Informatika fanini kasbga yo’naltirib o’qitish metodikasi” fanini kasbga yo’naltirib o’qitish jarayonida qo‘llaniladigan innovatsion, pedagogik texnologiyalar va interfaol metodlar
![Informatika fanini kasbga yo’naltirib o’qitish
metodikasi” fanini kasbga yo’naltirib o’qitish jarayonida
qo‘llaniladigan innovatsion, pedagogik texnologiyalar va
interfaol metodlar.
Reja
1 Informatika fanini o’qitishda interfaol metodlardan foydalanish.
2 O’quvchilarga kasbga yo’naltirishni o’rgatish mazmuni va unga
zamonaviy ta’lim texnologiyalarini qo’llash.](/data/documents/45fcfdbc-5876-43f8-8df0-086c2cdc5dc3/page_1.png)
![1 Informatika fanini o’qitishda interfaol metodlardan foydalanish. Hozirgi davrda o’sib
kelayotgan avlodni mustaqil fikrlaydigan qilib tarbiyalash vazifasi muhimdir. Ushbu
masalaning hal etilishi ko’p jihatdan o’qitishning interfaol metodlarini qo’llashga
bog’liq. Interfaol so’zi inglizcha “Interakt” so’ziga mos kelib, “Inter – o’zaro”, “akt –
ish ko’rmoq, ishlamoq” degan ma`nolarni anglatadi. Interfaol o’qitish – muloqotli
o’qitish bo’lib, jarayonning borishida o’qituvchi va o’quvchi orasida o’zaro ta`sir
amalga oshiriladi. Interfaol o’qitishning mohiyati o’quv jarayonini shunday tashkil
etishdan iboratki, unda barcha o’quvchilar bilish jarayoniga jalb qilingan bo’lib, erkin
fikrlash, tahlil qilish va mantiqiy fikr yuritish imkoniyatlariga ega bo’ladilar.
Darslardagi interfaol faoliyat o’zaro tushunishga, hamkorlikda faoliyat yuritishga,
umumiy, lekin har bir ishtirokchi uchun ahamiyati nazorat topshiriqlarini birgalikda
echishga olib keladigan muloqotli aloqani tashkil etish va rivojlantirishni ko’zda
tutadi1. Interfaol metodlardan foydalaniladigan o’quv jarayonida o’quvchilar tanqidiy
fikrlashga, shart-sharoitlarini va tegishli axborotni tahlil qilish asosida murakkab
muammolarni echishga, alternativ fikrlarni chamalab ko’rishga va asosli ravishda
qarorlar qabul qilishga, bahslarda ishtirok etishga, boshqalar bilan muloqot qilishga
o’rganadilar. Buning uchun darslarda individual, juftli va guruhli ishlar tashkil etiladi,
izlanuvchi loyihalar, rolli o’yinlar, ijodiy ishlar qo’llaniladi, hujjatlar va axborotning
turli manbalari bilan ish olib boriladi. Interfaol o’qitish tashkilotchilari uchun, sof o’quv
maqsadlaridan tashqari quyidagi jihatlar ham muhimdir: - guruhdagi o’quvchilarning
o’zaro muloqotlar jarayonida boshqalarning qadriyatlarini tushunib etishi; - boshqalar
bilan o’zaro muloqotda bo’lish va ularning yordamiga muhtojlik zaruratining
shakllanishi; - o’quvchilarda musobaqa, raqobatchilik kayfiyatlarini rivojlantirish.
Interfaol usullar bo’yicha o’qitish tashkil etish jarayonida o’qituvchining bergan
topshiriqlari mazmuni o’quvchining tafakkurini rivojlantirish uchun kuchli vositadir.
Ushbu topshiriqlar turli xil murakkablik darajalarida bo’lib, o’quvchilarni fikr yuritish,
o’ylash, tasavvur qilish, yaratish yoki sinchiklab tahlil etishga undovchi bo’lishi lozim.
Quyida topshiriq savollarini to’g’ri ifoda qilish uchun tavsiyalar keltiramiz:
1. Topshiriq savollarini aniq va tushunarli darajada qo’yish lozim.](/data/documents/45fcfdbc-5876-43f8-8df0-086c2cdc5dc3/page_2.png)
![2. Topshiriq mavzu bilan bevosita bog’liq bo’lishi kerak.
3. Muayyan predmetlardan umumiyga borishga harakat qiling. Bu holat o’quvchilarni
o’ylashi va savolga javob berishda engillik tug’diradi.
4. Faqatgina “ha” yoki “yo’q”, “to’g’ri” yoki “noto’g’ri” degan javoblar beriladigan
savollarni berishdan saqlaning.
