logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Umumiy
  4. Ijtimoiy-siyosiy qadriyatlar demokratik prinsiplarni joriy qildirish asoslari

Ijtimoiy-siyosiy qadriyatlar demokratik prinsiplarni joriy qildirish asoslari

Yuklangan vaqt:

17.12.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

58.20703125 KB
Ko'chirib olish
Ijtimoiy - siyosiy qadriyatlar demokratik prinsiplarni joriy qildirish asoslari . 1. Ijtimoiy-siyosiy qadriyatlarning demokratik boshqaruvni ta'minlashdagi roli 2. Ijtimoiy-siyosiy qadriyatlar va demokratik prinsiplar o'rtasidagi bog'lanish. 3. Barqarorlik, tinchlik, millatlararo totuvlik-jahon xamjamiyatiga yo‘lovchi ijtimoiy-siyosiy qadriyatlar ekanligi. 1. Ijtimoiy-siyosiy qadriyatlarning demokratik boshqaruvni ta'minlashdagi roli jtimoiy-siyosiy qadriyatlar - bu jamiyatlar tuzilishi, faoliyati va yo'nalishini boshqaruvchi asosiy printsiplar bo'lib, ular insonlar va institutlar o'rtasidagi o'zaro munosabatlarga chuqur ta'sir ko'rsatadi. Demokratik tizimlarda bu qadriyatlar jamiyatning adolatli, inklyuziv va xalqqa xizmat qiluvchi boshqaruv tizimlarini yaratishda muhim rol o'ynaydi. Bu qadriyatlarning mohiyati fuqarolarning tengligi va huquqiy tenglikni ta'minlash, shaxsiy erkinliklarni himoya qilish, hukumatni javobgar qilishga qaratilgan bo'lib, demokratik jamiyatlarda hayotning asosiy omillarini tashkil etadi. Demokratik prinsiplar, masalan, siyosiy tenglik, inson huquqlarini himoya qilish, shaffoflik va qonun ustuvorligi, bu qadriyatlar asosida rivojlanishi uchun kerakli ahamiyatga ega. Demokratiyani qo'llab-quvvatlovchi asosiy ijtimoiy-siyosiy qadriyatlari quyidagilar: Tenglik: Barcha fuqarolar uchun teng huquq va imkoniyatlarni ta'minlash Tenglik - bu demokratik boshqaruvning asosiy ustunlaridan biri. Bu tamoyil, jamiyatdagi barcha shaxslar, ular jinsiga, irqi, ijtimoiy maqomiga yoki boshqa belgilarga qaramasdan teng huquq va imkoniyatlarga ega bo'lishi kerakligini ta'kidlaydi. Demokratik tizimda bu, siyosiy kuch, vakillik va ishtirok etishda teng imkoniyatlarni ta'minlashni anglatadi. Hukumat tomonidan qonunlar asosida teng himoya va huquqiy manfaatlarni ta'minlash, jamiyatda diskriminatsiyaning oldini olishga yordam beradi. Tenglikni targ'ib qilish orqali demokratiya barcha ovozlarning eshitilishiga va siyosatlarning jamiyatning turli ehtiyojlariga javob berishiga erishadi. Erkinlik: Shaxsiy erkinliklarning ahamiyati Erkinlik - demokratik jamiyatning ajralmas qadriyatidir. U shaxsiy erkinliklar, masalan, so'z erkinligi, yig'ilish erkinligi, matbuot erkinligi va shaxsiy hayotga hurmat qilish kabi ko'plab huquqlarni o'z ichiga oladi. Demokratik jamiyatlarda erkinlik fuqarolarga o'z fikrlarini erkin ifoda etish, siyosiy muhokamalarda ishtirok etish va hukumatni hisobdor qilish imkonini beradi. Bu erkinlik shuningdek, innovatsiyalarni, ijodkorlikni va o'zini ifoda etish erkinligini rag'batlantiradi, bu esa jamoatchilik maydonini shakllantirib, turli g'oyalarni bahslashish va tarqatish imkonini yaratadi. Erkinlik bo'lmasa, demokratiya to'g'ri ishlamaydi, chunki fuqarolar siyosiy jarayonlarda ishtirok etishi va ularning qarorlariga qarshi fikr bildirish imkoniga ega bo'lishi kerak. Adolat: Qonun oldida adolatli muomala va adolatga teng kirish Adolat shundaki, barcha shaxslar jamiyatda teng va adolatli ravishda muomalaga tushishi kerak. Demokratiyada adolat faqat jinoyatlar uchun jazolash haqida emas, balki inson huquqlarini himoya qilish va adolatli huquqiy xizmatlarga teng kirish imkoniyatlarini ta'minlash haqida hamdir. Qonun ustuvorligi, qonunlarning izchil va adolatli ravishda qo'llanilishini ta'minlashda muhim rol o'ynaydi. Demokratik jamiyatda adolat jamiyatdagi barqarorlikni ta'minlash, hisobdorlikni kuchaytirish va inson huquqlarini himoya qilishga yordam beradi. Adolat amalga oshirilganida, bu demokratik institutlarga bo'lgan ishonchni oshiradi va hukumat bilan fuqarolar o'rtasidagi muvozanatli munosabatlarni saqlashga yordam beradi. Ishtirok : Fuqarolarning demokratik jarayonda faol ishtirok etishning ahamiyati Ishtirok - bu demokratik boshqaruvning poydevori. Demokratiyaning asosiy tamoyili shundaki, xalq o'z kelajagini shakllantirish huquqiga ega bo'lishi kerak. Bu huquq saylovlarda ovoz berish, jamoat munozaralarida ishtirok etish, fuqarolik jamiyatlarida faoliyat yuritish va hokimiyat uchun nomzod bo'lishni o'z ichiga oladi. Faol ishtirok hukumatni xalqning ehtiyojlariga mos ravishda javobgar qilishga yordam beradi va siyosatlar jamiyatning manfaatlari asosida yaratilishiga ta'sir qiladi. Bundan tashqari, ishtirok siyosiy javobgarlikni oshiradi va hokimiyatning bir necha shaxslar yoki guruhlar qo'lida jamlanishini oldini oladi. Demokratiya fuqarolar faol ishtirok etadigan tizimda rivojlanadi va ular saylangan vakillarni javobgarlikka tortish imkoniga ega bo'lishi kerak. Ijtimoiy-siyosiy qadriyatlar, masalan, tenglik, erkinlik, adolat va ishtirok, demokratik printsiplarga bevosita ta'sir qiladi. Bu qadriyatlar demokratik tizimlarni shakllantirishda asosiy poydevor bo'lib xizmat qiladi va demokratik institutlarning faoliyatini boshqaradi. Siyosiy tenglik tamoyili, masalan, tenglik qadriyatiga to'g'ridan-to'g'ri bog'liqdir. Demokratiyada har bir shaxsda teng siyosiy huquqlar bo'lishi, ularning ovozi boshqa fuqarolarni boshqarish huquqiga ega bo'lishi kerak. Bu qadriyatlar erkin va adolatli saylovlar orqali ifodalanadi, bunda fuqarolarning xohish-irodalari aks etadi. Erkinlik prinsipi ham demokratik boshqaruv uchun muhimdir. Shaxsiy erkinliklar, masalan, so'z erkinligi, fuqarolarga o'z fikrlarini erkin bildirish va siyosiy jarayonlarda qatnashish imkoniyatini beradi. Bu erkinlik demokratik jamiyatlarni shakllantirishga yordam beradi, chunki fuqarolar o'z fikrlarini erkin ifoda etib, hukumatning faoliyatini tekshiradi. Adolat tamoyili esa, demokratik amaliyotlarning faqat amalga oshirilishi emas, balki jamiyatda teng va adolatli tarzda qo'llanilishi kerakligini ta'minlaydi. Bu jamiyatning barcha a'zolari teng huquqlarga ega ekanligini va qonunlar faqat xolis ravishda ishlashini ta'minlaydi. Nihoyat, ishtirok tamoyili demokratik printsiplarga eng bevosita bog'langan tamoyildir. Demokratiya faqat fuqarolarning siyosiy jarayonlarga faol ishtirok etishi orqali ishlaydi. Jamiyatda ishtirok etish faolligini rag'batlantirish shaffoflikni ta'minlaydi, korrupsiyani kamaytiradi va davlat siyosati fuqarolarning manfaatlarini aks ettiradi. Dunyodagi real misollar, masalan, Skandinaviya mamlakatlari - Shvetsiya va Daniya, tenglikni ta'minlaydi va universal ta'lim va sog'liqni saqlashni taqdim etadi, bu demokratik qadriyatlarni va adolatni