“Ilk qadam” MTMgacha ta’lim muassasasining Davlat o’quv dasturining mazmun -mohiyati
![“Ilk qadam” MTMgacha ta’lim muassasasining Davlat o’quv dasturining
mazmun -mohiyati
Reja:
1 . Dasturning maqsad va vazifalari.
2. Musiqaning madaniy hayotimizda tutgan o‘rin.
3. Bolalar ta’lim- tarbiyasining o‘ziga xos xususiyatlari .
4. Ijtimoiy- hissiy rivojlanish .](/data/documents/5b81948c-689f-43e1-86f3-2ab08a592f49/page_1.png)
![MTMda davlat o’quv dasturini qo’llash
Davlat o’quv dasturi variativ o’quv dasturlarini yaratishda majburiy tayanch
hujjat hisoblanadi. Ta’lim muassasalari MTMgacha ta’lim vazirligi tomonidan
tasdiqlangan variativ o’quv dasturlaridan foydalanish huquqiga ega.
Ta’lim muassasasi Davlat o’quv dasturi asosida o’zining MTM ishchi o’quv
dasturini ishlab chiqish huquqiga ega. Ta’lim muassasasining ishchi o’quv dasturi
muassasa pedagoglari tomonidan ota-onalarni jalb etgan holda tuziladi va amaldagi
qonunchilik tartibida tasdiqlanadi 1
.
1.2. MTMning maqsad va vazifalari
MTMning maqsad va vazifalari quyidagilardan iborat:
bolaning individual ehtiyojlarini hisobga olgan holda ilk va MTMgacha
yoshdagi bolalarni rivojlanishiga oid Davlat talablari asosida hamda Davlat
o’quv dasturiga muvofiq uning har tomonlama va barkamol rivojlanishi
uchun qulay shart-sharoitlar yaratish;
MTMgacha yoshdagi bolalarning o’quv-tarbiyaviy faoliyatini tashkil qilish
va amalga oshirish;
bolalarning ilk rivojlanishi masalalarida ota-onalar va jamiyatga tegishli
bilimlar berishni tashkil etish va amalga oshirish;
bolalarning ilk rivojlanishi masalalarida oila va jamiyat bilan o’zaro
hamkorlikni tashkil qilish va amalga oshirish.
O’quv-tarbiyaviy jarayonning maqsadi bolalarda umumiy kompetensiyalar
va rivojlanish sohalari kompetensiyalarini shakllantirish uchun tegishli
sharoitlar yaratishdan iboratdir.
MTM ta’lim jarayonining tamoyillari quyidagilardan iborat:
- bola huquqlari, o’ziga xos rivojlanish xususiyat va salohiyatlarini hisobga olish;
- ta’lim jarayonida barcha turdagi rivojlanish sohalarining o’zaro bog’liqligi;
1
Дастурга 1-илова](/data/documents/5b81948c-689f-43e1-86f3-2ab08a592f49/page_2.png)
![- bola salomatligini asrash va mustahkamlash, uning ehtiyojlari, shu jumladan,
uning harakatlanish ehtiyojlarini qondirish;
- bolaning ijodiy qobiliyatlarini qo’llab-quvvatlash;
- o’yin orqali ta’lim berish va rivojlantirish;
- bolaning rivojlanishi va ijtimoiy moslashishi uchun qulay muhit yaratish;
- bola uchun xavfsiz muhitni ta’minlash ;
- MTMning oila, mahalla va MTM bilan hamkorligi;
- milliy madaniy an’analar qadriyatini oshirish va boshqa millatlar madaniyatiga
hurmat, boshqa millatlar madaniyatining o’ziga xos xususiyatlarini hisobga olish;
Bolaning MTMgacha ta’lim muassasasidagi rivojlanishini qo’llab-
quvvatlash jamoaviy ish hisoblanadi va uning amalga oshirilishi uchun MTMgacha
ta’lim muassasasi rahbari javobgar bo’ladi.
Qo’shimcha ta’lim xizmatlari MTMgacha ta’lim muassasasi tomonidan
imkoniyatlardan kelib chiqqan holda bolalar va aholi ehtiyojlariga mos ravishda
tashkil etiladi.
