HARBIY XIZMAT OTLARINING ORGANIZMIDA MASHQ QILDIRISH VA MUSOBAQA PAYTIDA PAYDO BO’LADIGAN O’ZGARISHLAR Reja: 1. Sport otlarining shikastlanishlari . 2. Trening davri kasalliklari . 3. Zoogigiyenik talablarni bajarmaslikdan kelib chiqadigan kasalliklar . 4. Mashq vaqtida shikastlanishlarga karshi qo’llaniladigan moslamalar 5. Sport otlarining toliqishi va zo’riqishi . 6. Mikrotravma, bo’g’im va paychalarning zararlanishi 7. Otlarni h addan ziyod mashq qildirish xolati. Travmatik shok 8. Davolovchi reabilita t siya

1 . Sport otlarining shikastlanishlari Sport otlarda shikastlanishlar asosan mashq qildirish jarayonini va musobaqalarni yomon tashkillashtirishdan kelib chiqadi. Undan tashqari, ko’p hollarda sportda yuqori natijalarning orqasidan quvib otlarning fiziologik holati va ko’nikmalik tayyorgarligi xisobga olinmaydi. Trener va chavandoz otning kuchini va chidamliligini oshirish o’rniga organizmning anatomik va fiziologik xususiyatlarini inobatga olinmasdan mashq qildirish (trening) usullarini belgilaydilar. Ayrim hollarda shikastlar sportchi va xizmatkorlarning otga nisbatan bo’lgan noto’g’ri va qo’pol munosabatlaridan kelib chiqishi mumkin. Mashqda birin – ketinlik, ehtiyotkorlik va individual yondoshish prinsiplariga ahamiyat bermaslik otning xolsizlanishi va shikastlanishiga olib keladi. Shikastlar ko’pincha ot to’siqdan sakrab o’tishda, yiqilganida, mashq qilinadigan joyning yaxshi tayyorlanmasligida, sport inventarining nosozligida, taqaning tishlari bo’lmaganida paydo bo’ladi. Otlarni noto’g’ri egarlash yag’rin, yelka, orqa va ko’krak devorining jarohatlanishiga olib kelishi mumkin. Hayvonning haddan ziyod charchashi harakat koordinasiyasi va ishlab chiqilayotgan reflekslar buzilishiga sabab bo’ladi. Shuning uchun yaxshi tayyorlangan ot ham charchagan holida shikastga olib boruvchi hatolarga yo’l qo’yishi mumkin. Tayanch – harakat apparati tomonidan bir xil takrorlanadigan harakatlarni bajarish muskul va paylarning mikrouzilishlariga olib keladi. Sport otlari shikastlarining profilaktikasida og’ir ishdan so’ng ot ishchanligini yuqori darajada va tez tiklashga qaratilgan sharoitlarni yaratish va otda jarohat hamda boshqa kasalliklar paydo bo’lganda uning funksional xususiyatlarini stimulyasiya qilish kabi choralar katta rol o’ynaydi. Bu yerda ot organizmi fiziologik funksiyalarining o’z – o’zidan tiklanishida biologik omillar katta ahamiyatga ega. Bunday omillarga quyidagilar kiradi: otga yaxshi asrash sharoitlarini tashkillashtirish ya’ni toza havo kiradigan, yoruq, to’shamali polga ega dennikda dam oldirish; otni to’liq rasion bilan ta’minlash; rasional treninngni tashkil qilish. 2 . Trening davri kasalliklari