mustahkamlashga yordam beradi. Qo'shma Shtatlar konstitutsiyasi esa so'z erkinligi va matbuot erkinligini demokratik printsiplarning ajralmas qismi sifatida qabul qiladi, ularning boshqaruv tizimi esa fuqarolarning ishtiroki orqali rivojlanadi. Ijtimoiy-siyosiy qadriyatlarning demokratik boshqaruvni ta'minlashdagi ahamiyatini kamaytirib bo'lmaydi. Tenglik, erkinlik, adolat va ishtirok demokratik tizimlarning asosini tashkil etadi va ularning rivojlanishiga yordam beradi. Ushbu qadriyatlarni rivojlantirish, himoya qilish va faol ravishda targ'ib qilish demokratik tizim Mustaqillik arafasida mamlakatimiz, jamiyatimiz nihoyatda murakkab, qarama-qarshiliklarga to‘la, ammo zudlik bilan echilishi zarur bo‘lgan muammolarga duch keldi. Birinchidan, 80-yillarning ikkinchi yarmida yuzaga kelgan iqtisodiy tanglikni bartaraf etish, xalqni oziq-ovqat, iste’mol mollari bilan ta’minlash lozim edi. Totalitar tuzum davrida shakllantirilgan iqtisodiy tizim ishlamayotgan, xalq o‘zini o‘zi boshqarishga o‘rgatilmagan, barcha narsalarni markaziy idora, davlat hal etadi, degan prinsip, qarash ongda hukmron edi. «Sobiq Ittifoqda hokimiyat bo‘lmagani va qizil mafkura orqali boshqaruv, huquqiy asoslarning yo‘qligi, milliy uyg‘onish jarayonlari hamda iqtisodiy o‘zgarishlar tartibsizlik va ziddiyatlarni kuchaytirdi.» 1 . Ikkinchidan , kommunistik mafkuraning etnosiyosatga oid nazariyalari samarasiz bo ‘ lib , xalqlar o ‘ z qadriyatlarini « sotsialistik millat » ga qurbon etishni istamadi . Siyosiy anomiya iqtisodiyot va jamiyatni qamrab olib , totalitarizm va demokratiya , kommunistik mafkura va umuminsoniy qadriyatlar o ‘ rtasida to ‘ qnashuvlarga sabab bo ‘ ldi . Bu Gruziya , Ozarbayjon , Qirg ‘ iziston va O ‘ zbekistonda turli ijtimoiy - siyosiy voqealar shaklida namoyon bo ‘ ldi » 2 . Uchinchidan , Bunday murakkab va qiyin vazifalarni faqat davlat o ‘ z zimmasiga olishi mumkin edi . Shuning uchun I . A . Karimov ijtimoiy - siyosiy tizimni isloh qilish tashabbusi bilan chiqdi . « Yangi jamiyatni qurishda har bir kishining siyosiy , iqtisodiy , ijtimoiy va ma ’ naviy erkinligini ta ' minlaydigan sharoitlar yaratilishi zarur » 3 . 1 Жўраев Н. Тарих фалсафасининг назарий асослари. – Т.: Маънавият, 2008. – Б. 287. 2 Ўша асар.-Б. 287-288. 3 Каримов И.А. Ўзбекистон: миллий истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура. Т.1.-Т.: Ўзбекистон, 1996. - Б. 15. Kuchli milliy davlat barpo etish nafaqat yangi ijtimoiy - siyosiy tizimni shakllantirishga , xuddi shuningdek , jamiyatni ma ’ naviy yangilanishiga ham taalluqlidir . Bu quyidagilarda namoyon bo‘ladi: 1. Davlat barcha, shu jumladan, ma’naviyat sohasidagi islohotlarning tashabbuskoridir. 2. Kuchli davlat kuchli mafkuraga tayanadi. 3. . Davlat va mafkuraning kuchi yuksak ma’naviyatli yangi avloddadir. Milliy davlatchilikni tiklash-kuchli milliy davlatni shakllantirishning asosiy shartlaridan biridir. Mazkur vazifa xalqimizning tarixiy-madaniy an’analariga, ma’naviy qadriyatlariga hamda siyosiy-ijtimoiy tajribalariga suyanishni taqozo etadi. Sharqda davlat ishlari, uni boshqarish ma’naviy qadriyatlar bilan uyg‘un olib borilgan, boshqarish faoliyati, ayniqsa, shoh, hukmdor hayot tarzi, o‘z vazifasiga munosabati ma’naviy-axloqiy mezonlar, qadriyatlar orqali baholangan. Buni «sharqona demokratiya» deb atash mumkin. «Sharqona demokratiya insonning ichki va ma’naviy kamolotidan boshlanib, shu orqali etuk davlat va ideal jamiyatni barpo etishga intiladi» 4 . Mazkur yaxshi fazilat va xislatlarga Nizomulmulk hayo, yaxshi xulq, halimlik, kechirish, tavoze, saxovat, sabr, sidq, shukr, rahm, ilm, aql, adl kabilarni kiritadi. Yusuf Xos Hojibning «Qutadg‘u bilig» asarida davlat va jamiyatni boshqarishda subirdinatsiya va ierarxiya Aql (O‘g‘dulmish) timsolida namoyon bo‘ladi. Mutafakkir aqlni (O‘g‘dulmishni) asar markaziga qo‘yar ekan, aynan u orqali o‘ziga xos, aytish mumkinki, sharqona davlatchilik konsepsiyasini bayon qiladi. Ushbu konsepsiyada shoh amaldorlar, maslahatchilar, elchilar, kotiblar, xizmatkorlar va fuqarolardan farq qiluvchi sifatlarga ega shaxs sifatida tasvirlanadi. U kuchli bir idrok sohibi, yuksak farosat egasi, ko‘ngli ezgulik nuriga to‘la, ish yuritish ustasidir. Bundan tashqari, u barcha ishlarda tajribali, g‘ayirlikka sezgir, oqillik bobida ibratli, 4 Мусаев Ф. Демократик давлат қуришнинг фалсафий-ҳуқуқий масалалари. –Т.: O’zbekiston, 2007. – Б. 36. zakovatli, ma’rifatparvar, yoshlarga tayanuvchan, adolatpesha, sadoqat sifatining sohibi kabi 12 fazilatni o‘zida mujassam etadi 5 . Mazkur ma’naviy-axloqiy konsepsiyaga, merosga tayanish milliy davlatchiligimizni tiklash tamoyiliga aylangan. O‘tish davrining ziddiyatlari, murakkabliklari ayrim kishilarda, doiralarda «inkorni inkor» qilishni keltirib chiqaradi, ularni goh milliy egoizm, goh nigilizm tomon og‘ishiga olib keladi. Bunday paytda davlatning milliy va umuminsoniy qadriyatlar borasidagi aniq pozitsiyasi bo‘lishi shart. SHuning uchun ham mustaqillikka qadam tashlagan ilk kunlardayoq davlatimizning bu boradagi siyosatini, pozitsiyasini aniq ifodalanagan Barcha xalqlar umuminsoniy qadriyatlarga erishishga intilmoqda, O‘zbekiston ham bundan mustasno emas. Inson huquqlari va demokratiya mamlakatimizning milliy manfaatlari, an’analari hamda xalqning axloqiy tajribasi va sezgirligi bilan uyg‘unlashgan holda rivojlanmoqda» 6 . Respublikamizda 60 dan ziyod xalqaro huquqiy hujjatlar ratifikatsiya va implimentatsiya qilingan. Mazkur huquq va me’yorlardan foydalanish shakli va turini fuqaroning o‘zi erkin tanlaydi, ularga to‘la amal qilinishini esa davlat kafolatlaydi. Shu tariqa davlat fuqaro oldidagi burchini, vazifasini bajaradi. Bugun davlat o‘zining etnosiyosati tufayli kuchlidir. Polietnik muhit davlatni kuchli, oqilona yo‘lga qo‘yilgan, millatlararo integratsiyani mustahkamlashga xizmat qiladigan etnosiyosat yurgizishga undamoqda. «Millatning qadr-qimmati va g‘ururi muqaddas bo‘lib, u til, qadriyatlar va o‘zlikni anglash orqali shakllanadi. Millatning kuchi sonida emas, balki millatparvar shaxslar faoliyatida namoyon bo‘ladi. Kichik millatlar ham buyuk shaxslar orqali taraqqiyotga katta hissa qo‘sha oladi» 7 . Masalan, O‘zbekistonda 130 dan ziyod millat va elat vakillari yashaydi. Ular o‘rtasidagi totuvlik, hamkorlik, do‘stlik davlatimizning oqilona etnosiyosati natijasidir. Aynan mazkur etnosiyosat sababli barcha millat va 5 Қаранг: Ёқубов А. «Қутадғу билиг»да давлатчилик концепцияси. –Т.: Абдулла Қодирий, 1997. – Б.32- 33; Мусаев Ф. Демократик давлат қуришнинг фалсафий-ҳуқуқий асослари. –Т.: O’zbekiston, 2007. – Б. 38. 6 Каримов И.