Qo’shimcha ta’lim xizmatlari fakultativ hisoblanadi va ularni tashkil
qilishda ko’ngillilar (volontyorlar), ota-onalar va homiylar ishtirok etishi mumkin.
MTMgacha ta’lim muassasasida alohida ehtiyojga ega bo’lgan bolalarni
qo’llab-quvvatlash jamoaviy ish hisoblanadi va uni amalga oshirish uchun
MTMgacha ta’lim muassasasi rahbari javobgar bo’ladi.
Zarurat tug’ilganda, pedagoglar tarkibi va MTMgacha ta’lim muassasasi
rahbariyati, tor ixtisosdagi mutaxassislarni jalb etgan holda, bola (uning
rivojlanishi) uchun o’quv-tarbiyaviy faoliyatning individual rejasini tuzadi.
Bolaning har tomonlama rivojlanishini ta’minlash uchun MTMgacha
ta’lim muassasasi ota-onalar bilan o’zaro hamkorlikning quyidagi shakllarini
tashkil qilishi mumkin:
- ota-onalarning MTMgacha ta’lim muassasasi borasidagi fikrlarini hisobga
olish;](/data/documents/5b81948c-689f-43e1-86f3-2ab08a592f49/page_3.png)
![- ilk rivojlanish masalalarida ota-onalarga bilim berish;
- ota-onalarni o’quv-tarbiyaviy jarayonda faol qatnashishga jalb etish;
- ota-onalarning muassasa hayotida ishtirok etish borasidagi tashabbuslarini
qo’llab-quvvatlash.
MTMgacha yoshdagi bolalarga ta’lim berishda kompetensiyaviy yondashuv
o’sib borayotgan bola shaxsini hayotga tayyorlash, unda hayotiy muhim
masalalarni hal qilish uchun zarur bo’lgan, axloqiy me’yor va qadriyatlarni
o’zlashtirish, boshqa insonlar bilan muloqot qilish, «Men» obrazini qurish bilan
bog’liq bo’lgan faoliyat usullarini shakllantirishga tayyorgarlikni ko’zda tutadi.
Boshlang’ich muhim kompetensiyalar bolaning faoliyat va axloq subyekti
sifatidagi yaxlit rivojlanishini talab etadi.
Kompetensiya bolaning bilim, ko’nikma, malaka va qadriyatlari majmuidir.
Boshlang’ich kompetensiyalar, rivojlanish sohasidan qat’i nazar, bola shaxsi
shakllanishi uchun asos bo’lib xizmat qiladi.
Kommunikativ kompetensiya – muloqot vositalaridan turli vaziyatlarda
foydalana bilish ko’nikmasi .
O’yin kompetensiya si – bolaning o’yin jarayoni va uni tashkil qilishda
tajriba, bilim va ko’nikmalardan ijodiy foydalanishi . O’quv-tarbiyaviy faoliyat
uchun asos hisoblanadi.
Ijtimoiy kompetensiya – hayotiy vaziyatlarda kattalar va tengdoshlar bilan
muloqotda axloq qoidalari va me’yorlariga rioya qilgan holda o’zini tutish
mahorati.
Bilish kompetensiyasi – atrofdagi olamni ongli ravishda idrok qilish va
olingan bilim, ko’nikma, malaka va qadriyatlardan o’quv va amaliy vazifalarni hal
qilish uchun foydalanish.
Bolaning kompetensi yalari bola rivojining quyidagi sohalarida belgilanadi:
- jismoniy rivojlanish va sog’lom turmush tarzining shakllanishi;
- ijtimoiy-hissiy rivojlanish;
- nutq, muloqot, o’qish va yozish malakalari;](/data/documents/5b81948c-689f-43e1-86f3-2ab08a592f49/page_4.png)
![- bilish jarayonining rivojlanishi;
- ijodiy rivojlanish.
