeks dasturini ishlab chiqishni jadallashtirish, Axborot tizimlarining idoralararo va idoraviy komplyekslarini intyegrasiya qiladigan milliy tizimni yaratishga alohida e’tibor qaratish lozim” 12 dyegan fikrini alohida qayd etish zarur. 3. Fuqarolik jamiyati boshqaruv myexanizmlari takomillashuvida zamonaviy axborot tyexnologiyalarining roli SHiddat bilan kyechayotgan hodisa–voqyealar oqimida katta hajmdagi axborotning mazmunini anglash, uni to’g’ri talqin etib xulosalar chiqarish nihoyatda muhimdir. Bu esa axborotni tanlash, saralash, uni to’g’ri idrok etish madaniyatini shakllantirishkabi insonning byevosita dunyoqarashi, salohiyati, tajribasi bilan bog’liq xususiyatlarni kamol toptirish masalalarining dolzarbligini oshiradi. SHu munosabat bilan global tarmoqdan foydalanuvchilar auditoriyasining ko’pchiligi yoshlar ekanligini, ularning ongini va dunyoqarashini yot mazmundagi g’oyalar bilan zaharlashga qaratilgan ma’lumotlar Intyernyet kontyentning katta 12 Каримов И.А. Бош мақсадимиз – кенг кўламли ислоҳотлар ва модернизация йўлини қатъият билан давом эттириш. Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг 2012 йилда мамлакатимизни ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш якунлари ҳамда 2013 йилга мўлжалланган иқтисодий дастурнинг энг устувор йўналишларига бағишланган Вазирлар Маҳкамасининг мажлисидаги маърузаси // Халқ сўзи. – 2013. – 19 январь. qismini tashkil etishini qayd etish zarur. Turli ijtimoiy tarmoqlar, forumlar, tanishuv saytlarining faoliyat yuritishi yoshlarni o’ziga tyezda jalb qilmoqda. Hozirgi kunda turli tillarda so’zlashayotgan yoshlar uchun Intyernyet tarmog’i kyeng imkoniyatlar yaratmoqda. Ayniqsa, mobil Intyernyetdan foydalanuvchilar auditoriyasining ortib borishi turli mazmundagi axborotlarni ochiq olish imkoniyatini yanada oshirmoqda. Buning natijasida, hozirda dunyodagi axborot inqilobi sharoitida vujudga kyelayotgan global tarmoq jamiyatlari mutasaddi va mutaxassislarni jiddiy tashvishga solayapti. Bu turdagi jamiyatlar o’zlarini «kibyerintyernasional NET», «Intyernyet bolalari», «Intyernyet fuqarolari (netizens)» dyeb nomlashmoqda. CHyet ellarda ular Intyernyet orqali yoshlarni birlashtirib, davlatning rasmiy xabarlariga qarshi chiquvchi xalqaro kibyeruyushma sifatida siyosiy maydonga chiqmoqda. Albatta, bunday jamiyatlarning faolligi oshib borar ekan, jahonda kyechayotgan jarayonlarga o’zining salbiy ta’sirini ko’rsatishi aniq. Jahon tyelyekommunikasiya tarmoqlari va ommaviy axborot vositalari orqali amalga oshirilayotgan xilma xil tahdidlar turli mamlakatlarda tashvish uyg’otmoqda. Ular o’z madaniyati, an’analari va ma’naviy qadriyatlarini yot axborot ta’siridan himoya qilish uchun maxsus choralar ko’rishga majbur bo’lmoqdalar. Bu borada jahonning ko’pgina mamlakatlarida aholini va avvalo, yoshlarni Intyernyetning salbiy ta’siridan himoyalash uchun normativ-huquqiy hujjatlar qabul qilinayotganini qayd etish zarur. Misol tariqasida xalqaro amaliyotda “ Kibyer jinoyatlar to’g’risida” Konvyensiya, “Voyaga yetmaganlar uchun xavfsiz Intyernyet va onlayn ryesurslarni joriy qilish to’g’risida” Yevropa Ittifoqi Parlamyenti Assamblyeyasining tavsiyalari, “Bola huquqlari to’g’risida” BMT Konvyensiyasi mavjud. Mamlakatimizda ham bu sohada tizimli ravishda tashkiliy-huquqiy tadbirlar amalga oshirilmoqda. Jumladan, O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2005 yil 28 syentyabrdagi "O`zbekiston Respublikasining jamoat