logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Umumiy
  4. Axborotlarni kompyuterda ifodalash

Axborotlarni kompyuterda ifodalash

Yuklangan vaqt:

08.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

33.2314453125 KB
Ko'chirib olish
Mavzu:Axborotlarni kompyuterda ifodalash Reja: 1. Axborot manbalari 2. Axborot turlari 3. Kompyuterda ifodalash 4. Xulosa Kompyuter belgilarning o‗zini emas, balki shu belgilarni ifodalovchi signallarni farqlaydi. Bunda belgilar signalning ikkita (magnitlangan yoki magnitlanmagan; tok bor yoki tok yo‗q va h.k.) qiymati bilan ifodalanadi. Shartli ravishda bu signalning birinchisini 1 raqami bilan, ikkinchisini esa 0 raqami bilan belgilash qabul qilingan bo‗lib, bunday kodlash axborotni ikkita belgi yordamida kodlash (qisqacha, ikkilikda kodlash) nomini olgan. Shuning uchun kompyuterda saqlanayotgan, qayta ishlanayotgan va uzatilayotgan axborot (son, matn, rasm, tovush) 0 va 1 raqamlarining ketmaketligi ko‗rinishida kodlanishi shart. Ikkilikda kodlash orqali barcha axborot ikkita belgidan iborat, ya‘ni quvvati 2 ga teng bo‗lgan alifbo tilida xabar ko‗rinishida yoziladi. Odatda, kompyuterda tekis kodlash usuli qo‗llanadi, ya‘ni axborotning belgilari 0 va 1 raqamlarining bir xil miqdordagi ketmaketligi ko‗rinishida ifodalanadi. Kodning uzunligi kodlash uchun zarur bo‗lgan variantlarning miqdori bilan aniqlanadi. Ikkilikda kod lashda faqat 2 ta belgi qatnashgani uchun m ta razryadli (xonali, uzunlikdagi) bir-biridan farqli variantlar soni N=2m formula bilan hisoblanadi. Masalan, diada kodida 22=4 ta, triada kodida 23=8 ta, tetrada kodida 24=16 ta birbiridan farqli variant borligini ko‗rgansiz. Agar ikkilik raqamidan iborat kod uzunligi 8 ta razryadli bo‗lsa, u holda 28=256 ta turli xil belgini kodlash mumkin bo‗ladi. Umuman, bizga B ta signalni yoki belgini ikkilikda kodlash kerak bo‗lsa, u holda ikkilik kodi uzunligi (razryadi) bo‗lgan m soni quyidagi tengsizlikdan aniqlanadi: 2m–1 < B ≤ 2m Masalan, 123 ta ismni kodlash uchun 2m–1 < 123 ≤ 2m tengsizlikdan ikkilik kodi uzunligi 7 ga teng ekanligini aniqlaymiz. Kompyuterda yuqori va quyi registrdagi lotin va kirill harflari, o‗nlik sanoq sistemasi raqamlari, qavslar, tinish belgilari, arifmetik amal va boshqa belgilarni kodlash uchun 8 razryadli ikkilik kodlari yetarli bo‗ladi. Shu uzunlikdagi ikkilik kodlari asosida jahon andazalaridagi quyidagi kodlash jadvali – ASCII (American Standard Code for Information Interchange) jadvali qabul qilingan. Zamonaviy kompyuterlarda protsessor vazifasini 10 mm kvadratdan ham kichik yuzali yagona yarim otkazgichli kristalda (kremniy yoki germaniy) joylashgan millionlab mitti tranzistorlardan tashkil topgan mikro- protsessor, yani ota zich integral sxema bajarmoqda. Misol sifatida koradigan bolsak, Intel Pentium Pro mikroprotsessori oz ichida 5,5 milliondan ortiq tranzistorlarni saqlaydi. Protsessorning ish unumdorligi uning tezligi (taktli chastota) va razryadlar soni bilan belgilanadi. Tezlik protsessorning 1 sekundda 14 bajargan amallar miqdori bilan belgilanadi va Gs (gers) bilan ifodalanadi. Masalan, i8086 protsessori 10 MGs (sekundiga 10 million amal) tezlikka ega bolsa, Intel Pentium IV protsessori uchun bu korsatkich 1700 MGs va undan