«Jismoniy rivojlanish va sog’lom turmush tarzining shakllanishi» sohasidagi
o’quv-tarbiyaviy faoliyat yakunlanganidan so’ng 6-7 yoshli bola:
- o’z imkoniyatlari va yoshi bilan bog’liq jismoniy rivojlanish me’yorlariga
mos ravishda jismoniy faollik ko’rsatadi;
- turli harakatchanlik faolligini uyg’un ravishda va maqsadli bajarishni biladi;
- turli hayotiy va o’quv vaziyatlarida mayda motorika ko’nikmalaridan
foydalanadi;
- o’z harakatlarini hissiyot va sezgi organlari yordamida boshqaradi;
- shaxsiy gigiyena malakalarini qo’llaydi ;
- sog’lom turmush tarzi va ovqatlanish asoslarini biladi;
- xavfsiz hayotiy faoliyat asoslari qoidalariga rioya qiladi.
«Ijtimoiy-hissiy rivojlanish» sohasi kompetensiyalari
«Ijtimoiy-emosional rivojlanish» sohasidagi o’quv-tarbiyaviy faoliyat yakuniga
yetganidan so’ng 6-7 yoshli bola:
- o’z «Men»i va boshqa insonlarning hayotiy faoliyat muhitidagi roli
to’g’risida tasavvurga ega bo’ladi;
- o’z hissiyotlarini boshqaradi va ularni vaziyatga mos ravishda ifodalaydi;
- o’zgalarning hissiyotlarini farqlaydi va ularga mos ravishda javob beradi;
- kattalar va tengdoshlar bilan vaziyatga mos ravishda muloqot qiladi;
- murakkab vaziyatlardan konstruktiv chiqish yo’llarini topadi.
. «Nutq, muloqot, o’qish va yozish malakalari» sohasi kompetensiyalari
«Nutq, muloqot, o’qish va yozish malakalari» sohasidagi o’quv-tarbiyaviy
faoliyat yakuniga yetganidan so’ng 6-7 yoshli bola:
- nutqni eshitadi va tushunadi;
- o’z nutqida to’g’ri talaffuz, qulay grammatik shakllar va xilma-xil gap
konstruksiyalaridan foydalanadi;](/data/documents/5b81948c-689f-43e1-86f3-2ab08a592f49/page_5.png)
![- ikkinchi tilni o’rganishga qiziqish namoyon qiladi;
- ikkinchi tilni egallash bo’yicha dastlabki bilimlarini ko’rsatadi;
- badiiy adabiyot asarlariga qiziqish namoyon qiladi;
- so’zning lug’aviy, bo’g’inli va fonetik tuzilishi to’g’risida tasavvurga ega
bo’ladi;
- turli ma’no shakllarini mustaqil ravishda tuzish va so’zlab berishni biladi;
- yozishning dastlabki malakalari va vositalaridan foydalanishni biladi.
Bilish jarayonining rivojlanishi sohasidagi o’quv-tarbiyaviy faoliyat yakuniga
yetganidan so’ng 6-7 yoshli bola:
- bili m olish ga faol qiziqishni namoyon etadi;
- o’quv va hayotiy faoliyat uchun axborotni mustaqil ravishda topadi va undan
foyd a lanadi;
- predmetlar, voqyealar va ko’rinishlar o’rtasidagi oddiy aloqalarni tushunadi
va ularni yaxlit bir butunlik sifatida idrok qiladi;
- raqamlar, hisob-kitobni biladi va ularni hayotda qo’llaydi;
- makon, shakl va vaqtga mos ravishda ish tutadi;
- elementar matemati k hisoblashlarni amalga oshiradi;
- atrof-muhitdagi voqyea-hodisalar va ko’rinishlarni kuzatadi hamda tadqiq
qiladi;
- atrof-muhitga nisbatan ehtiyotkorona va g’amxo’r munosabatni namoyon
etadi.
. «Ijodiy rivojlanish» sohasi kompetensiyalari
« Ijodkorlik » sohasidagi o’quv-tarbiyaviy faoliyat yakuniga yetganidan so’ng 6-
7 yoshli bola:
- san’at va madaniyatga qiziqish namoyon qiladi;
- milliy an’analarni qadrlaydi va ularni kundalik hayotning bir qismi sifatida
idrok etadi;
- san’atning muayyan turini afzal ko’rishini mustaqil ravishda ifodalaydi;](/data/documents/5b81948c-689f-43e1-86f3-2ab08a592f49/page_6.png)
![- olingan bilim va ko’nikmalardan turli hayotiy vaziyatlarda o’z ijodiy
rejalarini tuzish va tatbiq qilish uchun foydalanadi;
- insonning dunyoni o’zgartirishdagi yaratuvchanlik rolini tushunadi.
