logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Umumiy
  4. Ijtimoiy tartibni o‘rnatishda korrupsiyaga qarshi “halollik vaksinasi”ning o‘rni

Ijtimoiy tartibni o‘rnatishda korrupsiyaga qarshi “halollik vaksinasi”ning o‘rni

Yuklangan vaqt:

08.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

37.146484375 KB
Ko'chirib olish
Ijtimoiy tartibni o‘rnatishda korrupsiyaga qarshi “halollik vaksinasi”ning o‘rni Reja 1.Korrupsiyaga qarshi “halollik vaksinasi”da baxt to‘g‘risidagi tushunchaning o‘rni. 2.Korrupsiyaga qarshi “halollik vaksinasi”da baxtli hayot sharoitlarini anglab olishning ahamiyati. 3.Adolatli ijtimoiy tartibni ta’minlashga jamiyatni “halollik vaksinasi” bilan emlashning ahamiyati. 1.Korrupsiyaga qarshi “halollik vaksinasi”da baxt to‘g‘risidagi tushunchaning o‘rni. O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan islohotlar muvaffaqiyatiga va taraqqiyotimizga korrupsiya illati asosiy to‘siq hisoblanadi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoev ushbu xususda gapirib, “Bugungi kunda islohotlarimiz samarasi ko‘p jihatdan to‘rtta muhim omilga – ya’ni, qonun ustuvorligini ta’minlash, korrupsiyaga qarshi qat’iy kurashish, institutsional salohiyatni yuksaltirish va kuchli demokratik institutlarni shakllantirishga bog‘liq” 1 ekanligini e’tirof etganlar. Bu to‘rtta omilni umumlashtirib, islohotlarning samarasi bitta omilga, ya’ni adolatli ijtimoiy tartibning o‘rnatilishiga bog‘liq deb aytish mumkin. Bunday tartibning o‘rnatilishiga asosiy to‘siq, yuqorida ta’kidlaganimizdek, korrupsiya illati bo‘lmoqda. Shuning uchun Muhtaram Prezidentimiz Shavkat Mirziyoev Oliy Majlisga qilgan murojaatnomalarida “meni juda qattiq tashvishga soladigan va bezovta qiladigan eng oxir illat – korrupsiya balosi...” 2 deb ta’kidladilar. Shuning uchun korrupsiyaga qarshi kurash masalasi bugungi kunda O‘zbekiston uchun eng dolzarb muammo sanaladi va ushbu muammoning yechimi ma’naviy yuksalishga qaratilgan profilaktika ishlari bilan bog‘liqdir. Jamiyatning ma’naviy yuksalishida esa ma’rifiy islom dini hal qiluvchi rol o‘ynaydi, chunki ma’naviyat bu, eng avvalo, insonning ruhini poklash demakdir. Bugungi kunda, insoniyat jamiyatida mavjud bo‘lgan ijtimoiy muammolar , nafaqat ijtimoiy taraqqiyotga to‘siq, balki jamiyatning keyingi mavjud bo‘lishini gumon ostiga qo‘ymoqda. Bunday muammolarga yadro qirg‘in quroli tahdidi, terrorizm, ekologik muammolar, oilaning global inqirozi, bakteriologik qurollar va korrupsiya muammolari kiradi. Ushbu muammolarni bartaraf qilishda oqibat bilan kurashgandan ko‘ra uning oldini olish, ya’ni sababni bartaraf qilish muhim ahamiyatga ega. Chunki sotsiologiyada: jamiyatdagi u yoki 1 Мирзиёев Ш.М. Ўзбекистон республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга мурожаатномаси. Тошкент 2020 йил 24 январ. 33-бет. 2 Ўша жойда 9-бет. bu voqelik mavjud bo‘ladi toki uni keltirib chiqargan veqelik, ya’ni sabab mavjud bo‘lsa, degan fikr mavjud. Tabobat ilmining sultoni Ibn Sino kasallikni emas, uning sababini davolash kerak deb aytganligi yuqoridagi fikrning naqadar to‘g‘ri ekanligini yaqqol ko‘rsatib turibdi. Mavjud muammolarning sababi odamlarning xulqi bilan bog‘liq , chunki jamiyatda qanaqa muammo bo‘lmasinki, u odamlar tomonidan sodir qilinadi . Shunday bo‘lganligi sababli muammolarning yechimi odamlarning xulqini o‘rganishni taqozo etadi. Buning uchun odamlar xulqining holatini va rivojlanishini sotsiologik tafakkur asosida tahlil qilish kerak bo‘ladi. Bunday tahlil O‘zbekistonning taraqqiyotiga to‘siq bo‘lgan korrupsiya muammosining sababini odamlar xulqini o‘rganish asosida aniqlash va uni bartaraf qilishga qaratilgan profilaktika ishlarining samarali bo‘lishiga xizmat qiladigan “halollik vaksinasi”ni yaratish imkonini beradi. Buning uchun, eng avvalo, baxt o‘zi nima ekanligini va uni shakllantiruvchi omillarni aniqlab olishimiz kerak bo‘ladi. Chunki odamning xulqi uning baxt to‘g‘risidagi tushunchasi bilan bog‘liq . Shu bilan birgalikda, baxtli hayot nima va unga erishish qanday sharoitlarga bog‘liq? Korrupsiya tahdidiga qarshi immunitetni qanday shakllantirish mumkin? Bunday tahdidlarga qarshi immunitetni shakllantirishda baxt to‘g‘risidagi tushunchaning o‘rni qanday? Insonning baxtli bo‘lishida ma’naviyat qanday ahamiyatga ega? kabi savollarga javob topishga harakat qilamiz. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoev mamlakatimizda amalga oshirilayotgan islohotlarni samarali qilishda va ijtimoiy taraqqiyotni ta’minlashda asosiy to‘siq bo‘lgan korrupsiya illatiga qarshi kurashish to‘g‘risida gapirib, “Korrupsiyaga qarshi kurashishda aholining barcha qatlamlari, eng yaxshi mutaxassislar jalb qilinmas ekan, jamiyatimizning barcha a’zolari, ta’bir joiz bo‘lsa, “halollik vaksinasi” bilan emlanmas ekan, o‘z oldimizga qo‘ygan yuksak marralarga erisha olmaymiz. Biz korrupsiyaning oqibatlari bilan kurashishdan uning barvaqt oldini olishga o‘tishimiz kerak” 3 , – deb ta’kidladi. Jamiyat 3 Мирзиёев Ш.М. Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга мурожаатномаси. Тошкент. 2020 йил 24 январ.36- бет. taraqqiyotiga to‘siq bo‘lgan korrupsiya illatining barvaqt oldini olish uchun profilaktika ishlarini samarali amalga oshirish kerak bo‘ladi. Buning uchun esa, eng avvalo, profilaktika jarayonida odamlar emlanadigan “vaksina” yaratilgan bo‘lishi kerak. Shuning uchun, yuqorida qayd qilingan, “halollik vaksinasi”ni ishlab chiqish bugungi kunda jamiyatshunos olimlar oldida turgan eng dolzarb muammo hisoblanadi. Bunday “vaksina”ni ishlab chiqish uchun inson xulqini belgilaydigan omillarni aniqlash va o‘shandan kelib chiqib fikrlash kerak bo‘ladi. Chunki korrupsiyaning sababi insonning xulqi bilan bog‘liq va “vaksina” korrupsiyani keltirib chiqaradigan buzuq xulqning omillarini bartaraf qilishi kerak. Insonda ijtimoiy ong shakllangandan boshlab u baxtli yashaydigan farovon jamiyatni orzu qilib kelmoqda va nimani baxt deb hisoblasa, o‘shanga intilib yashamoqda. Shuning uchun insonning xulqi, yurish-turishi, hatti-harakati va to‘g‘ri yoki egri yo‘ldan yurishi uning baxt