yuqoridir. Protsessorning razryadlari soni uning bir vaqtning ozida baravariga ishlashi mumkin bolgan bitlar miqdori bilan aniqlanadi. Hozirgi kunda 16, 32, 64, 128 razryadli protsessorlar keng qollanilmoqda. Protsessorning tezligini oshirish maqsadida hozirgi vaqtda kesh-xotira, turli matematik soprotsessorlar kabi vositalardan foydalanish yolga qoyilgan. Shu kunlarda protsessorlarning kop yadroli turlari ishlatilmoqda. Protsessor, asosan, quyidagi qismlardan iborat: • arifmetik-mantiqiy qurilma; • malumotlar va adreslar shinasi; • registrlar; • buyruq jamlagichi; • kesh, yani kichik hajmli ota tezkor xotira; Kesh (arab, manbalarida Kashsh, Kass, Kise) - tarixiy shahar va viloyat. Hozirgi Qashqadaryo viloyatining shim.sharqiy qismini egallagan. Dastlab K. Kitob o rnidaʻ bo lgan, keyin 9-10-asrlarda Shahrisabz hududiga ko chgan. K. ʻ ʻ • qozgaluvchan vergulli sonlar matematik soprotsessori. Aniq protsessorga mos i80386, 1632 yozuvi ushbu protsessor 16 razryadli berilganlar shinasi va 32 razryadli adreslar shinasiga ega ekanligini, yani bir vaqtning ozida 16 bit axborot va 232= 4 Gbayt hajmdagi adreslar (adreslar sohasi) bilan ishlash imkoniyati mavjudligini bildiradi. Protsessorning asosiy ishi tezkor xotira qurilmasida joylashgan dasturdan navbatdagi buyruqni oqish va bajarish, natijani yozib qoyish hamda keyingi bajariladigan buyruqni aniqlashdan iborat takrorlanuvchi jarayondir. Bundan tashqari protsessor dastur mazmunidagi boshqarishni amalga oshirish, malumotlarni zarur joydan oqish, lozim joyga yozish, kerak joyga uzatish, boshqa qurilmalarning ishlashini muvofiqlashtirish vazifasini ham bajaradi. Demak, protsessor berilgan dastur va zarur malumotlar asosida inson aralashuvisiz kompyuterning avtomatik ishlashini taminlovchi qurilma ekan. Tezkor xotira qurilmasida (TXQ) ishlash jarayonida protsessor foydalanadigan barcha axborot va dasturlar saqlanadi. Uni tezkor deyilishiga sabab boshqa xotiralarga nisbatan axborot almashinuvi minglab yoki millionlab marotaba tezdir. Tezkor xotira qurilmasida 15 saqlanayotgan malumotlar kom- pyuter elektr manbaidan uzilganda yoki qayta yuklanganda ochib ketadi. Tezkor xotira qurilmasi registr- lardan tashkil topgan. Registr -- malumotlarni ikkilik shaklida vaqtinchalik saqlab turish uchun moljallangan qurilma. Har bir registr oz navbatida triggerlardan tashkil topadi. Trigger mitti elektron sxema bolib, u elektr toki bilan zaryadlangan holda 1 ni, zaryadlanmagan holatda 0 ni ifodalaydi. Registrdagi triggerlarning miqdori kompyuterning necha razryadli ekanini belgilaydi. Registrlar uyachalar (yacheykalar) deb ham yuritiladi. Uyachalarning har bir razryadida bir bit axborot joylashadi (yani 0 yoki 1). 8 bit axborot birlashganda 1 bayt miqdordagi axborotni hosil qiladi. Har bir bayt oz tartib raqamiga, yani adresiga ega boladi. Uyachaning sigimi mashina sozi uzunligini belgilab beradi. Mashina sozining uzunligi baytlarda olchanadi. Mashina sozining uzunligi 2, 4, 8 baytga teng bolishi mumkin. Demak, ketma-ket joylashgan ikki, tort yoki sakkiz bayt birlashib, bitta mashina sozini tashkil etishi mumkin ekan. Har bir xotira uyachasi ham oz adresiga ega, u esa shu uyachadagi boshlangich bayt adresi bilan ifodalanadi. Tezkor xotira qurilmasining