O’quv-tarbiyaviy faoliyat «O’zbekiston Respublikasining ilk va MTM
yoshidagi bolalarni rivojlantirishga oid davlat talablari» asosida amalga oshiriladi.
MTMgacha ta’lim muassasasi o’quv va tarbiyaviy faoliyatni o’quv yillari
bo’yicha tashkil qiladi.
O’quv yili 2 sentyabrda boshlanadi va 31 maygacha davom etadi.
1 iyundan 31 avgustgacha MTMda yozgi sog’lomlashtirish davri tashkil
etiladi.
O’quv-tarbiyaviy faoliyat guruhning kundalik ish tartibiga tayanadi va unda
pedagog tomonidan rejalashtirilgan kundalik harakatlar, bolalar o’yinlari, bo’sh
vaqt va o’quv-tarbiyaviy faoliyat turlari navbatma-navbat amalga oshiriladi 2
.
O’quv-tarbiyaviy faoliyat ta’lim va ijtimoiy ehtiyojlar (salomatlik, ovqatlanish
va xavfsizlik)ni qondirish maqsadida bolaning yoshi va individual rivojiga
asoslanuvchi o’quv rejasiga muvofiq olib boriladi. O’quv-tarbiyaviy faoliyat bola
hayoti va uning atrofidagi muhitdan kelib chiquvchi yagona bir butun mavzuga
birlashtiriladi 3
.
O’quv-tarbiyaviy faoliyatni rejalashtirish ta’lim sharoitlariga bog’liq holda
integrasiya, xilma-xillik va moslashuvchanlik tamoyillaridan tarkib topadi.
O’quv-tarbiyaviy faoliyatda quyidagi rejalashtirish turlari mavjud:
- yillik mavzuviy ;
- haftalik .
Rejalashtirishda faoliyatning maqsadlari, mavzusi, mazmuni va turlari
ifodalanadi. Faoliyat turini tanlashda nafaqat o’quv-tarbiyaviy faoliyatning
umumiy maqsadlari, balki rivojlanish sohalari bo’yicha maqsadlar, faoliyat
mazmuni va turlarini integrasiyalash ham hisobga olinadi.
2
Дастурга 2-илова
3
Дастурга 3-илова](/data/documents/5b81948c-689f-43e1-86f3-2ab08a592f49/page_7.png)
![Rejalashtirishda kun tartibini hisobga olish zarur. Kun tartibi ish sur’atini
belgilaydi va bolaga bir faoliyatdan boshqasiga oson o’tishda yordam berishi
lozim. Shuni yodda tutish joizki, o’yin MTMgacha yoshdagi bolalarning asosiy
faoliyati hisoblanadi. Kun tartibini tuzishda kunduzgi uyqu, dam olish vaqti va
sayrga chiqish vaqti hisobga olinadi.
Yillik mavzuviy rejada har bir yosh guruhi uchun oy mavzulari va hafta
mavzulari aks ettiriladi. MTMgacha ta’lim muassasasi hudud yoki boshqa
xususiyatlarni hisobga olgan holda o’zining yillik mavzuviy rejasini tuzishga haqli.
Mazkur mavzuviy reja MTMgacha ta’lim muassasasining Pedagogika kengashida
tasdiqlanadi 4
.
