Mavzu: Axborotlarga nisbatan xavf xatar tasnifi Reja 1.Kirish 2. Tarmoq xavfsizligini nazorat qilish vositalari 3. Axborotni himoyalash tizimi 4. Axborot tizimlarida Ma’lumotlarga nasbatan xavf-xatarlar 5.Xulosa

Ilmiy va amaliy tekshirishlar natijalarini umumlashtirish natijasida axborotlarga nisbatan xavf xatarlarni quyidagicha tasniflash mumkin. Xavfsizlik siyosatining eng asosiy vazifalaridan biri himoya tizimida potensial xavfli joylarni qidirib topish va ularni bartaraf etish hisoblanadi. Tekshirishlar shuni ko’rsatadiki, tarmoqdagi eng katta xavflar — bu ruxsatsiz kirishga mo’ljallangan maxsus dasturlar, Komp’yuter viruslari va dasturning ichiga joylashtirilgan maxsus kodlar bo’lib, ular Komp’yuter tarmoqlarining barcha obhektlari uchun katta xavftug’diradi. Tarmoq xavfsizligini nazorat qilish vositalari Zamonaviy axborot – kommunikatsion texnologiyalarining yutuqlari himoya uslublarining bir qator zaruriy instrumental vositalarini yaratish imkonini berdi. Axborotlarni himoyalovchi instrumental vositalar deganda dasturlash, dasturiy- apparatli va apparatli vositalar tushuniladi. Ularning funktsional to’ldirilishi xavfsizlik xizmatlari oldiga qo’yilgan axborotlarni himoyalash masalalarini yechishda samaralidir. Hozirgi kunda tarmoq xavfsizligini nazorat qilish texnik vositalarining juda keng spektri ish lab chiqarilgan. Axborotni himoyalash tizimi Axborotning zaif tomonlarini kamaytiruvchi axborotga ruxsat etilmagan kirishga , uning chiqib ketishiga va yo’qotilishiga to’sqinlik qiluvchi tashkiliy, texnik, dasturiy, texnologik va boshqa vosita , usul va choralarning kompleksi — axborotni himoyalash tizimi deyiladi. Axborot egalari hamda vakolatli davlat organlari shaxsan axborotning qimmatliligi, uning yo’qotilishidan keladigan zarar va himoyalash mexanizmining narxidan kelib chiqqan holda axborotni himoyalashning zaruriy darajasi hamda tizimning turini , himoyalash usullar va vositalarini aniqlashlari zarur. Axborotning qimmatliligi va talab qilinadigan himoyaning ishonchliligi bir-biri bilan bevosita bog’liq. Himoyalash tizimi uzluksiz, rejali, markazlashtirilgan, maqsadli , aniq, ishonchli,

kompleksli, oson mukammallashtiriladigan va ko’rinishi tez o’zgartiriladigan bo’lishi kerak. U odatda barcha ekstremal sharoitlarda samarali bo’lishi zarur. Axborot tizimlarida Ma’lumotlarga nasbatan xavf-xatarlar Komp’yuter tizimi (tarmog’i) ga ziyon yetkazishi mumkin bo’lgan sharoit, harakat va jarayonlar Komp’yuter tizimi (tarmog’i) uchun xavf-xatarlar deb hisoblanadi. Avtomatlashtirilgan axborot tizimlariga tasodifiy ta’sir ko’rsatish sabablari tarkibiga quyidagilar kiradi. Ma’lumki, Komp’yuter tizimi (tarmog’i) ning asosiy komponentlari – texnik vositalari, dasturiy-matematik tahminot va Ma’lumotlardir. Nazariy tomondan bu komponentlarga nisbatan to’rt turdagi xavflar mavjud, ya’ni uzilish, tutib qolish , o’zgartirish va sohtalashtirish. Uzilish – qandaydir tashqi harakatlar (ishlar, jarayonlar) ni bajarish uchun hozirgi ishlarni vaqtincha markaziy protsessor qurilmasi yordamida to’xtatishdir, ularni bajargandan so’ng protsessor oldingi holatga qaytadi va to’xtatib qo’yilgan ishni davom ettiradi. Har bir uzilish tartib raqamiga ega, unga asosan markaziy protsessor qurilmasi qayta ishlash uchun qism-dasturni qidirib topadi. Protsessorlar ikki turdagi uzilishlar bilan ishlashni vujudga keltirishi mumkin: dasturiy va texnik. Biror qurilma favqulodda xizmat ko’rsatilishiga muhtoj bo’lsa, unda texnik uzilishlar paydo bo’ladi. Odatda bunday uzilish markaziy protsessor uchun kutilmagan hodisadir. Dasturiy uzilishlar asosiy dasturlar ichida protsessorning maxsus buyruqlari yordamida bajariladi. Dasturiy uzilishda dastur o’z-o’zini vaqtincha to’xtatib, uzilishga taalluqli jarayonni bajaradi. Tutib olish – jarayoni oqibatida g’arazli shaxslar dasturiy vositalar va axborotlarning turli magnitli tashuvchilariga kirishni qo’lga kiritadi. Dastur va Ma’lumotlardan noqonuniy nusxa olish , Komp’yuter tarmoqlari aloqa kanallaridan nomualliflik o’qishlar va hokazo harakatlar tutib olish jarayonlariga misol bo’la oladi.