boshqacha nomi -- RAM (Random Access Memory -- tanlov boyicha ixtiyoriy kirishli xotira), chunki undagi istalgan adresli uyachaga togridan-togri otish imkoniyati mavjud. Tovush, video va tarmoq platalari asosiy plataga joylashtirilgan yoki alohida bolishi mumkin. Bu platalar protsessor ishini tezlashtirish hamda zaruriy sifat korsatkichiga erishish maqsadida ishlatiladi. Tovush platasi (ing. Sound adapter, adapter -- moslashtiruvchi) -- axborot saqlagichlarga yozilgan raqamli audio- axborotni tovushlarga aylantirib beruvchi qurilma. Qurilmaning chiqish qismiga ovoz kuchaytirgich yoki karnaylarni ulash mumkin. Tovush platasi oz mikro- protsessoriga ega bolib, tovushni kiritishda analog-raqamli ozgartirish va chiqarishida ozgartirishni taminlaydi. Video-plata (ing. Graphics adapter) -- murakkab tasvirlar va millionlab ranglarni qayta ishlashni taminlab beruvchi plata. Bu plata 16 oz mikroprotsessori va tezkor xotirasiga ega boladi. Zamonaviy video-plata hajmli va uch olchovli grafika bilan ishlash imkoniyatiga ega. Hozirgi kundagi juda kop dasturlar va oyinlar 64 Mb yoki 128 Mb sigimli video- platalar bilangina ishlaydi. Tarmoq platasi -- kompyuterni tarmoqqa ulash imkonini beradi. Axborotlarni raqamlar orqali ifodalash. Axborotning miqdori Axborotni ma’lum qoida, qonun va belgilar asosida qayta ifodalash kodlash deb ataladi. Qadimda kodlash maxfiy yozuv uchun foydalanilgan. Rim imperatori Yuliy Sezar begonalar davlat ahamiyatiga ega taalluqli ma’lumotlarni o’qiy olmasliklari uchun shartli belgilardan foydalangan. Uning shartli belgisi b o’yicha alifbo aniq sondagi harfga o’ngga yoki chapga surilar edi. Masalan, biri o’zgarmagan, ikkinchisi bir harfga chapga surilgan ikki qator o’zbekcha harflarni yozaylik: ABVGDEYOJZIYKLMNOPRSTUFXSCHSH’EYUYAUKGXBGDEYOJZI YKLMNOPRSTUFXSCHSH’EYUYAO’QG’H U holda bunday usul bilan "PAXTA" so’zi "RBSUB" ko’rinishda maxfiylashtirilishi mumkin. Huddi shunga o’xshash kodlashning boshqa usulini ko’rish mumkin. Masalan, alifbo harflarni mos raqamlarga mos qo’yib kodlash mumkin: "a" harfini 1,"b" harfini 2 ,"v" harfini 3 va h.k. Shu kabi davom etib, "x" harfini 35 soni bilan kodlaylik. U holda, bunday kodlarda "Paxta" so’zini 17; 1; 23; 20; 1; kabi raqamlar ketma – ketligida yozish mumkin, bu usul eng sodda kodlashdir. Eski telegrafda, masalan axborot Morze alifbosi bilan, ya ’ni nuqta va tirelar ketma-ketligi k o’rinishida kodlashtirishlar va uzatilar edi. Masalan, Morze alifbosida STOP so’zi kabi yozilishi mumkin. Kompyuter ixtiyoriy harfni "tanishi" uchun uning xotirasida harflar har xil usulda yozilgan bo’lishi mumkin. Kompyuter ixtiyoriy harfni" tanishi" uchun uning xotirasida harflar har xil usulda yozilgan bo’lishi kerak. Shuning uchun uning qo’lingizdagi darslikdagi matn harflarini kompyuter tanishi uchun uning xotirasida harf va belgilarning taxminan 2 ming xil k o’rinishlarini saqlash kerak. Bu juda mushkul va qimmatga tushadigan ish. Bu jarayonni soddalashtirish uchun barcha harflarni 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 raqamlari bilan almashtirish mumkin. Shu y o’sinda tinish belgilarini ham raqamlar orqali kodlash imkoniyati b o’ladi. Masalan, nuqtani 36, vergulni 37 bilan va h.k. Tabiiyki, mashina raqamlari emas, balki