5. O`quvchilarga o’z intellektual qobiliyatlariga tayangan holda javob beradigan
savollarni bering.
6. O`quvchining o’z nuqtai nazarini bildiradigan topshiriqlardan berishga harakat
qiling. 7. Qo’yilgan topshiriqqa javob berilganda o’quvchilardan “Nima uchun shunday
deb o’ylaysiz?” deb so’rab turing. Quyida bir qator interfaol metodikalarning tavsifi va
mohiyatini keltiramiz: “Aqliy xujum” metodi. Mazkur metod muayyan mavzu
yuzasidan berilgan muammolarni hal etishda keng qo’llaniladigan metod sanalib, u
mashg’ulot ishtirokchilarini muammo xususida keng va har tomonlama fikr yuritish,
shuningdek, o’z tasavvurlari va g’oyalaridan ijobiy foydalanish borasida ma'lum
ko’nikma hamda malakalarni xosil qilishga rag’batlantiradi. Ushbu metod yordamida
tashkil etilgan mashg’ulot jarayonida ixtiyoriy muammolar yuzasidan bir necha original
yechimlarni topish imkoniyati tug’iladi. «Aqliy xujum» metodi tanlab olingan mavzular
doirasida ma'lum qadriyatlarni aniqlash, ayni vaqtda ularga muqobil bo’lgan g’oyalarni
tanlash uchun sharoit yaratadi. Mashg’ulotlar jarayonida «Aqliy xujum» metodidan
foydalanishda bir necha qoidalarga amal qilish talab etiladi. Ushbu qoidalar quyidagilar:
1. Mashg’ulot ishtirokchilarini muammo doirasida keng fikr yuritishga undash, ular
tomonidan kutilmagan mantiqiy fikrlarning bildirilishiga erishish.
2. Har bir ta'lim oluvchi tomonidan bildirilayotgan fikr yoki g’oyalar miqdori
rag’batlantirilib boriladi. Bu esa bildirilgan fikrlar orasidan eng maqbullarini tanlab
olishga imkon beradi. Bundan tashqari fikrlarning rag’batlantirilishi navbatdagi yangi
fikr yoki g’oyalarning tuzilishiga olib keladi.](/data/documents/45fcfdbc-5876-43f8-8df0-086c2cdc5dc3/page_3.png)
![3. Har bir ta'lim oluvchi o’zining shaxsiy fikri yoki g’oyalariga asoslanishi hamda ularni
o’zgartirishi mumkin. Avval bildirilgan fikr (g’oya)larni umumlashtirish,
turkumlashtirish yoki ularni o’zgartirish ilmiy asoslangan fikr (g’oya)larning
shakllanishiga zamin hozirlaydi.
4. Mashg’ulotlar jarayonida ta'lim oluvchilarning har qanday faoliyatlarini standart
talablar asosida nazorat qilish, ular tomonidan bildirilayotgan fikrlarni baholashga yo’l
qo’ymaydi. Agarda ularning fikr (g’oya)lari baholanib, boriladigan bo’lsa, ta'lim
oluvchilar o’z diqqatlarini, shaxsiy fikrlarini himoya qilishga qaratadilar, oqibatda ular
yangi fikrlarni ilgari surmaydilar. Mazkur metodni qo’llashdan asosiy maqsad ta'lim
oluvchilarni muammo xususida keng va chuqur fikr yuritishga rag’batlantirish
ekanligini etibordan chetda qoldirmagan holda ularning faoliyatlarini baholab
borishning har qanday usulidan voz kechish maqsadga muvofiqdir. “Bilaman. Bilib
oldim. Bilishni xohlayman” metodi. Sinf o’quvchilari beshta guruhga bo’linadilar,
guruhlar nomlanadi. Yozuv taxtasi uch qismga ajratiladi. Birinchi bandning yuqori
qismiga «Bilaman», ikkinchi bandning yuqori qismiga «Bilib oldim», uchinchi
bandning yuqori qismiga esa «Bilishni xohlayman»degan so’zlar yoziladi. So’ngra
o’qituvchi o’quvchilardan mavzu yuzasidan qanday ma'lumotlarga ega ekanliklarini
so’raydi va bildirilgan fikrlarni «Bilaman »nomli bandga yozib qo’yadi. Ushbu xarakat
guruhlar tomonidan fikrlar to’la bayon etilganga qadar davom etadi. Mazkur jarayonda
guruhlarning barcha a'zolari faol ishtirok etishlariga ahamiyat berish zarur. O’quvchilar
tomonidan bildirilayotgan noto’g’ri fikrlar ham inkor etilmasligi zarur (zero bunday
xarakat o’quvchilarning faolligiga salbiy ta'sir ko’rsatadi). Keyingi bosqichda
o’quvchilarga mavzuga oid matnlar tarqatiladi Ushbu matn mavzu bo’yicha eng asosiy
tushunchalarni o’z ichiga oladi. O’quvchilar matn bilan tanishib chiqqandan so’ng fikr