to‘g‘risidagi tushunchasi bilan bog‘liq bo‘ladi. Agar inson uchun baxtli bo‘lish moddiy jihatdan boy bo‘lish bo‘lsa, unda u moddiy boylik ilinjida yashab, o‘zining moddiy ehtiyojlarining quliga aylanib qoladi va moddiy boylik uchun huquq va axloq me’yorlarini buzishga moyil bo‘ladi. Abu Nasr Farobiy ushbu xususda gapirib, “Ammo agar insonning fikrlash quvvati baxt-saodatning mazmun, mohiyatini bilmasdan (xato fikrlash) o‘tkinchi, boshqalarga ham, o‘ziga ham zarar yetkazuvchi, arzimas rohat- lazzatlarni baxt-saodat deb o‘ylab (mol, mulkni kupaytirish kabi) nomunosib maqsadlarga intilsa, bu intilish va harakatlar go‘zal emas, balki rasvo, tuban ish- harakatlardir” 4 , – deb ta’kidlagan. Bunday odamlar bo‘lgan joyda korrupsiya, xufyona iqtisodiyot va axloqsizlik, buzuqlik kabi illatlar kelib chiqishiga sharoit yaratiladi. Bunday illatga chalingan odamlar moddiy jihatdan boy bo‘lishadi, lekin tinchlik va xotirjamlikdan mahrum bo‘lib, baxtli hayotdan uzoqlashishadi . Buni tushunish uchun esa, ular baxt bu, eng avvalo, qo‘rquvsiz erkin yashash hissi, tinchlik va xotirjamlik ekanligini anglab olgan bo‘lishlari lozim. Buni anglab olgan odamda yuqorida qayd etilgan illatlarga qarshi immunitet shakllangan bo‘ladi, chunki ushbu illatlar inson baxtliligining muhim sharti 4 Фозил одамлар шахри. Абу Наср Форобий / Таржимонлар Абдусодик Ирисов, Маҳкам Махмудов, Урфон Отажон. Масъул муҳаррирлар М.Хайруллаев, М.Жакбаров. -Тошкент: Янги аср авлоди, 2016. - 232 б. bo‘lgan qo‘rquvsiz erkin yashash hissi va xotirjamlikdan mahrum etadi. Shuning uchun insonning baxt to‘g‘risidagi sog‘lom tushunchasi “halollik vaksinasi”ning muhim elementi sifatida xizmat qiladi deb aytish mumkin. Albatta “halollik vaksinasi” tarkibida boshqa elementlar ham bo‘ladi, lekin baxt to‘g‘risidagi sog‘lom tushuncha asosiy element hisoblanadi, chunki vaksinaning boshqa barcha elementlari baxt to‘g‘risidagi tushuncha bilan bog‘liq bo‘ladi. Masalan, demokratiya, mustaqillik, tinchlik, adolat, ma’naviyat va boshqa omillar vaksinaning elementi bo‘lishi uchun inson ushbu omillar uning hayotini baxtli qilishidagi ahamiyatini bilishi kerak bo‘ladi. Aytaylik, ma’naviyat “halollik vaksinasi”ning elementlaridan biri bo‘lishi uchun baxtli hayot ma’naviyatga bog‘liq ekanligini asoslab berish kerak bo‘ladi. “Halollik vaksinasi” to‘g‘risida gapirganda, eng avvalo, u nima ekanligini anglab olish kerak. Xo‘sh “halollik vaksinasi” nima? “Halollik vaksinasi” deganda harom qilingan ishlarni qilishga undaydigan virusni o‘ldirishga qodir bo‘lgan antivirus rolini bajaradigan g‘oyalar majmui tushuniladi. Korrupsiya illati ana shunday shunday harom qilingan ijtimoiy kasallik hisoblanadi va bu kasallikni keltirib chiqaradigan virus bo‘ladi. Korrupsiyaning virusi to‘g‘risida gapirganda korrupsiya o‘zi nima va u qanchalik jiddiy muammo ekanligidan kelib chiqib fikrlash kerak. Lug‘atlarda “ Korrupsiya – mansabdor shaxs tomonidan shaxsiy boylik ortirish maqsadida o‘z mansab vakolatlarini sui i ste’mol qilinishi bilan bog‘liq bo‘lgan jinoiy harakat ” deb ta’rif berilgan . Korrupsiya muammosi hech qanday mubolag‘asiz bugungi kundagi eng murakkab va eng dolzarb, jiddiy muammodir, chunki korrupsiya jamiyat taraqqiyotining muhim sharti bo‘lgan adolatli ijtimoiy tartibni buzadi. Adolat tamoyili buzilgan joyda esa odamlar norozi bo‘lishadi, norozilik esa ijtimoiy tanglikni keltirib chiqaradi. Ijtimoiy tanglik ertami-kechmi parokandilikni, parokandalik esa mustaqillikni ham dargumon qilib qo‘yadi. Demak, korrupsiya muammosi hech qanday mubolag‘asiz milliy xavfsizligimizga eng xavfli tahdid. Korrupsiya virusiga qarshi antivirusni ishlab chiqishdan oldin virus nimadan iborat ekanligini va uning mohiyatini aniqlab olish kerak. Korrupsiyaning virusi deb poraxo‘rlikni aytish mumkin, chunki korrupsiya poraxo‘rlikning birlashganlik va uyushganlik holati hisoblanadi. Poraxo‘rlik insonning o‘z nafsini, ehtiyojlarini jilovlay olmaslik natijasida kelib chiqadi. O‘z ehtiyoji va nafsining quliga aylanib qolgan odamda poraxo‘rlik virusi kelib chiqadi. Xo‘sh, qachon odam o‘z nafsining quliga aylanib qoladi? Qachonki insonda o‘z ustidan, ya’ni tananing moddiy ehtiyojlari ustidan hokimiyat bo‘lmasa, ana shunda inson o‘z nafsining quliga aylanib qoladi. Bu esa, ma’naviy qashshoqlik bilan bog‘liq, chunki ma’naviy qashshoq odamda o‘z ustidan hokimiyat bo‘lmaydi, va, natijada, u nafsining, ehtiyojlarining quliga aylanib qoladi. Ma’naviy qashshoq odam baxtli hayotni moddiy jihatdan boy bo‘lish deb tushunadi va puling bo‘lsa, changalda sho‘rva degan tamoyilga asoslanib yashaydi. Shuning uchun u o‘zining moddiy boylikka bo‘lgan ehtiyojlari quliga aylanib, o‘zini nafsining tiyishga qodir bo‘lmay qoladi. Natijada, bunday odam har qanday yo‘l bilan bo‘lsa ham, moddiy jihatdan boy bo‘lishga harakat qiladi. Ana shunday yo‘llardan biri mehnat qilmasdan pora olish orqali moddiy jihatdan boy bo‘lishdir. Demak, yuqoridagi fikr-mulohazalardan ko‘rinib turibdiki, poraxo‘rlik virusi odamning baxt to‘g‘risidagi nosog‘lom tushunchasi bilan bog‘liq . Shuning uchun ushbu illatning antivirusi odamning baxt to‘g‘risidagi tushunchasini sog‘lomlashtirish bilan bog‘liq bo‘ladi. 2.Korrupsiyaga qarshi “halollik vaksinasi”da baxtli hayot sharoitlarini anglab olishning ahamiyati. “Halollik vaksinasi”ni shakllantirishda odamning baxt to‘g‘risidagi tushunchasini sog‘lomlashtirish bilan birga inson baxtli bo‘lishi uchun qanday sharoitlar kerakligini ham aniqlab olish kerak bo‘ladi. Chunki korrupsiya baxtli hayot sharoitlariga tahdid hisoblanadi, nega deganda korrupsiya muhitida baxtli hayot sharoitlariga putur yetadi. Bugungi kunda insonning azaliy orzusi bo‘lgan baxtli hayotni ta’minlaydigan bunday jamiyat qurishning eng maqbul yo‘li sifatida demokratik siyosiy tartibot e’tirof etilmoqda . Demokratiya sharoitida hokimiyat xalqqa hukmronlik emas, balki xizmat qilishi lozim, boshqacha qilib aytganda, xalq hokimiyatga emas, hokimiyat xalqqa xizmat qilishi kerak. Lekin korrupsiya sharoitida aksincha bo‘ladi, ya’ni hokimiyat hukmronlikka aylanib, xalq hokimiyatga