raqamlarni ifodalovchi signallar farq qiladi. Xullas, kodlash murakkab tushunchani hammasi bo’lib signalning ikki qiymati bilan (magnitlangan yoki magnitlanmagan, manbaga ulangan yoki ulanmagan, yuqori yoki past kuchlanishi va h.k) ifodalashdir. Bu holatning birinchisini 0 raqami bilan, ikkinchisini esa 1 raqami bilan begilash qabul qilingan bo’lib, axborotni ikkilikda kodlash nomini olgan. Bunda har bir murakkab tushuncha, ikkilik belgilari ketma- ketligida ifodalanadi. Shunday qilib, quyidagilar bajariladi: - o’nlik raqamlarini ikkilikda (binarli ) kodlash (I K): -alifbo belgilarini ikkilikda kodlash (axborot almashishning alifboli standart kodi - AASK) Kodlar ikki: tekis va tekis b o’lmagan turda bo’lishi mumkin. Tekis ikkilik belgilariga ega. Tekis b o’lmagan kodga Morze alifbosi misol bo’la oladi, chunki unda har bir harf va raqamga uzun va qisqa signallarning ikkilik ketma-ketligi mos keladi. Masalan, E harfiga birgina nuqta mos kelsa, R harfi uchun t o’rtta tire mos keladi. Hisoblash texnikasida odatda tekis kodlarda foydalaniladi. Shular qatoriga axborotlarni kiritish va chiqarish uchun EHMda foydaniladigan axborot almashinish kodi AAK-8; ikkilik axborot almashinish kodi- IAAK va boshqalarni kiritish mumkin. K o’pgina zamonaviy kompyuterlarda har bir belgiga 8 bitlik (1 bayt) ketma-ketlik mos qo’yiladi. 8 ta 0 va birlardan tashkil topgan turli ketma-ketliklar jami 2*=256 ta bo’lib, ular 256 xil turli belgilarni kodlash mumkin. Masalan, lotin, rus alifbosining katta va kichik harflari, raqamlar, tinish belgilari va boshqa belgilarini kodlash imkonini beradi. Bayt va belgilarning mosligi, ya ’ni har bir kodga mos belgi jadvalda k o’rsatiladi. MDH davlatlarida keng tarqalgan harf raqamli kodlashning AAK-8 (8-xonalik) jadvalni keltiramiz. O’zbek alifbosi harflarining kodlari lotin alifbosi harflarinikidan farq qiladi. Masalan, o’zbekcha katta "I" harfi 11 101 001, "L" harfi 11 101 100 kodlariga ega. Nol va birlar ketma-ketligi bilan grafik axborotlarni ham kodlash mumkin. Gazetadagi rasmga diqqat bilan razm solsangiz u mayda nuqtalardan tashkil topganligini k o’rasiz. Turli poligrafiya uskunalarida bu nuqtalarining zichligi turlicha b o’ladi. Ko’pchilik gazetalardagi rasmlarda bir santimetrlik uzunlikda 24 ta nuqta b o’ladi, yani 10x10 sm li rasm taxminan 60 ming nuqtadan iborat. Agar bular faqat oq va qora nuqtalardan iborat b o’lsa, u holda ularning har birini bir bit bilan kodlasa b o’ladi. Agar nuqtalar har xil bo’lsa, u holda bitta nuqtaga bir bit yetarli bo’lmaydi. Ikki bit bilan nuqtaning 4 xil rangini: 00 - oq, 01 - och kul rang, 10 - t o’q kul rang, 11 - qora rangni kodlashi mumkin. Uch bit sakkiz xil rangni, 4 bit 16 xil rangni kodlash imkonini beradi va h.k. Shuningdek, ovozni ham kodlash mumkin. Musiqaga yozilgan notalar ovozni kodlashning turlaridan biridir. Nota belgilariga raqamlarni mos keltirib, ovozni bitlar orqali ifodalash mumkin. Kompyuter axborotni faqat kodlashtirilgan k o’rinishda qayta ishlaydi. Unga kiritilgan ma’lumotlar xotira qurilmasiga joylashtiriladi. Shuni eslatish zarurki, axborotning mazmuni, uni uzatuvchilarning turi va tashuvchilaridan ma’lumotlarni o’qiydigan kiritish qurilmasining ko’rinishiga bog’liq bo’lmagan holda, ular xotiraga