MAVZU: Ijtimoiy pedagogikaning kategoriyalari va mexanizmlari. REJA: 1. Pedagogika va ijtimoiy pedagogika kategoriyalari. 2. Ijtimoiy-pedagogik faoliyat. 3. Ijtimoiy ta’lim. Tarbiya va ijtimoiy tarbiya 4.. Ijtimoiy pedagogik mexanizmlar

Ijtimoiy pedagogikaning asosiy kategoriyalari Ijtimoiy pedagogikaning asosiy kategoriyalari Xar bir fanni shu fanning o`rganish predmetiga asoslangan bilimlar tizkmi ajratib turadi. Fanning bilimlar tizimi uning tushuncha va kategoriyalarida o`z aksini topadi. Tushuncha — real olamni bilish jarayonida aks etish shakllaridan biri. Reallikning o`zgaruvchanligi va ko`p qirraliligi tufayli tushunchalar dinamik, rivojlanadigan tavsifga ega. Ular tarixiy holat va hayot sharoitlariga bog`lik, ravishda o`zgaradi. Xar qanday fanning rivojlanishi jarayonida tushunchalar ana shu fan kategoriyalariga birlashadi. Fan kategoriyalari shu fanda qo`llaniladigan yanada kattaroq,, amaliy tushunchalardir.Hammamizga ma'lumki, pedagogika fanining asosiy kategoriyalariga “ta'lim”, “tarbiya”, “ma'lumot” singari tushunchalar kiradi. Shu kategoriyalar asosida “shaxs”, “rivojlanish”, “faoliyat”, “jamiyat”, “ijtimoiylashuv” singari ijtimoiy-gumanitar fanlar uchun umumiy bo`lgan tushunchalar qo`llaniladi. So`nggi yillarda «pedagogik faoliyat” kategoriyasi ham keng qo`llanilmoqda. Ijtimoiy pedagogika fani pedagogikaning yo`nalishlaridan biri sifatida “Ijtimoiy pedagogik faoliyat”, “Ijtimoiy ta'lim” va “Ijtimoiy tarbiya” singari kategoriyalarga ega. Pedagogika va ijtimoiy pedagogika fani kategoriyalarining bir-biridan farqli jihati quyidagi jadvalda aks etgan. Pedagogika hamda ijtimoiy pedagogika fani kategoriyalari P e dagogika Ijtimoiy p e dagogika  · ta'lim  o`qitish  tarbiya  pedagogik faoliyat  ijtimoiy ta'lim  o`qitishning ijtimoiy ji h atlari  ijtimoiy tarbiya  ijtimoiy pedagogik faoliyat  ijtimoiylashuv  ijtimoiy institut  ijtimoiy adaptatsiya  ijtimoiy reabilitatsiya

Pedagogika faoliyat - bu ta'lim-tarbiya vositasida o`quvchilarga ijtimoiy madaniyat tajribalarini singdirishga qaratilgan kasbiy faoliyatdir. Ijtimoiy pedagogik faoliyat - bu bolaning ijtimoiylashuviga, ularga ijtimoiy madaniyat tajribalarini singdirishga, jamiyatda o`z-o`zini boshqarishga sharoitlar yaratishga qaratilgan kasbiy faoliyatdir. U ma'lum shaxsga qaratilgan bo`lib, aniq manzilga yo`naltirilgan faoliyatdir. Ijtimoiy pedagogik faoliyat quyidagi xususiyatlarga ega. ▪ Ta'lim muassasalaridagi ijtimoiy-pedagogik faoliyat, ▪ bolalar tashkilotlaridagi ijtimoiy-pedagogik faoliyat, ▪ bolalarning ijodkorligini oshirish va dam olishini tashkil etishga mas'ul tashkilotlardagi ijtimoiy-pedagogik faoliyat. Ijtimoiy-pedagogik faoliyatning asosiy yo`nalishlari qo`yidagilar hisoblanadi. ▪ dezadaptatsiyaga uchragan bolalarni profilaktika qilish, ▪ ijtimoiy me'yorlardan chekingan (o`qish) bolalarni ijtimoiy reabilitatsiya qilish .Bu ishlar ikki shaklda amalga oshiriladi: 1.Bevosita bolaning o`zi bilan olib boriladigan ishlar. 