yuritishlari hamda mavzuga oid yana qanday ma'lumotlarni o’zlashtiriganliklarini
aniqlashlari lozim. O’quvchilar o’z xulosalari asosida fikrlarini bayon etadilar, ushbu
fikrlar «Bilib oldim» nomli ustunga yozib boriladi. So’ngi bosqichda o’qituvchi
o’quvchilaridan yangi mavzu bo’yicha qanday ma'lumotlarni o’zlashtirish istagida
ekanliklarini so’raydi va o’quvchilarni yana o’ylashga da'vat etadi. Guruhlardan navbati](/data/documents/45fcfdbc-5876-43f8-8df0-086c2cdc5dc3/page_4.png)
![bilan fikr so’raladi. O’quvchilar tomonidan bildirilgan fikrlar «Bilishni
xohlayman»nomli ustunga yozib boriladi. Masalan: Matn o’quvchilarga tarqatiladi.
O’quvchilar yakka tartibda (7 minut) matn bilan tanishadilar. So’ngra guruhlarda
yuqorida qayd etilgan jadvalni to’ldiradilar. “Bumerang” texnologiyasi. Ushbu metod
o‘quvchilarni dars jarayonida, darsdan tashqarida turli adabiyotlar, matnlar bilan
ishlash, o‘rganilgan materialni yodida saqlab qolish, so‘zlab berish, fikrini erkin holda
bayon eta olish, qisqa vaqt ichida ko‘p ma’lumotga ega bo‘lish hamda dars mobaynida
o‘qituvchi tomonidan barcha o‘qivchilarni baholay olishga qaratilgan. Metodning
maqsadi: O‘quv jarayoni mobaynida tarqatilgan materiallarning o‘quvchilar tomonidan
yakka va guruh holatida o‘zlashtirib olishlari hamda suhbatmunozara va turli savollar
orqali tarqatma materiallardagi matnlar qay darajada o‘zlashtirilganligini nazorat qilish
va baholash jarayoni mobaynida har bir o‘quvchi tomonidan o‘z baholarini egallashiga
imkoniyat yaratish. Metodning qo‘llanishi: Amaliy mashg‘ulotlar hamda suhbat-
munozara shaklidagi darslarda yakka tartibda, kichik va jamoa shaklida foydalanilishi
mumkin. Mashg‘ulotda foydalaniladigan vositalar: O‘quvchi dars jarayonida mustaqil
o‘qishlari, o‘rganishlari va o‘zlashtirib olishlari uchun mo‘ljallangan tarqatma
materiallar (o‘tilgan mavzu yoki yangi mavzu bo‘yicha qisqa matnlar, suratlar,
ma’lumotlar). Mashg‘ulotni o‘tkazish tartibi: Ushbu metod bir necha bosqichda
o‘tkaziladi:
• o‘quvchilar kichik guruhlarga ajratiladi;
• o‘quvchilar darsning maqsadi va tartibi bilan tanishtiriladi;
• o‘quvchilarga mustaqil o‘rganish uchun mavzu bo‘yicha matnlar tarqatiladi;
• berilgan matnlar o‘quvchilar tomonidan yakka tartibda mustaqil o‘rganiladi;
• har bir guruh a’zolaridan yangiguruhtashkil etiladi;
• yangiguruh a’zolarining har bir guruh navbati bilan mustaqil o‘rgangan matnlari bilan
axborot almashadilar, ya’ni bir-birlariga so‘zlab beradilar, matnni o‘zlashtirib
olishlariga erishadilar;](/data/documents/45fcfdbc-5876-43f8-8df0-086c2cdc5dc3/page_5.png)
![• berilgan ma’lumotlarning o‘zlashtirilganlik darajasini aniqlash uchun guruh ichida
ichki nazorat o‘tkaziladi, ya’ni guruh a’zolari bir-birlari bilan savoljavob qiladilar;
• yangi a’zolar dastlabki holatdagi guruhlariga qaytadilar;
• darsning qolgan jarayonida o‘quvchilar bilimlarini baholash yoki to‘plagan ballarini
hisoblab borish uchun har bir guruhda “guruh hisobchisi” tayinlanadi. O‘quvchilar
tomonidan barcha matnlar qay darajada o‘zlashtirilganligini aniqlash maqsadida
o‘qituvchi (yoki opponent guruh) o‘quvchilarga savollar bilan murojaat etadilar, og‘zaki
so‘rov o‘tkazadilar;
• savollarga berilgan javoblar asosida guruhlar to‘plagan umumiy ballari aniqlanadi: •
har bir guruh a’zosi tomonidan guruhdagi matn mazmunini hayotga bog‘lagan holda
bittadan savol tuziladi;
• guruhlar tomonidan tayyorlangan savollar orqali savol-javob tashkil etiladi («guruh
hisobchilari» berilgan javoblar bo‘yicha ballarni hisoblab boradilar);
• guruh a’zolari tomonidan to‘plangan umumiy ballar yig‘indisi aniqlanadi;
• guruhlar to‘plagan umumiy ballar guruh a’zolari o‘rtasida teng taqsimlanadi.