nol va birlar ketma-ketligida yozilishi ma’lum. Yuqorida eslatilganidek, mashina xotirasi katakchalarga ajratilgan. Katakchada aniq uzunlikdagi har qanday ikkilik raqamlari ketma-ketligi saqlanishi mumkin. Bu ketma-ketlik mashina so’zi deb ataladi. Mashina so’zining uzunligi kompyuterning tuzilishi bilan aniqlanadi. Masalan, kompyuterning xotira katakchasi 24 ikkilik belgidan tashkil topgan mashina so’zini saqlashi mumkin. Sonlar, belgilar va k o’rsatmalar ham mashina so’zi yordamida ifodalanib qo’llanilishi mumkin. Kompyuter uchun har bir son maxsus ko’rinishdagi so’zdir. Masalan, haqiqiy sonni tasvirlash uchun uning ishorasi, butun qismi va kasr qismlari ko’rsatilishi kerak, Shuning uchun EHM dastlab mashina so’zining yuqorida sanab o’tilgan xarakteristikalarini aniqlaydi, so’ngra nol va birlar ketma-ketligini aniqlab beradi. Kompyuterlarda sonlarni tasvirlashning ikki: qo’zg’almas va qo’zg’aluvchi vergulli usulidan foydalaniladi. Sonlarni qo’zg’almas vergulli tasvirlash. Sonni qo’zg’almas vergulli tasvirlash uchun kompyuter xotirasining katakchasi ishora va raqamlarga m o’ljallangan xonalarga ajratiladi. Katakchaning xonalari odatda, chapdan o’ngga tomon raqamlar bilan tartiblanadi. Katakchaning bitta xonasiga sonning bir xonasi mos keladi. Bunday sonning butun va kasr qismini ajratadigan vergulning o’rni oldindan belgilanadi. Qo’zg’almas vergulli tasvirlangan sonlar ustida amallar juda sodda bajariladi, chunki vergulning o’rni o’zgarmaydi. Shuning uchun xonalardagi raqamlarni mos ravishda qo’shib qo’yish yetarli. Bu usulning kamchiligi, ishlatiladigan sonlarning chegaralanganligidadir. Haqiqatan EHM 24 xonali xotira katakchasiga ega bo’lib vergul 10-xonadan keyin qo’yiladigan bo’lsa, u holda xotira katakchasidagi absolyut qiymati bo’yicha eng katta son. Sonlarni qo’zg’aluvchi vergulli tasvirlash. Q asosli sanoq sistemasidagi ixtiyoriy a soni (a==0) bu usulda quyidagicha tasvirlanadi: a = M*Q , bu yerda M - a sonining mantissasi deyiladi va u musbat t o’g’ri kasrdan iborat, r - a sonining tartibi deyiladi va u butun son. Q - sanoq sistemasining asosi. Bu usulda tasvirlashning kamchiliklari sonni tasvirlashda belgilar sonining ko’payib ketishi va shu bilan mos holda arifmetik amallarni bajarish jarayonining murakkablashib yuborishidan iborat. Xotira katakchasida sonlarni tasvirlashning ikki usulini k o’rib chiqdik. Shuni aytish kerakki, kompyuterda faqat sonlarni emas, balki turli belgilarni ham tasvirlab ishlatish mumkin. Bunday belgilar ham xotira katakchalarida ularda mos ikkilik kodlari orqali tasvirlanadi. Kompyuterda axborotlarning ko’rinishi: Yuqorida aytilganidek, kompyuter faqat sonli k o’rinishdagi ma’lumotlarni qayta ishlay oladi. Har qanday boshqa ma’lumotlarni (tasvir, tovush, harf, raqam, har xil tinish belgilari va h.k.) kompyuterda qayta ishlash uchun ularni sonli k o’rinishda tasvirlash kerak. Kompyuterda sanoq tizimi uchun ikkilik sanoq tizimi olingan. Shuning uchun har qanday ma’lumotni kompyuterda qayta ishlanadigan bo’lsa, uning ikkilik sanoq tizimida k o’rinishi bilan ish olib borish "bit" deb (yuritiladi) olinadi. 