xizmat qila boshlaydi. Shuning uchun Prezidentimiz Sh.M.Mirziyoev 2017 yilning 7 fevralida tasdiqlagan “O‘zbekistonni 2017-2021 yillarda besh ustuvor yo‘nalish bo‘yicha rivojlantirish Harakatlar strategiyasida” 5 asosiy e’tiborni hokimiyatning xalqqa xizmat qilishi mexanizmini shakllantirishga qaratdi. Buning uchun esa, O‘zbekistonda nominal demokratiyadan real demokratiyaga o‘tish kerak. Boshqacha qilib aytganda, demokratiyaning shakliga munosib mazmunni yaratish kerak. Bu boradagi asosiy muammo korrupsiya illati hisoblanadi, chunki korrupsiya demokratiya zaif va byurokratiya kuchli bo‘lgan sharoitda kelib chiqadi . Demak, korrupsiya inson hayotini baxtli qilishning muhim sharti bo‘lgan demokratiyaga qarshi ekan. Buni anglab olish “halollik vaksinasi”ning muhim elementlaridan birini tashkil qiladi. Insonning baxtliligi ko‘plab ichki va tashqi omillarga bog‘liq bo‘ladi, lekin ana shu omillar ichida eng muhimlarini aniqlab olish lozim. Ichki omil deganda insonning o‘ziga bog‘liq bo‘lgan shaxsiy omil tushuniladi, tashqi omil deganda esa insonga bog‘liq bo‘lmagan tabiiy va ijtimoiy omillar tushuniladi. Albatta, ushbu omillarning barchasi muhim, lekin eng muhim omil deganda baxtli hayotni ta’minlaydigan ijtimoiy sharoit nazarda tutilmoqda. Chunki inson qanchalik harakat qilmasin, u faqat o‘zining sa’y-harakatlari bilangina to‘liq baxtli bo‘lishi muammo bo‘lib qoladi. Buning uchun, baxtli bo‘lishning tashqi omili, ya’ni qulay ijtimoiy sharoit ham yaratilgan bo‘lishi kerak. Inson o‘zi qanchalik harakat qilmasin, agar baxtli hayotni ta’minlaydigan ijtimoiy sharoit bo‘lmasa, uning baxtli bo‘lishi gumon bo‘lib qoladi. Inson baxtliligining eng muhim shartlaridan biri – bu uning mustaqilligidir. Ikkinchi muhim shart – bu tinchlik va osoyishtalikning ta’minlanganligidir. Uchinchi muhim shart – bu adolatli ijtimoiy tartib barqarorligining ta’minlanganligidir. Ana shu sharoitlar ta’minlanganligini anglab olish “halollik vaksinasi”ning muhim elementlari bo‘lib xizmat qiladi. 5 Мирзиёев Ш.М. 2017–2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича Ҳаракатлар стратегияси. Халқ сўзи. 2017 йил 8 февраль. Baxtli hayotni ta’minlaydigan sharoitlar to‘g‘risida gapirishdan oldin baxt tushunchasining mazmun -mohiyatini anglab olish lozim. Lug‘atlarda baxt so‘ziga insonning moddiy va ma’naviy ehtiyojlarining to‘liq qondirilganlik holati deb ta’rif berilgan. Bir qarashda ushbu ta’rif baxt so‘zini to‘liq ifodalagandek ko‘rinadi, lekin chuqurroq fikrlab ko‘rilsa, baxtlilikning boshqa belgilari ham borligini ko‘rish mumkin. Abu Nasr Farobiy ushbu xususda gapirib, “Baxt nima ekanligini kishining o‘zi anglab olishga qodir emas, buning unga ustozlar va o‘qituvchilar tushuntirishi kerak” 6 , – deb yozib qoldirgan. Farobiyning so‘zlaridan ikkita xulosa chiqarish mumkin, birinchisi, baxt tushunchasining muhimligi bo‘lsa, ikkinchisi, baxt nima ekanligini anglab olish oson emasligi to‘g‘risidagi xulosa. Inson baxtliligining eng muhim sharti, bizning nazarimizda, inson ehtiyojlarining qondirilganlik holati emas, balki undagi qo‘rquvsiz erkin yashash hissi va ruhiy xotirjamlikning mavjudligidir. Insonning baxtliligi, oxir oqibatda, uning uzoq umr ko‘rishini ta’minlaydi, shuning uchun bobolarimiz duo qilganda uzoq va baxtli umr ko‘rgin deb aytishadi. Demak, baxtlilik va uzoq umr ko‘rish bir-biriga bog‘liq bo‘lgan tushunchalar ekan. Inson uzoq umr ko‘rishi uchun u qo‘rquvsiz, erkin yashash hissi va xotirjamlikka ega bo‘lishi kerak. Shuning uchun baxtga ta’rif berganda, baxt – bu qo‘rquvsiz erkin yashash hissi va qalbdagi xotirjamlik hamda moddiy va ma’naviy ehtiyojlarning qondirilganlik holati deb aytish to‘g‘ri bo‘ladi. Ushbu ta’rifdan inson baxtliligining muhim sharti qo‘rquvsiz, erkin yashash hissi orqali ta’minlanadigan xotirjamlik ekanligini ko‘rish mumkin. Shuning uchun inson baxtliligi to‘g‘risida gapirganda, qachon odam qo‘rqmasdan erkin yashashi mumkin, degan savolga javob berishdan boshlash kerak. Inson qo‘rqmasdan erkin yashashi uchun uning xavfsizligi ta’minlangan bo‘lishi lozim. Buning uchun esa, inson xavfsizligiga bo‘lgan tahdidlardan himoyalangan bo‘lishi kerak. Tahdidlardan himoyalanish nima ekanligini anglab olish uchun tahdidning o‘zi nima ekanligini bilish kerak. Tahdid deganda insonga biror-bir jismoniy, moddiy 6 Бахт-саодатга эришиш йўллари ҳақида рисола. Абу Наср Фаробий. Тошкент 2017 йил 34-бет. va ma’naviy zarar , shikast va ziyon yetkazilishi mumkinligi, ya’ni xavf ehtimoli tushuniladi. Olimu donishmandlar ana shunday tahdid bo‘lgan qo‘rquvni insonga halokatli ta’sir etishini allaqachonlar aniqlashgan. Birinchilardan bo‘lib Ibn Sino hayvonlar bilan o‘tkazilgan tajriba asosida qo‘rquvning tirik organizmga halokatli ta’sir etishini isbotlab bergan. Ibn Sino tajribada ikkita bir xil yoshdagi qo‘yni ikkita alohida uyda bir xil boqadi, faqat xonalardan biriga qafasga bo‘rini solib qo‘yadi. Tajriba natijasida shu narsa ma’lum bo‘ladiki, bo‘ri bo‘lgan xonadagi qo‘y ovqat yesa ham, suv ichsa ham ko‘zi bo‘rida bo‘lgan, ishtahasi bug‘ilib borgan va oxir oqibatda halok bo‘lgan. Bunday tajribani fiziolog olimlar ham boshqa hayvonlar bilan o‘tkazishganda natija bir xil bo‘lgan, ya’ni qo‘rquv muhitida yashagan hayvon o‘lgan. Demak, qo‘rquv tirik organizmga, jumladan, insonga ham halokatli ta’sir etar ekan. Shunday qilib, inson baxtliligining muhim sharti qo‘rquvsiz, erkin yashash hissining mavjudligi deb aytish mumkin, chunki inson uchun eng shirin ne’mat bu hayot, u uzoq umr ko‘rishni xohlaydi va bunga erishish qo‘rquvsiz, erkin yashash hissi, xotirjamlik bilan bog‘liq. Insonning baxtliligi undagi qo‘rquvsiz, erkin yashash hissi bilan belgilanar ekan, inson qachon qo‘rquvsiz, erkin yashashi mumkin degan savolga javob berish kerak bo‘ladi. Boshqacha qilib aytganda, insonning baxtliligini ta’minlaydigan qanday sharoitlar bo‘lishi mumkin? Insonning baxtliligini ta’minlashda mustaqillik muhim ahamiyatga ega, ya’ni mustaqil jamiyatda odamlar qo‘rquvsiz erkin yashash hissiga ega bo‘lishlari mumkin. Mustaqil bo‘lmagan odam o‘zini erkin xis qila