Haftalik reja
Haftalik reja yillik mavzuviy rejaga asoslanadi va haftaning kichik
mavzulari, shuningdek, mazkur mavzu bo’yicha o’tkaziladigan tadbirlarni o’z
ichiga oladi. Haftalik reja barcha rivojlanish sohalari bo’yicha maqsadlarni
belgilash, tegishli markazlarni tayyorlash, mashg’ulotlarni hafta mavzusiga mos
ravishda taqsimlashga yo’naltirilgan. Hafta mavzusi barcha erkin faoliyat
markazlari orqali o’tishi lozim. Haftalik rejada guruhdagi va sayr vaqtidagi
didaktik va harakatli o’yinlar rejalashtiriladi 5
. Bolalar bilan olib boriladigan
ishning mazmuni va izchilligi faoliyat turi (faol faoliyat / passiv faoliyat;
individual faoliyat kichik guruhda, katta guruhda; tarbiyachi rahbarligi ostida
o’tadigan faoliyat bola rahbarligi ostida o’tadigan faoliyat) va uni o’tkazish joyi
(xona ichidagi faoliyat ko’chadagi faoliyat)ni hisobga olgan holda rejalashtirilishi
kerak.Haftalik reja xilma-xil va moslashuvchan bo’lishi lozim. Boshqacha
aytganda, ob-havo o’zgarishi va bolaning qiziquvchanligini hisobga olgan holda,
rejalashtirilayotgan faoliyat boshqasiga almashtirilishi yoki faollik vaqti biroz
ko’proq yoxud kamroq vaqtga mo’ljallanishi mumkin. Masalan, agar tarbiyachi
bahorgi gullagan bog’ga borishni rejalashtirgan bo’lsa-yu, ob-havo juda yomg’irli
4 4
Дастурга 3-илова
5
Дастурга 4-илова](/data/documents/5b81948c-689f-43e1-86f3-2ab08a592f49/page_8.png)
![bo’lsa, bu tadbirni xonada o’tkazishning imkoni bo’lgan boshqa tadbirga
almashtirishi mumkin.
Haftalik reja – bu tarbiyachining ish jurnali va mashg’ulotlar konspekti.
Tarbiyachining ish jurnali quyidagi bo’limlardan tashkil topadi:
- titul varag’i;
- guruhning iliq va sovuq davrdagi kun tartibi;
- ertalabki badantarbiya kompleksi;
- guruhda sentyabrdan avgustgacha bo’lgan ta’lim jarayonini rejalashtirish
tarkibiga ertalabki suhbat, sayr, kunning ikkinchi yarmi kiradi;
- haftalik ish tahlili;
- ilovalar.
Mashg’ulotlar konspektlarida maqsadlar, faoliyatning qisqacha ta’rifi, zaruriy
jihozlar ifodalanadi. Mazkur konspektlar tavsiyaviy xarakterga ega va
tarbiyachi tomonidan ijodiy o’zgartirilishi mumkin.
Mazkur dastur bola rivojiga individual yondashuv, uning shaxsini hurmat
qilish, uning manfaatlari ehtiyojlari va rivojlanish darajasini hisobga olish, hissiy
qulaylik borasida g’amxo’rlik qilish, erkin ijodiy o’z-o’zini ko’rsatishi uchun
sharoitlar yaratishga intilishni ko’zda tutadi. Shu sababli, rejalashtirish bilan bir
qatorda, bola rivojlanishini kuzatib borish pedagog faoliyatida muhim ahamiyat
kasb etadi. Pedagog bolani va uning o’zini tutishi sabablarini yaxshiroq
tushunish, bola rivojini, uning ichki dunyosini ko’rish, qo’llab-quvvatlash,
rivojlanish yo’llarini belgilash, ehtiyoj va manfaatlarini aniqlash uchun bola
hayotini sistematik kuzatib boradi. Pedagogik kuzatuvlar asosida ta’lim
faoliyatini rejalashtirish ishlab chiqiladi va takomillashtirib boriladi. Bolaning
individual rivojlanishini kuzatish uchun O’zbekiston Respublikasining ilk va
MTM yoshidagi bolalar rivojlanishiga oid Davlat talablarida aks ettirilgan sohalar
va soha ostilari hamda kutilayotgan natijalar olingan (malaka va ko’nikmalar).](/data/documents/5b81948c-689f-43e1-86f3-2ab08a592f49/page_9.png)
![Bolaning rivojlanish xaritasi 3 dan 7 yoshgacha bo’lgan davrni o’z ichiga
oladi, har bir bola uchun individual tarzda yiliga uch marta to’ldiriladi 6
.