darsni yakunlash, uyga vazifa berish. Informatika darslarida ushbu metodni
quyidagicha qo‘llash mumkin: Mavzu: “Kompyuterlar. Kompyuterlarning qurilmalari
va vazifalari” (5-sinf, Informatika). Tarqatma materiallar:
1-guruhga – Kompyuterlar qanday tuzilgan?
2-guruhga– Ma’lumotlar qanday saqlanadi?
3-guruhga – Kompyuterlarning qanday qo‘shimcha qurilmalari mavjud?
4-guruhga – Kompyuterlar qanday ishga tushiriladi?
O’zbekiston Respublikasi Oliy majlisining IX sessiyasida qabul qilingan
“Ta’lim to’g’risida”gi va “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” qonunlarida bayon](/data/documents/45fcfdbc-5876-43f8-8df0-086c2cdc5dc3/page_6.png)
![qilingan ta’lim tizimining islohi, shuningdek, Respublika Prezidentining Oliy
majlis IX sessiyasidagi “Barkamol avlod-O’zbekiston taraqqiyotining poydevori”
barcha sohadagi tarbiyaviy faoliyatini tubdan isloh qilish, o’quvchilar bilan
o’tkaziladigan tarbiyaviy ishlar uslubiyoti, shakl va mazmuninga pedagogik
texnologiyalarni kiritish hamda o’quvchi yoshlarga izchil tarbiya berishning
samarali yo’llarini o’rganishga qaratilgan.
Rivojlangan horijiy mamlakatlar ta’lim tizimida muvaffaqiyatli qo’llanilib
kelinayotgan pedagogik texnologiya tamoyillaridan og’ishmagan holda, majmua
nazariyasining barcha qonuniyatlaridan kelib chiquvchi va Respublikamizdagi
ijtimoiy-pedagogik sharoitni hisobga olib, hududdagi professor-o’qituvchilar va
pedagoglarning ma’rifiy mentalitetidan kelib chiqqan holda, Respublikamiz
pedagoglar jamoachiligiga tushunarli bo’lgan pedagog texnologiyaning zamonaviy
o’zbek milliy modeli yaratildi. Navbatdagi vazifa, pedagogik texnologiyaning
milliy modelini ta’lim-tarbiya jarayoniga tatbiq etish yo’lida o’quv fanlarning
barcha turdagi mashg’ulotlari loyihalarini tuzish. Loyihalash asosida o’qitish
nazariy jihatdan to’la asoslangan bo’lib, bugungi kunda uni ta’lim jarayoniga tatbiq
etish dolzarb masaladir.
11 Sohalarga yo’naltirib o’qitishda o’qitishning innovatsion shakl, metod va
vositalaridan foydalanish keng qamrovli ravishda foydalaniladi. Pedagogik
innovatsiya – bu pedagogik yangiliklar, ularni baholash va pedagogik jamoa
tomonidan o’zlashtirish va uni amaliyotda qo’llash to’g’risidagi ta’limot bo’lib
uchta: pedagogik-neologiya, aksiologiya, praksologiya yo’nalishlariga ega. (1-
sxema)
Pedagogik neologiya (yunoncha “neo”- yangi va “logos”- ta’lim bo’lib, yangilik
haqidagi ta’limot) deyilib, bunda pedagogika sohasidagi har qanday yangiliklar
o’rganiladi, umumlashtiriladi. Pedagogik aksiologiyada (yunoncha “aksioma”- “
isbotlanmaydigan ta’limot” ma’nosini anglatadi) pedagogik yangiliklar ichidan eng
ishonchlisi va samaralisi tanlab olinadi.
