Insoniyatning paydo bo‘lishi va qadimiy gominidlar
![Insoniyatning paydo bo‘lishi va qadimiy gominidlar
Reja
1. Odamzodning paydo bo‘lishi to‘g‘risidagi monotsentristik va
politsentristik qarashlar
2. Odamzodning paydo bo‘lishi to‘g‘risidagi ilmiy yondashuv
3. Qadimiy gominidlarga oid topilmalar](/data/documents/0c55b058-7a95-45ea-be2b-4f9639c0f7d3/page_1.png)
![1.1 Odamning kelib chikishi. Odamning kelib chikishi masalasi ustida
olimlar bir necha yuz yillardan beri tadkikot olib boradilar, bu masala
buyicha turli nutai-nazarlar mavjud bulib, lekin ularning ba’zilari uz isbotini
xali topganicha yuk. Odamning kelib chikish va rivojlanishi jarayoni tarix
fanida Antropogenez-yunoncha “antropos”-odam, “genezis”- rivojlanish deb
yuritiladi.
Odamning kelib chikishi, kishilik jamiyatining paydo bulishi, uning
rivojlanishi va tarakkiyoti tugrisida fanga turli xil yondoshuvlar, karashlar
mavdjud. Biz ularni 2 ga bulib urganamiz.
1. Diniy karash.
2. Dunyoviy karashdir.
Biz yashab turgan moddiy dunyo azaldan bulganmi? Yerda xayot kachon
paydo bulgan, odam paydo bulgan kabi masalalarda diniy va ilmiy adabiyot
bir-birini inkor etuvchi xulosalar bilan yondoshadi.
Shunday ekan dunyoviy bilim ham diniy bilimlar ham o‘z nuktai-
nazarlarini ilgari suradilar. Diniy ta’limot karashlarini xurmat kilgan xolda
fanda odamning paydo bulishi xakida evolyusion ta’limot mavjudligini aytib
o‘tmoqchiman.
Ayniqsa hozirgi vaqtda antropogenez mavzusi ko‘pdan-ko‘p yangi fikr
muloxazalar bilan boglangan.
Insoniyatning dastlabki vakillarining qazilma qoldiqlari 1959 yilda
Amerikalik olimlar tomonidan Sharqiy Afrikadagi Olduvay daryosida
topilgan.
Bu odam koldiklari Tanzaniyaning Zinj nomli qishlog‘idan tonilgani
uchun uni shu nom bilan Zinjan Trop odami deb ataladi.](/data/documents/0c55b058-7a95-45ea-be2b-4f9639c0f7d3/page_2.png)
![Bu yerda odam suyaklari bilan birga har xil hayvonlarning antiqa
suyaklari va tosh qurollar ham topiladi. Zinjantrop topilgan biologik
qatlamning sanasi 1,5 – 2 million yil deb taxmin qilinmoqda. Indoneziyadagi
Yava orolida 1890 yil eng kadimgi odam suyagining qoldiqlari topilgan
bo‘lib, uni ptekantrop deb nomlaganlar. Yunoncha maymun odam demakdir.
Xitoyning Pekin shahri yaqinida topilgan odam suyagi qoldiqlari joy
nomi bilan atalib, sinomtrop Xitoy odami deb nomlangan. Sinatroplar o‘tkir
qirrali tosh qirollardan va tabiiy olovdan foydalanganlar.
“Ishbilarmon odam” larning vakillari bo‘lgan zinjantrop va avstrolopitek
(lotincha janub odami) bundan 3-2 million yillar oldin yashaganlar.
Ptiokantrop miloddan 700-600 million yillar, snatrop esa 600-500 million
yillar ilgari yashagan. Ular ilk paleolit davri odamlari deb hisoblanadi.
Zinjantrop avstrolopiteklar oilasining eng kadimgi vakili hisoblanadi,
olimlar unga “Xomaxabilis” ishbilarmon odam deb nom berilgan va u eng
sodda mexnat kurollari yasay olgan.
Zinjantrop, pitekantrop va sinamtroplar ilk toshlari ildiz utgan eng
kadimgi odamlar rivojlanishini boskichlari xisoblanadi.