ta’lim axborot tarmog’ini tashkil etish to’g’risida"gi qaroriga 13 muvofiq ta’lim va yoshlar bo’yicha yaratilayotgan 13 “Ўзбекистон Республикасининг жамоат таълим ахборот тармоғини ташкил этиш тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2005 йил 28 сентябрдаги ПҚ- axborot ryesurslari yagona “ZiyoNET” milliy ta’lim tarmog’i ga birlashtirildi. Bu tarmoqning tashkil etilishi axborot xurujlariga qarshi turishda muhim omil bo’lmoqda. Bugungi kunda mamlakatimizdagi oliy o’quv yurtlari va ularning hududlardagi filiallari,barcha ziyo maskanlari «ZiyoNET» milliy ta’lim tarmog’i hamda yuqori tyezlik bi lan ishlaydigan intyernyetga ulanganligi bu borada amalga oshirilgan ishlarning ko’lamidan dalolat byeradi. Portal Uznyet syegmyentida ilg’or pozisiyalardan birini egallaydi va undan foydalanuvchilarning soni tobora ortib borayotgani fikrimizning dalilidir. Ayni chog’da Intyernyetning milliy syegmyentida faoliyatini yuritayotgan Kun.uz (saytga kunlik tashrif ko’rsatkichlari 100 mingdan ortgan) va Daryo.uz (har kuni 90. 000 kishi tashrif buyuradi) kabi intyernyet nashrlarda Hi-Tech, madaniyat, ilm-fan, hordiq, sport, biznyes, davlat boshqaruvi organlari kabi yo’nalishlarda vyeb-saytlar joylashtirilgani, yangi xizmat turlari joriy etilayotgani ham undan foydalanuvchilar, aynan yoshlar safi kyengayishiga sabab bo’lmokda. SHu bilan birga milliy qonunchiligimizda yoshlarni nosog’lom axborotlardan himoyalash myexanizmlari mavjud. Misol uchun, “Ommaviy axborot vositalari to’g’risida”gi, “YOshlarga oid davlat siyosatining asoslari to’g’risida”gi, “Bola huquqlarining kafolatlari to’g’risida”gi qonunlarda yoshlar orasida odob-axloqni buzishga, shu jumladan, pornografiya, shafqatsizlik va zo’ravonlikni namoyish etuvchi, huquqbuzarliklar sodir etilishiga tashviqot qilishga qaratilgan har qanday xatti- harakatlar man etilishi byelgilab qo’yilgan. SHu asosda,yoshlarimizning axborot sohasidagi konstitusiyaviy huquq va erkinliklarini yanada kyengroq ruyobga chiqarish, ularni axborot xurujlaridan himoyalashning huquqiy myexanizmlarini takomillashtirish borasida zarur choralar ko’rilmoqda. Jumladan, bugungi kunda “Bolalarni ularning sog’lig’i va ma’naviy- axloqiy rivojlanishiga salbiy ta’sir ko’rsatadigan axborotdan himoya qilish to’g’risida”gi qonun loyihasi tayyorlanmoqda. U bolalarning ruhiyatiga zarar yetkazadigan, jismoniy va ma’naviy rivojlanishiga salbiy ta’sir ko’rsatadigan 191-сонли қарори // Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами, 2005 й., 40- сон, 305-модда; 2013 й., 45-сон, 584-модда. axborotlardan himoya qilish sohasidagi munosabatlarni tartibga solish, ommaviy axborot manbalarida zo’ravonlik, axloqsizlik hamda shafqatsizlikni targ’ib qilishga yo’l qo’ymaslikka qaratilgan amaliy-tashkiliy va huquqiy myexanizmlarni nazarda tutadi. Xullas, yuqorida zikr etilgan chora-tadbirlarning amalga oshirilishi ommaviy axborot vositalarining fuqarolikjamiyati institutlari tizimidagi o’rni va rolini yanada mustahkamlashga, fuqarolarning so’z erkinligini ta’minlashga qaratilgan konstitusiyaviy huquqlarini yanada to’liq ro’yobga chiqarishga yordam byeradi. Bu esa, o’z navbatida, mamlakatimizda OAV larning barpo etilayotgan fuqarolik jamiyati tamoyillarini qaror toptirishning muhim omillaridan biriga aylantiradi. A dabiyotlar : 1. O’zbekiston Respublikasining Konstitusiyasi. – T.: O’zbekiston, 2018. 2. Karimov I.A. Asarlar to’plami, 1-23 jildlar. – T.: O’zbekiston, 1996-2016. 