olmaydi, chunki mustamlakachi davlat mustamlaka xalqlarni erkidan muhrum etadi. Bunday xalq erkin fikrlamaydigan, ya’ni o‘tir desa, o‘tiradigan, tur desa, turadigan bir ijrochiga aylanib qoladi. Bunga tarixdan ko‘p misollar keltirsa bo‘ladi. Masalan, sho‘rolar zamonida odamlar, eng avvalo, milliy respublikalardagi odamlar gigant davlat apparatining bir murvatchasiga aylanib qolishgan edi. Chunki metropoliya o‘z mustamlakachilik siyosatini yuritishi uchun unga mustaqil fikrlaydigan odam emas, balki ijrochi kerak edi. Shuning uchun o‘sha zamonda siyosatga aralashma degan fikr kelib chiqqan edi, chunki hamma narsani markaz belgilab berar edi. Kim qanday yashashi, kim bilan yashashi yuqoridan belgilab berilardi, bizlar faqat shunga itoat qilib yashashimiz kerak edi, xolos. Mustaqil bo‘lmagan odam erkin bo‘la olmasligini tushunish uchun erkinlik nima ekanligini va u qanday shakllarda namoyon bo‘lishini bilish kerak. Erkin yashash deganda inson o‘z irodasini siquv va cheklovsiz ifodalash imkoniyati, ya’ni erkin fikrlashi, erkin gapirishi va erkin harakat qilishi tushuniladi . Mustamlakachilik davrida erkin fikrlash bo‘lmaganligini shundan ko‘rsak bo‘ladiki, milliy respublikalarda buyuk kashfiyotlar qilgan olimlar yetishib chiqmadi. Chunki erkin fikrlash yo‘q edi, erkin fikrlamagan odam buyuk kashfiyot u yoqda tursin, birorta ham yangi g‘oya bera olmaydi. Shu o‘rinda, qo‘rqib, shoshib qolganda labbay tilga kelmaydi degan maqolni eslash o‘rinli. Faqat erkin fikrlagan odam o‘zining ichki imkoniyatlarini to‘liq namoyon eta oladi va, aksincha, erkin bo‘lmaganda ichki imkoniyatlar ishlatilmay qolib ketadi. O‘zbek xalqining qonida buyuklarning geni bor va bu genlar uyg‘onishi uchun inson erkin bo‘lishi lozim. Erkinlik bo‘lmagan sharoitda ming yillar davomida avloddan avlodga o‘tib kelayotgan genlar uyg‘onmasdan qoladi. Shuning uchun ham dunyoga buyuk allomalarni bergan yurtdan mustamlaka davrida birorta ham buyuk shaxs, dunyo tan olgan olim yoki birorta ham Nobel mukofotining laureati yetishib chiqmagan. Mustamlakachilik davrida mamlakatimizdan birorta ham buyuk kashfiyot qilgan olim yetishib chiqmaganligining asl sababi erkin fikrlashning bo‘lmaganligidir . Demak, mustaqil bo‘lmagan odam erkin bo‘la olmas ekan, erkin bo‘la olmagan odam esa baxtli ham bo‘la olmaydi. Shunday ekan, inson baxtliligining muhim sharti mustaqillik deb aytishimiz mumkin. Lekin korrupsiya sharoitida esa, mustaqillikka putur yetadi va buni anglash “halollik vaksinasi” elementlaridan biri bo‘lib xizmat qiladi. Mustaqillik o‘z-o‘zidan birdaniga odam hayotini baxtli qilmaydi, balki inson hayotini baxtli qilishga sharoit yaratadi deb aytish to‘g‘riroq bo‘ladi. Mustaqillik sharoitida ham, agar mamlakatda tinchlik bo‘lmasa, odam qo‘rquvni his qilib yashashi, ya’ni baxtli bo‘lmasligi mumkin. Tinchlik inson hayotini baxtli qilishda mustaqillikdan ham muhimroq omil hisoblanadi. Chunki notinchlik kelib chiqsa, mustaqil bo‘lishingizdan qat’i nazar, qo‘rquvsiz erkin yashash hissi yo‘q bo‘ladi. Inson baxtliligining muhim sharti bo‘lgan tinchlikni ta’minlash insoniyat jamiyatidagi eng murakkab muammolardan biri hisoblanadi. Buni insoniyat tarixi – urushlar tarixi degan ayanchli aforizmning kelib chiqishidan ham ko‘rsa bo‘ladi. Butun insoniyat tarixi davomida 14 ming 500 dan ortiq urush bo‘lgan, bo‘larning ichida ikkita jahon urushi va bu urushlarda 3,6 mlrd kishi halok bo‘lgan. Bugungi kunda dunyoning turli burchaklarida lokal urushlar bo‘lib turibdi va bu urushlarda minglab odamlar – nafaqat harbiylar, balki oddiy, begunoh odamlar ham halok bo‘lyapti. Bunday holatda odamlar o‘zlarini urush natijasida kelib chiqadigan turli xil tahdidlardan himoyalangan deb his qila olmaydilar. Tinchlik buzilib, urush kelib chiqqan vaqtda odamlarning huquq-erkinliklari himoyalanganligi va aholining ijtimoiy himoyasini ta’minlash muammo bo‘lib qoladi. Chunki urush holatida asosiy e’tibor faqat harbiy sohaga qaratiladi va ijtimoiy soha o‘z-o‘zidan ikkinchi darajali ish bo‘lib qoladi. Eng xavflisi, bunday urushlar natijasida mag‘lub bo‘lgan mamlakat o‘z mustaqilligini ham qo‘ldan berib qo‘yishi mumkin. Bu nuqtai nazardan qaraganda, tinchlik nafaqat inson baxtliligining muhim sharti, balki mustaqillikni mustahkamlashning ham asosiy sharti hisoblanadi. Hatto, tinchlik nafaqat inson baxtliligining muhim sharti, balki insonning mavjud bo‘lishining ham muhim sharti deb aytish mumkin. Chunki inson shunday mavjudotki, uning harakati ostida o‘zini-o‘zi qirg‘in qilish xavfi ham yashirinib yotadi degan fikr mavjud. Bir qarashda bu fikrga qo‘shilib bo‘lmaydi, lekin chuqurroq fikr yuritilsa, bu fikr to‘g‘ri ekanligini anglash mumkin. Tabiatda juda ko‘plab tirik organizmlar bor va ular o‘rtasida yashash uchun kurash ketadi. Bunda turli xil biologik mavjudotlar o‘rtasida kurash boradi va bunda bir tur ikkinchi tur ustidan o‘z hukmronligini o‘rnatishga harakat qiladi. Insoniyat jamiyatida biologik mavjudot bo‘lgan inson zoti esa o‘zaro kurash olib boradi va bu kurashlarda odamlar bir-birlarini qirg‘in qilishadi. Bunday holat ertami-kechmi insoniyatning mavjud bo‘lishini gumon qilib qo‘yadi va uning haloktini keltirib chiqarishi mumkin. Shuning uchun inson harakati ostida o‘zini-o‘zi qirg‘in qilish xavfi yashirinib yotadi degan gapda jon bor deb aytish mumkin. Buning sababi, bizning nazarimizda, insoniyat tabiat ustidan o‘z hukmronligini o‘rnatib olgandan so‘ng, o‘zaro raqobat, kurashga o‘tdi va bu kurash borgan sari keskinlashib bordi. Borib-borib, kurash shunchalik keskinlashib ketdiki, oxir oqibatda insoniyat o‘zini-o‘zi halok qilib qo‘yish darajasiga yetdi. Bugungi kunda globallashuv sharoiti va ommaviy qirg‘in qurollarining, jumladan, bakteriologik qurollar tahdidi bunday urushda g‘olib mamlakatning bo‘lmasligini ko‘rsatib turibdi. Xitoyda 2019 yilning oxirida paydo bo‘lib, tezda butun dunyoni qamrab olgan COVID-19 koronavirusi pandemiyasi bunga yaqqol misol bo‘la oladi. Mabodo urush bo‘lgan taqdirda ham, bu urush insoniyatning oxirgi urushi bo‘lishi mumkin, chunki ommaviy qirg‘in quroli, jumladan, bakterologik