Pedagogik praksologiya (yunoncha “praks” – “harakat” va “logos” – ta’lim,
ya’ni “amaliyotda qo’llash haqidagi ta’limot” ma’nosini anglatib, bunda tanlab](/data/documents/45fcfdbc-5876-43f8-8df0-086c2cdc5dc3/page_7.png)
![olingan pedagogik yangiliklarni amaliyotda qo’llash, muayyan samaraga erishish
masalalari tushuniladi.
Pedagogik innovatsiyaning modeli shartli ravishda “To’pla”, “Tanla”, “ Qo’lla”
dan iborat. (2- sxema)
Multimedia- o’zlashma qo’shma so’zlardan iborat bo’lib, (lotincha multum –
o’zbek tilida ko’p, ancha ma’noni anglatadi), biror narsaning ko’pligini, ko’p
qaytarilishini bildiradi hamda bir necha o’quv dasturlarni o’z ichiga olgan
ta’limning shakl va vositasidir. Multimedia vositalari asosida o’ qitish jarayonida
aniq fanlarni kompyuter asosida to’liq o’qitish, ma’ruza matnlarini tahrir qilish,
o’quvchilar topshirgan nazorat natijalarining tahlili asosida ma’ruza matnlarini
bayon qilish uslubini yaxshilash, o’quvchilarni axborot texnologiyalarini
Pedagogik innovatsiya modeli To’pla Tanla Qo’lla Pedagogic neologiya Neologiya
Aksiologiya Praksologiya multimedia vositalari asosida animatsiya elementlarini dars
jarayonida ko’rishi,
eshitishi va mulohaza qilish imkoniyatlariga ega bo’ladi.
Pedagogik texnologiyaning monitoringi(Pirovard natijasi)
1- bosqich o’rganish esda saqlash
2- bosqich tushunib yetish o’zlashtirganini isbotlash
3- bosqich tatbiq eta olish qonun –qoidani tanlash, qo’llash
4- bosqich tahlil eta bilish qiyoslash, xulosalash, o’zaro bog’lash
5- bosqich sintez axborotni ijodiy qayta ishlay olish
6- bosqich baho olish yangi bilimga o’tish
O’qitish jarayonida o’quvchi-talabalarga shaxs sifatida qaralishi, turli
pedagogik texnologiyalar hamda zamonaviy metodlarni qo’llanilishi ularni
mustaqil, erkin fikrlashga, izlanishga har bir masalaga ijodiy yondoshish,
mashuliyatni sezish, ilmiy tadqiqot ishlarini olib borish, taxlil qilish, ilmiy
adabiyotlardan unumli foydalanishga, eng asosiysi mustaqil o’qishga, o’zi tanlagan
kasbiga bo’lgan qiziqishlarini kuchaytiradi.
Bunday natijaga erishish amaliyotda o’quv jarayonida innovatsion va
axborot texnologiyalarni qo’llashni taqozo etadi. Ular juda hilma-xildir va bu](/data/documents/45fcfdbc-5876-43f8-8df0-086c2cdc5dc3/page_8.png)
![metodlar yoki o’qitishning samaradorligini oshirishga yordam beruvchi texnologik
treninglar o’quvchi-talabalarning mantiqiy, ijodiy, tanqidiy, mustaqil fikrlashni
shaklantirishga, kasb tanlash imkoniyatlarini rivojlantirishga yordam beradi.
Pedagogik texnologiyalardan foydalanilgan holda dars jarayonidagi turli
muammolarni xal etishga, ularning kelib chiqish sabablari, tuzatish yo’llarini
topishga, o’quvchilarni esa mustaqil fikrlashga, fikrlarini isbot qilishga va turli
vaziyatlardan chiqishga o’rgatishda qo’llash mumkin.
“Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”da o’sib kelayotgan avlodni mustaqil
fikrlaydigan qilib tarbiyalash vazifasi qo’yilgan. Ushbu masalani hal etish ko’p
jihatdan o’qitishning interfaol usullarini qo’llashga ham bog’liq. Ma’lumki,
“Interfaol (interaktiv)” tushunchasi inglizcha “interast” so’zidan kelib chiqqan
Xulosa
Respublikamizning ijtimoiy siyosiy, iqtisodiy, madaniy, marifiy hayotida yuz
berayotgan islohotlar, O’zbekiston Respublikasining “Ta’lim to’g’risida”gi qonuni,
“Kadrlash tayyorlash milliy dasturi” hamda uzluksiz ta’lim tizimining barcha
bosqichlari uchun joriy etilgan ta’limning davlat standartlari, umumiy o’rta ta’limning](/data/documents/45fcfdbc-5876-43f8-8df0-086c2cdc5dc3/page_9.png)
![yangi dasturlarining muvaffaqiyatli hal qilishi, tayyorlanayotgan yetuk
mutaxassislarning sifatiga ham bog’liqdir. Hozirgi kunda kasb-hunar kollejlari
o’quvchilariga “Informatika va AT” fanini kasbga yo’naltirgan holda o’qitish
metodikasini pedagogika sohasiga tadbiq qilish bo’yicha respublikamizda olib
borilayotgan izlanishlar e’tiborga loyiq. Kundalik xabarlar yangiliklar bir necha soniya
ichida butun dunyoga tarqaladi. Bu esa bugungi kun informatika va axborot
texnologiyalarining xar bir sohasiga kirib borganligini ko’rsatadi. Predmetlararo
bog’lanishning turlari shakllari va mazmunini namoyon qilish jarayonida
o’quvchilarning boshqa fanlarni qanday qanday darajada o’zlashtirganligi aniqlanadi va
o’rganilayotgan materiallarning mohiyatini to’la va chuqur anglab, tushunib etishni
ta’minlaydi
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
www.pedagog.uz – Pedagogika ta'lim muassasalari portal
www.gov.uz – O’zbekiston Respublikasi Davlat Hokimiyati portali.
www.edu.uz – O’zbekiston Respublikasi Oliy va O’rta maxsus ta'lim vazirligi portal](/data/documents/45fcfdbc-5876-43f8-8df0-086c2cdc5dc3/page_10.png)
Informatika fanini kasbga yo’naltirib o’qitish metodikasi” fanini kasbga yo’naltirib o’qitish jarayonida qo‘llaniladigan innovatsion, pedagogik texnologiyalar va interfaol metodlar. Reja 1 Informatika fanini o’qitishda interfaol metodlardan foydalanish. 2 O’quvchilarga kasbga yo’naltirishni o’rgatish mazmuni va unga zamonaviy ta’lim texnologiyalarini qo’llash.
1 Informatika fanini o’qitishda interfaol metodlardan foydalanish. Hozirgi davrda o’sib kelayotgan avlodni mustaqil fikrlaydigan qilib tarbiyalash vazifasi muhimdir. Ushbu masalaning hal etilishi ko’p jihatdan o’qitishning interfaol metodlarini qo’llashga bog’liq. Interfaol so’zi inglizcha “Interakt” so’ziga mos kelib, “Inter – o’zaro”, “akt – ish ko’rmoq, ishlamoq” degan ma`nolarni anglatadi. Interfaol o’qitish – muloqotli o’qitish bo’lib, jarayonning borishida o’qituvchi va o’quvchi orasida o’zaro ta`sir amalga oshiriladi. Interfaol o’qitishning mohiyati o’quv jarayonini shunday tashkil etishdan iboratki, unda barcha o’quvchilar bilish jarayoniga jalb qilingan bo’lib, erkin fikrlash, tahlil qilish va mantiqiy fikr yuritish imkoniyatlariga ega bo’ladilar. Darslardagi interfaol faoliyat o’zaro tushunishga, hamkorlikda faoliyat yuritishga, umumiy, lekin har bir ishtirokchi uchun ahamiyati nazorat topshiriqlarini birgalikda echishga olib keladigan muloqotli aloqani tashkil etish va rivojlantirishni ko’zda tutadi1. Interfaol metodlardan foydalaniladigan o’quv jarayonida o’quvchilar tanqidiy fikrlashga, shart-sharoitlarini va tegishli axborotni tahlil qilish asosida murakkab muammolarni echishga, alternativ fikrlarni chamalab ko’rishga va asosli ravishda qarorlar qabul qilishga, bahslarda ishtirok etishga, boshqalar bilan muloqot qilishga o’rganadilar. Buning uchun darslarda individual, juftli va guruhli ishlar tashkil etiladi, izlanuvchi loyihalar, rolli o’yinlar, ijodiy ishlar qo’llaniladi, hujjatlar va axborotning turli manbalari bilan ish olib boriladi. Interfaol o’qitish tashkilotchilari uchun, sof o’quv maqsadlaridan tashqari quyidagi jihatlar ham muhimdir: - guruhdagi o’quvchilarning o’zaro muloqotlar jarayonida boshqalarning qadriyatlarini tushunib etishi; - boshqalar bilan o’zaro muloqotda bo’lish va ularning yordamiga muhtojlik zaruratining shakllanishi; - o’quvchilarda musobaqa, raqobatchilik kayfiyatlarini rivojlantirish. Interfaol usullar bo’yicha o’qitish tashkil etish jarayonida o’qituvchining bergan topshiriqlari mazmuni o’quvchining tafakkurini rivojlantirish uchun kuchli vositadir. Ushbu topshiriqlar turli xil murakkablik darajalarida bo’lib, o’quvchilarni fikr yuritish, o’ylash, tasavvur qilish, yaratish yoki sinchiklab tahlil etishga undovchi bo’lishi lozim. Quyida topshiriq savollarini to’g’ri ifoda qilish uchun tavsiyalar keltiramiz: 1. Topshiriq savollarini aniq va tushunarli darajada qo’yish lozim.