8 ta "bit" ni bir bayt deb nomlangan. Bitta belgi bir baytda ifodalanadi. Hozirgi paytda kompyuterda ishlatiladigan belgilar soni 256 ta. Bularga 10 ta arab raqamlari, 26 ta lotin katta va kichik harflari, katta va kichik rus harflari, har xil arifmetik va tinish belgilari hamda maxsus belgilar kiradi. 1024 baytni bir kilobayt (1K bayt); Xulosa: Ma'lumki, kompyuterlar elektr toki asosida ishlaydi. Kompyuter maxsus qurilmada tokning bor bo'lishini 1 ga teng, aks holda, ya'ni tok bo'lmaganda 0 ga teng axborot deb oladi. Ikkinchi tomondan, axborotlarni kodlash uchun kodlash sistemasi ikkita belgidan iborat bo'lishi yetarli bo’ladi. Endi belgilarni ikkita belgi orqali qanday kodlash mumkinligini ko'rib chiqamiz. Foydalanilgan adabiyotlar: ―Fundamentals of Library and Informational science , by ABDUWAHAB ‖ OLANREWAJU ISSA, Ph.D in 2013, pages – 133. 2. Harris, M.H. History of Libraries in the Western World, 4th ed. (Scarecrow, 2011) Internet resurslar 1. http://en.wikipedia.org/wiki/Library_science 2. http://WWW.rocket-library.com/) 3. http://en.wikipedia.org/wiki/L

Mavzu:Axborotlarni kompyuterda ifodalash Reja: 1. Axborot manbalari 2. Axborot turlari 3. Kompyuterda ifodalash 4. Xulosa

Kompyuter belgilarning o‗zini emas, balki shu belgilarni ifodalovchi signallarni farqlaydi. Bunda belgilar signalning ikkita (magnitlangan yoki magnitlanmagan; tok bor yoki tok yo‗q va h.k.) qiymati bilan ifodalanadi. Shartli ravishda bu signalning birinchisini 1 raqami bilan, ikkinchisini esa 0 raqami bilan belgilash qabul qilingan bo‗lib, bunday kodlash axborotni ikkita belgi yordamida kodlash (qisqacha, ikkilikda kodlash) nomini olgan. Shuning uchun kompyuterda saqlanayotgan, qayta ishlanayotgan va uzatilayotgan axborot (son, matn, rasm, tovush) 0 va 1 raqamlarining ketmaketligi ko‗rinishida kodlanishi shart. Ikkilikda kodlash orqali barcha axborot ikkita belgidan iborat, ya‘ni quvvati 2 ga teng bo‗lgan alifbo tilida xabar ko‗rinishida yoziladi. Odatda, kompyuterda tekis kodlash usuli qo‗llanadi, ya‘ni axborotning belgilari 0 va 1 raqamlarining bir xil miqdordagi ketmaketligi ko‗rinishida ifodalanadi. Kodning uzunligi kodlash uchun zarur bo‗lgan variantlarning miqdori bilan aniqlanadi. Ikkilikda kod lashda faqat 2 ta belgi qatnashgani uchun m ta razryadli (xonali, uzunlikdagi) bir-biridan farqli variantlar soni N=2m formula bilan hisoblanadi. Masalan, diada kodida 22=4 ta, triada kodida 23=8 ta, tetrada kodida 24=16 ta birbiridan farqli variant borligini ko‗rgansiz. Agar ikkilik raqamidan iborat kod uzunligi 8 ta razryadli bo‗lsa, u holda 28=256 ta turli xil belgini kodlash mumkin bo‗ladi. Umuman, bizga B ta signalni yoki belgini ikkilikda kodlash kerak bo‗lsa, u holda ikkilik kodi uzunligi (razryadi) bo‗lgan m soni quyidagi tengsizlikdan aniqlanadi: 2m–1 < B ≤ 2m Masalan, 123 ta ismni kodlash uchun 2m–1 < 123 ≤ 2m tengsizlikdan ikkilik kodi uzunligi 7 ga teng ekanligini aniqlaymiz. Kompyuterda yuqori va quyi registrdagi lotin va kirill harflari, o‗nlik sanoq sistemasi raqamlari, qavslar, tinish belgilari, arifmetik amal va boshqa belgilarni kodlash uchun 8 razryadli ikkilik kodlari yetarli bo‗ladi. Shu uzunlikdagi ikkilik kodlari asosida jahon andazalaridagi quyidagi kodlash jadvali – ASCII (American Standard Code for Information Interchange) jadvali qabul qilingan. Zamonaviy kompyuterlarda protsessor vazifasini 10 mm kvadratdan ham kichik yuzali yagona yarim otkazgichli kristalda (kremniy yoki germaniy) joylashgan millionlab mitti tranzistorlardan tashkil topgan mikro- protsessor, yani ota zich