3. Karimov I.A. Inson manfaati, huquq va erkinliklarini ta’minlash, 4. Mirziyoyev Sh.M. Erkin va farovon, demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimiga kirishish tantanali marosimiga bag’ishlangan Oliy Majlis palatalarining qo’shma majlisidagi nutq /Sh.M. Mirziyoyev. - Toshkent: ―O’zbekiston ,‖ 2016. -56 b. 5. Mirziyoyev Sh.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy 6. Sharifxo’jayev M. O’zbekistonda ochiq fuqarolik jamiyatining shakllanishi. –T.: Sharq, 2003. 7. Qirg’izboyev M. Fuqarolik jamiyati: genezisi, shakllanishi va rivojlanishi. – T.: O’zbekiston, 2010. 8. Jalilov A boshqalar. Fuqarolik jamiyati asoslari. – T.: Baktria press, 2015. 9. Fuqarolik jamiyati. Darslik loyihasi– T.: 2016. Ziyonet.uz. Mualliflar jamoasi. 10. O’tamurodov A. va boshqalar. Fuqarolik jamiyati fanidan tushuncha va atamalar lug’ati. Lotin yozuvida. T.: Turon-zamin-ziyo. 2017. 23 b.t.

AXBOROT SOHASINI ISLOH QILISH, AXBOROT VA SO’Z ERKINLIGINI TA’MINLASH. Ryeja: 1. Insoniyat tarixida axborot ehtiyoji. 2. Fuqarolik jamiyatini barpo etish jarayonida axborot sohasini isloh qilish, so’z va axborot erkinligi. 3. Fuqarolik jamiyati boshqaruv myexanizmlari takomillashuvida zamonaviy axborot tyexnologiyalarining roli

1. Insoniyat tarixida axborot ehtiyoji. Har qanday jamiyatda axborot hamisha mamlakat taraqqiyotining ko’zgusi, kishilarning ongi, dunyoqarashi, siyosiy saviyasi shakllanishining asosiy vositalaridan biridir. SHuning uchun ham, axborotga bo’lgan hayotiy ehtiyoj, uni qondirishga xizmat qiluvchi omillarni shakllantirish kishilik taraqqiyotining har bir bosqichida yetakchi o’rinlardan birini egallab kyelgan. Insoniyat tarixida axborot to’plash va tarqatishning dastlabki og’zaki (voizlar, jarchilar, choparlar va boshqalar) va yozma (popiruslardagi, e’lon taxtalari va hakozolardagi) namunalari nomuntazam bo’lsada, qadim zamonlardan yaxshi ma’lum. O’sha davrlardayoq to’laqonli axborot va xabarga talab hamda ehtiyoj turli manbalarda o’z aksini topgan. Zardushtiylik tarixining manbalarida aytilishicha, Zardusht xudoning payg’omi (xabari)ni odamlarga yetkazish orqali bosqinchilik va vayronliklar oldini olish, halol myehnat qilib, tinch-totuv yashash, adolat va haqiqatga sajda qilish kyerakligini o’rgatgan. 30 asrlar oldin bitilib, bizlarga yetib kyelgan “Avyesto”dan har qanday xabar, yangilik o’zining takomilligi, haqiqiyligi, to’liqligi bilan baholanishi, uning yordamida insoniyat yaxshilik va ezgulikka qarab intilishi to’g’risida xulosa qilish mumkin. Ommaviy axborotning asosiy ma’nosini anglatuvchi ma’lumot yig’ish, qayta ishlash va tarqatish hamda tyezkor xabarlar yozib jamiyatni ogoh etish bilan mashg’ul kishilar Amir Tyemur davrida ham bo’lganligi ma’lum. Bu haqda Sohibqironning «Qissai Tyemur»da: «Amr etdimkim, har sarhad va viloyat, lashkar va mamlakatg’a bir axbornavis (xabarlar yozuvchi, ya’ni muxbir) tayin etgaylarkim, sipoh va hokim va ra’iyat va byegona lashkar va mol va manolning mudoxil va maxorij va byegona odamlar va karvonning kirmak va chiqmog’i va hamsoya podshohlar mamlakatining axbori va alarning a’moli va af’oli va uzoq baladalardin dargohimg’a yuz qo’yg’on ulamo va fozil odamlarning ishlar va so’zlarin rostlig’ va durustlig’ bila yozib dargohg’a yiborgaylar» 1 , dyegan fikri buning dalilidir. Dyemak, bo’layotgan hodisa-voqyealar haqida xabar to’plash va 1 Амир Темур Кўрагон. иссаи Темур («Малфузоти Темурий»). Қ – Т.: ДИТАФ, 200 1 . – Б. 285.