А. Ўзбекистон: миллий истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура. Т.1. – Т.: Ўзбекистон, 1996. – Б. 79. 7 Отамуродов С. Глобаллашув ва миллат. – Т.: Янги аср авлоди, 2008. – Б. 62. elatlar jamiyatda amalga oshirilayotgan islohotlarga faol qatnashmoqda, ular O‘zbekistonda demokratik davlat qurishda ishtirok qilishni o‘z burchi deb biladi. Respondentlarning 72 foizi, davlatning kuchi, eng avvalo, o‘zini tashqi hujumlardan, ichki destruktiv kuchlardan himoya qilganidadir, deb ko‘rsatadi. Bu o‘rinda davlatning harbiy kuchi, ichki ishlar idoralarining mavjudligi va o‘z vazifalarini to‘g‘ri ado etishi kabilar nazarda tutiladi. Haqiqatan ham, millatning tub ehtiyojlariga qurilgan g‘oya umrboqiydir. « V.Alimasovning "G‘oyalar hayotdan oldinda yurishi kerak" degan fikri jamiyat va inson taraqqiyotining muhim tamoyillaridan birini yoritadi. Bu, avvalo, shuni anglatadiki, har qanday rivojlanish va o‘zgarishlar uchun aniq maqsadlar, yuksak g‘oyalar zarur. G‘oyalar inson va jamiyatni yo‘naltiruvchi, harakatga undovchi kuch sifatida oldinga intiladi va hayotning rivojlanish yo‘nalishini belgilaydi.» 8 . Buyuk g ‘ oyalar insoniyatni faqat mavjud sharoitlarni qabul qilish bilan cheklanmay , yangi imkoniyatlarni izlashga undaydi . Hayotni " o ‘ z ketidan ergashtiradigan nazarlar " deganda , faqat o ‘ z davrining emas , balki kelajakning ehtiyojlariga ham javob bera oladigan ilg ‘ or fikrlar nazarda tutiladi . Masalan , ilm - fan , adolatli jamiyat qurish , ekologik barqarorlik yoki umumbashariy taraqqiyotga xizmat qiluvchi g ‘ oyalar hayotga yo ‘ nalish beruvchi kuch bo ‘ lib xizmat qiladi . Shunday qilib , jamiyat va inson rivoji uchun g ‘ oyalar har doim hayotning oldida bo ‘ lishi , unga rahnamolik qilishi va kelajakni shakllantirishda yetakchilik qilishi zarur . Faqat o ‘ tmishga bog ‘ lanib qolgan yoki faqat mavjud holatni aks ettiruvchi g ‘ oyalar jamiyatni oldinga olib chiqa olmaydi . Demak , g ‘ oya , nazar , mafkura shunchaki subyektiv voqelik emas , ular xatti - harakatlar , amallar , ijtimoiy faoliyat turlari orqali obyektivlashish xususiyatiga ega . Aynan obyektivlashish g ‘ oyalar , mafkuralar qanday maqsadga yo ‘ naltirilganini va kishilar ongi , turmush tarzidan qanday joy egallaganini ko ‘ rsatadi . Bu aslida davlatga ham taalluqlidir. Shu bilan birga milliy mafkura kishini yot , shum , bad g ‘ oyalarga ergashishdan asraydi , o ‘ z xalqi , millati qadriyatlariga mos keluvchi , ularni asrashga , ko ‘ paytirishga 8 Алимасов В. Фалсафа ёхуд фикрлаш чанқоғи. – Т.: Фалсафа ва ҳуқуқ, 2007. – Б. 153. xizmat qiluvchi e ’ tiqodlar bilan qurollantiradi . Davlatning kuchi shunday fuqarolari tufaylidir . Milliy mafkura bo ‘ lmagan joyda g ‘ oyaviy , ma ’ naviy qaramlik yuzaga keladi , kishilar qalbini yot mafkuralar egallaydi . « Ma ’ naviy qaramlik millatning o ‘ zligini yo ‘ qotishiga va o ‘ zga hukmdorlarga osongina itoat qilishiga olib keladi . Bu nafaqat milliy xilma - xillikka tahdid soladi , balki rivojlangan mamlakatlar moddiy boyliklarni qo ‘ lga kiritib , boshqalarga hukmronlik qilishiga sabab bo ‘ ladi .» 9 . SHuning uchun g‘oyaviy immunitet milliy ma’naviy taraqqiyot sharti, milliy davlatning kuchidir. Davlatning kuchi, qudrati ma’naviyatda hamdir. Milliy mafkura va milliy davlat uzviy bog‘liqdir. Milliy mafkura xalq, millat taraqqiyotining strategik maqsadini belgilab beradi, ma’naviyat ushbu maqsadning o‘zidir. «Inson jamiyatidagi munosabatlar axloqiy qadriyatlarga asoslanadi. Halollik, mehr-muruvvat va do‘stlik kabi qadriyatlar xalqning hayot tarzida mustahkam o‘rin egallagan. Demokratik o‘zgarishlar ma’naviyatni boyitishi kerak 10 . 2. Ijtimoiy-siyosiy qadriyatlar va demokratik prinsiplar o'rtasidagi bog'lanish. Zamonaviy jamiyatlarda ijtimoiy-siyosiy qadriyatlar va demokratiya o'rtasidagi bog'lanish demokratik tizimlarning qanday ishlashini va rivojlanishini tushunish uchun juda muhimdir. Ijtimoiy-siyosiy qadriyatlar — bu jamiyatning boshqaruv, inson huquqlari va ijtimoiy farovonlikka bo'lgan yondashuvini shakllantiruvchi asosiy e'tiqodlar va prinsiplardir. Demokratiya esa, o'z ta'rifiga ko'ra, siyosiy tenglik, fuqarolik erkinliklari va adolat kabi ayrim prinsiplarga asoslanadi. Demokratik prinsiplarning ahamiyati ularning boshqaruvni adolatli amalga oshirish, shaxsiy erkinliklarni ta'minlash va barcha fuqarolar uchun tenglikni ta'minlash imkoniyatida yotadi. Ushbu maqolada biz demokratik prinsiplarning asoslarini o'rganamiz va ijtimoiy-siyosiy qadriyatlarning bu prinsiplarni rivojlantirish va qo'llab-quvvatlashdagi rolini ko'rib chiqamiz. 9 Отамуродов С. Глобаллашув ва миллат. – Т.: Янги аср авлоди, 2008. – Б. 164. 10 Мусаев Ф. Демократик давлат қуришнинг фалсафий-ҳуқуқий асослари. –Т.: O ’ zbekiston , 2007. – Б. 234-235. Siyosiy tenglik demokratiyaning markaziy ustuni hisoblanadi. Bu fuqarolarning siyosiy jarayonlarda teng ovozga ega bo'lishini ta'minlaydi, ayniqsa saylov huquqi orqali. Siyosiy tenglik bo'lmasa, demokratik jarayon tarafkashlikka olib kelishi mumkin, chunki ba'zi guruhlar boshqalarga nisbatan ko'proq hokimiyatga ega bo'ladi. Har bir shaxsning siyosiy masalalarda teng muomala qilinishi adolat va inklyuzivlikni ta'minlaydi, bu esa demokratik boshqaruvning qonuniyligi va muvaffaqiyatini ta'minlash uchun juda muhimdir. Fuqarolik erkinliklari — nutq erkinligi, yig'ilish va dindan erkinlik kabi — demokratiyaning asosiy tamoyillaridan biridir. Shaxsiy erkinliklarning himoya qilinishi fuqarolarga o'z fikrlarini erkin ifoda etish, hukumatga qarshi tanqid bildirish va jamoat muhokamalarida qatnashish imkoniyatini beradi. Bu erkinliklarsiz demokratiya samarali ishlamaydi. Fuqarolik erkinliklari shaxsiy huquqlarni himoya qilgan holda, demokratik prinsiplarning hayotiyligi va dolzarbligini ta'minlaydi. Huquqni uyg'otish har qanday ishlov beruvchi demokratiya uchun juda muhimdir. Bu qonunlarning barcha shaxslarga teng tarzda qo'llanilishini ta'minlaydi, ularning mavqei yoki hokimiyatidan qat'i nazar. Huquqni uyg'otish inson huquqlarini himoya qiladi, nizolarni hal qilish uchun tizimni ta'minlaydi va yuridik mas'uliyatni kafolatlaydi. Demokratiyada qonun fuqarolarni hokimiyat suiiste'mol qilishdan himoya qilish uchun xizmat qiladi va boshqaruv hamda jamiyatda adolatni ta'minlaydi. Hukumat harakatlarida shaffoflik fuqarolarga o'z nomidan qabul qilinayotgan qarorlar haqida xabardor bo'lish imkonini beradi, hisobotgarlik esa liderlarni o'z ishlariga mas'ul qilishni ta'minlaydi. Ushbu prinsiplarga rioya qilish fuqarolar va hukumat o'rtasida ishonchni kuchaytiradi va jamoatchilikning faolligini oshiradi. Demokratiyada hukumat o'z faoliyatini ko'rib chiqishga ochiq bo'lishi kerak, boshqaruvchilar