qurol bo‘lgan koronavirus ham chegara bilmaydigan qurol hisoblanadi. Shuning uchun tinchlik nafaqat insoniyat baxtliligining, balki uning mavjud bo‘lishining ham muhim shartidir. Demak, tinchlik va mustaqillik inson hayotini baxtli qilishning ikkita muhim shartidir deb aytish mumkin. Lekin korrupsiya sharoitida tinchlik ham gumon bo‘lib qoladi va buni anglab olish “halollik vaksinasi”ning elementlaridan birini tashkil qiladi. Inson tom ma’noda baxtli bo‘lishi uchun mustaqillik va tinchlikning o‘zigina yetarli emas, buning uchun yana bir muhim sharoit kerak. Bunday sharoit adolatli ijtimoiy tartib barqarorligining ta’minlanganlik holati hisoblanadi. Boshqacha qilib aytganda, adolat qaror topgan muhit inson baxtining muhim shartidir. Chunki mustaqillik va tinchlik ta’minlangan bo‘lsa-yu, lekin adolat ta’minlangan bo‘lmasa, odam adolatsizlikdan himoyalangan va baxtli bo‘lmaydi. Boshqacha qilib aytganda, odam baxtli bo‘lishi uchun uning huquq va manfaatlari himoyalangan bo‘lishi lozim. Adolatli ijtimoiy tartib o‘rnatilmagan muhitda odamlarning huquq va manfaatlarining himoyalanganligini ta’minlash muammo bo‘lib qoladi. Buni tushunish uchun ijtimoiy tartib nima ekaligini bilib olish kerak. Ijtimoiy tartib huquq va axloq normalariga rioya etilishining ta’minlanganlik holatidir. Ijtimoiy tartib adolatli va adolatsiz bo‘lishi mumkin. Faqat adolatli ijtimoiy tartibgina odamlarni baxtli qilishi mumkin, adolatsiz ijtimoiy tartib holatida esa odamlar o‘zlarini qo‘rquvsiz erkin his eta olmaydilar. Chunki adolatsiz ijtimoiy tartib holatida odamlar nohaq jazolanishi mumkin va bunday holatda odamlar tuhmatdan himoyalangan bo‘lmaydi. Adolatsiz ijtimoiy tartib holatida odamlar huquq va axloq normalarini buzmasalar ham qo‘rquvni his qilib yashaydilar. Adolatli ijtimoiy tartib holatida esa odam huquq va axloq normalarini buzmay, ularga rioya qilgan holda o‘zini qo‘rquvsiz, erkin his qila oladi. Bundan tashqari, adolatsizlik, nafaqat, baxtsizlikni, balki insoniyat jamiyati uchun halokatli oqibatlarni keltirib chiqarishi mumkin, chunki adolat tamoyili buzilgan joyda norozilik kayfiyati kelib chiqadi. Norozilik esa har qanday jamiyat uchun halokatli oqibatlarni keltirib chiqarishi mumkin. Norozilik ertami-kechmi parokandalikni keltirib chiqaradi, parokandalik esa mustaqillik bardavomligini gumon qilib qo‘yadi. Mustaqillikning qo‘ldan ketishi esa inson baxtliligining muhim sharti bo‘lgan erkidan mahrum etadi. Umuman, insoniyat jamiyati uchun adolat tamoyili eng muhim shart hisoblanadi, chunki inson millati, dinidan qat’i nazar, adolatsizlikni ko‘rsa, albatta, norozi bo‘ladi. Chunki inson zoti tabiatan shunday yaralgan, ya’ni Xudo insonni shunday qilib yaratgan, u hamma narsaga toqat qilishi mumkin, lekin bir narsaga nisbatan toqat qila olmaydi, ya’ni adolatsizlikka toqat eta olmaydi. Agar ikkita yaqin do‘st o‘rtasida adolat tamoyili buzilsa, albatta, norzilik kelib chiqadi, hatto oilada ota-ona va farzandlar o‘rtasida adolatsizlik kelib chiqsa, norozilik paydo bo‘ladi. Shu o‘rinda ta’kidlash lozimki, oilalarning buzilib ketishida aynan ana shu adolat tamoyilining buzilishi sabab bo‘lmoqda. Oilaning buzilishi esa, hech qanday mubolag‘asiz, ertami-kechmi insoniyat sivilizatsiyasining barbod bo‘lishini keltirib chiqarishi mumkin. Chunki insoniyat sivilizatsiyasining kelib chiqishi oila institutining shakllanishi bilan bog‘liq. Shuning uchun adolat tamoyili, nafaqat, odamning baxtliligining, balki insoniyat jamiyatining mavjud bo‘lishi va rivojlanishining muhim sharti deb aytish mumkin. Korrupsiya sharoitida esa adolat paymol qilinadi va buni anglab olish ham “halollik vaksinasi” elementlaridan biri hisoblanadi. 3.Adolatli ijtimoiy tartibni ta’minlashga jamiyatni “halollik vaksinasi” bilan emlashning ahamiyati. Insonning baxtli bo‘lishiga xizmat qiladigan sharoitlardan, ya’ni mustaqillik, tinchlik va adolat hukmronlik qilgan muhitlardan qay biri muhimroq ekanligini ham anglab olish lozim. Bir qarashda har uchala sharoit ham bir xildek muhim ko‘rinadi, lekin chuqurroq tahlil qilib qaralsa, eng muhimi adolat qaror topgan muhit ekanligini ko‘rish mumkin. Chunki adolat tamoyili buzilgan joyda odamlar, albatta, norozi bo‘lishadi, norozilik esa odamlar o‘rtasidagi munosabatda ziddiyatlarni kuchaytiradi. Bu ziddiyatlar o‘z vaqtida murosaga olinmasa, ziddiyatlar keskinlashib boradi va jamiyat son-sanoqsiz urushlardan iborat bo‘lib qoladi. Oqibatda inson baxtliligining muhim sharti bo‘lgan tinchlik holati buziladi va jamiyatdagi jipslikka ham putur yetadi. Jamiyatdagi jipslikning buzilishi esa, o‘z navbatida, parokandalikni keltirib chiqaradi, parokandalik esa mustaqillik bardavomligini gumon qilib qo‘yadi. Demak, adolat tamoyilining buzilishi tinchlik va mustaqillik sharoitining ham buzilishini keltirib chiqaradi. Shuning uchun bu sharoitlardan eng muhimi, hech qanday mubolag‘asiz, adolat qaror topgan muhit deb aytish mumkin. Insoniyat jamiyati shakllangan paytdan boshlab adolat bilan razolat o‘rtasida kurash ketmoqda. Bu kurashda gohi-gohida razolat g‘alaba qozonadi. Razolatning g‘alabasi odamlardagi befarqlik kayfiyatiga bog‘liq bo‘ladi, ya’ni qaerda befarqlik kayfiyati kuchli bo‘lsa, o‘sha yerda razolat g‘alaba qozonadi. Adolat bilan razolat o‘rtasidagi kurashda odamlar befarq bo‘lmasdan daxldorlik hissi bilan yashashsa, adolat g‘alaba qozonadi. Daxldorlik hissi deganda adolatni qo‘llab-quvvatlash, ya’ni ular o‘rtasidagi kurashda adolat tarafida bo‘lish tushuniladi. Odamlardagi befarqlik kayfiyati jilovlanib, ularning daxldorlik hissi bilan yashashi fuqarolik jamiyatining asosi bo‘lgan fuqarolik pozitsiyasini anglatadi. Fuqarolik pozitsiyasi deganda bir fuqaroning ikkinchi bir fuqaroga nisbatan befarq emasligi tushuniladi. Shuning uchun fuqarolik jamiyati inson baxtliligining muhim sharti bo‘lgan adolat qaror topgan muhitni ta’minlashga qodir bo‘lgan jamiyat deb aytish mumkin. Shu o‘rinda O‘zbekiston tanlagan kuchli davlatdan kuchli fuqarolik jamiyati sari yo‘li naqadar to‘g‘ri yo‘l ekanligini ko‘rish mumkin. Inson hayotini baxtli qilishga