Ular kaddini tik tutib yurganlar. Mexnat kurollarini yasab ishlata
olganlar. Bu xol ularni xayvonot dunyosidan ajratib turgan. Sinatroplar
ptikantroplarga karaganda murakkabrok mexnat kuroli yasay bilganlar.
Buning ustiga tabiiy oatdan xam foydalanganlar. Ming yillar davomida
odamning tashki kiyofasi, miya xajmi uzgargan.
1.2 Er yuzi ob-xavosi ilik bulganda odamlar manzillarda yangi anxor
buyidagi tepaliklarda joylashgan ob-xavoning keskin uzgarishi ilk
paleolitning sunggi davrlarida yer yuzi buyuk muzlik bilan koplanganda
odamlar yangi sharoitga moslashishga majbur buladigan.](/data/documents/0c55b058-7a95-45ea-be2b-4f9639c0f7d3/page_3.png)
![Bu xol xam ularni tashki kiyofasiga uzgarish kiritgan.
Urta paleolit davrida millotdan avval 100-40 ming yilliklar davrida
yashagan odamlarni ptiekantroplar deb atalgan. Ularni suyak koldiklari
dastlab Germaniyadan Neandertal vodiysidan topilgani uchun shu joy nomi
bilan atalgan.
Neandertallar yashash uchun gorlarni uzlashtiradilar. Nayza uchlarini
yasaydilar, o‘zlariga xayvon terisidan kiyim kiladilar, olovdan foydlanadilar.
Mamont va boshka yirik muzlik davri xayvonlarini ovlaydilar.
Neandertallar xozirgi kiyofadagi odamlarga utish boskichidir. Kromonon
Fransiya goridan topilgan odam suyaklari uning sunggi paleolit millioddan
avvalgi 40-12 ming yilliklar davrida yashagani va jismonan xozirgi
kiyofadagi odamlardan fark kilganligi ma’lum.
O‘zbekiston hududida eng kadimgi odamlar ilk paleolit davrida taxminan
700-500 ming yillar oldin paydo bulgan olimlarning taxminicha O‘zbekiston
xududida yashagan eng kadimgi odamlar Janubiy Sharkiy va Sharkiy
Osiyoning eng kadimgi odamlari bulishi sinatroplar-Xitoy odamga yakin
karindosh urugdan bulganlar.
O‘zbekiston hududida eng kadimgi odam Fargona vodiysida Selungur
manzilidan va Toshkent vodiysining kul bulok mavzusidan Angren shaxri
yakinidan topilgan. Kupol tosh kurollari bulib, bir tomoni kertib
utkirlashtirilgan bulgan. Ilk paleolit davri odamlari kichik daryo buylari va
buloklar buyida o‘zlariga makon kurganlar.
O‘sha davrlarda iqlim issiq bo‘lganidan kishilar bosh pana –turar joy va
kiyimga extiyoj bo‘lmagan.](/data/documents/0c55b058-7a95-45ea-be2b-4f9639c0f7d3/page_4.png)
![Insoniyatni rivojlanishida neandertal odamning o‘zi alohida ahamiyat
kasb etadi. Yuqoridagi ta’kidlab o‘tganimizdek, 1956 yilda Germaniyaning
Dyussel Dorf shaxri yakinidagi neandertal goridagi yer kazish ishlari vaktida
tasodifan bosh suyak kopkogi va odam skeletining bir necha suyaklari
topilib, shu yer nomi bilan ataladi. Bu skelet barcha kazilma odamlarining
eng avvalgisi bulib, o‘z vaqtida olimlar orasida kuchli baxslarga sabab bo‘ldi.
O‘sha vaqtdagi mashhur nemis olimi, Orientologi Verxov skeletning
topilgan bo‘laklari iptidoiy odamga tegishli bo‘lmay balki hozirgi zamon
odamiga tegishli deb e’lon kildi va suyaklarning tuzilish xususiyatlarini esa
alkogolizm va zaxm kasalligi okibatida deb tushuntirdi. Lekin bu
topilmalardan keyin odamning fakat aloxida kismigina emas, balki butun
skeletlari, shuningdek kup marta tosh kurollari, kul koldiklari va shular bilan
bir katorda kishilik faoliyati bilan boglik bir kancha topilmalar birin-ketin
topilaverdi.