O’zgartirish – ushbu jarayon yovuz niyatli shaxs nafaqat Komp’yuter tizimi komponentlariga (Ma’lumotlar to’plamlari, dasturlar, texnik elementlari) kirishni qo’lga kiritadi, balki ular bilan manipulyatsiya (o’zgartirish, ko’rinishini o’zgartirish) ham qiladi. Masalan, o’zgartirish sifatida g’arazli shaxsning Ma’lumotlar to’plamidagi Ma’lumotlarni o’zgartirishi, yoki umuman kopg’yuter tizimi fayllarini o’zgartirishi, yoki qandaydir qo’shimcha noqonuniy qayta ishlashni amalga oshirish maqsadida foydalanilayotgan dasturning kodini o’zgartirishi tushuniladi ; Sohtalashtirish – ham jarayon sanalib, uning yordamida g’arazli shaxslar tizimda hisobga olinmagan vaziyatlarni o’rganib, undagi kamchiliklarni aniqlab, keyinchalik o’ziga kerakli harakatlarni bajarish maqsadida tizimga qandaydir sohta jarayonni yoki tizim va boshqa foydalanuvchilarga sohta yozuvlarni yuboradi. Ijlimoiy xavfsizlik - sh axs, oila va jam iyatning hayotiy muhim manfaatlarining ichki va tashqi tahdidlardan him oyalanganligi. Ijtimoiy xavfsizlikning obyekti - milliy va ijtimoiy siyosat tomonidan tartibga solinuvchi xalq turmushi sifati va darajasini taminlovchi ijtim oiytizimning barcha asosiy elementlari. Ijtimoiy rrvojlanish strategiyasi, ularning uzoqligiga, kam bag‘allik darajasiga, turmush darajasidagi mintaqaviy mutanosibligiga, ta ’lim va so g ‘liqni saqlash sifatiga , jamiyatdagi m a’naviyat va madaniyatning umum iy darajasiga va nihoyat, demografik muammolariga ta’siri ma’lum. Ma’naviy xavfsizlik — bugungi kunda inson ma’naviyatiga qarshi yo‘naltirilgan, bir qarashda arzimas bo‘lib tuyuladigan kichkina xabar ham axborot olamidagi globallashuv shiddatidan kuch olib, ko'zg a ko‘rinmaydigan , lekin zararini hech narsa bilan qoplab bo'lmaydigan ulkan ziyon yetkazishi mumkin. Ayniqsa, ommaviy

madaniyat degan niqob ostida ahloqiy buzuqlik va zo'ravonlik, in d ivid u alizm , egotsen trizm g‘oyalarini tarqatish, kerak boisa , shuning hisobidan boylik orttirish, boshqa xalqlaming necha ming yillik an’ana va qadriyatlarini, turmush tarzining m a’n aviy negizlariga bepisandlik , ulamiq o‘porishga qaratilgan xatarli tahdidlar odamni tashvishga solmay qo‘ymaydi. Hozirgi vaqtda axloq sizlik nimada niyat deb bilish va aksincha, asl ma’naviy qadriyatlarni mensimasdan , eskilik sarqiti deb qarash bilan bog‘liq holatlar bugungi taraqqiyotga, inson hayoti, oila muqaddasligi va yoshlar tarbiyasiga katta xavf solmoqda va ko‘pchitik butun jahonda bamisoli balo-qazodek tarqalib borayotgan bunday xurujlarga qarshi kurashish naqadar muhim ekanini anglab olmoqda. Xalqaro xavfsizlik - xalqaro munosabatlar nazariyasida xalqaro xa v fsizlik deganda dunyo ham jamiyatining barqarorligini taminlovchi xalqaro munosabatlar holati tushuniladi. Boshqacha aytganda, xalqaro xav fsiz lik - xalqaro m unosabatlar subyektlariga urush x a v fi yok i suveren hayotiga va m ustaqil rivojiga tashqaridan b o sh q a tajovu z x a v fi b o ‘lm agan holat. B M T N izo m ig a binoan, h o z ir d a xalqaro tinchlikni saqlashga a so siy javob gar sifatida X a v fsiz lik K en gash i belgilangan. Faqat aynan ushbu K engash agressorga nisbatan sanksiya qo‘ llash huquqiga ega. Axborot xavfsizligi - m am lakat m adaniy m ulkining, x o ‘jalik subyektlari va fuqarolar intellektual m ulkining, davlat va kasbiy sirga ega m axsu s m a ’lum otlarning ishonchli him oyalanganligi holati.Harbiy xavfsizlik - harbiy siyosat 0 ‘zb ek iston R espublikasi harbiy doktrinasida ishlab ch iq ilgan nizom larga asosan yuritiladi. H arb iy doktrina - O ‘zb ek iston R espublikasin ing harbiy xa v fsizlig in in g h a rb iy- siyosiy, harbiy-strategik va harbiy-iqtisodiy asoslarini b e lg ilo v c h i rasm iy qarashlar m ajm ui. H arbiy doktrinaning huquqiy a so sin i 0 ‘zb ek iston R espublikasi K onstitutsiyasi, qonunlar ham da harbiy xavfsizlik n i ta ’m inlash sohasidagi 0 ‘zb ek iston R e sp u b lik a sin in g xalqaro shartnomalari tashkil