xizmat qiladigan mustaqillik, tinchlik va adolat barqaror bo‘lgan sharoitlar ichida eng muhimi adolat qaror topgan muhit deb aytishga barcha asoslar bor. Azaldan mavjud bo‘lgan adolat bilan razolat o‘rtasidagi kurashda adolat g‘alaba qozonishi uchun adolat tamoyili buzilishiga nisbatan befarq bo‘lmasdan daxldorlik hissi bilan yashash lozim. Chunki adolat tamoyili himoyaga muhtoj, agar odamlar adolat bilan razolat o‘rtasidagi kurashda befarqlik bilan tomoshabin bo‘lib o‘tirishsa, razolat g‘alaba qozonadi. Davlatning asosiy vazifasi ana shu kurashda adolatni himoya qilish mexanizmini shakllantirishdan iborat bo‘lishi lozim. Nazorat va jazolash bilan ijobiy natijaga erishib bo‘lmasligi to‘g‘risida O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoev “Lekin faqat qamchi va qilich bilan ijobiy natijalarga erishib bo‘ladimi? Bu nafaqat – xato fikr, balki chuqur yangilish, deb hisoblayman. Bu borada profilaktika ishlarini kim samarali olib boradi?” 7 , – deb savol bilan murojaat qilganlar. Ushbu savolga javob berish uchun profilaktika ishlarini amalga oshirish uchun kerak bo‘lgan “halollik vaksinasi” ishlab chiqilgan bo‘lishi lozim. Korrupsiya tahdidiga qarshi immunitetni shakllantirishga yoki virusga qarshi antivirusni shakllantirishga xizmat qiladigan vaksina hayotbaxsh so‘zlardan va g‘oyalardan iborat bo‘ladi. “Vaksina” bo‘lib insonning baxt haqidagi to‘g‘ri tushunchasi, baxtga erishishda mustaqillikning, tinchlikning, adolatning, ma’naviyatning, milliy g‘oyaning, demokratiyaning, fuqarolik jamiyatining, islohotlarimiz asosida yotgan liberallashtirishning o‘rni va O‘zbekiston tanlagan evolyusion taraqqiyot yo‘lining ahamiyati to‘g‘risidagi g‘oyalar majmui xizmat qiladi. Inson tanasiga virus kirsa, unga qarshi antivirus funksiyasini bajaradigan moddiy narsalardan tashkil topgan vaksina yuboriladi. Insonning ongu qalbiga virus kirsa, uning antivirusi funksiyasini bajaradigan vaksina g‘oyalardan tashkil topadi. Lekin shuni ta’kidlash kerakki, agar jamiyatda buzuq byurokratiya va 7 Мирзиёев Ш.М. Танқидий таҳлил, қатъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик – ҳар бир раҳбар фаолиятининг кундалик қоидаси бўлиши керак. Тошкент – “Ўзбекистон” – 2017, 31- бет. korrupsiya mavjud bo‘lsa, hech bir yaxshi, ezgu g‘oya antivirus funksiyasini bajara olmaydi. Chunki buzuq byurokratiya va korrupsiya sharoitida adolatsizlik kelib chiqadi va u tufayli odamlar turmushdan norozi bo‘lib yashashadi. Norozilik bo‘lgan muhitda odamlar ongu qalbiga ezgu g‘oyalarni singdirib bo‘lmaydi. Shuning uchun eng xavfli tahdid – bu tashqi tahdid bo‘lgan terrorizm tahdidi emas, balki ichki, ya’ni buzuq byurokratiya va korrupsiya tahdididir. Korrupsiya – bu halokat, korrupsioner esa terroristdan ham xavfli falokat deb aytish mumkin . Buni anglab olish o‘ta muhim, shuning uchun korrupsioner elementlarga qarshi salbiy ijtimoiy fikrni va murosasiz munosabatni shakllantirish muhim va o‘ta dolzarb vazifa bo‘lishi lozim. Mazkur tadqiqotda taklif qilinayotgan “vaksina” nafaqat korrupsiya tahdidiga qarshi, balki ma’naviy va mafkuraviy tahdidga qarshi ham antivirus sifatida xizmat qilishi mumkin. Korrupsiya sharoitida adolatsizlik kelib chiqadi va bunday sharoitda hech qim baxtli bo‘la olmaydi. Adolat bilan razolat o‘rtasidagi kurashda kimning g‘alaba qozonishi odamlardagi befarqlik va daxldorlik xissiga bog‘liq. Befarqlik kuchli bo‘lgan muhitda razolat g‘alaba qozonadi, chunki befarq odam Shayton izmida yurgan bo‘ladi. Shuning uchun odamlar o‘zlariga men kimning izmida yuribman degan savol bilan murojaat qilib turishlari kerak. Odamlar dunyoqarashiga ko‘ra ikki guruhga bo‘linadi, ya’ni kimdir Rahmon izmida yuradi, kimdir Shayton izmida yuradi. Men kimning izmida yuribman? degan savolni o‘ziga berib turish korrupsiyaga qarshi vaksinaning ta’sir muddatini o‘zaytirishga xizmat qiladi. Ijtimoiy kasallik bo‘lgan korrupsiyaning sababi ham ma’naviyatning qashshoqlashuvi bilan bog‘liq. Ma’naviyat qashshoq bo‘lgan joyda korrupsiyaga sharoit yaratiladi va korrupsiya bu sharoitni asrash uchun ma’naviyatning yuksalishiga yo‘l qo‘ymaydi. Chunki korrupsiya illat sifatida faqat nosog‘lom ijtimoiy muhitdagina mavjud bo‘ladi va bunday muhit odamlar ma’naviyati qashshoq bo‘lgan holdagina kelib chiqadi. Demak, korrupsiyaning sababi ma’naviy qashshoqlik, oqibat esa insoniyatning halokati va uning ye chimi sababni bartaraf qilish bilan bog‘liq. Sabab ma’naviy qashshoqlikka, ma’naviy qashshoqlik esa korrupsiyaga bog‘liq ekan, demak, asosiy e’tiborni korrupsiyani to‘xtatishga qaratish lozim. Buning uchun esa O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoevning 2020 yil 24 yanvarda Oliy Majlisga qilgan murojaatnomasida korrupsiyaga qarshi kurashda taklif qilgan “halollik vaksinasi”ni yaratish va jamiyatni emlash kerak bo‘ladi. Demak “halollik vaksinasi” korrupsiya sababining antivirusi bo‘lib xizmat qiladi deb aytish mumkin. Demak, jamiyatni va, eng avvalo, yoshlarimizning ongi va qalbini yot g‘oya hamda mafkuralardan, korrupsiya illatidan himoya qilishning eng maqbul yo‘li ma’naviy va mafkuraviy immunitetni shakllantirishga qaratilgan profilaktika ishlari bilan bog‘liq. Bunday immunitetni shakllantirish keng ko‘lamli ma’naviy va mafkuraviy ishlarni amalga oshirishni taqozo etadi. Immunitetni shakllantirish borasidagi profilaktika ishlarimiz samarali bo‘lishi uchun, eng avvalo, targ‘ibotchilar guruhini tuzish va ularni “halollik vaksinasi” rolini bajaradigan targ‘ibot materiallari bilan ta’minlash lozim. Mazkur tadqiqot Muhtaram Prezidentimizning yuqorida keltirilgan savollariga javoban profilaktika ishlarini olib boruvchi targ‘ibotchilar uchun yoshlarda ma’naviy va mafkuraviy hamda korrupsiya tahdidlariga qarshi immunitetni shakllantirishda “halollik vaksinasi” bo‘lib xizmat qilishi mumkin. Jamiyatni “halollik vaksinasi” bilan emlash korrupsiyani jilovlab adolatli ijtimoiy tartibni ta’minlashga xizmat qiladi. Foydalanilgan manba va adabiyotlar: .Mirziyoev Sh.M. Tanqidiy tahlil, kat’iy tartib intizom va shaxsiy javobgarlik barcha darajadagi rahbarlarning kundalik hayot qoidasi bo‘lishi kerak. Toshkent. O‘zbekiston. 