Hozir neandertal deb atalgan bu kazilma odam yuqorida aytib o‘tilgan
o‘tmishdagi odamlar singari yagona topilma emas: hozirgi vaqtda
Yevropaning kup yerlarida, Janubiy Afrikada “Rodeziya odami” va
“Afrikantrop” Falastinda Yava Orolida pitekantroplar topilgan joyda:
Yavantrop va boshka yerlarda xam ularning yashaganligi aniklandi. Krimda
Sinferopol shaxridan 25 km sharkrokda Kiyikkoba goridan 1924 yilda
G.A.Bonch – Osmolovskiy tomonidan topilgan.
O‘zbekistonda topilgan teshik tosh goridan 1938 yilda O.P. Okladnikov
tomonidan Muste tipi deb ataladigan juda sodda tosh kurollar bilan 8-10
yashar bolaning suyagi topilgan. (keyinchalik uning shogirdi Alekseev
tomonidan bu suyak ayol kishiga tegishli ekanligi aniklangan).](/data/documents/0c55b058-7a95-45ea-be2b-4f9639c0f7d3/page_5.png)
![Shuni kursatib utish mumkinki, g‘ordagi neandertallarning alohida
topilgan indevidlari yuqorida ko‘rganimizdek, juda keng maydonga tarkalgan
bo‘lib, ular o‘zaro bir-biridan fraq qilsa ham bularning hammasi bir
odamning turidir.
Qadimgi kishilarning yuqorida kursatib utilgan vakillari odamsimon
maymunlarga xos bo‘lgan belgilardan asta-sekin uzoqlashib, xozirgi zamon
odami tipiga yakinlashgan: tik yurish takomillashgan, ko‘z kosasi usti
kavarik, iyak rivojlangan, peshona tekislangan va boshkalar, lekin yeng
ko‘zga tashlanadigan narsa miyaning rivojlanishi natijasida bosh suyak
hajmining kattalashishi bo‘ldi. Xozirgi zamon yirik adashsimonlarning,
kazilma odamlar va hozirgi zamon odamlari kalla suyaklarining katta
kichikligini bilish uchun mavjud ma’lumotlarni solishtirilsa, kuyidagilar
ma’lum bo‘ldi.
Gorilla 600 dan to 685 sm 3
gacha.
Pitekantrop 800 dan to 900 sm 3
Sinantrop 1000 dan to 110 sm 3
Neandertal 110 dan to 1600 sm 3
Hozirgi zamon odami 1200-1700 sm 3
.
Sinatrop va Neandertal odamlarning qoldiqlari bilan birga ularning
mehnat faoliyatlarining izlari, xususan, juda sodda tosh kurollar topilgan.
Arxeologik kazilmalar ichidan topilgan iptidoiy jamiyat davriga mansub
bo‘lgan moddiy madaniyat yodgorliklarining o‘zi anchagina oldin bu
taxminan kazilma odam topilgan davrlar ya’ni, 20 asr o‘rtalaridan boshlangan
va tinmay o‘zgarib borayotgan arxeologik moddiy madaniyatning eng
kadimgi tarakkiyoti xakida yetarli darajada anik ma’lumotlar beradi.](/data/documents/0c55b058-7a95-45ea-be2b-4f9639c0f7d3/page_6.png)
![Yer yuzining kattagina kismiga tarkala boshlagan paleantroplar –yangi
neandertallar shu xilma-xil tabiiy sharoit va ishtimoiy mexnat jarayoni
natijasida asta-sekinlik bilan rivojlanishda davom etdilar.
Okibatda xozirgi jismoniy tipdagi “Yangi odam” neantrop darajasigacha
yetib kelguncha katta tarixiy davrni bosib o‘tdilar. Neandertallar o‘zlarining
jismoniy va akliy kobiliyatlari bilan eng kadimgi va kadimgi odamlardan
sifat jixatdan tubdan fark kilar edilar.