MTMgacha ta’lim muassasasidan chiqishda 6-7 yoshdagi bolaning MTMga
tayyorlik xaaritasi to’ldiriladi (faqat MTMgacha muassasa bitiruvchilari uchun 6
).
MTMga tayyorlik deganda bolada umumiy kompetensiyalarni va rivojlanish
sohalari kompetensiyalarining shakllanganligi tushuniladi. Bu xarita MTMgacha
ta’lim muassasasining har bir bitiruvchisi uchun to’ldiriladi. Unda Davlat
dasturiga muvofiq rivojlanishning beshta sohasi (bola kompetensiyalari) bo’yicha
kutilayotgan natijalar ifodalanadi.
Tarbiyachiga u yoki bu natija qanday darajada aks etayotganini belgilash taklif
etiladi. Rivojlanishning beshta sohasi (bola kompetensiyalari) umumlashtiriladi
va tavsiya hamda takliflar ko’rinishida ota-onalarga e’tiboriga havola etiladi.
MTMgacha ta’lim muassasasida rivojlantiruvchi muhitni tashkil etishda
bolalarning o’ziga xos belgilarga ega bo’lgan yoshga doir xususiyatlari va
ehtiyojlarini hisobga olish muhim ahamiyat kasb etadi.
MTMgacha ta’lim muassasasining ko’rgazmali-rivojlantiruvchi muhiti
mazmuni madaniy-tarixiy qadriyatlar: milliy va mintaqaviy an’analar; tabiat,
iqlimdan kelib chiquvchi xususiyatlarga mos bo’lishi lozim;
muhit mazmuni birlamchi dunyoqarash asoslarini shakllantirish, bolaning
muvaffaqiyatli ijtimoiy moslashuviga yordam berishi lozim.
6
Дастурга 6-илова
7
Дастурга 7-илова](/data/documents/5b81948c-689f-43e1-86f3-2ab08a592f49/page_10.png)
![Adabiyotlar:
1. G.SHaripova, Sh. Yakubova. MTMgacha ta’lim muassasalarda musiqa o`qitish
metodikasi.Toshkent. 2007
2.D.Soipova “Musiqa o‘qitish nazariyasi va metodikasi”
3..B.Boltayev “MTMgacha ta’lim muassasalarida musiqa mash’gulotlari”
4. .“Bolajon” tayanch dasturi :Toshkent.-2016
1. A. Zimina Osnova muzыkalnogo vospitaniya i razvitiya ditey mladщego
vozrosta. M., 2000 g.
2. M.S.Osenneva”Teoriya i metodika muzikalnogo vospitaniya”:”Akademiya”
Moskva. 2012 .
3. Gogoberidze A.G. “Teoriya i metodika muzыkalnogo vospitaniya detey
doshkolnogo vozrasta”:
4. И. Ю. Дьяченко. “ Теория и методика музыкального вос питания”
5. RadыnovaO. Nastroyeniya, chustva v muzыke. M;2009](/data/documents/5b81948c-689f-43e1-86f3-2ab08a592f49/page_11.png)
“Ilk qadam” MTMgacha ta’lim muassasasining Davlat o’quv dasturining mazmun -mohiyati Reja: 1 . Dasturning maqsad va vazifalari. 2. Musiqaning madaniy hayotimizda tutgan o‘rin. 3. Bolalar ta’lim- tarbiyasining o‘ziga xos xususiyatlari . 4. Ijtimoiy- hissiy rivojlanish .