2.Bolaning ijtimoiy muhit bilan aloqasida vositachilik qilishi. Ijtimoiy pedagogikaning asosiy kategoriyalaridan biri bo`lgan ijtimoiy ta'lim kategoriyasi ikki tomonlama xususiyatga ega. Birinchidan, ijtimoiy ta'lim-bu bolaning ijtimoiylashuviga yordam beruvchi ijtimoiy bilim, ko`nikma va malakalarni shakllantirish jarayonidir. Ikkinchidan, ijtimoiy ta'lim-bu ijtimoiy soqada ishlash uchun maxsus tayyorgarlik ko`rish jarayonidir. Ijtimoiy tarbiya esa bolaning ijtimoiylashuviga qaratilgan ijtimoiy ahamiyatga molik fazilatlarni shakllantirish jarayonidir. Ijtimoiy tarbiya muammolari xususida A.V.Mudrik, V.D.Semyonova, G.N.Filova singari olimlar tadqiqotlar olib borgan. Ijtimoiylash u v jarayonida bola jamiyat, ijtimoiy m u nosabatlar, ijtimoiy makrm, ijtimoiy xulk.-atvorning me’yor va k o idalari h a qid agi t u rli bilimlarni, jamiyatga k o` nikishiga yordam ber u vchi t u rli k o` nikma va malakalarni u u zlashtiradi. B u j a r a yon, a yni qsa ,

b o l a likd a j u d a j a d a l s u r’ a tl a r bil a n a m a lg a o sh a di. Ma’lumki, bola besh yoshgacha u ning keyingi h ayotida o` z aksini top u vchi ni h oyatda k o` p bilimlarni oladi. Bola ijtimoiylash u vining ajralib t u r u vchi x u s u siyati, u ning jamiyat ilgari s u rayotgan yurish-t u rish me’yorlariga baxo berishi va nazorat q ilishin i ng q iyinligidadir. U b u larni fa qat o `zlashtirib boradi, sh u ning u chun h am bola shaxsining ijtimoiylash u v jarayonida ota-onalar, q arindoshlar, u lar bilan ishlayotgan m u taxasislarning (psixolog, shifokor, pedagog va sh u kabilar) ta’siri katta b o `lib, bolalarni, h ayotda zar u r ijtimoiy bilimlarni e rtaro q ; va yaxshiro q ; o `zlashtirishlari, u larni h ayotda qo `llashga intilishlari aynan u larga bog`li q dir. B u ning ijtimoiy pedagogika bilan bog`li ql igi sh u ndaki, maktab yoki bosh q a ta’lim m u assasida ta’lim olish jarayonida bola, avvalo, akademik bilimlarni o `zlashtiradi. Bir oq sh u bil a n bir v aq td a u nd a m ua yyan tiziml a shg a n ijtim o iy bilim, k o `nikm a v a m a l a k a l a r sh a kll a n a di. Bu bilim, k o `nikma va malakalar ijtimoiylash u v jarayonida — bolaga maxs u s yordam kerak b o `lganda — j u da zarur b o `ladi. Bolaning ijtimoiylash u viga yordam beradigan ijtimoiy bilimlarni yetkazish, ijtimoiy k o `nikma va malakalarni shakllantirish jarayoni ijtimoiy ta’lim deyiladi. Tarbiya va ijtimoiy tarbiya. Tarbiya pedagogikaning asosiy ob’ekti sifatida pedagogikaning rivojlanish tarixi mobaynida olimlarning di qq at markazida b o `lib kelgan. S hu bilan birga, “tarbiya” t u sh u nchasining mazm u ni amaliy a h amiyatga e ga. C hu nki b u t u sh u ncha pedagogik faoliyatning vazifa va ma qs adlariga asosiy yondash u vlarni belgilaydi. Tarbiya ijtimoiy h ayotning doimiy va u m u mi y kategoriyasidir. Tarbiyaning