Shuning uchun xam uni “akl idrokli” odam – xomo sapiens, deb
ataganlar. Ular o‘zlarining tashki kiyofasi jixatidan xozirgi zamon
odamlariga juda o‘xshab ketadilar. Mutaxassislarning fikricha neandertallar
bundan 40-35 ming yil mukaddam sungi tosh asrining boshlarida paydo
bo‘lgan va dastlabki eski dunyo buylab keng tarkala boshlaganlar.
Ularning skeletlari, suyak parchalari, moddiy-madaniy koldiklari Afrika,
Yevropa va Osiyoning kupgina joylaridan topilgan.
“Aql-idrokli” deb atalgan odamlar, dastlab O‘rta yer, Kora, Kasbiy
dengiz va unga tutash bo‘lgan joylarda yashagan bo‘lib, shu yerdan
Markaziy Sharkiy, Janubiy-Sharkiy Osiyoga, Sharkiy-Janubiy Afrikaga,
Garbiy va Janubiy Yevropaga tarkalganlar.
Neontroplar tarkalgan joylar shartli ravishda kuyidagi geografik
o‘lkalarga bo‘linadi.
1. Yevropa muzlik o‘lkasi.
2. O‘rta yer dengiz o‘lkasi.
3. Janubiy Afrika o‘lkasi.
4. Sibir-mugul o‘lkasi.
5. Xind-ximolay o‘lkasi.](/data/documents/0c55b058-7a95-45ea-be2b-4f9639c0f7d3/page_7.png)
![Mazkur joylardan neandertallar yashagan juda ko‘plab manzilgoxlar. Bu
manzilgoxlardan esa ular koldirilgan moddiy madaniy koldiklar va usha
madaniyatni yaratgan kishilarning yuksak koldiklari, butun-butun skeletlari
kuplab topildi va topilmokda.
Fransiyada kro-manonda, Komb-kapelg, Orinyak-Shanselyat, Italiyadagi
“Dolalar gori”, Grimalgdi, Kavilgon, Barmagrans, Bausso, Dextoro
gorlaridan Angliyadagi paveliant goridan neontroplarning skeletlari va
ularning moddiy-madaniyatiga oid buyumlar kuplab topilgan.
Paleontrologik materiallar kadimiy /Afrikada xam neandertallar xam
yashaganidan darak beradi. Neandertallarning manzilgoxlari, mexnat
kurollari va skeletlari Afrikaning Afalubu-Rumel, Maktax-Al-Arbiy, Nauru
Assilyaear, Elentet, Boskon, Siyaikoma, Elizabet, Skledergat, Fish-xuk,
Keniya va Tanchaninaning kup joylaridan topilgan odam suyagi xam
neandertallarga mansubdir.
Ishlab chikarish kuchlari o‘sa bordi. Kuchlarning rivojlana borishi
natijasida ijtimoiy xayotda xam katta o‘zgarishlar sodir bo‘la boshladi. Bu
o‘zgarishlar ibtidoiy jamoa tizimining rivojlanishida xususan mexnat
kurollari takomillashuvida kuzga tashlandi.
Kadimgi paleolit davrida kurollarning xili juda oz bulib, ular juda xam
sodda ishlagan edi.
Lekin kadimgi paleolitning oxiri va sungi tosh asrining boshlariga
kelganda manzara butunlay uzgarib, toshdan tarashlagich, kirgich teshgich va
nayza uchlari, yer kavlagich kurollari vujudga keldi. Undan tashkari
suyakdan va yogochdan bigiz, igna, suyil, nayza uchlari va boshka
murakkabrok asboblar uchun moslamalar yasashga erishildi. Balik](/data/documents/0c55b058-7a95-45ea-be2b-4f9639c0f7d3/page_8.png)
![ovlashning rivojlanishi munosabati bilan teskari tipli garrup kashf kilishi xam
ana shu davrga mansubdir.
