Axborotlarni kompyuterda ifodalash
Mavzu:Axborotlarni kompyuterda ifodalash Reja: 1. Axborot manbalari 2. Axborot turlari 3. Kompyuterda ifodalash 4. Xulosa
Kompyuter belgilarning o‗zini emas, balki shu belgilarni ifodalovchi signallarni farqlaydi. Bunda belgilar signalning ikkita (magnitlangan yoki magnitlanmagan; tok bor yoki tok yo‗q va h.k.) qiymati bilan ifodalanadi. Shartli ravishda bu signalning birinchisini 1 raqami bilan, ikkinchisini esa 0 raqami bilan belgilash qabul qilingan bo‗lib, bunday kodlash axborotni ikkita belgi yordamida kodlash (qisqacha, ikkilikda kodlash) nomini olgan. Shuning uchun kompyuterda saqlanayotgan, qayta ishlanayotgan va uzatilayotgan axborot (son, matn, rasm, tovush) 0 va 1 raqamlarining ketmaketligi ko‗rinishida kodlanishi shart. Ikkilikda kodlash orqali barcha axborot ikkita belgidan iborat, ya‘ni quvvati 2 ga teng bo‗lgan alifbo tilida xabar ko‗rinishida yoziladi. Odatda, kompyuterda tekis kodlash usuli qo‗llanadi, ya‘ni axborotning belgilari 0 va 1 raqamlarining bir xil miqdordagi ketmaketligi ko‗rinishida ifodalanadi. Kodning uzunligi kodlash uchun zarur bo‗lgan variantlarning miqdori bilan aniqlanadi. Ikkilikda kod lashda faqat 2 ta belgi qatnashgani uchun m ta razryadli (xonali, uzunlikdagi) bir-biridan farqli variantlar soni N=2m formula bilan hisoblanadi. Masalan, diada kodida 22=4 ta, triada kodida 23=8 ta, tetrada kodida 24=16 ta birbiridan farqli variant borligini ko‗rgansiz. Agar ikkilik raqamidan iborat kod uzunligi 8 ta razryadli bo‗lsa, u holda 28=256 ta turli xil belgini kodlash mumkin bo‗ladi. Umuman, bizga B ta signalni yoki belgini ikkilikda kodlash kerak bo‗lsa, u holda ikkilik kodi uzunligi (razryadi) bo‗lgan m soni quyidagi tengsizlikdan aniqlanadi: 2m–1 < B ≤ 2m Masalan, 123 ta ismni kodlash uchun 2m–1 < 123 ≤ 2m tengsizlikdan ikkilik kodi uzunligi 7 ga teng ekanligini aniqlaymiz. Kompyuterda yuqori va quyi registrdagi lotin va kirill harflari, o‗nlik sanoq sistemasi raqamlari, qavslar, tinish belgilari, arifmetik amal va boshqa belgilarni kodlash uchun 8 razryadli ikkilik kodlari yetarli bo‗ladi. Shu uzunlikdagi ikkilik kodlari asosida jahon andazalaridagi quyidagi kodlash jadvali – ASCII (American Standard Code for Information Interchange) jadvali qabul qilingan. Zamonaviy kompyuterlarda protsessor vazifasini 10 mm kvadratdan ham kichik yuzali yagona yarim otkazgichli kristalda (kremniy yoki germaniy) joylashgan millionlab mitti tranzistorlardan tashkil topgan mikro- protsessor, yani ota zich
integral sxema bajarmoqda. Misol sifatida koradigan bolsak, Intel Pentium Pro mikroprotsessori oz ichida 5,5 milliondan ortiq tranzistorlarni saqlaydi. Protsessorning ish unumdorligi uning tezligi (taktli chastota) va razryadlar soni bilan belgilanadi. Tezlik protsessorning 1 sekundda 14 bajargan amallar miqdori bilan belgilanadi va Gs (gers) bilan ifodalanadi. Masalan, i8086 protsessori 10 MGs (sekundiga 10 million amal) tezlikka ega bolsa, Intel Pentium IV protsessori uchun bu korsatkich 1700 MGs va undan yuqoridir. Protsessorning razryadlari soni uning bir vaqtning ozida baravariga ishlashi mumkin bolgan bitlar miqdori bilan aniqlanadi. Hozirgi kunda 16, 32, 64, 128 razryadli protsessorlar keng qollanilmoqda. Protsessorning tezligini oshirish maqsadida hozirgi vaqtda kesh-xotira, turli matematik soprotsessorlar kabi vositalardan foydalanish yolga qoyilgan. Shu kunlarda protsessorlarning kop yadroli turlari ishlatilmoqda. Protsessor, asosan, quyidagi qismlardan iborat: • arifmetik-mantiqiy qurilma; • malumotlar va adreslar