2. Topshiriq mavzu bilan bevosita bog’liq bo’lishi kerak. 3. Muayyan predmetlardan umumiyga borishga harakat qiling. Bu holat o’quvchilarni o’ylashi va savolga javob berishda engillik tug’diradi. 4. Faqatgina “ha” yoki “yo’q”, “to’g’ri” yoki “noto’g’ri” degan javoblar beriladigan savollarni berishdan saqlaning. 5. O`quvchilarga o’z intellektual qobiliyatlariga tayangan holda javob beradigan savollarni bering. 6. O`quvchining o’z nuqtai nazarini bildiradigan topshiriqlardan berishga harakat qiling. 7. Qo’yilgan topshiriqqa javob berilganda o’quvchilardan “Nima uchun shunday deb o’ylaysiz?” deb so’rab turing. Quyida bir qator interfaol metodikalarning tavsifi va mohiyatini keltiramiz: “Aqliy xujum” metodi. Mazkur metod muayyan mavzu yuzasidan berilgan muammolarni hal etishda keng qo’llaniladigan metod sanalib, u mashg’ulot ishtirokchilarini muammo xususida keng va har tomonlama fikr yuritish, shuningdek, o’z tasavvurlari va g’oyalaridan ijobiy foydalanish borasida ma'lum ko’nikma hamda malakalarni xosil qilishga rag’batlantiradi. Ushbu metod yordamida tashkil etilgan mashg’ulot jarayonida ixtiyoriy muammolar yuzasidan bir necha original yechimlarni topish imkoniyati tug’iladi. «Aqliy xujum» metodi tanlab olingan mavzular doirasida ma'lum qadriyatlarni aniqlash, ayni vaqtda ularga muqobil bo’lgan g’oyalarni tanlash uchun sharoit yaratadi. Mashg’ulotlar jarayonida «Aqliy xujum» metodidan foydalanishda bir necha qoidalarga amal qilish talab etiladi. Ushbu qoidalar quyidagilar: 1. Mashg’ulot ishtirokchilarini muammo doirasida keng fikr yuritishga undash, ular tomonidan kutilmagan mantiqiy fikrlarning bildirilishiga erishish. 2. Har bir ta'lim oluvchi tomonidan bildirilayotgan fikr yoki g’oyalar miqdori rag’batlantirilib boriladi. Bu esa bildirilgan fikrlar orasidan eng maqbullarini tanlab olishga imkon beradi. Bundan tashqari fikrlarning rag’batlantirilishi navbatdagi yangi fikr yoki g’oyalarning tuzilishiga olib keladi.