MTMda davlat o’quv dasturini qo’llash Davlat o’quv dasturi variativ o’quv dasturlarini yaratishda majburiy tayanch hujjat hisoblanadi. Ta’lim muassasalari MTMgacha ta’lim vazirligi tomonidan tasdiqlangan variativ o’quv dasturlaridan foydalanish huquqiga ega. Ta’lim muassasasi Davlat o’quv dasturi asosida o’zining MTM ishchi o’quv dasturini ishlab chiqish huquqiga ega. Ta’lim muassasasining ishchi o’quv dasturi muassasa pedagoglari tomonidan ota-onalarni jalb etgan holda tuziladi va amaldagi qonunchilik tartibida tasdiqlanadi 1 . 1.2. MTMning maqsad va vazifalari MTMning maqsad va vazifalari quyidagilardan iborat: bolaning individual ehtiyojlarini hisobga olgan holda ilk va MTMgacha yoshdagi bolalarni rivojlanishiga oid Davlat talablari asosida hamda Davlat o’quv dasturiga muvofiq uning har tomonlama va barkamol rivojlanishi uchun qulay shart-sharoitlar yaratish; MTMgacha yoshdagi bolalarning o’quv-tarbiyaviy faoliyatini tashkil qilish va amalga oshirish; bolalarning ilk rivojlanishi masalalarida ota-onalar va jamiyatga tegishli bilimlar berishni tashkil etish va amalga oshirish; bolalarning ilk rivojlanishi masalalarida oila va jamiyat bilan o’zaro hamkorlikni tashkil qilish va amalga oshirish. O’quv-tarbiyaviy jarayonning maqsadi bolalarda umumiy kompetensiyalar va rivojlanish sohalari kompetensiyalarini shakllantirish uchun tegishli sharoitlar yaratishdan iboratdir. MTM ta’lim jarayonining tamoyillari quyidagilardan iborat: - bola huquqlari, o’ziga xos rivojlanish xususiyat va salohiyatlarini hisobga olish; - ta’lim jarayonida barcha turdagi rivojlanish sohalarining o’zaro bog’liqligi; 1 Дастурга 1-илова
- bola salomatligini asrash va mustahkamlash, uning ehtiyojlari, shu jumladan, uning harakatlanish ehtiyojlarini qondirish; - bolaning ijodiy qobiliyatlarini qo’llab-quvvatlash; - o’yin orqali ta’lim berish va rivojlantirish; - bolaning rivojlanishi va ijtimoiy moslashishi uchun qulay muhit yaratish; - bola uchun xavfsiz muhitni ta’minlash ; - MTMning oila, mahalla va MTM bilan hamkorligi; - milliy madaniy an’analar qadriyatini oshirish va boshqa millatlar madaniyatiga hurmat, boshqa millatlar madaniyatining o’ziga xos xususiyatlarini hisobga olish; Bolaning MTMgacha ta’lim muassasasidagi rivojlanishini qo’llab- quvvatlash jamoaviy ish hisoblanadi va uning amalga oshirilishi uchun MTMgacha ta’lim muassasasi rahbari javobgar bo’ladi. Qo’shimcha ta’lim xizmatlari MTMgacha ta’lim muassasasi tomonidan imkoniyatlardan kelib chiqqan holda bolalar va aholi ehtiyojlariga mos ravishda tashkil etiladi. Qo’shimcha ta’lim xizmatlari fakultativ hisoblanadi va ularni tashkil qilishda ko’ngillilar (volontyorlar), ota-onalar va homiylar ishtirok etishi mumkin. MTMgacha ta’lim muassasasida alohida ehtiyojga ega bo’lgan bolalarni qo’llab-quvvatlash jamoaviy ish hisoblanadi va uni amalga oshirish uchun MTMgacha ta’lim muassasasi rahbari javobgar bo’ladi. Zarurat tug’ilganda, pedagoglar tarkibi va MTMgacha ta’lim muassasasi rahbariyati, tor ixtisosdagi mutaxassislarni jalb etgan holda, bola (uning rivojlanishi) uchun o’quv-tarbiyaviy faoliyatning individual rejasini tuzadi. Bolaning har tomonlama rivojlanishini ta’minlash uchun MTMgacha ta’lim muassasasi ota-onalar bilan o’zaro hamkorlikning quyidagi shakllarini tashkil qilishi mumkin: - ota-onalarning MTMgacha ta’lim muassasasi borasidagi fikrlarini hisobga olish;