o'z qaror va siyosatlari uchun javobgar bo'lishlari zarur. Bu hisobotgarlik hokimiyatni nazoratda ushlab turishga yordam beradi va demokratik qadriyatlarning saqlanishini ta'minlaydi. Ijtimoiy-siyosiy qadriyatlar demokratik prinsiplarni amalga oshirishda juda muhim rol o'ynaydi. Ushbu qadriyatlar faqat abstrakt kontseptsiyalar emas, balki demokratik rivojlanishni qo'llab-quvvatlashda amaliy vositalar sifatida xizmat qiladi. Demokratiyaga hissa qo'shadigan asosiy ijtimoiy qadriyatlardan ba'zilari ishonch, birdamlik va jamoat ishtirokidir. Ishonch har qanday demokratik jamiyatda asosiy qadriyatdir. Ishonch yo'qligida, fuqarolar siyosiy tizimga ishonch hosil qilmasligi va fuqarolik mas'uliyatlaridan chetlanishi mumkin. Birdamlik fuqarolar o'rtasida birlik va hamkorlikni mustahkamlaydi, bu esa ijtimoiy aloqalarni kuchaytiradi va umumiy harakatni rivojlantiradi. Jamoat ishtiroki, saylovlar, faollik yoki jamoat muhokamalarida bo'lsin, fuqarolarga siyosiy manzarani shakllantirishda hissa qo'shish imkoniyatini beradi. Ushbu qadriyatlar rivojlantirilganda, ular demokratik tizimning yanada mustahkam bo'lishiga yordam beradi va xalqning istaklari hamda ehtiyojlarini aks ettiradi. Ta'lim jamiyatda demokratik qadriyatlarni rivojlantirishda juda muhim rol o'ynaydi. Fuqarolarga o'z huquqlari, mas'uliyatlari va demokratik prinsiplarning ahamiyati haqida o'rgatish orqali ta'lim ularni demokratik jarayonda faollik bilan qatnashishga imkon beradi. Bundan tashqari, ta'lim tanqidiy fikrlashni rivojlantiradi, bu esa shaxslarni siyosatni baholash, hokimiyatni so'roq qilish va xabardor qarorlar qabul qilishga imkoniyat yaratadi. Yaxshi ta'lim olgan fuqarolik demokratiyani saqlash uchun zarur, chunki u fuqarolarni siyosiy tizimda faol ishtirok etishga tayyorlaydi. Ijtimoiy-siyosiy qadriyatlar muvaffaqiyatli demokratik o'zgarishlarga hissa qo'shgan mamlakatlarga oid ko'plab misollar mavjud. Masalan, Sovet Ittifoqi qulashi bilan Sharqiy Yevropada Polsha va Vengriya kabi mamlakatlar siyosiy tenglik, inson huquqlari va huquqni uyg'otish prinsiplari asosida demokratik islohotlarni qabul qildilar. Shuningdek, Lotin Amerikasi mamlakatlarida, masalan, Chili va Argentina, avtoritar rejimlarni demokratik qadriyatlar va ijtimoiy qadriyatlar asosida yengib o'tdi, bu esa barqaror va shaffof boshqaruvlarni ta'minlashga yordam berdi. Demokratik prinsiplarni amalga oshirishda nafaqat qiyinchiliklar, balki imkoniyatlar ham mavjud, ammo ijtimoiy-siyosiy qadriyatlarning ta'sirini e'tiborsiz qoldirish mumkin emas. Ishonch, tenglik, erkinlik va adolat kabi qadriyatlar demokratik muhitni rivojlantirishda muhimdir. Bundan tashqari, ta'lim va faol ishtirok etish demokratik qadriyatlarni saqlashda zarurdir. Demokratik tizimlarni kuchaytirish uchun fuqarolar va liderlar ijtimoiy-siyosiy qadriyatlarni rivojlantirishga katta e'tibor qaratishlari kerak. Umumiy harakat bilan demokratik prinsiplar nafaqat tashkil etiladi, balki uzoq muddatli siyosiy barqarorlik va adolatni ta'minlashga xizmat qiladi. O‘zbekiston demokratik davlat. Va konstitutsiyamiz ham O‘zbekistonda erkin fuqarolik jamiyati, ya’ni xalqning o‘zi bevosita boshqaradigan jamiyat va demokratik huquqiy davlat qurishni asosiy maqsad qilib qo‘yadi. Unda jami dunyoviy ne’matlar orasida eng ulug‘i “inson” ekanligi yorqin mujassamlashtirilgan. Insonni ulug‘lash uni muhofaza qilish va har tomonlama kamol toptirish Konstitutsiyaning asosiy g‘oyasiga aylantirilgan. Konstitutsiya inson huquqlari to‘g‘risida xalqaro huquqiy me’yorlar asosida ishlab chiqilgan va uni yanada to‘ldirgan . “Hech kim qullik yoki qaramlikda saqlanishi mumkin emas, qulchilik va qul savdosining barcha turlari taqiqlanadi” va hokazo. Globallashuv jarayoni tez sur’atlar kasb etayotgan bugungi kunda mehnat migratsiyasi bilan bog‘liq qator ijtimoiy va huquqiy muammolar yuzaga kelmoqda. CHunonchi, odamlarni aldov yo‘li bilan chet elga olib chiqib, majburan ishlatish ya’ni odam savdosi kabi jinoyatlar bugungi kunda ko‘plab sodir bo‘lmoqda 11 . Mustaqil O‘zbekiston Konstitutsiyasiga muvofiq, milliy qonunchilik tizimi ham asta-sekin qaddini rostlay boshladi. Dastlabki yillarda insonning ijtimoiy himoyasi bilan bog‘liq omillar dolzarb hisoblangan bo‘lsa, so‘nggi yillarda inson qadr-qimmatining barcha jabhalariga e’tibor kuchaytirildi. Mazkur qonunlarning orasida o‘lim jazosini bekor qilish, “Xabeas korpus” akti, bola huquqlarining 11 Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. Т.: “Ўзбекистон”, 2012, 12-13-бетлар. kafolatlari, siyosiy partiyalar rolini kuchaytirishga doir normativ-huquqiy hujjatlar, diqqatga sazovordir 12 . 3. Barqarorlik, tinchlik, millatlararo totuvlik-jahon hamjamiyatiga yo‘lovchi ijtimoiy-siyosiy qadriyatlar ekanligi. Ijtimoiy-siyosiy qadriyatlar va ularning demokratik o'tishdagi roli. Demokratik o'tishlar-bu murakkab va ko'p jihatdan integratsiyalashgan jarayon bo'lib, muvaffaqiyatli va barqaror bo'lishi uchun ijtimoiy-siyosiy qadriyatlarning chuqur integratsiyasini talab qiladi. Bu o'tishlar, ko'pincha avtoritar yoki repressiv boshqaruvdan o'tayotgan mamlakatlarda demokratik boshqaruvni ta'minlashga qaratilgan. Ushbu o'tishlar davomida duch kelinadigan asosiy muammo -siyosiy, ijtimoiy va iqtisodiy inqirozlarni boshqarish paytida demokratik prinsiplarni, ya'ni tenglik, erkinlik va qonun ustuvorligini saqlab qolishdir. Ijtimoiy- siyosiy qadriyatlar-fuqarolik javobgarligi, siyosiy pluralizm va inson huquqlarini hurmat qilish kabi -ushbu o'tishlarni shakllantirishda muhim rol o'ynaydi. Ushbu maqolada, bu qadriyatlarning demokratik tizimlarni o'rnatishda qanday yordam berishi va o'tish davrida yuzaga keladigan muammolar qanday hal qilinishi haqida so'z yuritiladi. Demokratik o'tish uchun zarur bo'lgan ijtimoiy-siyosiy qadriyatlar . Fuqarolik javobgarligi va demokratik madaniyatni shakllantirishdagi ahamiyatishuni ko’rsatadiki. Fuqarolik javobgarligi demokratik jamiyatning asosiy elementidir. Demokratik o'tish davrida fuqarolarda faol ishtirokni rag'batlantirish juda muhimdir. Bu, saylovlarda qatnashish, jamoat fikrida ishtirok etish, qonun ustuvorligiga hurmat ko'rsatish va hukumat vakillarini javobgar qilish kabi mas'uliyatlarni o'z ichiga oladi. Fuqarolarning demokratik jarayonlarda faol ishtiroki hukumat rahbarlarini ommaning ehtiyojlariga javob berishga undaydi va ular demokratiyani saqlashga intiladi. Demokratik madaniyat faqatgina fuqarolarning faol ishtirokini talab qiladi, shuning uchun fuqarolik javobgarligi o'tish jarayonining asosi 12 Ўзбекистон Республикаси Конституци я сига шарҳ . –Т.: “Ўзбекистон”. 2012. 