Mexnat va ov kurollarining mukammalashuvi okibatida ovchilik
xo‘jaligi va termachilik xam rivojlana bordi.
1.3 1891-1894 yillarda Gollandiyalik olim, vras E. Dyubua tomonidan
Indoneziyaning Yava orollaridan ibtidoiy ajdodlarimizning suyak qoldiqlari
topib o‘rganiladi va bu topilma fanga pitekantrop nomi ostida kiritiladi. 1936
yilda xuddi shu Yava orolidan pitekantrop bolasining tana suyaklari
qoldiqlari topib o‘rganiladi. Pitekantrop tana suyaklariga e’tibor beradigan
bo‘lsak, u ikki oyoqlab yurgan va miya suyagining xajmi 850-950 kub smni
tashkil etgan. Pitekantrop yashagan tabiiy muhitga e’tibor qaratsak, u
o‘rmonlardan iborat bo‘lgan dengiz sathidan 600-1200 metr balandlikda
joylashgan hududda yashagan. Yava orolida o‘tkazilgan qazishmalar
natijasida Pitekantrop bilan birga qadimgi hayvonlarning suyaklari ham topib
o‘rganilgan va olib borilgan tadqiqotlar natijasida shunday xulosaga
kelindiki, pitekantrop hamda bu qadimgi hayvonlar Yava orolida sodir
bo‘lgan vulqon otilishi natidasida qirilib ketishgan. Ibtidoiy ajdodlarimiz
insoniyatning eng qadimgi davri paleolit davridan boshlab toshlardan ov va
mehnat qurollarini yasashni o‘rganishgan. Ilk tosh qurollardan biri turi
G‘arbiy Panjob (zamonaviy Pokiston hududi) Soan daryosidan o‘znlaridan
topilgan bo‘lib, ular fanga ilk soan tosh qurollari nomi bilan kiritilgan.
Shuningdek toshdan ishlangan qurollar Pekin (Xitoy), Keniya, Marokash,
Uganda, Tangantika hudularidan ham topilgan.
Ilk paleolitda madaniy muhitning mavjudligi alohida joylar bilangina
chegaralansa so‘nggi paleolitda esa madaniyat tizim sifatida shakllanadi.
So‘nggi paleolitning boshlari gominid evolyusiyasi yakunlanib zamonaviy
“aqlli odam” turi paydo paydo bo‘ladi. So‘nggi paleolitda turli-tuman tosh va](/data/documents/0c55b058-7a95-45ea-be2b-4f9639c0f7d3/page_9.png)
![boshqa qurollar notekis tarzda ko‘payishi natijasida tarkibiy qurollar-tasma,
uchlik, shuningdek, to‘qimachilik paydo bo‘ladi. Nixoyat,dastlabki tartibli
ijtimoiy tashkilot - urug‘ tashkil topadi. Bu inqilobning mahsuli misollarining
asosiy antropologik, ruhiy fiziologik, ruhiy ijtimoiy va ma’naviy birligi
bo‘lib, insonlar uyushmasining iqtisodiy, siyosiy, ijtimoiy, til, maishiy
rivojlanishining tafovutlarga qaramasdan tarixda saqlanib qoldi.
Ibtidoiy odamlarning bilim darajasi ancha cheklangan bo‘lsada, biroq
yashash uchun kurash jarayonida atrof-muhitni kuzatib tajriba to‘plaganlar.
Natijada yangi tushuncha va tasavurlar paydo bo‘lib, tafakkur va nutq
rivojlana bordi. Bu esa jamiyat ma’anaviy rivojlanishini tezlashtirdi.
O‘zlashtiruvchi xo‘jalikda ishlab chiqaruvchi xo‘jalikka o‘tilishi va
tajribaning to‘planishi natijasida yuzaga keldi.
Dastlab ibtidoiy odamlar oziq-ovqat qidirib o‘zi yashayotgan muhitni
yahshiroq o‘rgana boshladilar. Bu esa ularning geografik bilimini oshirgan.