2017 yil. 2. Mirziyoev Sh.M. 2017-2021 yillvarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning besh ustuvor yo‘nalishi bo‘ycha Harkatlar strategiyasi. Toshkent. O‘zbekiston. 2017 yil. 3.Mirziyoev Sh.M. Yangi O‘zbekiston strategiyasi. Toshkent, 2021 yil.- 464 b. 4.Karimov I. A. Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi. T. O‘zbekiston. 2010 y. 5.Bafoev Sh. Jamoatchilik nazorati demokratik huquqiy davlat va fuqarolik jamiyati qurishning muhim omili sifatida // Ijtimoiy fikr. Inson huquqlari. – 2007 № 1. 6.Mustafoev M. Jamoatchilik nazorati – jamiyat muvozanati // Muloqot 2004 y. № 4 7.Muxtorov N. Amnistiya aktlarini qo‘llanilishida jamoatchilik nazorati: davlat boshqaruv organlari va fuqarolik jamiyati institutlarining hamkorligi // Fuqarolik jamiyati – Grajdanskoe obщestvo – Civil Society. 2010 y. № 3 8.Nabiev T., Soleev A. O‘zini o‘zi boshqarish organlari jamoatchilik nazoratining sub’ekti sifatida // Fuqarolik jamiyati – Grajdanskoe obщestvo – Civil Society. 2008 y. № 4 9.Nabiev F. X. Obespechenie i sovershenstvovanie obщestvennogo kontrolya v programmnыx dokumentax politicheskix partiy Uzbekistana // Fuqarolik jamiyati – Grajdanskoe obщestvo – Civil Society. 2010 № 3 10.Nabiev F. X. Ijtimoiy nazorat. Samarqand. 2016 yil.

Ijtimoiy tartibni o‘rnatishda korrupsiyaga qarshi “halollik vaksinasi”ning o‘rni Reja 1.Korrupsiyaga qarshi “halollik vaksinasi”da baxt to‘g‘risidagi tushunchaning o‘rni. 2.Korrupsiyaga qarshi “halollik vaksinasi”da baxtli hayot sharoitlarini anglab olishning ahamiyati. 3.Adolatli ijtimoiy tartibni ta’minlashga jamiyatni “halollik vaksinasi” bilan emlashning ahamiyati.

1.Korrupsiyaga qarshi “halollik vaksinasi”da baxt to‘g‘risidagi tushunchaning o‘rni. O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan islohotlar muvaffaqiyatiga va taraqqiyotimizga korrupsiya illati asosiy to‘siq hisoblanadi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoev ushbu xususda gapirib, “Bugungi kunda islohotlarimiz samarasi ko‘p jihatdan to‘rtta muhim omilga – ya’ni, qonun ustuvorligini ta’minlash, korrupsiyaga qarshi qat’iy kurashish, institutsional salohiyatni yuksaltirish va kuchli demokratik institutlarni shakllantirishga bog‘liq” 1 ekanligini e’tirof etganlar. Bu to‘rtta omilni umumlashtirib, islohotlarning samarasi bitta omilga, ya’ni adolatli ijtimoiy tartibning o‘rnatilishiga bog‘liq deb aytish mumkin. Bunday tartibning o‘rnatilishiga asosiy to‘siq, yuqorida ta’kidlaganimizdek, korrupsiya illati bo‘lmoqda. Shuning uchun Muhtaram Prezidentimiz Shavkat Mirziyoev Oliy Majlisga qilgan murojaatnomalarida “meni juda qattiq tashvishga soladigan va bezovta qiladigan eng oxir illat – korrupsiya balosi...” 2 deb ta’kidladilar. Shuning uchun korrupsiyaga qarshi kurash masalasi bugungi kunda O‘zbekiston uchun eng dolzarb muammo sanaladi va ushbu muammoning yechimi ma’naviy yuksalishga qaratilgan profilaktika ishlari bilan bog‘liqdir. Jamiyatning ma’naviy yuksalishida esa ma’rifiy islom dini hal qiluvchi rol o‘ynaydi, chunki ma’naviyat bu, eng avvalo, insonning ruhini poklash demakdir. Bugungi kunda, insoniyat jamiyatida mavjud bo‘lgan ijtimoiy muammolar , nafaqat ijtimoiy taraqqiyotga to‘siq, balki jamiyatning keyingi mavjud bo‘lishini gumon ostiga qo‘ymoqda. Bunday muammolarga yadro qirg‘in quroli tahdidi, terrorizm, ekologik muammolar, oilaning global inqirozi, bakteriologik qurollar va korrupsiya muammolari kiradi. Ushbu muammolarni bartaraf qilishda oqibat bilan kurashgandan ko‘ra uning oldini olish, ya’ni sababni bartaraf qilish muhim ahamiyatga ega. Chunki sotsiologiyada: jamiyatdagi u yoki 1 Мирзиёев Ш.М. Ўзбекистон республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга мурожаатномаси. Тошкент 2020 йил 24 январ. 33-бет. 2 Ўша жойда 9-бет.

bu voqelik mavjud bo‘ladi toki uni keltirib chiqargan veqelik, ya’ni sabab mavjud bo‘lsa, degan fikr mavjud. Tabobat ilmining sultoni Ibn Sino kasallikni emas, uning sababini davolash kerak deb aytganligi yuqoridagi fikrning naqadar to‘g‘ri ekanligini yaqqol ko‘rsatib turibdi. Mavjud muammolarning sababi odamlarning xulqi bilan bog‘liq , chunki jamiyatda qanaqa muammo bo‘lmasinki, u odamlar tomonidan sodir qilinadi . Shunday bo‘lganligi sababli muammolarning yechimi odamlarning xulqini o‘rganishni taqozo etadi. Buning uchun odamlar xulqining holatini va rivojlanishini sotsiologik tafakkur asosida tahlil qilish kerak bo‘ladi. Bunday tahlil O‘zbekistonning taraqqiyotiga to‘siq bo‘lgan korrupsiya muammosining sababini odamlar xulqini o‘rganish asosida aniqlash va uni bartaraf qilishga qaratilgan profilaktika ishlarining samarali bo‘lishiga xizmat qiladigan “halollik vaksinasi”ni yaratish imkonini beradi. Buning uchun, eng avvalo, baxt o‘zi nima ekanligini va uni shakllantiruvchi omillarni aniqlab olishimiz kerak bo‘ladi. Chunki odamning xulqi uning baxt to‘g‘risidagi tushunchasi bilan bog‘liq . Shu bilan birgalikda, baxtli hayot nima va unga erishish qanday sharoitlarga bog‘liq? Korrupsiya tahdidiga qarshi immunitetni qanday shakllantirish mumkin? Bunday tahdidlarga qarshi immunitetni shakllantirishda baxt to‘g‘risidagi tushunchaning o‘rni qanday? Insonning baxtli bo‘lishida ma’naviyat qanday ahamiyatga ega? kabi savollarga javob topishga harakat qilamiz. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoev mamlakatimizda amalga oshirilayotgan islohotlarni samarali qilishda va ijtimoiy taraqqiyotni ta’minlashda asosiy to‘siq bo‘lgan korrupsiya illatiga qarshi kurashish to‘g‘risida gapirib, “Korrupsiyaga qarshi kurashishda aholining barcha qatlamlari, eng yaxshi mutaxassislar jalb qilinmas ekan, jamiyatimizning barcha a’zolari, ta’bir joiz bo‘lsa, “halollik vaksinasi” bilan emlanmas ekan, o‘z oldimizga qo‘ygan yuksak marralarga erisha olmaymiz. Biz korrupsiyaning oqibatlari bilan kurashishdan uning barvaqt oldini olishga o‘tishimiz kerak” 3 , – deb ta’kidladi. Jamiyat 3 Мирзиёев Ш.М. Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга мурожаатномаси. Тошкент. 2020 йил 24 январ.36- бет.