14-б. hisoblanadi. Ko'plab hollarda, o'tishning muvaffaqiyati fuqarolarning ushbu mas'uliyatni o'z zimmasiga olishiga va ta'lim va jamoat xabardorlik dasturlari orqali bu qarashni rag'batlantirishga bog'liq. Siyosiy pluralizm va inklyuziv siyosiy muhitni yaratish. Siyosiy pluralizm, jamiyatda turli siyosiy fikrlar, partiyalar va ideologiyalarni qabul qilishni anglatadi. Demokratik o'tishlar davomida siyosiy pluralizmni ta'minlash va inklyuziv siyosiy muhit yaratish juda muhimdir. Bu, qarshi partiyalar, ozchilik guruhlari va mustaqil ommaviy axborot vositalarining erkin ishlashiga va demokratiya jarayoniga hissa qo'shishiga imkon yaratishni anglatadi. Siyosiy pluralizm hokimiyatning bir qo'lda jamlanishining oldini oladi va muvozanatli tizimni yaratadi. Biroq, ko'plab o'tishdagi jamiyatlarda uzoq vaqt davomida avtoritar hukmronlik mavjud bo'lsa, siyosiy pluralizmni ta'minlash juda qiyin bo'lishi mumkin. Demokratiya institutlarini va pluralizmni hurmat qiladigan amaliyotlarni o'rnatish, to'siqlarni yengishga va sog'lom siyosiy munozaralarga rag'batlantirishga yordam beradi. Inson huquqlari va ijtimoiy adolatga sodiqlik har qanday demokratik jamiyat uchun zarurdir. Demokratik o'tish davrida hukumatlar nafaqat siyosiy erkinliklarni ta'minlash, balki iqtisodiy va ijtimoiy tengsizliklarni bartaraf etishga ham e'tibor qaratishi lozim. Ijtimoiy adolat barcha fuqarolarni, ularning ijtimoiy, iqtisodiy, irqiy, diniy yoki etnik kelib chiqishidan qat'i nazar teng imkoniyatlar yaratish va ularni qonun oldida adolatli muomala qilishni o'z ichiga oladi. Inson huquqlarini himoya qilish demokratik boshqaruvning asosi hisoblanadi, chunki bu huquqlarning pasayishi demokratiya institutlarini zaiflashtirishi mumkin. Fuqarolar va iqtisodiy hamda ijtimoiy huquqlarni hurmat qilish, ishonchni qayta tiklash va yangi siyosiy tizimga nisbatan uzoq muddatli barqarorlikni ta'minlash uchun juda muhimdir. Ommaviy axborot vositalarining roli va erkin fikrni ifodalashni qo'llab-quvvatlash. Ommaviy axborot vositalari demokratik o'tishlarda muhim rol o'ynaydi, chunki ular erkin fikr almashinuvi, jamoat munozarasi va hukumatning hisobdorligini ta'minlash uchun platforma taqdim etadi. Erkin fikrni ifodalash fuqarolarga o'z fikrlarini bildirish, hukumatni tanqid qilish va o'z hayotlariga ta'sir etuvchi siyosatlarni shakllantirishda ishtirok etishga imkon beradi. Mustaqil ommaviy axborot vositalarining mavjudligi demokratiyaning ishlashiga zarurdir, chunki ular shaffoflikni ta'minlaydi va fuqarolarga informatsion qarorlar qabul qilish imkoniyatini beradi. Biroq, ko'plab o'tishdagi jamiyatlarda ommaviy axborot vositalari ko'pincha senzura, davlat nazorati yoki kuchli elitalar tomonidan manipulyatsiya qilinadi. Ommaviy axborot vositalarining erkinligi va mustaqil jurnalistikani qo'llab-quvvatlash-demokratiyani targ'ib qilish va demokratik jarayonlarning yaxlitligini ta'minlash uchun zarur qadamlardir. Demokratik prinsiplarni amalga oshirishdagi qiyinchiliklar. Demokratik islohotlarga qarshilik qilish demokratik o'tishning eng katta to'siqlaridan biridir. Bunday qarshilik avtoritar liderlar, harbiy elita va mavjud siyosiy tizimdan foyda ko'rgan shaxslar tomonidan ko'rsatiladi. Bu guruhlar o'zlarining hokimiyatini, imtiyozlarini yoki nazoratini yo'qotishdan qo'rqadilar va shuning uchun demokratik islohotlarga qarshi kurashadilar. Bu qarshilik turli shakllarda namoyon bo'lishi mumkin, masalan, demokratik institutlarni yo'q qilish, siyosiy muxolifatni obro'sizlantirish yoki qonun ustuvorligiga qarshi harakat qilish. Ushbu qarshilikni yengish uchun demokratik rahbarlarning qat'iyati, xalqaro qo'llab-quvvatlash va fuqarolik jamiyati ishtiroki kerak. Korrupsiya, tengsizlik va ijtimoiy bo'linishlar demokratiyaning rivojlanishiga xalaqit berish. Korrupsiya, iqtisodiy tengsizlik va chuqur ijtimoiy bo'linishlar demokratik o'tishning rivojlanishiga jiddiy to'siq bo'lishi mumkin. Korrupsiya demokratik institutlarning qonuniyligini pasaytiradi, chunki bu davlat vakillariga va hukumat organlariga bo'lgan jamoat ishonchini pasaytiradi. Tengsizlik, aksincha, marjinal guruhlar orasida bezovtalikni keltirib chiqarishi mumkin, bu esa ijtimoiy barqarorlikni buzadi. Shuningdek, ijtimoiy bo'linishlar etnik, diniy yoki sinfiy asosda bir-biriga qarama-qarshi kuchlarni kuchaytirishi mumkin. Ushbu muammolarni bartaraf etish, demokratik o'tishning inklyuziv va barqaror bo'lishi uchun zarurdir. Siyosiy-ijtimoiy polarizatsiya ko'plab o'tishdagi jamiyatlar uchun katta muammoga aylanishi mumkin. Polarizatsiya, siyosiy, ijtimoiy yoki etnik guruhlar o'rtasidagi aniq farqlarni anglatadi va ko'pincha ziddiyat, barqarorliksiz holatlar va hatto zo'ravonlikka olib keladi. Ushbu farqlarni bartaraf etish uchun milliy muloqot, yarashuv va hamkorlikni rivojlantirishga e'tibor qaratish kerak. Rahbarlar birlashish, inklyuzivlik va o'zaro tushunishni targ'ib qilishga intilishlari lozim, shuningdek iqtisodiy tengsizlik va ijtimoiy ko'chishning ildizlarini bartaraf etish, polarizatsiyani kamaytirishga yordam beradi. Demokratik o'tishning yo'li qiyinchiliklarga to'la bo'lishi mumkin, ammo ijtimoiy-siyosiy qadriyatlar to'g'ri joylashtirilgan bo'lsa, demokratik tizimni o'rnatish mumkin. Fuqarolik javobgarligi, siyosiy pluralizm, inson huquqlari va ommaviy axborot vositalarining erkinligi — kuchli va barqaror demokratiya yaratish uchun zarur bo'lgan barcha elementlardir. Biroq, bu qadriyatlarni saqlab qolish va mustahkamlash, o'tish jarayonida himoya qilish juda muhimdir. Avtoritar kuchlarning qarshiligini yengish, korrupsiya, tengsizlik va ijtimoiy bo'linishlarni hal qilish, hamda polarizatsiyani boshqarish demokratik islohotlarning muvaffaqiyatli amalga oshirilishi uchun zarur bo'lgan barcha vazifalardir. Ushbu muammolarga e'tibor qaratish va ularga qarshi kurashish orqali, o'tishdagi mamlakatlar demokratiya va adolatli kelajakka erishishlari mumkin. Bugungi kunda jo‘shqin va izchil jarayonlar kechmoqda. Jamiyatning liberallashtirilishi mamlakatimizda ijtimoiy barqarorlik va tolerantlikni mustahkamlash imkoniyatlarini yanada kengaytiradi. O‘zbekiston Respublikasi birinchi Prezidenti I.A.Karimov Oliy Majlisning I sessiyasida nutq so‘zlab, “Matnda, ijtimoiy toifa va qatlamlarning xususiyatlarini hisobga olgan holda, ma'naviyatni yuksaltirishga amaliy yondashish zarurligi ta'kidlanadi. Pirovard maqsad esa, iymoni mustahkam, erkin fuqaro va barkamol shaxsni tarbiyalashdir. Bu jarayonda ajdodlarimizning bebaho merosi va zamonaviy tafakkur asosida mustaqil dunyoqarashga ega bo‘lgan komil insonni shakllantirishga e'tibor qaratiladi,” 13 - deb ta’kidlagan edi. 13 Каримов И. А. Озод ва обод Ватан, эркин ва фаровон ҳаёт пировард мақсадимиз // Озод ва обод Ватан, эркин ва фаровон ҳаёт пировард мақсадимиз.