Ot sportining oliy turlarini (vыyezdka) bajaradigan otlarda quyidagi asosiy shikastlar kuzatiladi: tushoq va yelka – kurak bo’g’imlar bog’lamlarining cho’zilishi, yelka kamari muskullarining yallig’lanishi, tuyoq kaftining lat yeyishi, tuyoq aylanasining jarohatlari. Zararlanishlarning hosil bo’lish mexanizmida ot oliy maktab turlarining elementlarini bajarishi paytida oyoq bo’g’imlari va muskullariga tushadigan katta zo’rlanishlar, otni uzoq vaqt mobaynida minish elementlarini bajarishga undaydigan chavandozning malakasizligi, oyoqlarning tug’ma noto’g’ri bosilishi, mashq bajariladigan yerning haddan ziyod qattiqligi yoki yumshoqligi va notekisligi, manej yuzasida mayda toshchalarning mavjudligi va boshq. ishtiroq etadilar. Konkur musobaqasida qatnashadigan otlarda ko’pincha oyoq apparatining muskul va paylari zararlanadi, xususan shikastga barmoq bukuvchi yuza payi va oldingi oyoqlarning o’rta suyaklararo muskullar, yelka – bosh, kurakning o’simta oldi va deltasimon muskullari chalinadi. Qattiq yerda mashq qilishda oldingi oyoqlarning kaftida lat yeyishlar hosil bo’ladi. Undan tashqari konkurda qatnashadigan otlarda kaft suyaklarining periostiti ham kuzatiladi (to’siqqa urib olish natijasida). Uch kurashda qatnashadigan otlarda shikastlanishlar darajasi va og’irligi bo’yicha birinchi o’rinda turadi. Viyezdkada, dala musobaqalarida va to’siqlardan o’tishda oyoqlarning pastki qismlarida lat yeyishlar, tirnalishlar, jarohatlar, pay – bog’lam apparati va muskullarning cho’zilishi, ko’krak va qorin devorlarining lat yeyishi va jarohatlari, tos, yag’rin va orqa sohalarining lat yeyishlari va jarohatlari, oyoq suyaklari va bo’yin umurtqalarining sinishlari kuzatiladi. Besh kurashda qatnashadigan otlarda ko’pincha oyoqlar jarohatlari; bog’lam va pay cho’zilishlari, bilakuzuk bo’g’imining cho’zilishlari kuzatiladi. Aytib o’tilgan shikastlanishlarni oldini olish uchun sportchilar mashqiga ko’proq e’tibor berish, besh kurash uchun mahsus otlarni ajratish va tayyorlash va ularning ishlarini doim kuzatib turish maqsadga muvofiq bo’ladi. 3. Zoogigiyenik talablarni bajarmaslikdan kelib chiqadigan kasalliklar Otlar viyezdkasida shikastlanishlarni oldini olish ko’nikmalariga to’la ega bo’lmagan chavandozlar harakatlari ustidan veterinariya nazorati o’rnatiladi.

Mashq oldidan va undan keyin ot yag’rin va orqasining terisi yaxshilab uqalanadi. Jarohatlar va teri epidermisi zararlanishida ot mashqqa qo’yilmaydi. Tuyoq aylanasi sohasidagi jarohatlarning oldini olish maqsadida tuyoqqa mahsus himoya moslamasi (napyatnik) kiygiziladi. Konkurda qatnashadigan otlarning shikastlanishlarini oldini olish maqsadida trening qoidalariga qat’iy rioya qilish zarur. Yugurish va sakrash maydonchalari ravon, tekis, yaxshi tayyorlangan, sakrashdan keyin kelib tushadigan joy yumshoq bo’lishlari lozim. Yomg’ir va qor yoqqanlarida yer sirpanchoq bo’lishi sababli tuyoqlarga mahsus tishli taqalar biriktiriladi. Tuyoq kafti pastga bo’rtib chiqqan otlar tuyog’ini taqalashda tuyoq ostiga kigizdan tayyorlangan mahsus taglik qo’yiladi. Mashg’ulot va musobaqa davrida bint, nogavka, tizani himoya etuvchi nakolenniklar kiygiziladi. Uchkurashda qatnashadigan otlarning shikastlanishlarini oldini olish uchun ot abzallari yaxshi sifatli va to’g’ri taqilgan bo’lishlari lozim. Hayvonlarni taqalash xususiyatlari musobaqa turi va ob – havo sharoitiga bog’liq. Oyoqlarni shikastlanishdan ximoya qilish uchun turli ximoya moslamalari qo’llanadi (bint, nakolennik, nogavka, bersovka, napyatnik). Potnik quruq, toza, va yetarlicha qalin bo’lishi lozim. Dala musobaqalari va konkurdan keyin birinchi navbatda oyoqlarda sovituvchi muolajalar bajarilishi kerak, keyinchalik esa oyoq paylariga yengil qo’zg’atuvchi malhamlar suriladi va ular issiq o’raladi; otning tanasi iliq suv bilan yuviladi va quritiladi; 3 – 4 soatdan so’ng u yengil qo’zg’atuvchi malham bilan massaj qilinadi va 3 – 4 soatga iliq poponaga o’rab qo’yiladi. Otga qand beriladi, u sug’oriladi va ohirida albatta yayratilishi lozim . 4 . Mashq vaqtida shikastlanishlarga karshi qo’llaniladigan moslamalar Transport nogavkalar uzoq yurishlarda tinchlantiruvchi xususiyatga ega. Nogavkalar bilan ximoyalangan oyoqlar bo’shagan holatda bo’ladi. Nogavkalar old va orqa oyoqlar uchun mo’ljallanadi.

Transport nogavkalar Ot bo’ynini qishda yoping`ich bilan sovuqdan saqlash, bahor va kuzning iliq kunlarida esa shamoldan, xasharotlardan va ifloslanishdan saqlash uchun maxsus kapor qo’llanadi. K apor Ot oyoqlarini cho’zilishlardan va zarbalardan saqlash uchun kombina t siyalashtirilgan bintlar qo’llanadi. Kombinasiyalashtirilgan bintlar ot