- ilk rivojlanish masalalarida ota-onalarga bilim berish; - ota-onalarni o’quv-tarbiyaviy jarayonda faol qatnashishga jalb etish; - ota-onalarning muassasa hayotida ishtirok etish borasidagi tashabbuslarini qo’llab-quvvatlash. MTMgacha yoshdagi bolalarga ta’lim berishda kompetensiyaviy yondashuv o’sib borayotgan bola shaxsini hayotga tayyorlash, unda hayotiy muhim masalalarni hal qilish uchun zarur bo’lgan, axloqiy me’yor va qadriyatlarni o’zlashtirish, boshqa insonlar bilan muloqot qilish, «Men» obrazini qurish bilan bog’liq bo’lgan faoliyat usullarini shakllantirishga tayyorgarlikni ko’zda tutadi. Boshlang’ich muhim kompetensiyalar bolaning faoliyat va axloq subyekti sifatidagi yaxlit rivojlanishini talab etadi. Kompetensiya bolaning bilim, ko’nikma, malaka va qadriyatlari majmuidir. Boshlang’ich kompetensiyalar, rivojlanish sohasidan qat’i nazar, bola shaxsi shakllanishi uchun asos bo’lib xizmat qiladi. Kommunikativ kompetensiya – muloqot vositalaridan turli vaziyatlarda foydalana bilish ko’nikmasi . O’yin kompetensiya si – bolaning o’yin jarayoni va uni tashkil qilishda tajriba, bilim va ko’nikmalardan ijodiy foydalanishi . O’quv-tarbiyaviy faoliyat uchun asos hisoblanadi. Ijtimoiy kompetensiya – hayotiy vaziyatlarda kattalar va tengdoshlar bilan muloqotda axloq qoidalari va me’yorlariga rioya qilgan holda o’zini tutish mahorati. Bilish kompetensiyasi – atrofdagi olamni ongli ravishda idrok qilish va olingan bilim, ko’nikma, malaka va qadriyatlardan o’quv va amaliy vazifalarni hal qilish uchun foydalanish. Bolaning kompetensi yalari bola rivojining quyidagi sohalarida belgilanadi: - jismoniy rivojlanish va sog’lom turmush tarzining shakllanishi; - ijtimoiy-hissiy rivojlanish; - nutq, muloqot, o’qish va yozish malakalari;
- bilish jarayonining rivojlanishi; - ijodiy rivojlanish. «Jismoniy rivojlanish va sog’lom turmush tarzining shakllanishi» sohasidagi o’quv-tarbiyaviy faoliyat yakunlanganidan so’ng 6-7 yoshli bola: - o’z imkoniyatlari va yoshi bilan bog’liq jismoniy rivojlanish me’yorlariga mos ravishda jismoniy faollik ko’rsatadi; - turli harakatchanlik faolligini uyg’un ravishda va maqsadli bajarishni biladi; - turli hayotiy va o’quv vaziyatlarida mayda motorika ko’nikmalaridan foydalanadi; - o’z harakatlarini hissiyot va sezgi organlari yordamida boshqaradi; - shaxsiy gigiyena malakalarini qo’llaydi ; - sog’lom turmush tarzi va ovqatlanish asoslarini biladi; - xavfsiz hayotiy faoliyat asoslari qoidalariga rioya qiladi. «Ijtimoiy-hissiy rivojlanish» sohasi kompetensiyalari «Ijtimoiy-emosional rivojlanish» sohasidagi o’quv-tarbiyaviy faoliyat yakuniga yetganidan so’ng 6-7 yoshli bola: - o’z «Men»i va boshqa insonlarning hayotiy faoliyat muhitidagi roli to’g’risida tasavvurga ega bo’ladi; - o’z hissiyotlarini boshqaradi va ularni vaziyatga mos ravishda ifodalaydi; - o’zgalarning hissiyotlarini farqlaydi va ularga mos ravishda javob beradi; - kattalar va tengdoshlar bilan vaziyatga mos ravishda muloqot qiladi; - murakkab vaziyatlardan konstruktiv chiqish yo’llarini topadi. . «Nutq, muloqot, o’qish va yozish malakalari» sohasi kompetensiyalari «Nutq, muloqot, o’qish va yozish malakalari» sohasidagi o’quv-tarbiyaviy faoliyat yakuniga yetganidan so’ng 6-7 yoshli bola: - nutqni eshitadi va tushunadi; - o’z nutqida to’g’ri talaffuz, qulay grammatik shakllar va xilma-xil gap konstruksiyalaridan foydalanadi;