davlatni boshqarishda ulardan foydalanish Sohibqiron uchun ham muhim omil bo’lgan. Alloma Alishyer Navoiy ham o’z ijodi va faoliyati davomida xolis va rost axborot masalasiga alohida e’tibor qaratgan. Uning “Hayratul abror” dostonidagi yolg’on xabar byeruvchining ahvoli: Har kishi yolg’onni dyesa, lyek kam Bo’lg’ay edi kosh bu davronda ham. 2 YOki “Farhod va SHirin” dostonida xabarning ijtimoiy ahamiyatiga alohida e’tibor qaratgan mutafakkir ajdodimizning: Erursyen shoh - agar ogohsyen-syen, Agar ogohsyen - syen, shohsyen syen, 3 dyegan misrlari har qanday yangilik, xabar haqiqiyligi, xolisligi, to’liqligi va tyezkorligi bilan baholanganligi, uning yordamida halq irodasi yo’naltirilib turilganidan dalolat byeradi. U mazkur misrasida agar kishi axborotni birinchi bo’lib egallasa, jamiyat tizginini egallashi, aynan xabar sabab barcha halokat va falokatlarning oldini olishi haqidagi pandlari bugungi xabar, axborot boshqarayotgan dunyomiz haqidagi bashoratdyek ko’rinadi. Asrlar oshsada axborotga bo’lgan talablar dyeyarli o’zgargan emas. Aksincha, jamiyat hayotida uning ahamiyati borgan sari oshib borgan va bugungi kunga kyelib mamlakatimiz rivojlanishi strategiyasini shakllantirish va uni byevosita amalga oshirishda tobora katta rol o’ynamoqda. Bu esa ularning fuqarolik jamiyatiga xos asosiy omillardan biriga aylanib borayotganidan dalolat byeradi. 2 Алишер Навоий. Тўла асарлар тўплами. Ўн жилдлик. 6-жилд. – Т.: .Ғ улом номидаги НМИУ, 2011. – Б. 179. Ғ 3 Ўша ерда. - Б. 178.

Mustaqillik yillarida erkin ommaviy axborot vositalari faoliyati uchun zarur bo’lgan huquqiy, ijtimoiy-siyosiy va iqtisodiy shart-sharoitlar shakllandi. OAVning fuqarolik jamiyati instituti sifa tida rivojlantirish yo’lidagi islohotlar izchil davom etmoqda. Diqqatga sa zovor muhim tomoni shundaki, erkin OAVni rivoj lantirmay turib, fuqarolik jamiyati qurish va inson er kinligi, huquqlarini ta’minlash mumkin emasligini jamoatchilik anglab yetdi. Fuqarolik jamiyatini rivojlantirishda so’z va matbuot erkinligini ta’minlash masalasi alohida o’rin egallashini nazarda tutib Prezident I.Karimov shunday dyeydi: «Jamiyatimizni yanada rivojlantirish va sifat jihatidan yangilash borasidagi eng muhim ustuvor yo’nalish – bu inson huquqlari va erkinliklarini, so’z va matbuot erkinligini, shuningdyek, oshkoralikni, jamiyatda o’tkazilayotgan islohotlarning ochiqligini ta’minlaydigan demokratik tamoyillarni so’zda yoki qog’ozda emas, amaliy hayotda joriy qilishdir, dyesak, har tomonlama to’g’ri bo’ladi». Оммавий ахборот воситалари жамият ҳаётининг муҳим элементи: Ф уқароларни улар учун аҳамиятли воқеалар ҳақида долзарб ва ишончли ахборот билан таъминлайди Ш ахсни ижтимойлашувига хизмат қиладиган маърифий, таълим ва тарбиявий вазифаларни амалга оширади И жтимоий ҳаётнинг турли соҳаларидаги мавжуд муаммолар ҳақида жамоатчилик фикрини умумлаштириш ва ифода қилишда иштирок этади Д авлат ҳокимияти ва бошқаруви органларининг фаолиятини танқид ва назорат қилади. ОАВ фуқаролик жамиятида турли ижтимоий гуруҳлар ўртасида мулоқат воситаси ҳамда ижтимоий аҳамиятга молик масалаларни муҳокама қилиш қуроли ҳамдир Оммавий ахборот воситалари жамиятни уюштириш, жипслаштириш, фуқароларнинг ижтимоий фаоллигини рағбатлантириш имкониятига эга.