- Тошкент: Ўзбекистон, 2000. Т.8. 341-б. O‘zbekiston Respublikasida demokratiya, inson, uning hayot erkinligi, sha’ni va boshqa bo‘linmas huquqlari oliy qadriyatdir, degan umuminsoniy tamoyillarga tayaniladi. Mustaqillikdan so'ng, O‘zbekistonda demokratik tamoyillarni rivojlantirish, millatlar huquqlarini himoya qilish, an’ana va tillarni yuksaltirishga qaratilgan izchil ishlar amalga oshirilmoqda 14 . Mamlakatimiz aholisi 2008 yilgacha bo‘lgan vaqtda 27072,2 ming kishidan iborat bo‘lib, shulardan 80 %ini o‘zbek, 4,9 %ini tojik, 3,8 %ini rus, 3,6 %ini qozoq va 7,7 %ini boshqa turli millatlarga mansub kishilar tashkil etdi. 1991 yilning 14 iyun kuni davlatning vijdon erkinligi va dinga oid siyosatini belgilab beruvchi «Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to‘g‘risida»gi qonuni qabo’l qilindi. Uning qabo’l qilinishi din va turli din vakillarining hayotida muhim o‘rin egalladi. 1991 yil 31 avgust Respublika parlamentida O‘zbekiston Respublikasining mustaqilligi e’lon qilingan kundan e’tiboran yurtimizda din yo‘nalishiga bo‘lgan e’tibor tubdan o‘zgardi. 1992 yil 7 mart O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoniga binoan Vazirlar Mahkamasi huzurida Din ishlari bo‘yicha qo‘mita tashkil etildi. 1998 yil 1 may kuni O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan «Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to‘g‘risida»gi qonunning yangi tahriri qabo’l qilindi. Qonun moddalarini bajarishni takomillashtirish maqsadida Vazirlar Mahkamasi tomonidan 1998 yilning 20 iyun kuni qabo’l qilingan «O‘zbekiston Respublikasida diniy tashkilotlarni davlat ro‘yxatidan o‘tkazish tartibi to‘g‘risida»gi qaroriga asosan respublikada faoliyat ko‘rsatayotgan barcha diniy tashkilotlar Adliya idoralarida qayta ro‘yxatdan o‘tishlari belgilab berildi. Mazkur bo‘limda soha bo‘yicha qonunlarning takomillashib borish jarayoni ko‘rsatib berilishi bilan birga mamlakatimizdagi 16 ta konfessiya faoliyati ilmiy ravishda o‘rganildi, dinlararo bag‘rikenglikka tahdid soluvchi missionerlik faoliyati tahlil qilindi. 14 Қаранг: Мы благодарны тебе, Узбекистан! // Узбекистан – страна толерантности. – Ташкент: Ўзбекистон, 2007. - С .268-275. Ma’lumki, missionerlik (lot. yuborish, topshiriq) deganda biror dinni o‘z yoki o‘zga yurtlardagi boshqa dinga e’tiqod qiluvchilar orasida targ‘ib qilish tushuniladi. Missionerlik, asosan, xristianlikka xos hodisa -fenomendir. Konstitutsiya asosida qabo’l qilingan «Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to‘g‘risida»gi qonunga muvofiq, «Davlat diniy totuvlikni ta’minlaydi. Diniy guruhlarni bir-biriga o‘tkazish va missionerlik man etiladi. Bu qoidani buzganlar javobgarlikka tortiladi» 15 . Missionerlarning asosiy maqsadlaridan biri turli yo‘l va usullar bilan o‘z saflarini mahalliy millat vakillari hisobiga kengaytirishdir. O‘zbekistonda o‘tgan asrning 90-yillarida missionerlik yuzaga kelishining obyektiv sabablaridan biri bu II jahon urushi yillarida majburan O‘zbekistonga repatriatsiya qilingan oz sonli millat vakillarining tarixiy vatanlariga qaytishlari bilan bog‘liq. Adeptlari sonining keskin kamayib ketishini «to‘ldirish» maqsadida ba’zi sektalar missionerlikka ruju qildilar. Qonunda bunday diniy mojarolarga sabab bo‘luvchi xatti- harakatlar oldining olinishi masalaga insonparvarlik jihatidan yondashilganini ko‘rsatadi. Markaziy Osiyoda yashovchi xalqlarni turkiylar va forsiylarga ajratib, ular orasiga nifoq solish yo‘li bilan, ularning ustidan hukmronlik qilishga da’vat etuvchi rejani rossiyalik politolog Aleksandr Dugin o‘zining “Osnovы geopolitiki” 16 (“Geopolitika asoslari”) nomli asarida ochiqchasiga ilgari suradi. Bunday xatti-harakatlar yaqinda o‘zbek va qirg‘iz xalqini bir-biriga qarama-qarshi qo‘yishga intilish ko‘rinishida, O‘rta Osiyo respublikalari orasida vujudga kelgan suv va energetika mojaralarida ham yaqqol sezilmoqda. Bu haqda O‘zbekiston Prezidenti I.A.Karimov Olmaotada so‘zlagan nutqida muxoliflarimiz naql qilib kelayotgan “Bo‘lib tashla va hukmronlik qil!”-degan tamoyilga asoslanib ish yuritishmoqda 17 , deb juda to‘g‘ri ta’kidladi. Axborot xurujlari avj olayotgan globallashuv sharoitida o‘zligimizni saqlab qolish, o‘z qadriyatlarimizga sadoqatni tarbiyalash o‘ta mushkullashib boradi, chunki, g‘arbcha turmush tarzi, ommaviy madaniyat soddadil kishilarni o‘ziga 15 Ўзбекистоннинг янги қонунлари. 19-сон. – Т.: Адолат 1998. – Б. 225-226. 16 Дугин А. Основ ы геополитики. М.: АРКТОГЕЯ-центр, 2000. 17 Каримов И.А. // Халқ сўзи, 2009 йил 30 апрел. qamrab olayotgan bir davrda yashamoqdamiz. Bu esa o‘z navbatida bizning qadriyatlarimizdan begonalashuvimizga olib boradi. Bu ma’naviy tahdidning o‘zidir. Bunday sharoitda sog‘lom ma’naviyatga ehtiyoj tug‘iladi. Prezidentimiz I.Karimov shunday sharoitni nazarda tutib, “Agar odam mustaqil fikr, milliy qadriyatlar, sog‘lom dunyoqarash va mustahkam iroda egasi bo‘lmasa, ma’naviy tahdidlarga qarshi turishi qiyin bo‘ladi ” 18 - deb yozadi. Sog‘lom ma’naviyat bag‘rikenglikka tayansa -u buzg‘unchi tahdidlarga nisbatan juda bardoshli bo‘ladi. Xullas, yuqoridagi holatlar yoshlarimizning milliy qadriyatlarimizni to‘g‘ri anglab etishiga jiddiy to‘siq bo‘lmoqda. Natijada, yoshlar orasida “milliy nigilizm” degan mafkuraviy kasallik yoyilmoqda. Buning ma’nosi qo‘yidagicha: “nigilizm” lotincha nihil -hech nima so‘zidan olingan bo‘lib, o‘zining yoki yurtining kuch-qudratiga ishonmaslik, ularga past baho berish, ertangi kunga ishonchsizlik, umidsizlikni anglatadi. Milliy nigilizm esa muayyan millat vakillarining o‘z millati imkoniyatlarini kamsitib, pasaytirib baholash, o‘z yurtining qadriga yetmaslik, mamlakatida ro‘y berayotgan o‘zgarishlar miqyosini anglay olmaslik tarzida namoyon bo‘ladi. Milliy nigilizm kasalligiga yo‘liqqan yoshlarning mafkuraviy immuniteti zaif bo‘lib, ular begona g‘oyaviy ta’sirlarga tez beriluvchan, o‘z yurtining manfaatlarini himoya qila olmaydigan, o‘z yurtining har qanday yutug‘iga nisbatan befarq va ularni o‘ta negativ baholovchi, “qildan qiyiq axtaruvchi” nochor kimsalarga aylanib qolishadi. Bunday kishilar mafkuraviy opponentlarimiz uchun yaxshigina “emish”dir. Milliy nigilizmdan qutulishning asosiy yo‘li yoshlar orasida Respublikamizda bugungi kunda olib borilayotgan ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy islohatlarning mazmuni va mohiyatini to‘g‘ri va muntazam ravishda tushuntirib borishdir. 4. Sotsial-siyosiy qadriyatlarning demokratiya institutlari shakllanishiga ta'siri. 18 Каримов И.А. Юксак маънавият –енгилмас куч. Т.: “Маънавият”, 2008. 