taraqqiyotiga to‘siq bo‘lgan korrupsiya illatining barvaqt oldini olish uchun profilaktika ishlarini samarali amalga oshirish kerak bo‘ladi. Buning uchun esa, eng avvalo, profilaktika jarayonida odamlar emlanadigan “vaksina” yaratilgan bo‘lishi kerak. Shuning uchun, yuqorida qayd qilingan, “halollik vaksinasi”ni ishlab chiqish bugungi kunda jamiyatshunos olimlar oldida turgan eng dolzarb muammo hisoblanadi. Bunday “vaksina”ni ishlab chiqish uchun inson xulqini belgilaydigan omillarni aniqlash va o‘shandan kelib chiqib fikrlash kerak bo‘ladi. Chunki korrupsiyaning sababi insonning xulqi bilan bog‘liq va “vaksina” korrupsiyani keltirib chiqaradigan buzuq xulqning omillarini bartaraf qilishi kerak. Insonda ijtimoiy ong shakllangandan boshlab u baxtli yashaydigan farovon jamiyatni orzu qilib kelmoqda va nimani baxt deb hisoblasa, o‘shanga intilib yashamoqda. Shuning uchun insonning xulqi, yurish-turishi, hatti-harakati va to‘g‘ri yoki egri yo‘ldan yurishi uning baxt to‘g‘risidagi tushunchasi bilan bog‘liq bo‘ladi. Agar inson uchun baxtli bo‘lish moddiy jihatdan boy bo‘lish bo‘lsa, unda u moddiy boylik ilinjida yashab, o‘zining moddiy ehtiyojlarining quliga aylanib qoladi va moddiy boylik uchun huquq va axloq me’yorlarini buzishga moyil bo‘ladi. Abu Nasr Farobiy ushbu xususda gapirib, “Ammo agar insonning fikrlash quvvati baxt-saodatning mazmun, mohiyatini bilmasdan (xato fikrlash) o‘tkinchi, boshqalarga ham, o‘ziga ham zarar yetkazuvchi, arzimas rohat- lazzatlarni baxt-saodat deb o‘ylab (mol, mulkni kupaytirish kabi) nomunosib maqsadlarga intilsa, bu intilish va harakatlar go‘zal emas, balki rasvo, tuban ish- harakatlardir” 4 , – deb ta’kidlagan. Bunday odamlar bo‘lgan joyda korrupsiya, xufyona iqtisodiyot va axloqsizlik, buzuqlik kabi illatlar kelib chiqishiga sharoit yaratiladi. Bunday illatga chalingan odamlar moddiy jihatdan boy bo‘lishadi, lekin tinchlik va xotirjamlikdan mahrum bo‘lib, baxtli hayotdan uzoqlashishadi . Buni tushunish uchun esa, ular baxt bu, eng avvalo, qo‘rquvsiz erkin yashash hissi, tinchlik va xotirjamlik ekanligini anglab olgan bo‘lishlari lozim. Buni anglab olgan odamda yuqorida qayd etilgan illatlarga qarshi immunitet shakllangan bo‘ladi, chunki ushbu illatlar inson baxtliligining muhim sharti 4 Фозил одамлар шахри. Абу Наср Форобий / Таржимонлар Абдусодик Ирисов, Маҳкам Махмудов, Урфон Отажон. Масъул муҳаррирлар М.Хайруллаев, М.Жакбаров. -Тошкент: Янги аср авлоди, 2016. - 232 б.

bo‘lgan qo‘rquvsiz erkin yashash hissi va xotirjamlikdan mahrum etadi. Shuning uchun insonning baxt to‘g‘risidagi sog‘lom tushunchasi “halollik vaksinasi”ning muhim elementi sifatida xizmat qiladi deb aytish mumkin. Albatta “halollik vaksinasi” tarkibida boshqa elementlar ham bo‘ladi, lekin baxt to‘g‘risidagi sog‘lom tushuncha asosiy element hisoblanadi, chunki vaksinaning boshqa barcha elementlari baxt to‘g‘risidagi tushuncha bilan bog‘liq bo‘ladi. Masalan, demokratiya, mustaqillik, tinchlik, adolat, ma’naviyat va boshqa omillar vaksinaning elementi bo‘lishi uchun inson ushbu omillar uning hayotini baxtli qilishidagi ahamiyatini bilishi kerak bo‘ladi. Aytaylik, ma’naviyat “halollik vaksinasi”ning elementlaridan biri bo‘lishi uchun baxtli hayot ma’naviyatga bog‘liq ekanligini asoslab berish kerak bo‘ladi. “Halollik vaksinasi” to‘g‘risida gapirganda, eng avvalo, u nima ekanligini anglab olish kerak. Xo‘sh “halollik vaksinasi” nima? “Halollik vaksinasi” deganda harom qilingan ishlarni qilishga undaydigan virusni o‘ldirishga qodir bo‘lgan antivirus rolini bajaradigan g‘oyalar majmui tushuniladi. Korrupsiya illati ana shunday shunday harom qilingan ijtimoiy kasallik hisoblanadi va bu kasallikni keltirib chiqaradigan virus bo‘ladi. Korrupsiyaning virusi to‘g‘risida gapirganda korrupsiya o‘zi nima va u qanchalik jiddiy muammo ekanligidan kelib chiqib fikrlash kerak. Lug‘atlarda “ Korrupsiya – mansabdor shaxs tomonidan shaxsiy boylik ortirish maqsadida o‘z mansab vakolatlarini sui i ste’mol qilinishi bilan bog‘liq bo‘lgan jinoiy harakat ” deb ta’rif berilgan . Korrupsiya muammosi hech qanday mubolag‘asiz bugungi kundagi eng murakkab va eng dolzarb, jiddiy muammodir, chunki korrupsiya jamiyat taraqqiyotining muhim sharti bo‘lgan adolatli ijtimoiy tartibni buzadi. Adolat tamoyili buzilgan joyda esa odamlar norozi bo‘lishadi, norozilik esa ijtimoiy tanglikni keltirib chiqaradi. Ijtimoiy tanglik ertami-kechmi parokandilikni, parokandalik esa mustaqillikni ham dargumon qilib qo‘yadi. Demak, korrupsiya muammosi hech qanday mubolag‘asiz milliy xavfsizligimizga eng xavfli tahdid. Korrupsiya virusiga qarshi antivirusni ishlab chiqishdan oldin virus nimadan iborat ekanligini va uning mohiyatini aniqlab olish kerak. Korrupsiyaning

O'xshashlar

Ijtimoiy tartibni o‘rnatishda milliy mentalitetimizning o‘rni
KORRUPSIYAGA QARSHI KURASH
Yangi O‘zbekiston milliy tiklanishdan yuksalish sari
KORRUPSIYAGA QARSHI KURASH MEXANIZMLARI
Nazorat tizimini samarali qiluvchi omillar