ijtimoiy qamrovi u ning l u g`aviy ma’nosidan ancha kengdir. S hu ni h isobga olib, ijtimoiy tarbiyani insonning qo biliyati, bilimi, qa driyatlar, u yashayotgan jamiyatga m u nosabatidan iborat imkoniyatlarini rivojlantirishga yordam ber u vchi, maxsus tarbiya tashkilotlarida amalga oshiriladigan jarayon sifatida ko’rib chiqish lozim. Boshqa so’zlar bilan ifodalaydigan bo’lsak ijtimoiy tarbiyaning maqsadi insonni ijobiy rivojlanishga qaratilgan sharoitlar yaratish jarayoniga yo’naltirishdir. Bu sharoitlar individual va guruxiy sub’ektlarning uchta o’zaro bog’liq va shu paytning o’zida mazmuni, shakli va usuli jixatidan nisbatan mustaqil bo’lgan jarayonlarni qamrab oladi: bolalar, o’smirlar, o’spirinlar ijtimoiy

tajribasini tashkil qilish, ularning ta’lim olishlarini ta’minlash hamda ularga individual yordam ko’rsatish. Ijtimoiy tajribani tashkil qilish gurux (jamoa) larning maishiy va xayotiy faoliyatini tashkil qilish, guruxdagi o’z- o’zini bopqarish faoliyatini rag’batlantirish va norasmiy mikroguruxlarga ta’sir etish orqali amalga oshiriladi. Ijtimoiy tajriba keng ma’noda turli ko’nikma va malakalar, bilim va fikrlash usullari, yurish-turish me’yori va stereotiplari, qadriyatlar, odamlar bilan munosabatga kirishish tajribasi, moslashish tajribasi, shuningdek o’z- o’zini anglash, o’ziga ishonch, o’z ijtimoiy xayot yo’lini belgilash va shu yo’ldan borish tushuniladi. Ta’lim o’z ichiga qo’yidagilarni oladi: uzliksiz tizimli ta’lim (rasmiy ta’lim), madaniyatni targ’ib qilish va tarqatish, o’z-o’zini shakllantirishga va mustaqil ta’lim olishga yo’naltirish. Individual yordam insonga muammolarni hal qilishda, o’z- o’zini rivojlantirishda, jamiyatdagi mavqeini, o’rnini yuksaltirishda namoyon bo’ladi. Individual yordam boshqa insonlarning ehtiyojlarini qondirishga zarur bo’lgan bilim, malakalarni o’zlashtirishda insonga ongli yordam berish, uning o’z qadrini bilishi, o’z-o’zini anglashi hamda unda oila, gurux va jamiyatga mansublik hissini rivojlantirishdir. Tabiiyki, ijtimoiy tajriba ta’lim va individual yordamning usul, shakl, mazmun, tavsifi va jadalligi bevosita tarbiyalanuvchilarning yoshi, jinsi, qaysi kasb egasi ekanligi va ularning qaysi ijtimoiy madaniy soxaga mansubligiga bog’lik. Bu jihatlar turli ta’lim muassasalari va tashkilotlarida farqlanib, bu farq tashkilot turiga, unda faoliyat yuritadigan pedagoglarning amalga oshirayotgan ishlariga bosg’iq. Ijtimoiy tarbiya jarayonidagi o’zaro munosabat shu jarayonning sub’ektlari orasidagi axborot, faoliyat usullari va qadriyatlar almashinuvidir. Bunday munosabat ijtimoiy jihatdan tabaqalashgan, alohida ko`rinishga ega. Chunki o’zaro munosabatning aniq ishtirokchilari muayyan etnik ijtimoiy va ijtimoiy psixologik guruhlar vakili bo’la turib, o’z munosabatlarida u yoki bu darajada ular mansub guruxlarga tegishli ijtimoiy xulqni amalga oshirishadi. - Umuman olganda, o’zaro