Didaktik o’yin texnologiyasi Reja. 1. Didaktik o‘yinlar turlari va maqsadlari. 2.Didaktik o‘yin texnologiyalari amalga oshiriladigan ayrim noana’naviy dar s shakllari.

Didaktik o‘yinlar texnologiyalari o‘quvchi faoliyatini faollashtirish va jadallashtirishga asoslangan. Ular o‘quvchi shaxsidagi ijodiy imkoniyatlarni ro‘yobga chiqaradi va rivojlantirishning amaliy echimlarini aniqlash va amalga oshirishda katta ahamiyatga ega. Didaktik o‘yinlarning asosiy turlari: intellektual (aqliy) va harakatli hamda aralash o‘yinlardan iborat. Bu o‘yinlar ishtirokchilarda aqliy, jismoniy, axloqiy, psixologik, estetik, badiiy, mehnat va boshqa ko‘nikmalarni rivojlantirishga yordam beradi. Ta’lim-tarbiya jarayonida asosan o‘quvchilarda ta’lim olish motivlarini, ularning turli yo‘nalishdagi qobiliyat va qiziqishlarini oshiradigan, biror kasbga moyilliklarini ko‘rsatadigan didaktik o‘yinlardan foydalaniladi. Didaktik o‘yinlar nazariy, amaliy, jismoniy, rolli, ishchanlik va boshqa yo‘nalishlar bo‘yicha turlarga ajratiladi. Hozirda kompyuter vositasidagi didaktik o‘yinlar alohida ahamiyatga ega. Didaktik o‘yinlar o‘quvchilarda tahlil qilish, mantiqiy fikrlash, tadqiq qilish, hisoblash, o‘lchash, yasash, sanash, kuzatish, solishtirish, xulosa chiqarish, mustaqil qaror qabul qilish, guruh yoki jamoa tarkibida ishlash, axloq-odob o‘rgatish, nutq o‘stirish, til o‘rgatish, yangi bilimlar o‘rgatish va boshqa faoliyat turlarini rivojlantirishga yo‘naltirilgan o‘yinlarga ajratiladi. Didaktik o‘yinlardan alohida foydalanish orqali boshqa usullar yordamida erishish qiyin bo‘lgan ta’lim-tarbiyaviy maqsadlarni amalga oshirish ko‘zda tutiladi. Turli o‘quv fanlariga oid didaktik o‘yinlar mavjud bo‘lib, ular shu fanlarni sifatli o‘rgatish maqsadlariga xizmat qiladi. Umumiy o‘yinlar nazariyasiga ko‘ra, mavjud barcha o‘yin turlarini tasniflashda ularni funksional, mavzuli, konstruktiv, didaktik, sport va harbiy o‘yinlar ga ajratiladi. Bularning orasida didaktik o‘yinlar alohida ahamiyatga ega. O‘yinlar maktab yoshidagi bolalarning asosiy faoliyat shakli

hisoblanadi. Bu esa pedagog va psixolog olimlar tomonidan shu yosh davridagi o‘yinlarning ta’lim-tarbiyaviy ahamiyatini o‘rganish va yanada oshirish bo‘yicha tadqiqotlar olib borilishiga asos bo‘ladi. Natijada, 1960-yillar boshidan AQSHda, so‘ngra boshqa g‘arb mamlakatlarida ishchanlik o‘yinlari qo‘llanila boshladi. Ishchanlik o‘yinlari tadqiqotchilari bu usulni eng asosiy, samarali va tejamli ta’lim metodlaridan iborat deb ta’kidlaganlar. Didaktik o‘yinlarning yana bir turi – aqliy hujum usulini birinchi marta 1939 yilda A.F.Osborn qo‘llagan. Bu usulni g‘oyalar banki deb nomlagan. U muammolarni quyidagicha echishga asoslanadi: - muammoli vaziyat yaratish; - g‘oyalarni shakllantirish; - eng yaxshi g‘oyalarni tekshirish, baholash va uni echish bo‘yicha iloji boricha ko‘p, ba’zan, batamom kutilmagan g‘oyalarni berish uchun eng qulay sharoit yaratilishi aqliy hujum mashg‘uloti samaradorligini belgilaydi. Ma’lumki, o‘quvchilarning bilish faoliyati o‘yin faoliyati bilan uyg‘unlashgan darslar didaktik o‘yinli darslar deyiladi. Didaktik o‘yinli texnologiyalar o‘quvchilarning bilim olish faoliyatin o‘yin faoliyati bilan qo‘shib olish borishdan iborat. Didaktik o‘yinlar musobaqa, raqobat, o‘zaro yordam, hamkorlik tarzida olib boriladi. Buning uchun o‘qituvchi didaktik o‘yindan ko‘zda tutilgan maqsad, uni amalga oshirish yo‘llari, o‘yin mazmuni va ishtirokchilari faoliyatini aniqlab oladi. Didaktik o‘yin darslari ta’lim va tarbiya berish, o‘quvchilar faoliyatini yo‘naltirish, kasbga yo‘naltirish, o‘quvchilarning muloqot va nutq madaniyatini rivojlantirish, ular bilimlarini chuqurlashtirish va shaxsni rivojlantirish vazifasini bajaradi.