Mamlakatimizning mustaqillikka erishishi axborot sohasini libyerallashtirish, so’z erkinligini ta’minlashda ham yangi bosqichni boshlab byerdi. O’tgan yillar davomida ushbu sohada kyeng qamrovli islohotlar, ko’plab chora-tadbirlar amalga oshirildi. Bu borada axborot vositalari faoliyatiga oid mukammal huquqiy baza yaratilganligini va u insonlar uchun axborot olish sohasida erkinlik va huquqlarini ta’minlashda muhim rol o’ynayotganligini alohida qayd etish zarur. Avvalo, mamlakatimizda axborot sohasida olib borilayotgan siyosat O`zbekiston Respublikasining Konstitusiyasida byelgilangan ommaviy axborot vositalari erkinligi va qonunlarga muvofiq faoliyat yuritishihar kim fikrlash, so’z va e’tiqod erkinligiga, hamda o’zi istagan axborotni izlash, olish va tarqatish huquqiga ega ekanligi haqidagi mye’yorlarni izchillik bilan va to’laligicha ta’minlanishi asosida amalga oshirilishini qayd etish zarur. SHu ma’noda Prezidentimiz I.A.Karimov ommaviy axborot vositalarining fuqarolik jamiyatidagi roliga alohida to’xtalib: “Ochiq va kuchli fuqarolik jamiyatini bugungi kunda erkin ommaviy axborot vositalari va boshqa fuqarolik jamiyati institutlarining rivojlangan tizimisiz tasavvur etib bo’lmaydi... ularning faoliyati samaradorligini oshirishni ta’minlaydigan zarur mye’yoriy-xuquqiy baza, iqtisodiy va huquqiy kafolatlar yaratilgani ham bu sohadagi katta ishlarimizdan bo’ldi”, dyeb ta’kidlagani byejiz emas. Darhaqiqat, mustaqillik yillarida ommaviy axborot vositalari faoliyatini tartibga soluvchi qonunlarning tahlili bu sohaga oid huquqiy bazani takomillashtirish izchil va tizimli tarzda amalga oshirib borilganligini ko’rsatmoqda. O’tgan yillarda mamlakatimizda yaratilgan huquqiy makon va ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar natijasida bosma nashrlar soni ko’paydi, xususiy gazyeta va tyelyestudiyalar tizimi yuzaga kyeldi. 2. Fuqarolik jamiyatini barpo etish jarayonida axborot sohasini isloh qilish, so’z va axborot erkinligi. Axborot erkinligini ta’minlaydigan konstitusiyaviy mye’yorlar ommaviy axborot vositalari faoliyatini va umuman axborot sohasidagi munosabatlarni tartibga soluvchi boshqa qonunlarda ham takomillashtirilgan.

O'xshashlar

O’zbekiston Respublikasida vijdon erkinligini ta’minlash
AXBOROT VA QAROR QABUL QILISH TIZIMLARI
Avtamatlashtirilgan axborot tizimlarida axborot xavsizligining tashkil etishi
Hozirgi zamon axborot mahsuloti va axborot xizmat ko’rsatish uslublari
Axborot tizimlari va texnologiyalari