shinasi; • registrlar; • buyruq jamlagichi; • kesh, yani kichik hajmli ota tezkor xotira; Kesh (arab, manbalarida Kashsh, Kass, Kise) - tarixiy shahar va viloyat. Hozirgi Qashqadaryo viloyatining shim.sharqiy qismini egallagan. Dastlab K. Kitob o rnidaʻ bo lgan, keyin 9-10-asrlarda Shahrisabz hududiga ko chgan. K. ʻ ʻ • qozgaluvchan vergulli sonlar matematik soprotsessori. Aniq protsessorga mos i80386, 1632 yozuvi ushbu protsessor 16 razryadli berilganlar shinasi va 32 razryadli adreslar shinasiga ega ekanligini, yani bir vaqtning ozida 16 bit axborot va 232= 4 Gbayt hajmdagi adreslar (adreslar sohasi) bilan ishlash imkoniyati mavjudligini bildiradi. Protsessorning asosiy ishi tezkor xotira qurilmasida joylashgan dasturdan navbatdagi buyruqni oqish va bajarish, natijani yozib qoyish hamda keyingi bajariladigan buyruqni aniqlashdan iborat takrorlanuvchi jarayondir. Bundan tashqari protsessor dastur mazmunidagi boshqarishni amalga oshirish, malumotlarni zarur joydan oqish, lozim joyga yozish, kerak joyga uzatish, boshqa qurilmalarning ishlashini muvofiqlashtirish vazifasini ham bajaradi. Demak, protsessor berilgan dastur va zarur malumotlar asosida inson aralashuvisiz kompyuterning avtomatik
ishlashini taminlovchi qurilma ekan. Tezkor xotira qurilmasida (TXQ) ishlash jarayonida protsessor foydalanadigan barcha axborot va dasturlar saqlanadi. Uni tezkor deyilishiga sabab boshqa xotiralarga nisbatan axborot almashinuvi minglab yoki millionlab marotaba tezdir. Tezkor xotira qurilmasida 15 saqlanayotgan malumotlar kom- pyuter elektr manbaidan uzilganda yoki qayta yuklanganda ochib ketadi. Tezkor xotira qurilmasi registr- lardan tashkil topgan. Registr -- malumotlarni ikkilik shaklida vaqtinchalik saqlab turish uchun moljallangan qurilma. Har bir registr oz navbatida triggerlardan tashkil topadi. Trigger mitti elektron sxema bolib, u elektr toki bilan zaryadlangan holda 1 ni, zaryadlanmagan holatda 0 ni ifodalaydi. Registrdagi triggerlarning miqdori kompyuterning necha razryadli ekanini belgilaydi. Registrlar uyachalar (yacheykalar) deb ham yuritiladi. Uyachalarning har bir razryadida bir bit axborot joylashadi (yani 0 yoki 1). 8 bit axborot birlashganda 1 bayt miqdordagi axborotni hosil qiladi. Har bir bayt oz tartib raqamiga, yani adresiga ega boladi. Uyachaning sigimi mashina sozi uzunligini belgilab beradi. Mashina sozining uzunligi baytlarda olchanadi. Mashina sozining uzunligi 2, 4, 8 baytga teng bolishi mumkin. Demak, ketma-ket joylashgan ikki, tort yoki sakkiz bayt birlashib, bitta mashina sozini tashkil etishi mumkin ekan. Har bir xotira uyachasi ham oz adresiga ega, u esa shu uyachadagi boshlangich bayt adresi bilan ifodalanadi. Tezkor xotira qurilmasining boshqacha nomi -- RAM (Random Access Memory -- tanlov boyicha ixtiyoriy kirishli xotira), chunki undagi istalgan adresli uyachaga togridan-togri otish imkoniyati mavjud. Tovush, video va tarmoq platalari asosiy plataga joylashtirilgan yoki alohida bolishi mumkin. Bu platalar protsessor ishini tezlashtirish hamda zaruriy sifat korsatkichiga erishish maqsadida ishlatiladi. Tovush platasi (ing. Sound adapter, adapter -- moslashtiruvchi) -- axborot saqlagichlarga yozilgan raqamli audio- axborotni tovushlarga aylantirib beruvchi qurilma. Qurilmaning chiqish qismiga ovoz kuchaytirgich yoki karnaylarni ulash mumkin. Tovush platasi oz mikro- protsessoriga ega bolib, tovushni kiritishda analog-raqamli ozgartirish va chiqarishida ozgartirishni taminlaydi. Video-plata (ing. Graphics adapter) -- murakkab tasvirlar va millionlab ranglarni qayta ishlashni taminlab