Tabitdagi mavjud iste’mol qilishga yaroqli o‘simlik va mevalarni qidirib
topishi, kuzatishi natijasida botanika bilimlari to‘plagan. Yovvoyi hayvonlar
ovlash jarayonida hayvonlarning fe’li, turi, yashash joylarini kuzatish tufayli
ibtidoiy odamlarda zoologiya bilimi sh akllana boshladi. Bu jarayonlarni
o‘rganish ibtidoiy odamlar uchun zaruriy, hayot uchun kurash, tirikchilik
manbai edi.
Kasallikni davolash uchun o‘sha zamonning o‘ziga xos sodda tabobati
bo‘lib, davolashda o‘simliklar, mevalar, hayvonlar, mineral jismlardan
foydalanganlar. Shuningdek, silash, uqalash usuli bilan ba’zi kasalliklarni
davolaganlar va folbinlik, sehrgarlik va jodugarlik usullaridan ham
foydalanganlar.](/data/documents/0c55b058-7a95-45ea-be2b-4f9639c0f7d3/page_10.png)
![Ibtidoiy odamlar tabiatni, iqlimni sharoitdan kelib chiqib kuzatishi
asosida ob-havoni oldindan aytib berish qobiliyati paydo bo‘ladi. Tarbiya
ham mehnat va turmush bilan chambarchas bog‘liq bo‘lib, odat va udumlar
asosiy ahamiyat kasb etgan.
Ibtidoiy san’at ham odamning mehnat faoliyati bilan uyg‘un holda
vujudga kelgan.
Ibtidoiy sanoat xilma xil bo‘lib, bir necha turlarga bo‘linadi:
1) Suyak, tosh parchasi, shoh, qulolchilik buyumlariga chizilgan belgilar,
odam, hayvon va har xil narsalarning tasvirlari.
2)g‘or devorlarga har xil ranglar bilan ishlangan hayvon, odam va
buyumlar tasviri. Ularda ov, mehnat, jang va boshqa manzaralar
tasvirlangan. Bunday tasvirlar Turon, Sahroi Kabr, Markaziy Osiyo, g‘arbiy
Yevropada ko‘plab uchraydi.
3) Qoya toshlarga o‘yib, chizib, ishqalash usuli bilan ishlangan
tasvirlarda hayvon, buyum, qurollar va ibtidoiy kishilarning kun dalik
mehnati bilan bog‘liq manzaralar o‘rin olgan. Qoya tosh tasvirlari Osiyo,
Afrika va Yevropada ko‘p uchraydi.](/data/documents/0c55b058-7a95-45ea-be2b-4f9639c0f7d3/page_11.png)
![Foydalanilgan adabiyotlar ruyxati
1. A. Robers. Evolution: TheHumanstory. New York. 2011.
2. Boriskovskiy P.I. Drevneyshee proshloe chelovechestvo M. 1980.
3. Boriskovskiy P.I. Grigorev G.P. Paleolit Afriki. Leningrad. 1977.
4. Korobkov I.I. Ranov V.A. Paleolit Blijnego i Srednego Vostoka .
Leningrad 1978.