113-б Demokratiya institutlari shakllanishi, demokratik amaliyotlar va qadriyatlar mamlakatning siyosiy tizimida, madaniyatida va institutlarida chuqur ildiz otadigan jarayonni anglatadi. Bu demokratik boshqaruvning mustahkamligini ta'minlash uchun ishtirok, tenglik va qonun ustuvorligini qo‘llab-quvvatlovchi mexanizmlar yaratadi. Ushbu jarayonda sotsial-siyosiy qadriyatlar muhim rol o‘ynaydi, chunki ular demokratiyaning qanday tushunilishi, amalga oshirilishi va saqlanishini shakllantiradi. Adolat, tenglik va erkinlik kabi sotsial-siyosiy qadriyatlar demokratik tizimlarning barqarorligini ta'minlashda muhim ahamiyatga ega, chunki ular nafaqat davlat institutlarining faoliyatini, balki fuqarolarning kutishlari va xatti-harakatlarini ham yo‘naltiradi. Demokratiya institutlarini sotsial-siyosiy qadriyatlar orqali shakllantirish. Demokratiya institutlarini shakllantirishning birinchi qadami adolat, tenglik va erkinlik kabi asosiy qadriyatlarni aks ettiruvchi institutlarni qurishdir. Ushbu institutlar hokimiyatni adolatli taqsimlashni, huquqlarni himoya qilishni va qonun ustuvorligini ta'minlashni kafolatlashlari kerak. Agar bu qadriyatlar siyosiy institutlarning asosiga aylansa, bu fuqarolar orasida ishonch va ishtirokni kuchaytiradi, bu esa demokratiyaning uzoq muddatli muvaffaqiyati uchun juda muhimdir. Kuchli fuqarolik jamiyati ham demokratik institutlarni shakllantirish jarayonida muhim o‘rin tutadi. Fuqarolik jamiyati tashkilotlari demokratik tamoyillarni himoya qilish, ommaviy xabardorlikni oshirish va hukumatni hisobdor qilishda muhim rol o‘ynaydi. Siyosiy ishtirok etish, masalan, ovoz berish, faollik yoki jamiyat tashkilotlarida ishtirok etish, demokratik g‘oyalarni faqat nazariy bo‘lib qolmasdan, ular amalda qo‘llanilishini ta'minlaydi. Bu ishtirok shakllari demokratik tizimlarning qonuniyligini mustahkamlaydi, chunki ular xalqqa mos ravishda javob beradi. Demokratiya institutlarini shakllantirishda yana bir muhim jihat bu demokratik tamoyillarni qonuniy asosda mustahkamlovchi konstitutsiyaviy tuzilmalarning mavjudligidir. Konstitutsiya demokratik boshqaruvning huquqiy poydevori bo‘lib, fuqarolarning huquqlarini, hokimiyat taqsimotini va hisobdorlik mexanizmlarini belgilaydi. Konstitutsiyaning roli – bu hokimiyat suiiste'moliga qarshi himoya qilish va har bir shaxsning teng muomalasini ta'minlaydigan tamoyillarni belgilovchi qo‘llanmani yaratishdir. Demokratiya institutlarini shakllantirishdagi to‘sqinliklar. Demokratiya institutlarini shakllantirishning aniq foydalari bo‘lishiga qaramay, bu jarayonni to‘sib qo‘yuvchi bir qator to‘sqinliklar mavjud. Ulardan biri – avtoritar amaliyotlar va an'anaviy hokimiyat tuzilmalarining davom etishi. Ko‘plab mamlakatlarda, hukmronlikni yo‘qotishni istamagan va o‘z vakolatlarini yo‘qotishdan qo‘rqadigan elitlar demokratik islohotlarga qarshi turishi mumkin, bu esa hokimiyat kurashlariga olib keladi va ba'zan demokratik o‘zgarishlarni orqaga qaytaradi. Ushbu hokimiyat tuzilmalarining chuqur ildiz otganligi demokratiya tamoyillari va qadriyatlarining shakllanishiga to‘sqinlik qilishi mumkin. Sotsial-iqtisodiy tengsizlik demokratiya institutlarini shakllantirishda yana bir katta to‘sqinlikdir. Aholining katta qismi marginal holatga tushib, iqtisodiy jihatdan zaif bo‘lsa, ularning demokratik jarayonlarda ishtirok etish imkoniyati cheklangan bo‘ladi. Tengsizlik siyosiy befarqlikni keltirib chiqarishi, demokratik institutlarga bo‘lgan ishonchni pasaytirishi va autoritar rahbarlarning shikoyatlarni o‘z foydasiga ishlatishiga imkon yaratishi mumkin. Samarali demokratik ishtirok tenglikka, resurslarga, ta'limga va imkoniyatlarga teng kirishni talab qiladi, shuning uchun sotsial-iqtisodiy tafovutlarni bartaraf etish juda muhimdir. Demokratiya tamoyillarini targ‘ib qilish va institutlarni rivojlantirishda xalqaro tashkilotlarning roli ham muhimdir. BMT, Yevropa Ittifoqi va Jahon Banki kabi tashkilotlar dunyo bo‘ylab demokratik boshqaruvni rivojlantirishda asosiy rol o‘ynaydi. Diplomatik bosim, moliyaviy yordam va texnik yordam orqali bu tashkilotlar mamlakatlarga demokratiya institutlarini shakllantirishda yordam berishi mumkin. Biroq, ularning sa'y-harakatlari ko‘pincha geosiyosiy manfaatlar va ba'zi davlatlarning tashqi ta'sirni qabul qilishga nisbatan noxushligi bilan cheklanadi. Demokratik institutlarni mustahkamlash sotsial-siyosiy qadriyatlarni targ‘ib qilish va himoya qilishga bo‘lgan davomli sodiqlikni talab qiladi. Bu nafaqat demokratik institutlarni qurish, balki faollik va fuqarolik mas'uliyatiga asoslangan madaniyatni rivojlantirishni ham o‘z ichiga oladi. Buning uchun adolat, tenglik va erkinlik kabi qadriyatlarni jamiyatning har bir sohasiga, ta'limdan to qonun chiqarishga qadar joylashtirish zarur. Dunyo bo‘ylab demokratik boshqaruvni qo‘llab-quvvatlashda global hamkorlik muhim ahamiyatga ega. Xalqaro aktorlar birgalikda ishlash orqali demokratiya institutlarini shakllantirish uchun zarur bo‘lgan resurslar, bilimlar va siyosiy qo‘llab-quvvatlashni taqdim etishi mumkin. Tez o‘zgarayotgan dunyoda sotsial-siyosiy qadriyatlarni targ‘ib qilish va demokratik institutlarni mustahkamlash dunyoning barcha xalqlari uchun tinchlik, barqarorlik va farovonlikni ta'minlashda muhimdir. ADABIYOTLAR : 1.Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. Т.: “Ўзбекистон”, 2012, 12-13-бетлар. 2. Ўзбекистоннинг янги қонунлари. 19-сон. – Т.: Адолат 1998. – Б. 225-226. 3. Жўраев Н. Тарих фалсафасининг назарий асослари. – Т.: Маънавият, 2008. – Б. 287. 4. Каримов И.А. Ўзбекистон: миллий истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура. Т.1.-Т.: Ўзбекистон, 1996. - Б. 15. 5.Каримов И.А. Юксак маънавият – енгилмас куч. – Т.: Маънавият, 2008. – Б. 172. 6.Ўзбекистон Республикаси Конституци я сига шарҳ . –Т.: “Ўзбекистон”. 2012. 14-б. 7.Дервиш Р.А., Левтеев Л.Г., Мусакаева А. Памятники истории религии и культуры в Узбекистане. – Т.: Ўқитувчи, 1994. – С .10-12, 56-60. 8. Каримов Н. Бебаҳо хазина // Ўзбекистон адабиёти ва санъати. – Тошкент, 2006 йил, 10 ноябрь. 9. Дугин А. Основ ы геополитики. М.: АРКТОГЕЯ-центр, 2000. 10. Каримов И.А. // Халқ сўзи, 2009 йил 30 апрел. AXBOROT MANBALARI : 1. www . ziyonet . uz . 2. www . edu . uz . 3. www . google . uz . 4. www . gov . uz

Ijtimoiy - siyosiy qadriyatlar demokratik prinsiplarni joriy qildirish asoslari . 1. Ijtimoiy-siyosiy qadriyatlarning demokratik boshqaruvni ta'minlashdagi roli 2. Ijtimoiy-siyosiy qadriyatlar va demokratik prinsiplar o'rtasidagi bog'lanish. 3. Barqarorlik, tinchlik, millatlararo totuvlik-jahon xamjamiyatiga yo‘lovchi ijtimoiy-siyosiy qadriyatlar ekanligi.