integral sxema bajarmoqda. Misol sifatida koradigan bolsak, Intel Pentium Pro mikroprotsessori oz ichida 5,5 milliondan ortiq tranzistorlarni saqlaydi. Protsessorning ish unumdorligi uning tezligi (taktli chastota) va razryadlar soni bilan belgilanadi. Tezlik protsessorning 1 sekundda 14 bajargan amallar miqdori bilan belgilanadi va Gs (gers) bilan ifodalanadi. Masalan, i8086 protsessori 10 MGs (sekundiga 10 million amal) tezlikka ega bolsa, Intel Pentium IV protsessori uchun bu korsatkich 1700 MGs va undan yuqoridir. Protsessorning razryadlari soni uning bir vaqtning ozida baravariga ishlashi mumkin bolgan bitlar miqdori bilan aniqlanadi. Hozirgi kunda 16, 32, 64, 128 razryadli protsessorlar keng qollanilmoqda. Protsessorning tezligini oshirish maqsadida hozirgi vaqtda kesh-xotira, turli matematik soprotsessorlar kabi vositalardan foydalanish yolga qoyilgan. Shu kunlarda protsessorlarning kop yadroli turlari ishlatilmoqda. Protsessor, asosan, quyidagi qismlardan iborat: • arifmetik-mantiqiy qurilma; • malumotlar va adreslar shinasi; • registrlar; • buyruq jamlagichi; • kesh, yani kichik hajmli ota tezkor xotira; Kesh (arab, manbalarida Kashsh, Kass, Kise) - tarixiy shahar va viloyat. Hozirgi Qashqadaryo viloyatining shim.sharqiy qismini egallagan. Dastlab K. Kitob o rnidaʻ bo lgan, keyin 9-10-asrlarda Shahrisabz hududiga ko chgan. K. ʻ ʻ • qozgaluvchan vergulli sonlar matematik soprotsessori. Aniq protsessorga mos i80386, 1632 yozuvi ushbu protsessor 16 razryadli berilganlar shinasi va 32 razryadli adreslar shinasiga ega ekanligini, yani bir vaqtning ozida 16 bit axborot va 232= 4 Gbayt hajmdagi adreslar (adreslar sohasi) bilan ishlash imkoniyati mavjudligini bildiradi. Protsessorning asosiy ishi tezkor xotira qurilmasida joylashgan dasturdan navbatdagi buyruqni oqish va bajarish, natijani yozib qoyish hamda keyingi bajariladigan buyruqni aniqlashdan iborat takrorlanuvchi jarayondir. Bundan tashqari protsessor dastur mazmunidagi boshqarishni amalga oshirish, malumotlarni zarur joydan oqish, lozim joyga yozish, kerak joyga uzatish, boshqa qurilmalarning ishlashini muvofiqlashtirish vazifasini ham bajaradi. Demak, protsessor berilgan dastur va zarur malumotlar asosida inson aralashuvisiz kompyuterning avtomatik

ishlashini taminlovchi qurilma ekan. Tezkor xotira qurilmasida (TXQ) ishlash jarayonida protsessor foydalanadigan barcha axborot va dasturlar saqlanadi. Uni tezkor deyilishiga sabab boshqa xotiralarga nisbatan axborot almashinuvi minglab yoki millionlab marotaba tezdir. Tezkor xotira qurilmasida 15 saqlanayotgan malumotlar kom- pyuter elektr manbaidan uzilganda yoki qayta yuklanganda ochib ketadi. Tezkor xotira qurilmasi registr- lardan tashkil topgan. Registr -- malumotlarni ikkilik shaklida vaqtinchalik saqlab turish uchun moljallangan qurilma. Har bir registr oz navbatida triggerlardan tashkil topadi. Trigger mitti elektron sxema bolib, u elektr toki bilan zaryadlangan holda 1 ni, zaryadlanmagan holatda 0 ni ifodalaydi. Registrdagi triggerlarning miqdori kompyuterning necha razryadli ekanini belgilaydi. Registrlar uyachalar (yacheykalar) deb ham yuritiladi. Uyachalarning har bir razryadida bir bit axborot joylashadi (yani 0 yoki 1). 