Didaktik o‘yinli darslarni mazmuniga ko‘ra sahnalashtirilgan rolli o‘yinlar, ijodiy ishbilarmonlik o‘yinlari, konferensiya va o‘yin mashqli darslarga ajratish mumkin. Didaktik o‘yinli darslarning syujetli-rolli, ijodiy, ishbilarmonlar, konferensiyalar va o‘yin mashklar kabi turlari bor. Mazkur darsga hamma o‘quvchilar ular qaysi rolni bajarishidan qat’iy nazar qizqin tayyorgarlik ko‘rishi lozim . Didaktik o‘yinlarni amalda qo‘llash shart-sharoitlari Didaktik o‘yinlarni tanlashda ishtirokchilarning yoshi, bilimi va tarbiyalanganlik darajasi hisobga olinadi. Har bir didaktik o‘yin mashg‘ulotlariga o‘ziga xos xavfsizlik talablari qo‘yiladi. Bu xavfsizlik talablariga to‘liq rioya qilinishi har bir tashkilotchining doimiy e’tiborida bo‘lishi lozim. Bundan tashqari har bir didaktik o‘yin uchun sarflanadigan vaqt miqdorini turli belgilash va unga rioya qilishning o‘ziga xos asoslarini bilish va darsning maqsadiga muvofiq qo‘llash talab qilinadi. Didaktik o‘yin turlarini tanlash mezonlari: - ishtirokchilar tarkibi bo‘yicha – o‘g‘ il bolalar, qiz bolalar, o‘ smirlar, katta yoshdagilar uchun o‘yinlar; - ishtirokchilar soni bo‘yicha – yakka, juftlikda, kichik guru h , katta guru h sinf jamoasi, ra q obatdosh komandalar, sinflararo va ommaviy o‘yinlar; - o‘yin jarayoni bo‘yicha – fikrlash, o‘ ylash, topa g‘ onlik, h arakatlar, musoba q a va bo shq alarga yo‘naltirilgan o‘yinlar; - va q t me’yori bo‘yicha – dars, mash g‘ ulot va q tining reja bo‘yicha ajratilgan q ismi, o‘yin ma q sadiga erishguncha, g‘ olib yoki g‘ oliblar an iq languncha davom etadigan va bo shq a o‘yin lar.

Didaktik o‘yinlar vositalari, ularni tayyorlash va mash g‘ ulotlar samaradorligini oshirish omillari H ar bir didaktik o‘yin jarayonida o‘ziga xos vositalar turlari qo‘ llaniladi va mash g‘ ulot jarayonida ulardan tur l i, unumli va xavfsiz foydalanish lozim. Bu vositalarni q uyidagi turlarga ajratish mumkin: - konselyariya tovarlari – turli o‘ lchamlardagi o q va rangli q o g‘ ozlar, skotch, flomasterlar, ruchka, q alam, chiz g‘ ichlar, q aychi, elim va bosh q alar; - texnika vositalari – proektor, mikrofon, kompyuter; videokamera, videomagnitofon, televizor va bosh q alar; - o‘q uv asbob-uskunalari – o‘q uv laboratoriya va ustaxona ji h ozlari, o‘ lchov asboblari, o‘q uv priborlari, moslama, mexanizm, model va bo shq alar; - ma h alliy va tabiiy materiallardan tayyorlangan vositalar. Didaktik o‘yinlar tashkilotchilari ular uchun ishlatiladigan h ar bir material bilan ishlash, ulardan tegishli didaktik vositalarni tayyorlash h amda xavfsizlikni ta’minlash texnologiyalarini puxta bilishlari va rioya q ilishlari lozim. CHunki didaktik vositalarning sifati, k o‘ zda tutilgan ma q sadlarga mosligi, qulayligi va ulardan turli foydalanish mashg‘ulotlar samaradorligini oshirishga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. 2. Didaktik o‘yin texnologiyalari amalga oshiriladigan ayrim noana’naviy dar s shakllari Ishchanlik o‘yini darsi – dars mavzusi bo‘yicha masalalarni h al etish jarayonida o‘q uvchilarning faol ishtirok etishini ta’minlash orqali yangi bilimlarni o‘zlashtirishish m umkin . Rolli o‘yin darsi – dars mavzusi bo‘yicha masalalarni o‘rganishda o‘q uvchilarga oldindan ma’lum rollarni ta q simlash va dars jarayonida shu rolni bajarishlarini tashkil etish asosida bilimlarni musta h kamlash darsi.