1. Ijtimoiy-siyosiy qadriyatlarning demokratik boshqaruvni ta'minlashdagi roli jtimoiy-siyosiy qadriyatlar - bu jamiyatlar tuzilishi, faoliyati va yo'nalishini boshqaruvchi asosiy printsiplar bo'lib, ular insonlar va institutlar o'rtasidagi o'zaro munosabatlarga chuqur ta'sir ko'rsatadi. Demokratik tizimlarda bu qadriyatlar jamiyatning adolatli, inklyuziv va xalqqa xizmat qiluvchi boshqaruv tizimlarini yaratishda muhim rol o'ynaydi. Bu qadriyatlarning mohiyati fuqarolarning tengligi va huquqiy tenglikni ta'minlash, shaxsiy erkinliklarni himoya qilish, hukumatni javobgar qilishga qaratilgan bo'lib, demokratik jamiyatlarda hayotning asosiy omillarini tashkil etadi. Demokratik prinsiplar, masalan, siyosiy tenglik, inson huquqlarini himoya qilish, shaffoflik va qonun ustuvorligi, bu qadriyatlar asosida rivojlanishi uchun kerakli ahamiyatga ega. Demokratiyani qo'llab-quvvatlovchi asosiy ijtimoiy-siyosiy qadriyatlari quyidagilar: Tenglik: Barcha fuqarolar uchun teng huquq va imkoniyatlarni ta'minlash Tenglik - bu demokratik boshqaruvning asosiy ustunlaridan biri. Bu tamoyil, jamiyatdagi barcha shaxslar, ular jinsiga, irqi, ijtimoiy maqomiga yoki boshqa belgilarga qaramasdan teng huquq va imkoniyatlarga ega bo'lishi kerakligini ta'kidlaydi. Demokratik tizimda bu, siyosiy kuch, vakillik va ishtirok etishda teng imkoniyatlarni ta'minlashni anglatadi. Hukumat tomonidan qonunlar asosida teng himoya va huquqiy manfaatlarni ta'minlash, jamiyatda diskriminatsiyaning oldini olishga yordam beradi. Tenglikni targ'ib qilish orqali demokratiya barcha ovozlarning eshitilishiga va siyosatlarning jamiyatning turli ehtiyojlariga javob berishiga erishadi. Erkinlik: Shaxsiy erkinliklarning ahamiyati Erkinlik - demokratik jamiyatning ajralmas qadriyatidir. U shaxsiy erkinliklar, masalan, so'z erkinligi, yig'ilish

erkinligi, matbuot erkinligi va shaxsiy hayotga hurmat qilish kabi ko'plab huquqlarni o'z ichiga oladi. Demokratik jamiyatlarda erkinlik fuqarolarga o'z fikrlarini erkin ifoda etish, siyosiy muhokamalarda ishtirok etish va hukumatni hisobdor qilish imkonini beradi. Bu erkinlik shuningdek, innovatsiyalarni, ijodkorlikni va o'zini ifoda etish erkinligini rag'batlantiradi, bu esa jamoatchilik maydonini shakllantirib, turli g'oyalarni bahslashish va tarqatish imkonini yaratadi. Erkinlik bo'lmasa, demokratiya to'g'ri ishlamaydi, chunki fuqarolar siyosiy jarayonlarda ishtirok etishi va ularning qarorlariga qarshi fikr bildirish imkoniga ega bo'lishi kerak. Adolat: Qonun oldida adolatli muomala va adolatga teng kirish Adolat shundaki, barcha shaxslar jamiyatda teng va adolatli ravishda muomalaga tushishi kerak. Demokratiyada adolat faqat jinoyatlar uchun jazolash haqida emas, balki inson huquqlarini himoya qilish va adolatli huquqiy xizmatlarga teng kirish imkoniyatlarini ta'minlash haqida hamdir. Qonun ustuvorligi, qonunlarning izchil va adolatli ravishda qo'llanilishini ta'minlashda muhim rol o'ynaydi. Demokratik jamiyatda adolat jamiyatdagi barqarorlikni ta'minlash, hisobdorlikni kuchaytirish va inson huquqlarini himoya qilishga yordam beradi. Adolat amalga oshirilganida, bu demokratik institutlarga bo'lgan ishonchni oshiradi va hukumat bilan fuqarolar o'rtasidagi muvozanatli munosabatlarni saqlashga yordam beradi. Ishtirok : Fuqarolarning demokratik jarayonda faol ishtirok etishning ahamiyati Ishtirok - bu demokratik boshqaruvning poydevori. Demokratiyaning asosiy tamoyili shundaki, xalq o'z kelajagini shakllantirish huquqiga ega bo'lishi kerak. Bu huquq saylovlarda ovoz berish, jamoat munozaralarida ishtirok etish, fuqarolik jamiyatlarida faoliyat yuritish va hokimiyat uchun nomzod bo'lishni o'z ichiga oladi. Faol ishtirok hukumatni xalqning ehtiyojlariga mos ravishda javobgar qilishga yordam beradi va siyosatlar jamiyatning manfaatlari asosida yaratilishiga ta'sir qiladi. Bundan tashqari, ishtirok siyosiy javobgarlikni oshiradi va hokimiyatning bir necha shaxslar yoki guruhlar qo'lida jamlanishini oldini oladi. Demokratiya fuqarolar faol ishtirok etadigan tizimda rivojlanadi va ular saylangan vakillarni javobgarlikka tortish imkoniga ega bo'lishi kerak.

Ijtimoiy-siyosiy qadriyatlar, masalan, tenglik, erkinlik, adolat va ishtirok, demokratik printsiplarga bevosita ta'sir qiladi. Bu qadriyatlar demokratik tizimlarni shakllantirishda asosiy poydevor bo'lib xizmat qiladi va demokratik institutlarning faoliyatini boshqaradi. Siyosiy tenglik tamoyili, masalan, tenglik qadriyatiga to'g'ridan-to'g'ri bog'liqdir. Demokratiyada har bir shaxsda teng siyosiy huquqlar bo'lishi, ularning ovozi boshqa fuqarolarni boshqarish huquqiga ega bo'lishi kerak. Bu qadriyatlar erkin va adolatli saylovlar orqali ifodalanadi, bunda fuqarolarning xohish-irodalari aks etadi. Erkinlik prinsipi ham demokratik boshqaruv uchun muhimdir. Shaxsiy erkinliklar, masalan, so'z erkinligi, fuqarolarga o'z fikrlarini erkin bildirish va siyosiy jarayonlarda qatnashish imkoniyatini beradi. Bu erkinlik demokratik jamiyatlarni shakllantirishga yordam beradi, chunki fuqarolar o'z fikrlarini erkin ifoda etib, hukumatning faoliyatini tekshiradi. Adolat tamoyili esa, demokratik amaliyotlarning faqat amalga oshirilishi emas, balki jamiyatda teng va adolatli tarzda qo'llanilishi kerakligini ta'minlaydi. Bu jamiyatning barcha a'zolari teng huquqlarga ega ekanligini va qonunlar faqat xolis ravishda ishlashini ta'minlaydi. Nihoyat, ishtirok tamoyili demokratik printsiplarga eng bevosita bog'langan tamoyildir. Demokratiya faqat fuqarolarning siyosiy jarayonlarga faol ishtirok etishi orqali ishlaydi. Jamiyatda ishtirok etish faolligini rag'batlantirish shaffoflikni ta'minlaydi, korrupsiyani kamaytiradi va davlat siyosati fuqarolarning manfaatlarini aks ettiradi. Dunyodagi real misollar, masalan, Skandinaviya mamlakatlari - Shvetsiya va Daniya, tenglikni ta'minlaydi va universal ta'lim va sog'liqni saqlashni taqdim etadi, bu demokratik qadriyatlarni va adolatni mustahkamlashga yordam beradi. Qo'shma Shtatlar konstitutsiyasi esa so'z erkinligi va matbuot erkinligini demokratik printsiplarning ajralmas qismi sifatida qabul qiladi, ularning boshqaruv tizimi esa fuqarolarning ishtiroki orqali rivojlanadi.

Ijtimoiy-siyosiy qadriyatlarning demokratik boshqaruvni ta'minlashdagi ahamiyatini kamaytirib bo'lmaydi. Tenglik, erkinlik, adolat va ishtirok demokratik tizimlarning asosini tashkil etadi va ularning rivojlanishiga yordam beradi. Ushbu qadriyatlarni rivojlantirish, himoya qilish va faol ravishda targ'ib qilish demokratik tizim Mustaqillik arafasida mamlakatimiz, jamiyatimiz nihoyatda murakkab, qarama-qarshiliklarga to‘la, ammo zudlik bilan echilishi zarur bo‘lgan muammolarga duch keldi. Birinchidan, 80-yillarning ikkinchi yarmida yuzaga kelgan iqtisodiy tanglikni bartaraf etish, xalqni oziq-ovqat, iste’mol mollari bilan ta’minlash lozim edi. Totalitar tuzum davrida shakllantirilgan iqtisodiy tizim ishlamayotgan, xalq o‘zini o‘zi boshqarishga o‘rgatilmagan, barcha narsalarni markaziy idora, davlat hal etadi, degan prinsip, qarash ongda hukmron edi. «Sobiq Ittifoqda hokimiyat bo‘lmagani va qizil mafkura orqali boshqaruv, huquqiy asoslarning yo‘qligi, milliy uyg‘onish jarayonlari hamda iqtisodiy o‘zgarishlar tartibsizlik va ziddiyatlarni kuchaytirdi.» 1 . Ikkinchidan , kommunistik mafkuraning etnosiyosatga oid nazariyalari samarasiz bo ‘ lib , xalqlar o ‘ z qadriyatlarini « sotsialistik millat » ga qurbon etishni istamadi . Siyosiy anomiya iqtisodiyot va jamiyatni qamrab olib , totalitarizm va demokratiya , kommunistik mafkura va umuminsoniy qadriyatlar o ‘ rtasida to ‘ qnashuvlarga sabab bo ‘ ldi . Bu Gruziya , Ozarbayjon , Qirg ‘ iziston va O ‘ zbekistonda turli ijtimoiy - siyosiy voqealar shaklida namoyon bo ‘ ldi » 2 . Uchinchidan , Bunday murakkab va qiyin vazifalarni faqat davlat o ‘ z zimmasiga olishi mumkin edi . Shuning uchun I . A . Karimov ijtimoiy - siyosiy tizimni isloh qilish tashabbusi bilan chiqdi . « Yangi jamiyatni qurishda har bir kishining siyosiy , iqtisodiy , ijtimoiy va ma ’ naviy erkinligini ta ' minlaydigan sharoitlar yaratilishi zarur » 3 . 1 Жўраев Н. Тарих фалсафасининг назарий асослари. – Т.: Маънавият, 2008. – Б. 287. 2 Ўша асар.-Б. 287-288. 3 Каримов И.А. Ўзбекистон: миллий истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура. Т.1.-Т.: Ўзбекистон, 1996. - Б. 15.

O'xshashlar

DEMOKRATLASHTIRISH, DEMOKRATIK KADRIYATLAR VA SIYOSIY ONG
O‘zbekistonda demokratik, fuqarolik jamiyati asoslarining shakllanishi, amalga oshirilgan siyosiy islohotlar
O‘zbekistonda demokratik, fuqarolik jamiyati asoslarining shakllanishi, amalga oshirilgan siyosiy islohotlar
DEMOKRATIK JAMIYAT QURISHDA KUCHLI IJTIMOIY HIMOYA VA ADOLAT TAMOYILLARI
Ijtimoiy nazoratni samarali qilishda siyosiy mafkuralarning o‘rni