8 bit axborot birlashganda 1 bayt miqdordagi axborotni hosil qiladi. Har bir bayt oz tartib raqamiga, yani adresiga ega boladi. Uyachaning sigimi mashina sozi uzunligini belgilab beradi. Mashina sozining uzunligi baytlarda olchanadi. Mashina sozining uzunligi 2, 4, 8 baytga teng bolishi mumkin. Demak, ketma-ket joylashgan ikki, tort yoki sakkiz bayt birlashib, bitta mashina sozini tashkil etishi mumkin ekan. Har bir xotira uyachasi ham oz adresiga ega, u esa shu uyachadagi boshlangich bayt adresi bilan ifodalanadi. Tezkor xotira qurilmasining boshqacha nomi -- RAM (Random Access Memory -- tanlov boyicha ixtiyoriy kirishli xotira), chunki undagi istalgan adresli uyachaga togridan-togri otish imkoniyati mavjud. Tovush, video va tarmoq platalari asosiy plataga joylashtirilgan yoki alohida bolishi mumkin. Bu platalar protsessor ishini tezlashtirish hamda zaruriy sifat korsatkichiga erishish maqsadida ishlatiladi. Tovush platasi (ing. Sound adapter, adapter -- moslashtiruvchi) -- axborot saqlagichlarga yozilgan raqamli audio- axborotni tovushlarga aylantirib beruvchi qurilma. Qurilmaning chiqish qismiga ovoz kuchaytirgich yoki karnaylarni ulash mumkin. Tovush platasi oz mikro- protsessoriga ega bolib, tovushni kiritishda analog-raqamli ozgartirish va chiqarishida ozgartirishni taminlaydi. Video-plata (ing. Graphics adapter) -- murakkab tasvirlar va millionlab ranglarni qayta ishlashni taminlab

beruvchi plata. Bu plata 16 oz mikroprotsessori va tezkor xotirasiga ega boladi. Zamonaviy video-plata hajmli va uch olchovli grafika bilan ishlash imkoniyatiga ega. Hozirgi kundagi juda kop dasturlar va oyinlar 64 Mb yoki 128 Mb sigimli video- platalar bilangina ishlaydi. Tarmoq platasi -- kompyuterni tarmoqqa ulash imkonini beradi. Axborotlarni raqamlar orqali ifodalash. Axborotning miqdori Axborotni ma’lum qoida, qonun va belgilar asosida qayta ifodalash kodlash deb ataladi. Qadimda kodlash maxfiy yozuv uchun foydalanilgan. Rim imperatori Yuliy Sezar begonalar davlat ahamiyatiga ega taalluqli ma’lumotlarni o’qiy olmasliklari uchun shartli belgilardan foydalangan. Uning shartli belgisi b o’yicha alifbo aniq sondagi harfga o’ngga yoki chapga surilar edi. Masalan, biri o’zgarmagan, ikkinchisi bir harfga chapga surilgan ikki qator o’zbekcha harflarni yozaylik: ABVGDEYOJZIYKLMNOPRSTUFXSCHSH’EYUYAUKGXBGDEYOJZI YKLMNOPRSTUFXSCHSH’EYUYAO’QG’H U holda bunday usul bilan "PAXTA" so’zi "RBSUB" ko’rinishda maxfiylashtirilishi mumkin. Huddi shunga o’xshash kodlashning boshqa usulini ko’rish mumkin. Masalan, alifbo harflarni mos raqamlarga mos qo’yib kodlash mumkin: "a" harfini 1,"b" harfini 2 ,"v" harfini 3 va h.k. Shu kabi davom etib, "x" harfini 35 soni bilan kodlaylik. U

O'xshashlar

Axborotlarning kompyuterda tasvirlanishi
Kompyuterda masalalarni yechish bosqichlari
KOMPYUTERDA MATNLARNI QAYTA ISHLASH TIZIMLARI
Axborotlarni qayta ishlash texnologiyalari
Axborot xavfsizligi va axborotlarni himoyalash usullari . Axborotlarni himoyalashning texnik va dasturiy vositalari. Axborotlarni himoyalash usullari. Identifikatsiya va autentifikatsiya masalalari.