5. Boriskovskiy P.I. Kamennыy vek Yujnoy i Yuga – Vostochnaya Azii
Leningrad. 1971
6. Derevyanko A.P. Kamenn ы y vek Severnoy Vostochnoy Sentralnoy
Azii. Novosibirsk 1975
7. Yelinek Ya.; Bolshoy illyustrirovann ы y atlas pervob ы tnogo cheloveka.
Artiya Praga. 1982](/data/documents/0c55b058-7a95-45ea-be2b-4f9639c0f7d3/page_12.png)
Insoniyatning paydo bo‘lishi va qadimiy gominidlar Reja 1. Odamzodning paydo bo‘lishi to‘g‘risidagi monotsentristik va politsentristik qarashlar 2. Odamzodning paydo bo‘lishi to‘g‘risidagi ilmiy yondashuv 3. Qadimiy gominidlarga oid topilmalar
1.1 Odamning kelib chikishi. Odamning kelib chikishi masalasi ustida olimlar bir necha yuz yillardan beri tadkikot olib boradilar, bu masala buyicha turli nutai-nazarlar mavjud bulib, lekin ularning ba’zilari uz isbotini xali topganicha yuk. Odamning kelib chikish va rivojlanishi jarayoni tarix fanida Antropogenez-yunoncha “antropos”-odam, “genezis”- rivojlanish deb yuritiladi. Odamning kelib chikishi, kishilik jamiyatining paydo bulishi, uning rivojlanishi va tarakkiyoti tugrisida fanga turli xil yondoshuvlar, karashlar mavdjud. Biz ularni 2 ga bulib urganamiz. 1. Diniy karash. 2. Dunyoviy karashdir. Biz yashab turgan moddiy dunyo azaldan bulganmi? Yerda xayot kachon paydo bulgan, odam paydo bulgan kabi masalalarda diniy va ilmiy adabiyot bir-birini inkor etuvchi xulosalar bilan yondoshadi. Shunday ekan dunyoviy bilim ham diniy bilimlar ham o‘z nuktai- nazarlarini ilgari suradilar. Diniy ta’limot karashlarini xurmat kilgan xolda fanda odamning paydo bulishi xakida evolyusion ta’limot mavjudligini aytib o‘tmoqchiman. Ayniqsa hozirgi vaqtda antropogenez mavzusi ko‘pdan-ko‘p yangi fikr muloxazalar bilan boglangan. Insoniyatning dastlabki vakillarining qazilma qoldiqlari 1959 yilda Amerikalik olimlar tomonidan Sharqiy Afrikadagi Olduvay daryosida topilgan. Bu odam koldiklari Tanzaniyaning Zinj nomli qishlog‘idan tonilgani uchun uni shu nom bilan Zinjan Trop odami deb ataladi.
Bu yerda odam suyaklari bilan birga har xil hayvonlarning antiqa suyaklari va tosh qurollar ham topiladi. Zinjantrop topilgan biologik qatlamning sanasi 1,5 – 2 million yil deb taxmin qilinmoqda. Indoneziyadagi Yava orolida 1890 yil eng kadimgi odam suyagining qoldiqlari topilgan bo‘lib, uni ptekantrop deb nomlaganlar. Yunoncha maymun odam demakdir. Xitoyning Pekin shahri yaqinida topilgan odam suyagi qoldiqlari joy nomi bilan atalib, sinomtrop Xitoy odami deb nomlangan. Sinatroplar o‘tkir qirrali tosh qirollardan va tabiiy olovdan foydalanganlar. “Ishbilarmon odam” larning vakillari bo‘lgan zinjantrop va avstrolopitek (lotincha janub odami) bundan 3-2 million yillar oldin yashaganlar. Ptiokantrop miloddan 700-600 million yillar, snatrop esa 600-500 million yillar ilgari yashagan. Ular ilk paleolit davri odamlari deb hisoblanadi. Zinjantrop avstrolopiteklar oilasining eng kadimgi vakili hisoblanadi, olimlar unga “Xomaxabilis” ishbilarmon odam deb nom berilgan va u eng sodda mexnat kurollari yasay olgan. Zinjantrop, pitekantrop va sinamtroplar ilk toshlari ildiz utgan eng kadimgi odamlar rivojlanishini boskichlari xisoblanadi. Ular kaddini tik tutib yurganlar. Mexnat kurollarini yasab ishlata olganlar. Bu xol ularni xayvonot dunyosidan ajratib turgan. Sinatroplar ptikantroplarga karaganda murakkabrok mexnat kuroli yasay bilganlar. Buning ustiga tabiiy oatdan xam foydalanganlar. Ming yillar davomida odamning tashki kiyofasi, miya xajmi uzgargan. 1.2 Er yuzi ob-xavosi ilik bulganda odamlar manzillarda yangi anxor buyidagi tepaliklarda joylashgan ob-xavoning keskin uzgarishi ilk paleolitning sunggi davrlarida yer yuzi buyuk muzlik bilan koplanganda odamlar yangi sharoitga moslashishga majbur buladigan.