3. Har bir ta'lim oluvchi o’zining shaxsiy fikri yoki g’oyalariga asoslanishi hamda ularni o’zgartirishi mumkin. Avval bildirilgan fikr (g’oya)larni umumlashtirish, turkumlashtirish yoki ularni o’zgartirish ilmiy asoslangan fikr (g’oya)larning shakllanishiga zamin hozirlaydi. 4. Mashg’ulotlar jarayonida ta'lim oluvchilarning har qanday faoliyatlarini standart talablar asosida nazorat qilish, ular tomonidan bildirilayotgan fikrlarni baholashga yo’l qo’ymaydi. Agarda ularning fikr (g’oya)lari baholanib, boriladigan bo’lsa, ta'lim oluvchilar o’z diqqatlarini, shaxsiy fikrlarini himoya qilishga qaratadilar, oqibatda ular yangi fikrlarni ilgari surmaydilar. Mazkur metodni qo’llashdan asosiy maqsad ta'lim oluvchilarni muammo xususida keng va chuqur fikr yuritishga rag’batlantirish ekanligini etibordan chetda qoldirmagan holda ularning faoliyatlarini baholab borishning har qanday usulidan voz kechish maqsadga muvofiqdir. “Bilaman. Bilib oldim. Bilishni xohlayman” metodi. Sinf o’quvchilari beshta guruhga bo’linadilar, guruhlar nomlanadi. Yozuv taxtasi uch qismga ajratiladi. Birinchi bandning yuqori qismiga «Bilaman», ikkinchi bandning yuqori qismiga «Bilib oldim», uchinchi bandning yuqori qismiga esa «Bilishni xohlayman»degan so’zlar yoziladi. So’ngra o’qituvchi o’quvchilardan mavzu yuzasidan qanday ma'lumotlarga ega ekanliklarini so’raydi va bildirilgan fikrlarni «Bilaman »nomli bandga yozib qo’yadi. Ushbu xarakat guruhlar tomonidan fikrlar to’la bayon etilganga qadar davom etadi. Mazkur jarayonda guruhlarning barcha a'zolari faol ishtirok etishlariga ahamiyat berish zarur. O’quvchilar tomonidan bildirilayotgan noto’g’ri fikrlar ham inkor etilmasligi zarur (zero bunday xarakat o’quvchilarning faolligiga salbiy ta'sir ko’rsatadi). Keyingi bosqichda o’quvchilarga mavzuga oid matnlar tarqatiladi Ushbu matn mavzu bo’yicha eng asosiy tushunchalarni o’z ichiga oladi. O’quvchilar matn bilan tanishib chiqqandan so’ng fikr yuritishlari hamda mavzuga oid yana qanday ma'lumotlarni o’zlashtiriganliklarini aniqlashlari lozim. O’quvchilar o’z xulosalari asosida fikrlarini bayon etadilar, ushbu fikrlar «Bilib oldim» nomli ustunga yozib boriladi. So’ngi bosqichda o’qituvchi o’quvchilaridan yangi mavzu bo’yicha qanday ma'lumotlarni o’zlashtirish istagida ekanliklarini so’raydi va o’quvchilarni yana o’ylashga da'vat etadi. Guruhlardan navbati
bilan fikr so’raladi. O’quvchilar tomonidan bildirilgan fikrlar «Bilishni xohlayman»nomli ustunga yozib boriladi. Masalan: Matn o’quvchilarga tarqatiladi. O’quvchilar yakka tartibda (7 minut) matn bilan tanishadilar. So’ngra guruhlarda yuqorida qayd etilgan jadvalni to’ldiradilar. “Bumerang” texnologiyasi. Ushbu metod o‘quvchilarni dars jarayonida, darsdan tashqarida turli adabiyotlar, matnlar bilan ishlash, o‘rganilgan materialni yodida saqlab qolish, so‘zlab berish, fikrini erkin holda bayon eta olish, qisqa vaqt ichida ko‘p ma’lumotga ega bo‘lish hamda dars mobaynida o‘qituvchi tomonidan barcha o‘qivchilarni baholay olishga qaratilgan. Metodning maqsadi: O‘quv jarayoni mobaynida tarqatilgan materiallarning o‘quvchilar tomonidan yakka va guruh holatida o‘zlashtirib olishlari hamda suhbatmunozara va turli savollar orqali tarqatma materiallardagi matnlar qay darajada o‘zlashtirilganligini nazorat qilish va baholash jarayoni mobaynida har bir o‘quvchi tomonidan o‘z baholarini egallashiga imkoniyat yaratish. Metodning qo‘llanishi: Amaliy mashg‘ulotlar hamda suhbat- munozara shaklidagi darslarda yakka tartibda, kichik va jamoa shaklida foydalanilishi mumkin. Mashg‘ulotda foydalaniladigan vositalar: O‘quvchi dars jarayonida mustaqil o‘qishlari, o‘rganishlari va o‘zlashtirib olishlari uchun mo‘ljallangan tarqatma materiallar (o‘tilgan mavzu yoki yangi mavzu bo‘yicha qisqa matnlar, suratlar, ma’lumotlar). Mashg‘ulotni o‘tkazish tartibi: Ushbu metod bir necha bosqichda o‘tkaziladi: • o‘quvchilar kichik guruhlarga ajratiladi; • o‘quvchilar darsning maqsadi va tartibi bilan tanishtiriladi; • o‘quvchilarga mustaqil o‘rganish uchun mavzu bo‘yicha matnlar tarqatiladi; • berilgan matnlar o‘quvchilar tomonidan yakka tartibda mustaqil o‘rganiladi; • har bir guruh a’zolaridan yangiguruhtashkil etiladi; • yangiguruh a’zolarining har bir guruh navbati bilan mustaqil o‘rgangan matnlari bilan axborot almashadilar, ya’ni bir-birlariga so‘zlab beradilar, matnni o‘zlashtirib olishlariga erishadilar;