Bu xol xam ularni tashki kiyofasiga uzgarish kiritgan. Urta paleolit davrida millotdan avval 100-40 ming yilliklar davrida yashagan odamlarni ptiekantroplar deb atalgan. Ularni suyak koldiklari dastlab Germaniyadan Neandertal vodiysidan topilgani uchun shu joy nomi bilan atalgan. Neandertallar yashash uchun gorlarni uzlashtiradilar. Nayza uchlarini yasaydilar, o‘zlariga xayvon terisidan kiyim kiladilar, olovdan foydlanadilar. Mamont va boshka yirik muzlik davri xayvonlarini ovlaydilar. Neandertallar xozirgi kiyofadagi odamlarga utish boskichidir. Kromonon Fransiya goridan topilgan odam suyaklari uning sunggi paleolit millioddan avvalgi 40-12 ming yilliklar davrida yashagani va jismonan xozirgi kiyofadagi odamlardan fark kilganligi ma’lum. O‘zbekiston hududida eng kadimgi odamlar ilk paleolit davrida taxminan 700-500 ming yillar oldin paydo bulgan olimlarning taxminicha O‘zbekiston xududida yashagan eng kadimgi odamlar Janubiy Sharkiy va Sharkiy Osiyoning eng kadimgi odamlari bulishi sinatroplar-Xitoy odamga yakin karindosh urugdan bulganlar. O‘zbekiston hududida eng kadimgi odam Fargona vodiysida Selungur manzilidan va Toshkent vodiysining kul bulok mavzusidan Angren shaxri yakinidan topilgan. Kupol tosh kurollari bulib, bir tomoni kertib utkirlashtirilgan bulgan. Ilk paleolit davri odamlari kichik daryo buylari va buloklar buyida o‘zlariga makon kurganlar. O‘sha davrlarda iqlim issiq bo‘lganidan kishilar bosh pana –turar joy va kiyimga extiyoj bo‘lmagan.
Insoniyatni rivojlanishida neandertal odamning o‘zi alohida ahamiyat kasb etadi. Yuqoridagi ta’kidlab o‘tganimizdek, 1956 yilda Germaniyaning Dyussel Dorf shaxri yakinidagi neandertal goridagi yer kazish ishlari vaktida tasodifan bosh suyak kopkogi va odam skeletining bir necha suyaklari topilib, shu yer nomi bilan ataladi. Bu skelet barcha kazilma odamlarining eng avvalgisi bulib, o‘z vaqtida olimlar orasida kuchli baxslarga sabab bo‘ldi. O‘sha vaqtdagi mashhur nemis olimi, Orientologi Verxov skeletning topilgan bo‘laklari iptidoiy odamga tegishli bo‘lmay balki hozirgi zamon odamiga tegishli deb e’lon kildi va suyaklarning tuzilish xususiyatlarini esa alkogolizm va zaxm kasalligi okibatida deb tushuntirdi. Lekin bu topilmalardan keyin odamning fakat aloxida kismigina emas, balki butun skeletlari, shuningdek kup marta tosh kurollari, kul koldiklari va shular bilan bir katorda kishilik faoliyati bilan boglik bir kancha topilmalar birin-ketin topilaverdi. Hozir neandertal deb atalgan bu kazilma odam yuqorida aytib o‘tilgan o‘tmishdagi odamlar singari yagona topilma emas: hozirgi vaqtda Yevropaning kup yerlarida, Janubiy Afrikada “Rodeziya odami” va “Afrikantrop” Falastinda Yava Orolida pitekantroplar topilgan joyda: Yavantrop va boshka yerlarda xam ularning yashaganligi aniklandi. Krimda Sinferopol shaxridan 25 km sharkrokda Kiyikkoba goridan 1924 yilda G.A.Bonch – Osmolovskiy tomonidan topilgan. O‘zbekistonda topilgan teshik tosh goridan 1938 yilda O.P. Okladnikov tomonidan Muste tipi deb ataladigan juda sodda tosh kurollar bilan 8-10 yashar bolaning suyagi topilgan. (keyinchalik uning shogirdi Alekseev tomonidan bu suyak ayol kishiga tegishli ekanligi aniklangan).